CC BY
13УДК 373,31
ТРАНСМЕДИАЛЫЦ ОЦЫТУ АРЦЫЛЫ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЫЦ Т1ЛД1К ДАГДЫЛАРЫН ДАМЫТУ
Г.И.САЛГАРАЕВА
^азак улттьщ кыздар педагогикалык университет! ага окытушы, педагогика жэне
психология магис^
Е.Н.НУРБОЛАТОВНА, К.А.Н¥РХАНЦЫЗЫ, Ж.Б.ЭЛ1МЖАНЦЫЗЫ
6В01301 - Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемес мамандыгыныц 3-курс студентi, ^азак улттьщ кыздар педагогикалык университетi
Алматы каласы
Ацдатпа. Бул мацалада трансмедиалыц оцыту эдгсгнгц бастауыш сынып оцушыларыныц тглдгк дагдыларын дамытудагырвлг царастырылады. Трансмедиалыц оцыту эдгстерт цолдану арцылы оцушылардыц сын тургысынан ойлау, коммуникативтгк дагдылары жэне мультимэдениетке бейгмдглггг цалыптасатыны кврсетгледг. Трансмедиа цуралдарын тшмд1 пайдалану арцылы оцушылардыц тыдт дагдыларын жацсарту жолдары талцыланады.
Клт свздер: трансмедиалыц оцыту, бастауыш сынып, тыдт дагды, мультимедиалыц цуралдар, интерактивттк, сыни ойлау.
Бастауыш мектепте алган бшм кешнп бiлiмдердi игерудщ Heri3i болып табылады. Жаца буын мемлекетпк стандартыньщ непзп мшдеп - баланы окытудыц бiрiншi сатысында сапалы бiлiммен камтамасыз ету. ^аз1рп бастауыш мектепте баланы тек окуга, санауга жэне жазуга Yйрету жеткiлiксiз. Оны жаца дагдылармен камтамасыз ету кажет. Бул оку кабшетшщ негiзiн курайтын эмбебап оку эрекеттер^ сонымен катар калыптаскан саналы мотивациялы окыту, eзiн-eзi уйымдастыру жэне e3rn-e3i дамыту. Эрине, баланы бэрiне Yйрету, оган барлык нэрсе туралы дайын идеялар мен бiлiм беру мYмкiн емес. Бiрак оны ез бетшше бiлiм алуга, жагдайды талдауга, корытынды жасауга, e3i шешпеген тапсырманыц немесе мэселенщ шешiмiн табуга Yйретуге болады. Балалардыц окуга деген кызыгушылыгын арттыратын, тYсiнiксiз болып калган нэрсенi тYсiнуге Yйрететiн жагдайлар жасау кажет. Содан кешн окушы eзiн-eзi тану процесшен жэне оку нэтижесiнен мотивация ала бастайды. Бул мэселелердi шешуде м:рашмге рeлi ерекше. Эз жумысыцызды кайта карау, казiргi бастауыш сынып окушысын окытудыц жаца эдiстерiн игеру, сабактыц курылысына, оны eткiзу формасына жаца ^зкараспен карау кажет [2]. Сонымен катар, 2020 жылы да ^Р бiлiм беру жYЙесiнiц талаптары мен стандарттары кайта жацартылып, онда АКТ-ныц мацызы одан эрi кYшейтiлдi. 2012 жылы кабылданган ^азакстан Республикасыныц Мемлекетпк жалпыга мiндеттi бiлiм беру стандартында (МЖМБС) окытудыц мазмуны мен эдютерш Yнемi жацартып, окушылардыц кажеттiлiктерi мен заманауи талаптарга сэйкес келу керектш айтылган. МЖМБС-ка сэйкес, муFалiмдер окытуда жаца педагогикалык жэне акпараттык технологияларды колдану аркылы бiлiм сапасын арттыруFа баFытталFан тэсiлдердi енгiзуге мiндеттi. Бул стандартта окушылардыц шыFармашылык ойлауын дамыту жэне олардыц акпараттык-коммуникациялык кузiреттiлiгiн жетiлдiру кажеттiлiгi де айкын кeрсетiлген [1].
Осы максатты орындауда трансмедиалык окыту эдiстерi керемет мYмкiндiктер сыйлайды деп ойлаймыз. Трансмедиа - эртYрлi медиа платформаларды пайдалану аркылы акпаратты баяндау жэне тарату тэсш [3]. Бул эдю мультимедиялык куралдар мен эртYрлi акпараттык платформаларды колданып, окушылардыц кызыFушылыFын арттыру мен бiлiм алу процесш тиiмдi етуге баFытталFан. Бастауыш сынып окушыларыныц тiлдiк даFдыларын дамытуда трансмедиалык окыту ерекше мацы^а ие, себебi бул эдiс окушылардыц тiлдiк кузыреттшктерш дамытумен катар, олардыц ойлау, тусшу, талдау кабiлеттерiн жетiлдiредi.
Г.Дженкинстш птршше, трансмедиалык окыту, окушылардыц тYрлi медиа платформалар аркылы белсендi катысуына мYмкiндiк бередi, бул олардыц тiлдiк дагдыларын дамытуга кeмектеседi. Оныц "Convergence Culture: Where Old and New Media Collide" ецбегшде трансмедиалык окыту аркылы окушылардыц ауызекi сейлеу, жазу жэне оку дагдыларыныц жан-жакты дамитыны айтылады [4]. Сонымен катар, Анна Л. Шапиро (Anna L. Shapiro) - "Transmedia Storytelling and New Educational Environments" ецбегшде трансмедиалы; окыту эдiсiн мектептеп окытуда колданудыц пайдасын талдаган болатын. Ол тiлдiк дагдыларды дамыту Yшiн окушыларды эртYрлi медиа мазмундармен таныстырып, олардыц тiлдi тYсiну, колдану жэне креативтiлiк кабiлеттерiн арттыруга баса назар аударган
[5].
Тiлдiк дагдыларды трансмедиалык окыту аркылы дамыту. Тшдш дагдылар бастауыш сыныптагы бiлiм беру багдарламасыныц негiзi болып табылады. Бул кезецде окушыларга тiл Yйрету, оку жэне жазуды Yйрену мацызды орын алады. Трансмедиалык окыту эдiстерi тшдш дагдыларды дамытудыц тиiмдi куралы ретшде колданылады. Окушылардыц сeздiк коры мен тшдш коммуникация дагдылары тек мэтш окумен шектелмейдi. Олар керген, еспген, eздерi жасаган эрекеттер аркылы да тшдш дагдыларын дамытады. Мысалы, мультимедиалык кiтаптар мен анимациялык фильмдер аркылы окушылар жаца сeздердi тез мецгеред^ ал эртYрлi медиаарналардагы мэтiндермен жумыс iстеу олардыц оку жэне жазу кабшеттерш жетiлдiредi. Тiлдiк дагдыларды дамытудыц тиiмдi эдiстерi:
№ Дагдылар тYрлерi МYмкiндiктерi мен дамыту эдiстерi
1. Окылым жэне тыцдалым дагдыларын дамыту Трансмедиалык окыту аркылы окушылардыц тыцдалым жэне окылым дагдыларын дамыту оцай жYзеге асады. Трансмедиялык когниция — эртYрлi медиаресурстардан алынган акпаратты бiрiктiре отырып, окушылардыц тiлдiк дагдыларын дамытатын эдю. Бул тэсiл бастауыш сынып окушыларыныц тiлдiк дагдыларын дамытудыц негiзгi элементтершщ бiрi болып табылады. Мысалы, окушылар бiр мэтiндi окып кана коймай, сол мэтiнге катысты бейнематериалдарды керу немесе аудиожазбаларды тыцдау аркылы акпаратты толыктырып, оны тYсiну децгейiн арттырады. Трансмедиялык когницияныц аркасында балалар тiлдi тек теориялык децгейде гана емес, практикалык тургыдан да мецгередi
2. Жазылым дагдыларын дамыту. Трансмедиалык окытуда шыгармашылык жэне практикалык жазба тапсырмаларын орындау мацызды рел аткарады. Окушылар мэтiндi окыганнан кейiн ез ойын жазбаша тYPде жеткiзуге тырысады. Бул эдiс олардыц жазылым дагдыларын дамытады. Сондай-ак, медиа аркылы алынган акпараттарды талдап, ез сeздерiмен кайта жеткiзу дагдылары жетiледi. - Жазылым дагдыларын дамытуда ойындар мен интерактивт платформаларды колдану тиiмдi
3. Айтылым дагдыларын дамыту. Трансмедиалык эдю окушылардыц айтылым дагдыларын дамытуда да Yлкен рел аткарады. - Мысалы, видеофильмдер керу аркылы окушылар белгш бiр ситуациялардагы диалогтарды Yйренiп, сейлеу кабшеттерш жетiлдiредi. Сонымен катар, топтык жумыс жэне талкылау барысында окушылар ез ойларын ашык айтып, тшдш карым-катынас дагдыларын дамытады. Окушылардыц айтылым дагдысын дамытатын тагы бiр
тиiмдi эдiс - геймификацияланган трансмедиялык контент эдiсi. Бул эдюте окушыларга ойын аркылы тiл Yйрету негiзгi максат болып табылады. ТYрлi медиа кездерiнен алынган контенттi ойын форматында усыну балалардыц кызыгушылыгын арттырады жэне тшдш материалды жецiл мецгеруге ыкпал етедь Ойын барысында окушылар жаца сездердi Yйренiп, сейлемдер курастырып, езара карым-катынас жасау дагдыларын дамытады.
4. Шыгармашыльщ ойлау мен коммуникативтш дагдыларды дамыту. Трансмедиалык окыту окушыларды шыгармашылык ойлауга ынталандырады. ЭртYрлi мультимедиалык ресурстар мен интерактивт тапсырмалар аркылы олар жаца акпаратты креативт тYPде ецдеуге жэне колдануга Yйренедi. Бул олардыц сыни тургыдан ойлау ка6iлетiн дамытып, коммуникативтiк дагдыларын жетiлдiруге мYмкiндiк бередi
Трансмедиалык окытуда 6ip аппарат бiрнеше медиаканалдар аркылы бершед^ ягни окушылар 6iр мэтшдi кiтаптан окып, кейiн оны мультимедиа форматында бейнелер, аудиоматериалдар немесе интерактивт куралдар аркылы игередi. Мундай тэсш балалардыц тiлдiк дагдыларын (окылым, жазылым, тыцдалым, айтылым) кешендi тYPде дамытады. Бiр контенттi эртYрлi тэсiлдермен кабылдау аркылы окушылардыц есте сактау кабшеп, тYсiну децгейi артады, ал тшдш дагдылары тезiрек калыптасады.
Тiлдiк дагдыларды мецгеру Yшiн тыцдау, сейлеу, оку жэне жазу сиякты эртYрлi дагдыларды кешендi тYPде дамыту кажет, ал трансмедиалык тэсш осы дагдыларды дамытуга кажетп орта калыптастырады. Трансмедиалык окытудыц тiлдiк дагдыны дамытудагы релi ерекше.
- б1ртш1ден, кепарналы акпарат 6ередi, ягни, трансмедиалык окыту тыцдау, керу, оку жэне жазу секiлдi эртYрлi медиаресурстарды (бейне, аудио, мэтiндер, элеуметтiк желшердеп жазбалар) колдана отырып, тiлдiк дагдыларды жан-жакты дамытады. Бул тiлдiк материалды эртYрлi форматта керу жэне тыцдау аркылы тш Yйренушiнiц акпаратты тез кабылдауын жецiлдетедi.
- еюнш1ден, интерактивтшк пен 6елсендiлiктi колдайды. Трансмедиалык ресурстар (мысалы, тшдш ойындар, викториналар, подкасттар) окушыларды 6елсендi катысуга ынталандырады. Мысалы, онлайн-курстар немесе бейне материалдар тш Yйренушiнi сейлесуге, сурактарга жауап беруге жэне карым-катынас жасауга тартады.
- Yшiншiден, когнитивт жэне тiлдiк байланысты ныгайтады. Трансмедиалык окыту аркылы окушылар тiлдi тек окып кана коймай, оны колдану аркылы тYсiну кабшетш арттырады. Эр тYрлi медиакуралдардан алынган акпаратты талдап, оларды байланыстырып, жаца контексттерде колдану тiлдiк ойлау кабшетш дамытады.
- твртгншгден, мэдени жэне лингвистикалык контекстп тYсiнуге ыкпал етедь Трансмедиалык окыту окушыларга тiлдi Yйрену барысында эртYрлi мэдениет пен тшдш контекстке енудi камтамасыз етедi. ЭртYрлi медиаресурстарды пайдалану аркылы тiл Yйренушi тiлдiц элеуметтiк, мэдени кырларын да зерттей алады.
- бесшшгден, жеке тшдш дагдыларды жетiлдiредi. ЭртYрлi медиаарналар аркылы эр окушы езiне кажетп тiлдiк дагдыларды дамыта алады. Мысалы, бiреулер тыцдау дагдысын аудиоконтент аркылы жетiлдiрсе, баскалары жазу дагдыларын блог немесе элеуметпк медиа жазбалары аркылы жетiлдiре алады.
- алтыншыдан, шынайы тiлдiк ортага енуге кемектеседi. Трансмедиалык ресурстар тш Yйренушiнi шынайы тшдш ортага жакындатады. Элеуметтiк желiлердегi птрталастар, онлайн-форумдар немесе бейнеконтенттер тiл Yйренушiлерге шынайы емiрде колданылатын тiрi тшмен танысуга мYмкiндiк 6ередi [6].
^азакстанда трансмедиалык окыту мэселесiн зерттеген отандык галымдар арасында бiлiм беру саласындагы заманауи эдю-тэсшдерге кызыгушылык артып келедi. Олар трансмедиалык окытудыц акпаратты кабылдауды жещлдетш, окушылардыц танымдык белсендiлiгiн арттыратынын айтады. Сонымен катар, бул эдiс окыту YДерiсiн эртYрлi платформаларда жYзеге асыру аркылы бiлiмдi кеп кырынан карастыруга мYмкiндiк бередi. Осы багытта жумыс iстеген галымдар трансмедиалык окытудыц тиiмдi жактарын жэне окушылардыц бiлiмiн арттыруга тигiзер эсерi жайлы пiкiрлерiн бiлдiрген. Отандык галымдар Д.С. Муликова жэне Н.С. Асенова - медиа жэне акпараттык технологиялар непзшде окытудыц артыкшылыктарын аныктап, трансмедиа куралдарыныц бiлiм беру сапасына оц ыкпалын атап еткен [7]. Ж.А. Рустемова - окытуда интербелсендi эдiстердiц ерекшелiктерiн карастырып, олардыц оку максаттарын орындау барысындагы кызмет мен мацызын тYсiндiрген [8]. Бул галымдар трансмедиалык окытудыц болашагы зор екенше сенiмдi жэне ^азакстанныц бшм беру жYЙесiнде бул эдiстi енпзу аркылы окыту сапасын арттыруга болатынын алга тартады.
Шетел галымдары трансмедиалык окыту эдiсiн бiлiм беру саласына енгiзудiц артыкшылыктары туралы кептеп зерттеулер жYргiзiп, бул эдiстiц окушылардыц бiлiмдi кабылдау, тYсiну, жэне есте сактау кабiлетiн жаксартатынын атап керсетедi. Мысалы, Генри Дженкинс - трансмедиалык окытудыц непзш калаушы галымдардыц бiрi. Ол трансмедиялык эдiстi колдану аркылы эртYрлi медиадагы акпаратты колдану бiлiм алушылардыц материалды терецiрек мецгеруiне мYмкiндiк беретшш айтады. Дженкинс окытудыц осы тэсш студенттердiц шыгармашылык ойлау кабiлеттерiн арттыратынын жэне бiр такырыпты эртYрлi платформа аркылы зерттеуге мYмкiндiк беретiнiн тYсiндiредi [4]. Кэролин Сан -трансмедиалык окыту эдiсiнiц окушылардыц ынтасын арттыратынын жэне кYPделi акпаратты оцайлатуга мYмкiндiк беретiнiн атап етедi. Ол бул эдют колдану окытуга мультимедиялык куралдарды пайдаланумен тыгыз байланысты екенiн айтады [9]. Джеймс Пол Джи тмршше, трансмедиалык окыту эдютершщ окушылардыц шынайы емiрде кажет болатын дагдыларын дамытатынын керсетедi. Джи бул эдiс аркылы студенттер алган бiлiмдерiн эртYрлi контексте колдануга машыктанатынын атап етедi [10]. Бул галымдардыц зерттеулерi трансмедиалык окытудыц бшм беру Yдерiсiне оц эсерш дэлелдеп, окытудыц дэстYрлi тэсiлдерiн заманауи технологиялармен бiрiктiру кажеттiлiгiн керсетедi.
Трансмедиалык окыту эдiсiнiц тiлдiк дагдыларды дамытуга ыкпалын зерттеу элемнiц тYрлi елдершде жYргiзiлiп келедi. Теменде шетелдердегi трансмедиа эдiсiнiц негiзi болатын электронды окытуды колданатын статистикалык керсеткiштер берiлген:
Трансмедиалык окыту тиiмдi эдю болганымен, оныц да белгш 6iр киындыктары бар. Б1ртш1 циындыц - ^аз1рп тацда кещнен таралганы - муFалiмдердiц дайындык децгеш. Трансмедиалык эдiстi тиiмдi колдану Yшiн муFалiмдер цифрлык жэне мультимедиялык куралдармен жумыс ютеуге дайын болуы керек. Бул Yшiн арнайы окыту баFдарламалары мен курстардыц кажеттiлiгi туындайды. ДэстYрлi окытуFа Yйренiп калFан муFалiмдер Yшiн сэл киындык тудырады. Бул киындыктарды шешу Yшiн келесiдей iс-эрекеттердi усынамыз:
• Кэсi6и даму курстары: муFалiмдерге арналFан арнайы сандык сауаттылык курстарын уйымдастыру. МуFалiмдер мультимедиалык ресурстарды тиiмдi колдануды Yйренуi керек.
• Тэлiмгерлiк: сандык технологияларды жаксы мецгерген муFалiмдер ез эрiптестерiне кемек керсетiп, тренингтер еткiзу аркылы тэжiри6елерiн 6елiсе алады.
• 1^арапайым колдануFа болатын куралдарды тацдау: техникалык кYPделi емес, интуитивт платформаларды пайдалану аркылы алFашкы кадамдардан 6астауFа болады.
Ектш1 циындыц - курал-жабдык пен интернетке колжетiмдiлiк. Трансмедиялык окыту эртYрлi сандык жэне мультимедиалык куралдарды колдануды талап етедь Бiрак кептеген мектептерде заманауи техникалык жабдыктар, компьютерлер, планшеттер немесе интерактивт такталар жеткiлiксiз болуы мYмкiн. Бул окыту процесш киындатуы мYмкiн, се6е6i муFалiмдер кажеттi ресурстарды пайдалана алмауы ыктимал. Бул киындыкты шешудiц 6iрнеше жолы бар:
• 1^олда бар жабдыктарды тиiмдi пайдалану. Кей6iр сыныптарда толык жабдык болмаса да, муFалiмдер смартфондар немесе баска карапайым курылFыларды пайдалануы мYмкiн.
• МуFалiмдер езара тэж1рибе алмасып, шектеулi ресурстарды колданудыц тиiмдi эдiстерiн мецгеруi керек.
• ^арапайым жэне колжетiмдi куралдарды колдану: окулыктармен катар интерактивт элементтердi (QR кодтар, мобильдш косымшалар) енгiзу аркылы трансмедиялык окытуды оцтайландыру.
Yшiншi циындыц - материалдарды дайындау уакыты. Трансмедиалык эдiске арналFан оку материалдарын дайындау узак уакытты талап етедi, се6е6i эртYрлi платформалар Yшiн контент жасау кYPделi болуы мYмкiн. МуFалiмдерге материалды дайындау Yшiн уакыт кажет, ал кей6iр жаFдайларда бул уакыт жеткiлiксiз болуы мYмкiн. Эсiресе, сабак жоспарлау мен сабактан тыс жумыстарды 6iрге алып жYPу муFалiмдердi шаршатады.[12]Бул киындыкты ецсеру Yшiн келесiдей эрекеттердi орындауды усынамыз:
• МуFалiмдердiц дайын ресурстарды колдануы. Мысалы, кептеген онлайн платформалар мен ресурстар бар, оларды ткелей сабакка енпзуге болады (Quizizz, Kahoot, Google Classroom).[13]
• МуFалiмдердiц 6iр-6iрiмен тэж1рибе алмасып, ресурстарды бiрлесе жасауы: муFалiмдер езара топтык жумыстар аркылы мультимедиалык материалдар жасай алады.
• Уакытты тиiмдi жоспарлауы: апталык немесе айлык жоспарлар курып, эртYрлi медиаресурстарды алдын ала дайындап алу.
^орытындылай келе, трансмедиалык окыту бастауыш сыныптардаFы тiлдiк даFдыларды дамытуда мацызды рел аткарады жэне оныц болашаFы зор деп айтуFа болады. Бул эдiстiц кемегiмен окушылар тек тшдш даFдыларын жетiлдiрiп кана коймай, сонымен катар акпаратты эртYрлi кезкараспен кабылдау, шыFармашылык ойлау, ез безмен оку жэне сыни турFыдан ойлау сиякты мацызды ка6iлеттердi де дамытады. Трансмедиалык окыту окушылардыц бшм сапасын арттырып, олардыц заманауи бшм беру талаптарына сай бэсекеге кабшетп тулFа болып калыптасуына ез ыкпалын тигiзерi анык.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. ^азакстан Республикасыныц Мемлекетпк жалпыга мiндеттi бiлiм беру стандарты (МЖМБС) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z 1800000183
2. Воротников Д.И., Арефьев К.Б. Применение инновационных технологий на уроках в начальной школе. Россия, 2019 http://itmultimedia.ru/transmedia-razberemsya-chto-eto-takoe/
3. Jenkins H. Transmedia Storytelling // Technology Review. 2003. — January.
4. Anna Shapiro, https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA780930028&sid=sitemap&v=2.1&it=r&p=AQNE &sw=w&userGroupName=anon%7Ea301577c&aty=open-web-entry
5. Шайсултанова С.К. Окушылардыц тшдш дагдыларын дамыту - жацартылган бшм багдарламасындагы басты кажеттiлiктердiц бiрi. Астана, 2023.
6. Муликова Д.С., Асенова Н.С. Бастауыш сыныпта акпаратты; коммуникациялык технологияларды колдану жолдары https://www.elibrary.ru/item.asp?id=47402592
7. Рустемова Ж.А. Интербелсендi эдiстердiц окыту децгейлерше карай колданылуы https://www.elibrary.ru/item.asp?id=47353722
8. Carolyn Sun Transmedia: An innovative approach towards unfolding stories across multiple delivery channels https://www.irjet.net/archives/Y3/i6/IRJET-Y3I6347.pdf
9. James Paul Gee Digital Media and Learning: A Prospective Retrospective
10. https://jamespaulgee.com/pubs/Digital%20Media%20and%20Learning.pdf
11. https://www.researchgate.net/figure/Percentage-of-universities-using-e-learning-in-each-country fig2 274069272
12. https://vo.hse.ru/article/download/15864/15153
13. https://kostdaryn.edu.kz/assets/dar/%D0%9C%D2%B0%D2%92%D0%90%D0%9B%D0%86 %D0%9C%D0%9D%D0%86%D2%A2%20%D0%A6%D0%98%D0%A4%D0%A0%D0%9B %D0%AB%D2%9A%20%D2%9A%D2%B0%D0%A0%D0%90%D0%9B%D0%94%D0%90 %D0%A0%D0%AB.pdf
