Научная статья на тему 'ТРАНСПОРТ СОҲАСИДА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК МАСАЛАЛАРИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ТРАНСПОРТ КОРИДОРЛАРИ САЛОҲИЯТИ'

ТРАНСПОРТ СОҲАСИДА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК МАСАЛАЛАРИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ТРАНСПОРТ КОРИДОРЛАРИ САЛОҲИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

105
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТРАНСПОРТ СОҲАСИДА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК МАСАЛАЛАРИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ТРАНСПОРТ КОРИДОРЛАРИ САЛОҲИЯТИ»

ТРАНСПОРТ СОХДСИДА ХАЛЦАРО ХДМКОРЛИК МАСАЛАЛАРИ УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ТРАНСПОРТ КОРИДОРЛАРИ

САЛО^ИЯТИ

Сардор Бобоярович Нуриддинов

Тошкент давлат транспорт университети mr.john.1991@list.ru

Бугунги кунда Узбекистонда транспорт сохасидаги инфратузилмаларини янада ривожлантириш ва транзит юк ташиш хажмини ошириш буйича тизимли чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Мамлакатимиз президенти Ш.Мирзиёев Марказий Осиёнинг ягона минтака сифатида ривожланишининг ахамияти ва долзарблигини хисобга олиб, давлатимиз рахбари сифатидаги биринчи кунларидаёк фаол минтакавий сиёсат олиб бориш, Марказий Осиёда кулай сиёсий мухит яратишни белгилаб беради. Минтака давлатлари билан барча йуналишларда жумладан, транспорт сохасида конструктив ва узаро манфаатли алокаларни йулга куйиш Узбекистон ташки сиёсатининг асосий устувор йуналишларидан бири хисобланади. Президентимиз Ш.Мирзиёев 2017-йил 22-декабрдаги Олий Мажлисга килган Мурожаатномасида "Узбекистон ташки савдо товарларини жахоннинг энг йирик бозорларига етказиб беришда ишончли транспорт, жумладан, минтакада транзит йулакларини шакллантириш зарурлигига алохида эътибор каратган эди" Кузланган максад ва вазифалар концептуал хужжатлар ва меъёрий-хукукий хужжатлар кабул килинган холда амалга оширилмокда.

Шу сабабли, темир йул транспорти коммуникацияларини ривожлантириш ва инфратузилмани тартибга солишга 7,5 миллиард доллардан ортик капитал куйилмалар, жумладан, 2,4 миллиард А^Ш доллар хорижий инвестициялар йуналтирилди.

Хрзирги вактда республикада юк ва йуловчи ташишнинг асосий кисмини темир йул тармоги амалга оширади.

"Узбекистон темир йуллари" аксиядорлик жамияти ташкил этилганидан буён темир йул транспортида 1,4 миллиард тонна юк ва 350 миллион йуловчи ташилди, юк ташиш хажми 2,1 баробар, йуловчи ташиш хажми 2 баробар ошди. Бугунги кунда мамлакатимизда юкларнинг 60 фоиздан ортиги, йуловчиларнинг 75 фоиздан ортиги темир йул транспортида ташилади.

April 21-22

710

Таъкидлаш жоизки, Амударё оркали куприк курилиши билан Узбекистон икктисодиёти учун катта стратегик ахдмиятга эга булган Навоий-Учкудук-Нукус-Султон Увайстог, Тошгузар-Бойсун-Кумкургон, Ангрен-Поп темир йул линиялари, автомобил йуллари курилди ва шу тарикка Узбекистонда ягона мустакил темир йул тармоги ташкил этилди. Мароканд-Карши ва Карши-Термиз темир йул участкасини электрлаштириш ишлари якунлангани бу борадаги ишларнинг изчил давоми булди.

1991 йилда мустакилликка эришган "Узбекистон темир йуллари" акциядорлик жамияти томонидан уз кучи билан 2500 км дан ортик темир йул йуллари курилди, 2100 км дан ортик темир йул участкаси электрлаштирилди, 1170 км дан ортик темир йул реконструкция килинди.

Диаграмма 1. Умумий йулнинг узунлиги

2020 йил йил учун юк айланмаси, млрд.Т-км

-2,7

I экспорт 2,7

I импорт 3,8

2020 йилда ташилган юкларнинг микдори, млн тонна

8,1

10,

g ^ юнна

ЖЫ :

20,9

махаллии катнов 56,0 импорт 20,9

экспорт 10,4

транзит 8,1

2020 йилда ташилган юкларнинг микдори, млн, тонна

10

I махаллии катнов 57,5 I импорт 20,0

экспорт 11,0

транзит 10,0

2021 йил учун юк айланмаси прогнози, млрд тн-км

5,

махаллии катнов 12,35 импорт 3,7

экспорт 2,8

2020 йилгача амалга ошириладиган инфратузилмаларни ривожлантириш буйича лойих,аларнинг умумий сони

April 21-22

711

^^pecialists^n^heFleldOfTranspOr^

ЕОИИнинг транспорт йуналишлари руйхатига киритилган булиб, шундан 46 таси темир йуллар ва 45 таси логистика марказлари хдсобланади.

Асосий темир йул йуналишларига куйидагилар киради:

1. Аралаш йуналишлар:

-"Шимолий-Жанубий" транспорт йулаги;

-№ 2 Умумевропа транспорт йулаги.

2. Темир йул йуналишлари:

1) йуналиш (ТЙХТ № 1) Брест - Минск - Москва - Нижний Новгород -Перм - Екатеринбург - Омск - Новосибирск - Красноярск - Иркутск - Узок Шаркдаги Приморск улкасининг портлари Россия Федерацияси;

* йуналиш (ТЙХ,Т № 1е) Москва - Рязан - Сизран - Оренбург - Актобе -Кандагач - Сариогач - Тошкент;

2) Маршрут (ТЙХ,Т № 2) Москва - Козон - Екатеринбург - Курган -Петропавловск - Остона - Дустик;

* йуналиш (ТЙХ,Т № 2а) Дема - Картали - Тобол - Остона.

3) маршрут (ТЙХТ № 5) Валуики - Пенза - Курган - Пресногорковская -Кокшетау - Актогай - Дустик;

* йуналиш (№ 5ж ТЙХТ) Ртишчево - Озинки - Арис - Луговая - Олмаота -Дустик; Луговая - Бишкек - Рибаче;

4) йуналиш (ТЙХТ № 8) Красная Могила - Гуково - Лихая - Волгоград -Аксараиская - Макат - Оазис - Коракалпогистон - Найманул - Нукус - Учкудук -Навоий;

* йуналиш (№ 8б ТЙХТ) Макат - Кандагач - Никелтау - Картали;

5) маршрут (ТЙХТ № 10) Туркманистон чегараси - Бухоро - Жиззак -Ховаст - Тошкент - Сариагач - Луговая / Бишкек - Октогай - Дустик; Актогай -Локот - Новосибирск - Россия Федератсиясининг Приморск улкасининг Узок Шаркий портлари;

* йуналиш (№ 10в ТЙХТ) Ховаст - Бекобод - Канибадам - Кукон -Андижон - Корасу - Уш / Жалолобод;

* йуналиш (ТЙХТ № 10г) Бухоро / Самарканд - Карши - Кудукли (Сария) - Пахтаобод - Душанбе - Янгибозор; Бухоро / Самарканд - Карши - Амузанг -Кургонтепа - Куляб / Яван; Бухоро - Карши - Термиз - Галаба - Хайратон (Афгонистон) .

2010-йил ноябр ойида фойдаланишга топширилган ва хрзирда "Узбекистон темир йуллари" акциядорлик жамияти томонидан бошкарилаётган Афгонистонда биринчи

April 21-22

712

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-707-713

p

"Хдйратон - Мозори-Шариф" темир йулини куриш буйича амалга оширилаётган лойихд бутун минтака учун му^им ахдмиятга эга.

йуналишида Эрон-Покистон богланган Захидан-Кветта-Карачи темир йул тармоги оркали юк ташиш имконини беради.

Хрзирда Покистон томони Пешовар-Жалолобод темир йулини куриш масаласини фаол илгари сурмокда, бу эса келажакда ягона Афгонистон темир йул линияси билан богланиши ва Покистоннинг Карачи порти билан тугридан-тугри алока очиши керак. Покистон темир йуллари вазирлиги маълумотларига кура, Жахрн банки лойихднинг техник параметрларини урганишга кизикиш билдирган.

Бундан ташкари, Узбекистон Афгонистон, ^озогистон, Покистон ва Россия Федерацияси билан биргаликда Мерсин, Гвадар, Карачи ва ундан кейинги Мумбай (Хдндистон) портларига чикадиган Мозори-Шариф - Кобул -Жалолобод - Тархам - Пешовар темир йули курилиши лойихдси устида ишламокда.

Таъкидлаш жоизки, лойихдни амалга оширишнинг яна бир кулай омили сифатида кузда тутилаётган темир йул буйлаб "Сурхон - Пули-Хумри - Доши -Сурабой - Жалолобод - Пешовар" юкори волтли электр узатиш линиялари курилиши кузда тутилган. Бу шуни англатадики, электрлаштирилган темир йул курилиши ижобий самара беради. Лойихалаштирилган темир йул линиясининг умумий узунлиги 573 км ни ташкил этади.

"Трансафгон" йулаги доирасида Афгонистон билан янги темир йулларни куриш сохдсида хдмкорликни ривожлантириш - келажакда Марказий Осиёни Х,инд океани ва Форс курфази портларига энг киска муддатда чикиш имконини бериши, Жанубий ва Жануби-Шаркий Осиёни Европа ва Хитой бозорлари билан боглайди.

Якинда Узбекистон ва Туркманистон томонидан Узбекистон-Туркманистон-Эрон-Уммон транспорт ва транзит йуналишининг мухим йулаклари булган Туркманобод-Фароб темир йул ва автомобил куприги курилди. Мазкур транспорт йулаги Х,инд океанига чикиш имконини беради.

Тожикистон билан хаво катнови тикланди, йуловчи ва багажни халкаро автобуслар оркали мунтазам ташиш йулга куйилди (Тошкент-Хужанд-Тошкент, Душанбе-Термиз, Х,индистоннинг унга кушилиши

Бундан ташкари, Мозори-Шариф - Х,ирот линияси Урта Осиё-Покистон

муносабати билан кенгайиб, минтака мамлакатларига Панжикент-Самарканд ва Хужанд-Тошкент ва Хужанд-

Щ April 21-221 © International Scientific and Practical Conference \ j

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-707-713

P

OaproHa fiyHanumnapuga), 8 Ta aBTOMoöun Ba 1 Ta TeMup fiyn ("AMy3aHr") yTKa3um nyHKTu ^aonuaT TuKnaHgu.

Fana6a-AMy3aHr-Xymagu gaBnaraapapo TeMHp fiyn nuHuacuHuHr ^ofiganaHumra Tonmupunumu TpaH3HT TamumHH puBo^naffrapumga MyxuM ypHH Tyragu, myHuHrgeK, TypKMaHHCTOH Ba A^roHHCTOHra HuKum ynyH KymuMHa HMKOHH^Tnap OHum ynyH mapouT aparagu.

Ahhh nafiTga Y3ÔeKHCT0H-T0^HKHCT0H-XHT0H aBTOKopugopuHH umra Tymupum Macanacu Kypuö HHKunMOKga. MuraHrgaH MaKcag XurofigaH MapKa3ufi Ocuë MaMnaKaraapura Ba aKcuHHa, aBTOTpaHcnopraap okumuhu omupumgaH uöopar. EyHgaH TamKapu, ymöy fiyHanumHuHr puBO^naHumu YsöeKucTOHgaH öomKa MaMnaKaraapra экспopт Ku^um ynyH XXP nopraapu opKanu WKnapHu eTKa3u6 öepumHuHr aHa 6up MyKOÖun fiyHanumuHu TaKguM этagн. HyHanumHuHr aHa 6up MyxuM axaMuaTu A^roHucTOHra Ba TpaH3uT WKnapHu opKara KafiTum uMKOHuaTuHu TatMuHnamgup. X,o3up ^SeKucTOHHuHr CypxoHgapë Bunoaraga TepMu3 WK öo^xoHa TepMuHanura эгa XanKapo norucraKa MapKa3u ^aonuaT wpuTMOKga. ^KHuHr KaTTa kucmu y opKanu A^FoHucTOHHuHr muMonufi Bunoaraapu tomoh yTagu. Ko3ofuctoh öunaH ukku MaMnaKar xygyngapu ypTacuga aBToöyc TpaHCHerapaBufi fiyHanumnapu (TomKeHT-^uMKeHT, myHuHrgeK, TomKeHT-^rounypga Ba TomKern-OnMaoTa), TomKern-OnMaoTa Te3wpap TeMup fiyn KaTHoBu fiynra Kyfiungu, Munnufi xaBo fiyHanumnapu ypTacuga KymuMHa peficnap umra Tymgu.

KupFu3ucToH öunaH aHru TeMup fiyn anoKanapu fiynra Kyfiungu ("TomKern— Eнmкeк-Рн6aнe(HccнккУп)-Tomкeнт"), "TomKeHT-AHgu^oH-Ym-HpKemTaM-KamFap" aBTOMoöun fiynaru öyfinaö KaTHoB onungu. MapKa3ufi OcuëgaH aBToMoöun TamyBHunapra TyFpugaH-TyFpu XuTofira öopum umkohuhu öepgu.

Уз6eкнcтoн-KнpFнзнcтoн-Xнтofi TeMup fiynu Kypunumu Syfiuna umnap ^aonnamTupungu. TeMup fiyn XurofigaH ^upFroucTOH Ba Y36eKucToH opKanu fflapKufi EBpona Ba .Hkuh fflapK MaMnaKaraapura wk Tamum uMKoHuaTuHu öepagu Ba my TapuKa XuTofi TOBapnapuHu EBpona gaBnaraapura TamumHuHr энг KucKa fiynnapugaH öupura afinaHagu. MapKa3ufi Ocuëga TpaHcnopT-norucraKa uH^pa^unMacuHu puBo^naHTupum umkohuhu öepagu.

YrraH gaBpga MaMnaKaraMro ^yKapo aвнaцнacннн puBo^naHTupum, ^yMnagaH, xaBo KeManapu napKuHu aHrunam, napBo3nap xaB^cronuruHu WKopu gapa^aga TatMuHnam, aeponopTnap нн$paтyзнпмacн, xaBo xapaKaruHu öomKapum тнзнмпapннн TaKoMunnamTupum Ba

1 April 21-22 International Scientific and Practical Conference

^^pecialists^n^heFleldOfTranspOr^

малакали мутахассислар тайёрлаш буйича изчил чора-тадбирлар амалга оширилди.

Узбекистон денгизга чикиш имконияти йук давлат булганлиги сабабли халкаро ташишнинг 4 фоизини ташкил этувчи юк ташишда хаво катнови айникса мухим урин тутади.

Айни пайтда "Навоий" аеропорти негизида Европа, Х,индистон, Хитой ва Жануби-Шаркий Осиёга хаво оркали юк ташишни бирлаштирувчи халкаро логистика маркази фаолият юритмокда. 2018 йилда Навоий халкаро логистика маркази оркали 36 минг тонна юк ташилди.

2019-йилда Узбекистонга парвозларни амалга оширувчи хорижий авиакомпаниялар сони 2018-йилга нисбатан 16 тадан 20 тага (29 фоизга) ошди. Хорижий авиакомпаниялар томонидан амалга оширилган рейслар сони 6874 тадан 9683 тага (42%) ошди.

Халкаро авиаташувлар бозорида "Узбекистон хаво йуллари" Миллий авиакомпаниясидан ташкари 18 та хорижий авиакомпаниялар хам дунёнинг туккиз давлатидан Тошкент шахри ва Узбекистон Республикасининг бошка аеропортларига мунтазам рейсларни амалга ошириб, тижорат фаолиятини амалга оширмокда.

Марказий Осиёда транспорт йуналишларини ривожлантиришда минтакага нисбатан ташки иштирокчиларнинг, уларнинг алока муаммоларини хал килишда - Хитой, Европа Иттифоки, Россия, Эрон, Афгонистон, Туркия, АКШ манфаатлари узаро богланади. Жахон тажрибаси шуни курсатадики, амалга оширилаётган йирик халкаро транспорт лойихалари минтакавийлаштириш векторини белгилаб беради.

REFERENCES

1.Ш.М.Мирзиёев. Узбекистон Республикаси Перизендти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисгa мурожаатномаси. 23.12.2017. http://uza.uz/ru/poHtics/poslame-prezidenta-respubliki-uzbekistan-shavkata-mirziyeev-23-12-2017

2.Президент "Узбекистон темир йуллари" аксиядорлик жамияти жамоасини табриклади, 05.08.2017, манба: https://president.uz/oz/lists/view/857

3.Шу ерда

4. "Узбекистон темир йуллари" аксиядорлик жамияти тарихи, манба: https://railway.uz/uz/gazhk/istoriya zheleznykh dorog/

5.К.Ермакова, Спор о колее, ИА GUDOK.RU, Выпуск № 223 (26596), 11/12/2018 на https://gudok.ru/newspaper/?ID=1446054

April 21-22

715

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-707-713

P

6. ^ypaeB. MapKa3HH Ocuë xan^apo TpaHcnopT Kopngopnapn TH3HMHga: CTpareraK

http://railway.uz/uz/informatsionnaya sluzhba/novosti/11623/?sphrase id=2841565

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7.«TepMH3-^ymaH6e-Kamrap» HyHannmnga hhk aBTOKapBOH fiynra hhkah 10.08.2019, https://www.gazeta.uz/ oz/2019/08/10/karvon-xitoy/#

8.Y3ÔeKHCTOH PecnyönHKacHHHHr ^y^apo aвнaцнaсннн TyögaH TaKonnamrapHm Hopa-TagönpnapH Tyrpncnga PF-5584 cohhh 27.11.2018h MaHÖa: https://lex.uz/ru/docs/-4082760

HCTHKÖonnapBa

^oöganaHHnMaraH

agaÔHëTnap

18.09.2018

M April 21-22 International Scientific and Practical Conference

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.