Научная статья на тему 'TRAINING OF THE SUBJECT "FUNCTION OF MUSCLES" ALONG WITH TRAINING OF BIOLOGY IN 9 CLASSES IN THE PRESENCE OF COMMUNICATION WITH PHYSICS'

TRAINING OF THE SUBJECT "FUNCTION OF MUSCLES" ALONG WITH TRAINING OF BIOLOGY IN 9 CLASSES IN THE PRESENCE OF COMMUNICATION WITH PHYSICS Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
54
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МИОЗИН / ДИНАМОМЕТР / МЕТРОНОМ / КИСЛОРОД

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Баротов Камолиддин Ашурович, Абдуллоева Парвина

Предмет биологии тесно связан с такими предметами как, химия, физика, математика и т.д. Авторы в статье показали межпредметную связность анатомии с физикой в теме «Мищцы» с практическим проведением опытов. Они подчеркнули что межпредметная связь с одной стороны становится причиной воспоминания тем других дисциплин, а с другой стороны становится стимулом углубленного изучения тем и интелектуального равзития учащихся.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОБУЧЕНИЕ ТЕМЫ "ФУНКЦИЯ МЫШЦ" НАРЯДУ С ОБУЧЕНИЕМ БИОЛОГИИ В 9-И КЛАССА ПРИ НАЛИЧИИ СВЯЗИ С ФИЗИКОЙ

Biology is closely related to such subjects as chemistry, physics, mathematics, etc. The authors of the article have shown intersubject connectivity anatomy with physics in the theme «Miscy» with the implementation of experiments. They stressed that language link on one side cause memories to those of other disciplines, and on the other hand becomes a stimulus for in-depth stady of topics and intellectual development of students.

Текст научной работы на тему «TRAINING OF THE SUBJECT "FUNCTION OF MUSCLES" ALONG WITH TRAINING OF BIOLOGY IN 9 CLASSES IN THE PRESENCE OF COMMUNICATION WITH PHYSICS»

implementation of preparedness (musical and pedagogical) of students in the practice of independent creative activity.

Keywords: musical and pedagogical training, musical arts, training of students, technique, art education, music mugs.

Сведения об авторе: Хайруллоев Бахриддин, кандидат педагогических наук, доцент кафедры методики и начального образования Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: rmg-2013@mail.ru

About author: Khairulloev Bahriddin, PhD in Pedagogy, docent of Chair of Method and Primary education, Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni

ДАР АЛОЦАМАНДИ БО ФИЗИКА ОМУЗОНИДАНИ МАВЗУИ «КОРИ МУШАКХР» ЗИМНИ ОМУЗИШИ БИОЛОГИЯ ДАР СИНФИ 9

Баротов К. А., Абдуллоева П.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Дар алокдмандй омухтани фанх,о аз як тараф боиси ба ёд овардани маводх,ои фанх,ои дигари таълимй гардад, аз тарафи дигар боиси шавк;мандии хонандагон ба ин ё он фан мегардад. Фанни биология ба фанх,ои химия, физика, чугрофия, адабиёт, математика, таърих ва гайрах,о алокдманд аст. Ба омузгорон зарур аст, ки дар чараёни таълими фанни биология аз алокдмандии байнифаннй дар таълими биология истифода баранд.

Масъалаи омузиши алокди байни фанх,о дар мактаби миёна ва олй аз тарафи М. И. Алиев, А. Р. Бектеняров, П. М. Бурдина, В. Е. Васковский, О. В. Васильева, Н. И. Горбачовой, Г. Г. Граковского, М. Б. Дьяковой, Ф. Г. Зейналова, Л. В. Ишковой, А. А. Кантеро, Р. Б. Литштейна, Н. А. Наврузова, Е. Н. Юрловой, А. А. Хомича ва дигарон омухта шудааст. Дар чумхурй оид ба омузиши проблемаи алокдмандии байнифаннй дар таълим олимон Лутфуллоев М., Зубайдов У.З., Шарипов Ф., Нуъмонов М., ^одиров Б. ва дигарон сах,ми калон гузоштаанд.

Дар чараёни таълими биологияи умумй ба амал баровардани робитаи байни фанх,о оиди дар хонандагон ба вучуд овардани системаи томи донишх,ои табий омили мух,им ба шумор меравад. Х,оло дар поён алокдмандии байни фанни анатомия ва физикаро пешних,од менамоем.

Дар барномаи таълимй барои омузиши боби «Системаи такя ва хдракат» 7 соат вак;т чудо карда шудааст, ки аз ин як соаташ барои таълими мавзуи «Кори мушакх,о» рост меояд.

Бояд к;айд намуд, ки кори мушакх,о ва механизми кашишхурии мушакх,ои бадани инсон раванди мураккаби физиологй буда, ба табаддулоти физикй ва биохимиявй вобастагй дорад. Аз ин лих,оз зимни таълими ин мавзуъ ба алокдмандии байни фанх,ои физика ва биология такя карда, мавзуъро бо мисолх,ою тачрибах,о ба хонандагон возех,у равшан фах,монидан лозим аст. Махсусан, дар ин дарс аз мафх,умх,ои физикй - вох,идх,ои кор, китф, динамометр, занчири электрикй, чараёни электрикй ва барандаи он «Физика»-и синфи VП-VШ истифода бурда мешавад.

Ба хонандагон фах,монидан лозим аст, ки мушакх,ои бадани одам нуги ягон бореро набардоранд ва ё ягон мамониати берунаро бетараф накунанд х,ам, кашиш хурда, кори муайянеро ба чо меоранд. Дар чунин мавридх,о кори мушакх,о аз бадан ё к;исми онро ба х,олати муайян нигох, доштан иборат мебошад. Фикри хонандагонро оид ба кор, вох,иди кори мавзуи физикй чамъбаст карда, таъкид медорем, ки бузургии кори судманди мушакх,оро низ монанди корх,о бо килограммометр, яъне ба х,осили зарби бузургии бори бардошташуда ба баландй чен мекунанд. Агар 1 кг бор ба 1 м баландй бардошта шавад, хдчми кори судманди мушак 1 киллограммометр мешавад. Дар ин вак;т аз динамометр истифода бурда, фикрро чамъбаст бояд кард.

Агар борро тачричан зиёд карда, баландии бори гуногунвазни бардошташуда чен ва кори мушак х,исоб карда шавад, фах,мида мешавад, ки мушак кори хеле судмандро дар вак;ти бардоштани бори вазниниаш миёна ичро кардааст.

Бузургии кори мушак ба дарозии аввалаи он вобаста аст. Мушак хар кадар дарозтар бошад, дар вакти кашишхурй борро хамон андоза баландтар мебардорад, яъне кори зиёдеро ба чо меоварад. Маълум гардидааст, ки мушак дар организм дар шароити мукаррарй ба андозаи 5- фоизи дарозии худаш кашиш мехурад.

Ба хонандагон мефахмонем, ки мушакхо се хосияти физиологии зеринро доранд: а) тахрик, яъне кобилияти ба таносуби тахрик чавобан ба полати хаячон, ба полати фаъолдаромадан; б) нокилй, яъне кобилияти интикол додани мавчи тахрик ба дарозии тамоми нахи мушак ба х,ар ду тарафи нуктаи тахрик; в) кашишхурй, яъне кобилияти хангоми тахрик кашиш хурдан ё тагйир додани шиддат.

Кашишхурй хосияти асосии бофтаи мушак мебошад, ки он андозаи зохирии раванди дар мушак пайдошудаи тахрик мебошад. Мушак ду намуди фаъолият дорад: фаъолияти изотеникй ва фаъолияти изометрикй. Дар ин рангом ба мавзуъхои физикй такя карда, кайд менамоем, ки хамон фаъолияти мушак изотеникй мебошад, ки шиддати мушак хангоми кутох, шуданаш тагйир намеёбад. Дар холате, ки мушак зимни фаъолият хар ду нугаш махкам карда шудааст ва хангоми тахрик кутох нашуда, шиддатро вусъат медихад, фаъолияти изометрикй ба вучуд меояд. Ин гуна намуди фаъолияти одам дар шароити бехаракатй мушохида мешавад. Аксари кулли харакатхои одам шаклхои мобайнии фаъолиятхои изотеникй ва изометрикй мебошад [3, с. 54].

Сипас, бо хонандагон аз мавзуи гузашта сохти мушакхоро ба ёд оварда, кайд мекунем, ки миофибрилахои наххои мушак аз риштахои миозин ва актин иборат буда, молекулаи онхо занчири дарози сафедаро тасвир мекунанд. Риштахои актин ва риштахои миозин ду баробар бориктаранд. Дар холати оромии наххои мушак ин риштахо чунон чойгир шудаанд, ки нугхои борики риштахои актинй ба фосилаи байни риштахои гафси миозинй медароянд. Риштахои актин аз таъсири тахрик лагжида, дар фосилаи байни риштахои миозин харакат кардан мегиранд. Дар натича миофибрилхо ва пас наххои мушак хам кутохтар мешаванд.

Механизме, ки лагжида риштахоро таъмин мекунад, таъсири мутакобили кимиёвии сафедахои миозин ва актин мебошад. Дар айни хол пайвастагии энергия бо аденозияи трифосфат (АТФ) дар ин раванд роли мухим мебозад. Дар натичаи тачзияи АТФ ба иштироки ионхои Са2+ бо таъсири миозин, ки хосиятхои ферменти фаъолро дорад, силсилаи таомулхои кимиёвй огоз меёбад. Бо тачзияи АТФ дар як вакт энергияи зиёд озод мешавад, ки онро мушак барои кашишхурй истифода мебарад. Зимни интиколи энергияи озодшуда ба миофибрилхо риштахои сафеда нисбат ба якдигар чой иваз кардан мегиранд, дар натича мушак кашиш хурда, кор ичро мекунад. Аз окиби тачзияи АТФ як катор пайвастагихои микроэнергия бо фосфат тачзия меёбанд. Лекин кисми зиёди ин энергия барои баркарор кардани дарачаи АТФ истифода мешавад. Ба хамин тарик, дар натичаи мархалахои муттасил АТФ ва пайвастагихои дигари микроэнергия баркарор мегарданд.

Бояд кайд кард, ки тачзияи пайвастагихои фосфатй бе иштироки оксиген ба амал меояд, аз ин сабабин фазоро анаэробй номидаанд. Аммо барои мархалахои минбаъда оксиген лозим аст ва фазаи аэробй шуруъ мешавад. Дар фазаи аэробй кислотаи лактати пайдошуда тачзия мешавад, ки об ва гази карбонат махсули охирини вай мебошад. Баробари ин мархала хам энергия озод мешавад, ки вай ба табдилшавии кислотаи лактати бокимонда ба карбогидрати мураккаб -гликоген сарф мешавад. Дамин тавр, оксиген дар вакти кори мушакхо хеле зарур аст. Агар оксиген набошад, синтези гликоген вайрон шуда, захираи карбогидратхо зуд кохиш меёбад. Азбаски карбогидратхо барои баркарор шудани АТФ заруранд, захираи онхо дар организм боиси кам шудани микдори АТФ мегардад. Еайр аз ин, агар оксиген набошад, махсулоти охирини мубодилаи моддахо дар мушакхо чамъ мешаванд, ки ин кор кобилияти мушакхоро хеле паст мекунад.

Дамин тавр, мавзуъро бо фанни кимиё алокаманд карда, кайд мекунем, ки мушакхои одам чунин кобилияти нодир доранд, ки онхо барои ичрои ин ё он кор энергияи кимиёвиро бевосита ба энергияи механикй табдил медиханд.

Сипас, бояд тавзех дод, ки тадкикоти И.М.Сеченов, И.В.Павлов, Н.Е.Введенский, А.А.Ухомский, А.А.Орбелй ва дигар физиологхо дар тачриба исбот кардаанд, ки дар масъалаи дуру дароз нигох доштани кобилияти корй ва сар шудани хастагй системаи марказии асаб накши асосй мебозад. Дар ин бора, чунин далелхо - монанди баландшавии кобилияти кори мушакхо бо таъсири эхсосот, импулсатсияи афферентй, истирохати фаъол, дертар фаро расидани хастагй аз кори беихтиёр назар ба кори

ихтиёрй, имконпазирии пайдоиши мондашавй хангоми кори фикрй, тагйир додани рефлексии шартии кор гувохй медиханд.

Марказхои асаб импулсхои харакатро ба воситаи роххои гузаронандаи асаб ба атроф мефиристанд ва инчунин таъсири трофикй мерасонанд, ки вай дар мушак равандхои мубодилавиро ба низом медарорад. Кудрати энергетикии хучайраи асаб дар раванди фаъолият харч мешавад ва дар натича механизми равандхои мураккаби мубодила тагйир меёбад. Мушакхо дар навбати худ на факат мухити худи торхои мушак, балки мухити тамоми дохили организмро тагйир медиханд. Дамаи ин дигаргунихоро ба тахрик оваранда микдори зиёди ретсепторхои гуногун мебошанд ва барои хамин хангоми кашишхурии мушакхо сели импулсхое, ки аз пропиоретсепторхо ва интеретсепторхо меояд, хучайраи асабро «бомбаборон» мекунад ва хучайрахои асаб якчоя бо равандхое, ки дар худи хучайра ба амал меоянд, дарачаи добили кор будани онро муайян мекунад [3, с. 401].

Баъди ин бо тачибахо кори мушак ва мондашавии онро ба хонандагон мефахмонам. Барои ичрои ин тачриба хамрохи хонандагон аз гантел, метроном ва динамометрии дастй истифода бурда мешавад.

Ба ичозати омузгор се хонанда ба назди тахтаи синф меоянд. Хонандаи якум гантелхои массаи вазнаш гуногунро аз руи коркарди метроном бо дасташ ба боло пасту баланд мекунад.

Хонандаи дуюм адади харакати дастро то мондашавй аз руи вакт муайян мекунад. Хонандаи сеюм натичаи онро дар тахтаи синф менависад ва хонандагони синф онро дар дафтари фаннй мекашанд. Навишти чадвали онхо чунин аст:

Сарборй ба хисоби кг Микдори харакат Кор (кг) м Вакт, то мондашавии аввал

1 50 25 60

3 30 45 40

5 11 27,5 15

Дар тачрибаи дуюм зарбахои харакати даст метроном тагйир дода шуда, вазни гантелхо бо хамин хел - 3 кг меистад. Дар натича исбот шуд, ки вакти мондашавии мушакхо тагйир меёбад.

Хдмонханг Микдори харакат Кор (кг) м Вакт, то мондашавии аввал

Тез-тез 30 45 70

Миёна 37 55,5 35

Пай дар пай 46 69 17

Дар тачрибаи сеюм хонандагон кори мушакхоро дар холати истирохати фаъол исбот карданд. хонанда бо дасти рости худ динамометрро то мондашавй зер кард. Сипас, у 2-3 дакика истирохат карда, аз сари нав ин тачрибаро бо дасти чап такрор карда ва боз аз сари нав кувваи дасти ростро санчид. Баъди ин натичаро ба тахтаи синф навишта, хулоса бароварда мешавад.

Дасти рост Истирохат Дасти рост Истирохат Дасти рост Дасти чап Дасти рост

42,5; 42; 30 сония 41; 41; 60 сония 42,5; 42; 40; 40; 43; 42;

41,5; 42; 41; 40,5; 41; 40; 39; 39; 41; 41;

Аз руи ин тачрибахо хонандагон дар вакти истирохат ба хулоса омаданд, ки дархол мондашавй зуд бартараф шуда, кор бармахалтар баркарор мешудааст.Сипас, ба саволхои: а) Истирохати фаъол чист? б) Суръати кор ба кобилияти кори мушакхо ва мондашавии онхо таъсир мерасонад? [1, с. 401].

Дар натичаи тачриба дониши хонандагон мустахкам карда мешавад. Истифодаи алокамандй боиси он мегардад, ки дониши назариявии хонандагон бо истифода аз тачриба зиёд шуда, дар онхо хисси мехнатдустй, зиракй пайдо шавад.

Адабиёт:

1. Воскресенский П.И. Техника лабораторных работ. - М., 1964.

2. Зверев И. Д. Книга для чтения по анатомии, физиологии и гигиена человека. - М.:

Просвещение, 1978.

3. Лемаза Н. А., Лисов Н. Д. Биология. - М.: Просвещение, 1997.

4. Устоев М. Биологияи синфи 9. - Душанбе: Сарпараст, 2013.

ОБУЧЕНИЕ ТЕМЫ «ФУНКЦИЯ МЫШЦ» НАРЯДУ С ОБУЧЕНИЕМ БИОЛОГИИ В 9-И КЛАССА ПРИ НАЛИЧИИ СВЯЗИ С ФИЗИКОЙ

Предмет биологии тесно связан с такими предметами как, химия, физика, математика и т.д. Авторы в статье показали межпредметную связность анатомии с физикой в теме «Мищцы» с практическим проведением опытов. Они подчеркнули что межпредметная связь с одной стороны становится причиной воспоминания тем других дисциплин, а с другой стороны становится стимулом углубленного изучения тем и интелектуального равзития учащихся.

Ключевые слова: мышцы, миозин, динамометр, метроном, кислород.

TRAINING OF THE SUBJECT "FUNCTION OF MUSCLES" ALONG WITH TRAINING OF BIOLOGY IN 9 CLASSES IN THE PRESENCE OF COMMUNICATION WITH PHYSICS

Biology is closely related to such subjects as chemistry, physics, mathematics, etc. The authors of the article have shown intersubject connectivity anatomy with physics in the theme «Miscy» with the implementation of experiments. They stressed that language link on one side cause memories to those of other disciplines, and on the other hand becomes a stimulus for in-depth stady of topics and intellectual development of students.

Keywords: pupils muscles, myosin, dynamometer, metronome, oxygen.

Сведения об авторах: Баротов Камолиддин Ашурович, кандидат педагогических наук, доцент Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айнй, e-mail: kamoliddin_barotov@mail.ru

Абдуллоева Парвина, магистр кафедры общей биологии и методики преподавания биологии Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: on_2011@mail.ru

About authors: Barotov Kamoliddin, PhD in Pedagogy, docent, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni

Abdulloyeva Parvina, magister in Chair of General Biology and method of Biology Teaching, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni

ПЕДАГОГИЧЕСКО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЙ АСПЕКТ ОБУЧЕНИЯ ОРФОГРАФИИ НА ОСНОВЕ ТЕРАПЕВТИЧЕСКОЙ ДИДАКТИКИ В ВУЗЕ

Боронова С. Б.

Таджикский государственный институт языков имени С. Улугзода

По мере развития человеческого общества, накопления знаний, появления письменности переход от так называемого обучения, основанного на знаниевой парадигме, к личностно и деятельно - направленному подходу осуществляется чрезвычайно медленно. Педагогические системы различаются между собой следующими признаками: во-первых разрыв между теоритическими построениями и практическим преломлением, недостаточным пониманием педагогами сущности преподаваемой теории (относится к компетентностному подходу, сообщение универсальных определений системы знаний), отсутствие связи теории с конкретной методикой преподавания; во-вторых педагогические цели, стереотипность мышления, стремление опираться на имеющийся опыт без его критического анализа « он учил тому, что знал сам»). В-третьих педагогическая деятельность в вузах резко усложняется в связи с быстро увеличивающимся объёмом научной информации при тех же сроках обучения, устареванием материально-технической базы, отставанием дидактических основ, принципов и методических рекомендаций, трудность выбора эффективных и грамотных разработок.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.