Научная статья на тему 'ТРАНСПОРТ СОҲАСИДА МУТАХАСИСЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ДИН ВА АХЛОҚ МАСАЛАЛАРИ'

ТРАНСПОРТ СОҲАСИДА МУТАХАСИСЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ДИН ВА АХЛОҚ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

26
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТРАНСПОРТ СОҲАСИДА МУТАХАСИСЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ДИН ВА АХЛОҚ МАСАЛАЛАРИ»

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

ТРАНСПОРТ СОХДСИДА МУТАХАСИСЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ДИН

ВА АХЛОК МАСАЛАЛАРИ

Н. Ш. Юнусова

Илмий рахбар, Ижтимоий фанлар кафедраси доценти Электрон почта манзили: nasibayunusova68@gmail.com

Жавлон Алимухаммедов Мухаммад Суяров

Тошкент давлат транспорт университети талабаси

Узбекистоннинг мустакилликка эришиши узбек халкининг миллий узлигини англаш йулида кучли туртки булди, миллий-маданий уйгонишга чексиз имкониятлар очилди, тадкикотчилар томонидан тарихий-маданий меросга объектив ва холисона бахо бериш имконияти яратилди. Мустакиллик йилларида амалга оширилган кенг куламли ислохотлар миллий давлатчилик ва суверенитетни мустахкамлаш, хавфсизлик ва хукук-тартиботни, давлатимиз чегаралари дахлсизлигини, жамиятда конун устуворлигини, инсон хукук ва эркинликларини, миллатлараро тотувлик ва диний багрикенглик мухитини таъминлаш учун мухим пойдевор булди, халкимизнинг муносиб хает кечириши, фукароларимизнинг бунёдкорлик салохиятини руёбга чикариш учун зарур шарт-шароитлар яратди[1].

Бу борада транспорт сохасида мутахасисларни тайёрлашда дин ва ахлок масалаларини кенг кулланиши мухим ахамиятга эгадир.

Дин (араб.-эътикод, ишонч, итоат) хар кандай этнос маънавий хаётининг мухим таркибий кисмидир. А.С.Хомутцовнинг таъкидлашича: "постиндустриал жамият маданиятининг шаклланиб келаетган хилма-хиллиги ижтимоий маданий борликнинг аввалги куп асрлик маънавий-ахлокий доминантаси (хукмрон гояси)нинг емирилишига ва унинг урнига дунёкарашга доир шубхали йуналишларни тавсия килмокда. Эндиликда аксарият холларда маънавий маънавиятга зид булган сохта ижод турлари инсоний рухнинг олий куринишларини сикиб чикармокда. Хдкикат урнини адашиш ва ёлгон, эркинлик урнини хаддан ошиш, эзгулик урнини иллат, нафосат урнини хунуклик ва хоказолар эгалламокда"[2]. Айнан шу маънода диннинг ахамияти бекиесдир. Дин энг кадимги тарихий-маданий ходиса сифатида халк маънавий маданиятининг узак

April 21-22

84

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

компонентларидан биридир. Дин кишилик жамияти тарихий тараккиётининг маълум боскичида пайдо булган ижтимоий онг шаклларидан бири. Унга мукимлик, догматик карашларни асраш хос. Илмий дунёкараш жамият тараккиёти жараёнида ёки илмий кашфиётлар таъсирида тез узгариши мумкин, дин эса Худонинг, яратганнинг мавжудлигини, унинг кудратини «мутлак хак» деб билади.

Динда асрлар давомида узгармай такрорланиб келадиган урф-одатлар мавжуддир. Масалан, ислом динидаги имон, беш карра намоз укиш, хажга бориш, руза тутиш ва закот бериш ана шундай урф-одатлардандир.

Динлар миллий ва жахон динларига булинади. Лекин бу жахон динлари хам миллий кадриятлар эканини инкор килиб булмайди. Чунки жахон динлари халклар, миллатлар хаётида мухим урин тутган кадриятларга хам таянади, улардаги ахлокий, маънавий ва кадимий урф-одатларни узига мослаштиради. Масалан, ислом дини Наврузни, зардуштийлардан колган ут, олов маросимларини узига мослаштирган. Биз исломни айнан шу нуктаи назаридан миллий маънавий маданиятимизнинг узак компоненти, деб караймиз.

Жамиятнинг маънавий ривожланишига диний таълимот, асрлар давомида тарбия воситаси булиб келаётган диний маънавий кадриятлар хам ижобий таъсир курсатади. Дин сиёсат эмас, лекин маънавий хаётнинг таркибий кисмидир.

Шаркона тарбия мезонларида имон, эътикод каби тушунчалар мавжуд булиб, бу тушунчалар негизида диний маданиятнинг мохияти мужассамдир. Диний маданият замирида шарк халклари калом, яъни эътикод илми, тафсир ёки Куръони Карим шархи, хадис-ахлок-одобга оид диний таълимот фикх, яъни хукук, ахлок, тарих, дунёвий билимларни эгаллаш ётади. Инсон эътикод билан тирик, эътикод билан азиз ва мукаррамдир. Эътикоди соф инсон жамиятнинг маънавий поклиги, баркамоллиги учун кураша олади.

Ахлокий нормаларнинг негизида миллий ва умуминсоний ахлок коидалари мужассамдир. Ислом динидаги ахлок нормаларининг купчилиги жамият аъзолари амал киладиган умуминсоний ахлок нормаларидан иборат булиб, фарз тарзида шаклланиб келган. Масалан, ислом дини миллати, эътикодидан катъий назар инсонларга яхшилик килиш, камбагалга, етим-есирларга ёрдам бериш, виждонлилик, поклик, саховат, халоллик каби инсонийлик хислатларини таргиб этади. Одам улдириш, ёлгончилик, узини узи улдириш, фирибгарлик, угрилик, боскинчилик, бировнинг хакига хиёнат килиш, кайф

April 21-22

85

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International ^^peciaUstsjnJh£FedofTrampor^

киладиган ичимликларни ичиш, кимор уйнаш, тажовуз килиш, зино билан шугулланиш ва бошкаларни катъий такиклайди. Шу боисдан хам Узбекистон Республикаси биринчи Президенти таъкидлаганидек, "Биз эски тузум даврида инсон хаётининг негизи ва мураккаб томонлари, миллий кадриятлар, тарихий анъаналар, умуминсоний маънавий бойликлар билан хисоблашмаслик жамиятимизга канчадан - канча зарар келтирганини унутмаслигимиз керак"[3].

Дунёвий илм нуктаи назаридан дин кишилик жамияти тарихий тараккиётининг маълум боскичида пайдо булган ижтимоий онг шаклларидан бири. Бу дунёкараш жамиятнинг маълум тарихий даври ва шароитларидаги талаблари, эхтиёжлари асосида шаклланади. Улуг мутафаккир Абу Наср Форобий динга фалсафа билан бир каторда хакикатга етишишнинг икки мустакил усулидан бири сифатида караган. Форобийнинг фикрича, фалсафадаги масалалар исботини пайгамбарлар рамзлар шаклида баён килганлар. Динга турлича ёндашишни Беруний, Инб Сино, Умар Хдйёмнинг ижтимоий-фалсафий карашларида, Ибн Рушднинг икки хакикат назариясида кузатиш мумкин. XVIII асрда француз файласуфларининг динга булган узига хос ёндашувлари, XIX асрда мифологик мактаб (ака - ука Я.Грим ва В.Грим, М.Мюллер), антропологик мактаб (Л.Фейербах) ва бошка турли йуналишлар пайдо булган булса, XX асрда динни тадкик килиш юзасидан яна бошкача караш ва назариялар (К.Юнг, Э.Дюркхейм) вужудга келди[4].

Узбекистон Республикасининг Конституциясида белгилаб берилганидек, «Диний ташкилотлар ва бирлашмалар давлатдан ажратилган хамда конун олдида тенгдирлар. Давлат диний бирлашмаларнинг фаолиятига аралашмайди»[5]. Диний манбалар (асосан Куръони Карим ва Хддислар)да олга сурилган ахлокий-маънавий гояларнинг мохиятини давр талабидан келиб чиккан холда танкидий урганиш, тарбия жараёнида ундан фойдаланиш инсон маънавий маданиятини шакллантиришнинг мухим омилидир.

Куръони Каримда инсоннинг ахлокий камолоти масалаларига нихоятда катта эътибор берилган. Пайгамбарнинг рафикаси Биби Ойишадан: «Мухаммаднинг ахлоки кандай эди?» - деб сурашганида у,- «Расулиллохнинг ахлоки Куръон эди» - деб жавоб берган экан. Демак, Куръонни билиш, хаёт-да унга асосланиш хам ахлокий камолотнинг асосий мезони сифатида каралган.

Исломда имон, виждон, эътикод, ихлос инсоннинг фаолиятига, максад ва интилишларига асос буладиган, уларга бахо бера оладиган маънавий заминлардир. Булар бир-бири билан диалектик боглик булсада, имон уларнинг узагидир.

April 21-22

86

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International ^^peciaUstsjnJh£FedofTrampor^

Умуминсоний ахлокий кадриятлар - инсоф, диёнат, халол - поклик, виждон, садокат, мухаббат, тил ва дил бирлиги, ватанпарвалик, оила, жамият, халк ва бутун инсоният олдидаги бурчни англаш кабилар имон шартлари хисобланади [6,7,8,9]. Ушбу имон шартлари илм-маърифий, изчил маданий тадбирлар хамда анъанавий турмуш тарзи ва мафкура таъсирида хам маълум даражада шахс сифатларини ташкил этиши мумкин. Бирок имонли булиш учун бунинг узи кифоя килмайди. Имон ишончга нисбатан чукур фалсафий мазмунга эга. У дунёкараш билан узвий боглик булгани сабабли, инсонда олий бир ибтидо Оллох, уч юзли биру бар, олий рух ва хакозо ёки олий бир ижтимоий максадни ифодалайдиган эзгу гоя, хис-хаяжон тула ишонч булгандагина, у алохида рухий холат сифатида намоён булади. Бусиз имон юзаки, сохта, уткинчи булиши мумкин. Ахлок - кишилар орасидаги муносабатларни тартибга солишнинг узига хос тартиб, коидалари йигиндисидир.

Ахлок инсон, халк, миллат хаётининг баркарорлик шарти хамдир. Ахлокка зид фазилатлар инсон, халк, миллатни таназзулга олиб келади, уларни умуминсоний нормаларга, умуман, хаётнинг азалий конунларига карши куяди. Бирок тарихдан маълумки, Рим империясини айнан гайри ахлок харакатлари емирилишга олиб келган. Шунинг учун хам ахлок миллий маънавий маданиятнинг узак компоненти хисобланади. Демак, хар кандай ислохот, узгариш ва турмуш тарзи ахлокка, миллий ахлокий анъаналарга курилмоги, таянмоги лозим, акс холда улар миллатнинг мавжудлигига мавжудлигига бархам беради, унинг тарих сахнасидан тушиб колишига олиб келади. Айникса, мутахассисларни тайёрлашда бу масалаларга эътиборни каратиш мухимдир.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси" хакидаги фармойиши. -Т.: Халк сузи газетаси, 8 - феврал сони.

2. Хомутцов А.С. Духовность, ее подобия и антиподы в культуре. Автореф. дисс. докт. философ. наук. Барнаул, 2009. С. 4

3. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Тошкент: Маънавият, 2008. - Б. 78.

4. Фалсафа: энциклопедик лугат. - Тошкент: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2010. - Б. 98.

5. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Тошкент: Узбекистон, 2010 .- Б. 12 .

April 21-22

87

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-84-88 Specialists in the Field of Transport

6. Adilovich N.R., Sharifovna Y.N., Upashevna A.L., Vladimirovna T.S., Juraevna N.N. THE PHENOMENON OF FRIENDSHIP IN THE SOCIAL VIEWS OF EASTERN THINKERS // Journal of Critical Reviews, 2020. Т. 7. № 13. С. 46954698.

7. Ramatov, J., Rakhmanova, S., & Yunusova, N. S. (2020). Philosophical analysis of socio-economic forecasting of the future. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(S1), 991-999.

8. Юнусова, Н. Ш. (2020). Информационно-психологическая безопасность и массовая культура в современном глобальном процессе. Вестник Евразийского национального университета имени ЛН Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение, (3 (132)), 84-90.

9. Юнусова, Н. Ш. (2020). ЁШЛАРНИНГ МАЪНАВИЙ-АДЛО^ИЙ ТАРБИЯСИДА МАХАЛЛАНИНГ РОЛИ. ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ, (SI-2№ 5).

April 21-22

88

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.