Научная статья на тему 'ВРАЧЕБНЫЙ КОНТРОЛЬ И САМОКОНТРОЛЬ ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ СПОРТСМЕНА'

ВРАЧЕБНЫЙ КОНТРОЛЬ И САМОКОНТРОЛЬ ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ СПОРТСМЕНА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
255
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
САМОКОНТРОЛЬ / САМОЧУВСТВИЕ СПОРТСМЕНА / СПОРТИВНАЯ АЗАРТ / СПОРТИВНАЯ ФОРМА / РАБОТОСПОСОБНОСТИ СПОРТСМЕНА / СОНЬ / АППЕТИТ / ЖЕЛАНИЕ УЧАСТВОВАТЬ В СОРЕВНОВАНИЯХ И ЗАНЯТЬСЯ СПОРТОМ / НАРУШЕНИЯ РЕЖИМА / ПУЛЬСА / ДАВЛЕНИЯ / ЖЕЛ- ЖИЗНЕННАЯ ЕМКОСТЬ ЛЕГКИХ / СИЛА МЫШЦЫ / ПОТООТДЕЛЕНИЯ / МАССА ТЕЛА / ВЕСОВАЯ КАТЕГОРИЯ / ДИСПАНСЕРИЗАЦИЯ / ВРАЧЕБНАЯ КОНТРОЛЬ / ВЕДЕНИЕ ДНЕВНИКА

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Намозов Тошкул Буриевич, Абдуллоев Исмоил, Вохидов Мухиддин Сироджевич, Изатов А.Б.

Врачебный контроль и самоконтроль является одним из важнейших мероприятий у лиц, занимающихся физкультурой и спортом на протяжении всей жизни. Действительно, нарушения в состоянии здоровья, сопровождающиеся неправильным питанием, является основной причиной летальных случаев, несмотря на то, что само по себе ожирение почти никогда не считают причиной смерти. Лишний вес для современного человека - это причина появления различных заболеваний, фактор риска номер один. Авторы пришли к выводу, что наблюдения за изменением организма человека являются жизненно необходимыми

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DOCTOR CONTROL AND SELF-CONTROL OF HEALTHY SPORTSMAN LIFESTYLE

Medical control and self-monitoring is one of the most important activities for people involved in physical education and sports throughout life. Indeed, health disorders caused by dietary errors are the leading cause of deaths, despite the fact that obesity itself is almost never called the direct cause of death. Excess weight for modern man is a reliable base for the emergence of diseases, the number one risk factor. The authors concluded that without observing the change of the human organism in life does not achieve the desired result, there is no fruitful progress.

Текст научной работы на тему «ВРАЧЕБНЫЙ КОНТРОЛЬ И САМОКОНТРОЛЬ ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ СПОРТСМЕНА»

5. Компетенции в образовании: опыт проектирования: сборник научных трудов / Под ред. А. В.

Хуторского. М.: Научно-внедренческое предприятие «ИНЭК», 2007.

6. Сластенин В. А. Педагогика: учебное пособие для студентов педагогических учебных заведений/

В.А.Сластенин, И.Ф.Исаев, А.И.Мищенко, Е.Н. Шиянов. М.: Школа-Пресс, 1998.

7. Платонов К. К. О знаниях, умениях и навыках // Советская педагогика. - 1963. - № 11. - С. 98-103.

ФОРМИРОВАНИЯ КЛЮЧЕВЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ ХИМИИ

В статье представлен материал по формированию ключевых компетенций на уроках химии. Ключевые компетенции ориентируют обучающегося на поиск думать, сотрудничать, принимать решение и адаптироваться в изменяющихся условиях жизнедеятельности. Компетентность рассматривается как определенная способность, требуемая для эффективности реализации конкретного действия из выбранной области химии. Она состоит из узкоспециализированных знаний, предметных навыков и способов мышления. Иначе, компетенции - это функциональные задачи, которые взаимосвязаны с деятельностью, и их кто-то способен успешно решать. Компетентность сама принадлежит к субъекту деятельности и благодаря ей человек может решать конкретные проблемы. С помощью химического эксперимента ученики выводят зависимость и закономерность. Вышесказанное можно проверить, проведя анализ скорости химической реакции. Правильная организация урока позволит учащимся самим установить зависимость скорости реакции от концентрации веществ, вступающих в реакцию. Данный вид учебного химического эксперимента способствует выявлению фактов, ознакомлению с методами химической науки.

Ключевые слова: образование, дидактические функции, эксперимент, компетенция.

FORMATION OF KEY COMPETENCIES OF STUDENTS IN CHEMISTRY LESSONS

The article presents material on the formation of key competencies in chemistry lessons. Key competencies to make decisions and adapt to changing life conditions. Competence is seen as a specific ability, the student is trained to seek, think, collaborate, required for the effectiveness of the implementation of a specific action from a selected field of chemistry. It consists of highly specialized knowledge, subject skills and ways of thinking. Otherwise, competencies are functional tasks that are interconnected with activities, and someone is able to successfully solve them. Competence itself belongs to the subject of activity and thanks to it a person can solve specific problems. Using a chemical experiment, students derive dependencies and patterns. The above can be verified by analyzing the rate of a chemical reaction. The correct organization of the lesson will allow students to establish the dependence of the reaction rate on the concentration of substances that enter into the reaction themselves. This type of educational chemical experiment contributes to the identification of facts, familiarization with the methods of chemical science.

Keywords: education, didactic functions, experiment, competence.

Сведения об авторах:

Файзуллоева Мукаррама Махмуджоновна - старший преподаватель кафедры методики преподавания химии Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни, Тел (+992) 918831995

Бобизода Гуломкодир Мукаммал - доктор биологических и фармацевтических наук, профессор, призидент Академии образования Таджикистана, г Душанбе, ул. Айни 45. Тел: (+992) 888877917

About authors:

Fayzullaeva Mukarrama Mahmydjonovna- Senior lecturer of the Departament of Chemistry Methodology. Tajik State Pedagogical University named after S.Ayni. Tel: (+992) 918831995 Bobizoda Gulomkodir Mukammal — Doctor of biological and pharmaceutical Sciences, Professor, President of the Academy of Tducation of Tajikistan, Dushanbe, 45 Ainistreet. Tel: (+992) 888877917

НАЗОРАТИ ДУХТУРЙ ВА ХУДНАЗОРАТИИ БАРОИ ТАРЗИ ХДЁТИ СОЛИМИИ ВАРЗИШГАР

Намозов Т.Б., Абдуллоев И., Изатов А.Б.

Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни

Вохидов М.С.

Таджикский аграрный университет им. Ш. Шохтемур

Машгул шудан ба варзиш, дастрас шудан ба тарзи хдёти солим, ба максади нишондодх,ои варзишй дар арсаи байналмилалй, баланд бардоштани парчами Ч,умх,урии Точикистон хдвасу орзуи х,ар як фарди точику точикистонй гаштааст, ки х,ар руз дар хдмаи расонах,ои хабарй, намоишх,ои телевизионй, машгулиятх,ои варзишй, овезах,ои ташвикотй

мушохида мегардад. Локин донистан зарур аст, ки машкварзии кур-куронаи нодуруст, ба организм додани сарбории аз хад зиёди (нагрузка) тамринй зарар меорад. Аз ин чихат кудакон ва чавононе, ки хохиши шугл варзидан ба ягон намуди варзиш мекунанд, бояд дар навбати аввал аз ягон мураббии шинохтаи тачрибадор оиди ба кадом намуди варзиш шугл варзидан вобаста ба сину сол, чинс, каду комат, вазъи саломатии у айни хол, вазъи ичтимой, макали зист дар назар гирифта шуда тавсия гиранд, то ки дар интихоби намуди варзиш хатогй накунанд.

У бояд аз ташхиси табибон гузашта, оиди саломатиаш маълумотнома дастрас намояд ва мувофики ин маълумотнома ва тавсияи мураббии сохаи варзиши интихобгаштааш метавонад ба тамринхои варзишй рох дода шавад. [7, с.216 222] Мо гуфтани нестем, ки шахсоне, ки беморихои гуногун доранд ба варзиш рох дода нашавад. Баракс шахсоне, ки беморихои гуногун доранд, дар гуруххои тиббй ба тамрин фаро гирифта мешаванд, ки дар ин чо бе истифодаи доруворй ва сарфи маблаги зиёдатй, тавассути муковимати машкхои чисмонй саломатии худро метавонанд баркарор намуда, хатто дар мусобикахои варзишй иштирок карда, ба натичахои хуби варзишй сохиб шаванд. Х,олатхое мешавад, ки шахсони солим тавассути нодуруст истифода бурдани машкхои варзишй ба саломатии худ зарари чиддй расонида, худро ба касалихои гуногун гирифтор мекунанд.

Табибоне, ки ихтисосманди сохаи варзиш мебошанд, факторхои зиёди нодуруст истифода бурдани машкхои варзиширо дар рафти [1, с. 140,147,152] гузаронидани машгулиятхо мушохида мекунанд, ки кобилияти чисмонии варзишгаронро ба назар нагирифта аз меъёр зиёд сарбории тамринй дода мешавад ва ба организм зарари ислохнашаванда мерасонанд. Х,ануз дар давраи иттиходи шуравй назорати тиббй ва худназоратиро дар сохаи тарбияи чисмонй ва варзиш кабул намуда, чорй карданд.

Асосгузори сулху вахдати миллй- Пешвои миллат, Президенти Ч,умх,урии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон аз рузхои аввали фаъолияти худ тарбияи чисмонй ва варзишро хамчун яке аз воситахои асосии инкишофи чисмонию маънавй, ватандустию интернатсионалй, тайёрии мардум ба мехнату мудофиаи Ватан хисобида, барои пешрафти он чорахои заруриро дида истодаанд.

Дар шароити имруза назорати тиббй аз болои шахсоне, ки ба тарбияи чисмонй ва варзиш машгуланд дар хамаи муассисахо (корхонахо, донишкадахо, коллечхо, муассисахои тахсилоти миёна, богчахо ва гайрахо) чорй карда шудааст, ки хазорон варзишгарон аз муоинаи тиббй гузашта тахти назорати табибони соха [8, с. 126,127] карор доранд. Хусусан ба варзишгароне, ки ба дастахои якачини бозихои варзишй ва ё варзишгарони раками яки Чумхурй мебошанд диккати асосй дода мешавад ва тахти назорати табибони ин соха карор мегиранд. Чумхурии Точикистон, баъди сохиб шудан ба истиклолият, дар хамаи сохахои хаёт ба натичахои назаррас сохиб гашт. Хусусан дар сохаи варзиш, варзишгарони точик натичахои хуби сатхи байналмилалй нишон дода, кариб дар хамаи намудхои варзиш, голибони мусобикахои чахоние дорем, ки натичахои варзишии онхоро дида, кудакон, наврасон, чавонон ва шумораи зиёди ахолй ба варзиш руй оварда, рохи ба даст овардани тарзи хаёти солимро [6, с.317,318,319] интихоб намуданд. Акнун дар Чумхурии Точикистон сохтмони иншоотхои варзишй бо суръат равнак ёфта истодааст. Х,атто дар нохияхои дурдасти Чумхурй толорхои хуби замонавии варзишй, хавзхои шиноварй, хавзхои каикронй, мачмаахои варзишй, ки ба стандартхои байналмиллалй чавобгуй мебошад сохта шудааст ва сохтмони иншоотхои дигари варзишй ба накша гирифта шуда, давом дорад. Чунин раванди варзишй шумораи варзишгаронро зиёд мекунад ва зарурияти тайёр намудани ихтисосмандони сохаи тиббй варзишй ба вучуд меояд. Лозим аст, ки шумораи клиникахои варзиширо дар Чумхурй зиёд намуда, онхоро бо тамоми тачхизотхои навтарини замонавй таъмин намоянд, чун ки аллакай якчанд мусобикахои байналмиллалй дар Чумхурии мо дар сатхи баланд гузаронида шуд ва даъвати минбаъдаи гузаронидани мусобикахои байналмиллалй аз дигар намудхои варзиш ба накша гирифта шудааст ва хохад гузаронида шуд. Мухим он аст, ки табибони сохаи варзиш чорабинии пешгирй (профилактикй) аз касалихои грипп, роххои системаи нафаскашии боло, меъда, ковокии дахон, муайян намудани кирмхои меъда, кабул намудани нурхои ултрабунафш, эмгузаронй мукобили касалихои меъда ва гайрахоро бо варзишгарон сари вакт гузаронанд. Табибони сохаи тиб дар якчоягй бо мураббиён ва омузгорони тачрибадор мутобиккунии (закаливание) организми варзишгаронро тархрезй намуда речаи худназораткунии онхоро муайян кунанд, ки дар китоби "Здоровье и физическая культура"-и Г.М. Куколевский оварда шудааст, ки мо онро пешниходи шумо хонандагон мекунем.

Рузномаи худназораткунии варзишгар

Нишондодх,о

Якум руз

Дуюм руз

Сеюм руз

Чорум руз

Х,иссиёти худи варзишгар

Кобилияти корй

Хоб

Иштиёх

Хохиши

варзидан

Машкхои

чисмонй

варзиш

машк

ва

Хислати тамрин чи тавр кабул карда мешавад.

Вайрон

намудани реча Набз (дар

холати оромй дар як минут) Нишондодхои кобилияти чисмонй (спирометрия) см3

нафаскашй (дар як минут)

Вазни бадан бо кг

^уваи панчахои

дасти;

рост

чап

Хоричшавии араки бадан. Дигар

нишондодхо

хуб хуб

8 соат, хоби сахт

хуб бо хохиши

баланд 10 дакика гарм намудани бадан

15 дакика партофтани туб ба халка, 40 дакика бозии дутарафа.

тамринро хуб кабул мекунад

набуд

62 маротиба 4200

16 71,4

55 51

миёна

бад

паст

6 соат, ба зудй хобаш набурд бад

хохиш надорад

хохиши машкварзй нест

тамрин накард

набуд

62 маротиба

дар ташкилй то

соати 1 шаб

нушидани

шароб

4000

16

72,1

52 48

дард дар сатхи меъда

каноатбахш каноатбахш 7 соат, хоби хуш

муътадил фарк надорад

10 дакика гарм намудани бадан

15 дакика партофтани туб ба халка, 20 дакика ичрои

амалхои тактикй, 25 бозии дутарафа. тамрин каноатбахш кабул мешавад шуд.

набуд 63 маротиба

4100

17 71 ,8

53 49

муътадил

хуб хуб

8 соат, хоби сахт

хуб бо хохиши баланд 10 дакика гарм намудани бадан 20 дакика дави кросй дар бог,

15дакика партофтани туб

ба халка, 15 дакика чахидан;

тамрин хуб кабул мешавад.

набуд

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

62 маротиба 4200

16 71,5

55 51

миёна

дарди каму беш дар мушаки сокй пой (икраножной мышица)_

Худназораткунй хеч вакт назорати тиббии табибро иваз намекунад ва факат илова ба назорати табибй шуда метавонад

Худназораткунй ба варзишгар имкон медихад, ки оиди тагирёбии кобилияти чисмонии худ, саломатиаш, риоя намудани гигиенаи шахсй, таъсири мухити атроф, речаи тамринии худ ва гайрахо хулосахои зарурй барорад. Микдори нишондодхои худназоратй на бояд аз 5-6 шумора зиёд бошанд (масалан, хиссиёти саломатй, иштихо, хоб, набз, вазни бадан, нафаскашии муътадил). Чунин нишондодхоро мо бояд дар дафтари хотираи худ сабт намоем.

Худназораткунй - ин мунтазам назорат бурдани варзишгар аз болои саломатии худ, аз натичах,ои варзишй, риоянамудани речаи тамринй мебошад.

Ба варзишгар фах,монидан зарур аст, ки дар вакт каму беш паст шудани натичах,ои варзишй, бе маслихдти мураббй, табиб [3, с.106-119] худсарона хулоса набароварда речаи тамринии худро иваз накунад. А.С. Макаренко ёд намоям, ки гуфта буд: «Кудакони мо ин пирии мост. Тарбияи дуруст ин айёми хушбахтии даврони пирист, тарбияи бад ин ояндаи андух,гини мост, ин ашк, ин гунох,и мо дар назди одамони дигар ва дар назди тамоми мамлакат мебошад».

Х,иссиёти хуби варзишгар- ин таъсири муфиди маш;х,ои варзишй ба организми инсон мебошад, ки варзишгар дар натичаи бо методх,ои дуруст ва мунтазам ба варзиш машгул будан, ба вучуд меояд ва варзишгар хох,иши машк варзидан, хондан, ва кобилияти кории хубро сох,иб мешавад. ^обилияти корй- агар мо ба х,исоб гирем, ки инсон дар як шабонаруз 8 соат маш; меварзад, кор мекунад ё мехонад ва ин нисфи хушх,олй ва бардамии у мебошад, маълум мешавад, ки у кувва ва энергияи зиёдро сарф намудааст. Чи кадаре, ки ба мо кор мушкил ва шиддатнок бошад, мо хдмон кадар кувва ва энергияи зиёдро сарф мекунем. Мушох,идах,ои худназоратй давомнокии корро ба хуб, мувофик, муносиб бах,одих,й мекунанд.

Хоб - дар вакти хоб организми инсон дам мегирад ва кувваи сарфкардаи худро баркарор мекунад. Хусусан баркарор намудани системаи марказии асаб мух,им мебошад. Каме тагирот дар полати саломатии варзишгар, ки то х,ол худи шахс онро мушох,ида карда наметавонад, таъсираш ба зуди ба хоби инсон мерасад. Хоби хуб хдмон мебошад, ки баъди ба бистари хоб сарро гузоштан инсонро хоби сахт мебарад ва субх,идам бо вакти хуш аз хоб бедормешавад. Хоби бадро чунин маънидод мекунанд, ки шахсро дер хоб мебарад, шабона якчанд маротиба бедор мешавад, субх,идам барвакт аз мух,лати мукаррарй бедор мешавад, организм ба кадри зарурй кувваи сарф намудаашро баркарор накардааст ва инсон хобх,ои бад мебинад, ки дар рафти тамринх,ои варзишй ба табиб ва мураббй маълум мегардад. Дар ин х,олат онх,о бояд аз паи бартараф намудани сабаби бадхобии варзишгар бошанд.

Иштиёх,- ин нишонаи нозуктарин тагироти организм мебошад, ки сабаби он бехобй, сарбории зиёди тамринй ва дигар омилх,ое, ки ба организм таъсири манфи мерасонанд. Хусусан организми инсон баъди 30-45 дакикаи аз хоб бедор шудан талаботи истеъмоли гизо мекунад, ки ин талаботи дурусти организми солим мебошад. Х,олатх,ое мешавад, ки организми инсон, баъди бедор шуданаш то 2-3 соат талаби истеъмоли гизоро надорад. Ин нишонаи вайроншавии мубодилаи моддах,о дар ягон узви организми инсон мебошад. [5, с.18,19,20] Дар як вакти муайяни мукарарй истеъмол намудани таом иштих,ои варзишгарро хуб мекунад, ки ин нишонаи фаъолияти дурусти организм мебошад. Чунин фаъолияти дурусти организмро дар рузномаи худназоратй кайд намудан зарур аст (иштих,ои хуб, мувофик, паст, барзиёд).

Хох,иши машк кардан ва иштирок намудан дар мусобиках,ои варзишй -чунин хох,иш, хусусан барои чавонон ва одамони солим, ба гуфтаи И.П.Павлов "ба мушакх,ои бадан хушбахтй меорад, мушакх,о чисман меафзоянд, саломатй хуб мешавад, ба организм х,иссиёти хуб бахшида, кобилияти кории организмро зиёд мекунад. Агар хох,иши ичро намудани машкх,ои тарбияи чисмонй ва иштирок намудан дар мусобиках,ои варзишй набошад ва ё нисбати шугли варзишй бадбинй мушох,ида гардад, ин нишонаи мондашавй ва аз х,ад зиёд мондашавии организми варзишгар мебошад.

Хислати тамринй ва чи тавр кабул доштани он аз тарафи варзишгар - дар ин чо мо метавонем, ичрои кисмх,ои асосии тамринии варзиширо мушох,ида намуда дар шакли зерин бах,огузорй намоем. Масалан, баскетболбоз 10 дакикаи вакти тамриниро ба гарм намудани организм сарф мекунад, 20 дакикаро барои х,аво додани туб ба сабад ва 40 дакикаи онро барои бозии дутарафа. Ин тартиби тамриниро чунин бах,огузорй менамоянд: хуб, каноатбахш, вазнин.

Вайрон шудани реча - дар диди аввал он кадар мух,им нест, вале барои сабт намудани он дар сутунх,ои минбаъдаи рузномаи худназоратй имконият намешавад. Шахсоне, ки ба варзиш машгуланд, барои онх,о риоя намудани речаи корй зарур аст. Дарч намудан зарур аст, ки варзишгар то кадом андоза нисбати намуди интихобнамудаи варзишиаш чиддй муносибат дорад ва хох,иши ба натичах,ои хуби варзишй дастрас шудан дар мусобиках,оро дорад. Барои чунин варзишгарон риоя намудани [8, с.127,-128] реча бених,оят мух,им ва хдтмй мебошад. Мо барои мисол аз рузномаи баскетболбоз, ки дар таърихи 1-руз то соати 1-ги шаб дар майхона ба нушидани шароб машгул буд ва дар соати 2-и шаб ба хона омада, мух,лати зиёд хобаш набурд, шаб аз хоб бедор шуд, барои шикастани ташнагиаш об нушид, организм дам нагирифта бо машаккат аз хоб хест, иштих,о надошт, такроран хоб кардан мехост, кобилияти кориаш паст буд, имруз ба варзиши пагох,ирузй шугл наварзида, ба тамрини варзишиаш

нарафта, [4, с.22-24] дар сатхи чойгиршавии меъда дардро хис мекард. Х,амин тавр якчанд руз кобилияти нишондодхои чисмонии организм (набз, нафаскашй, кобилияти чисмонии панчахои даст ва дигар нишондодхо) паст мешавад Набз- санчиши набз ин яке аз намудхои маъмулй ва оддии назорати системаи кори дил мебошад, ки аз тарафи ихтисосмандони сохаи тиб васеъ истифода бурда мешавад ва хар як шахс аз ичрои он баромада метавонад. Кори набзро дар мухлати як дакика ва ё 30, 15 сония мушохида намуда, дар ёд гирифта, ба раками 2 ва ё 4 зарб намуда натичаи заруриро дастрас мешавем. ^абул шудааст, ки дар тиббй варзишй набзро дар хар як 10 сония, 3-4 маротиба бо тартиб хисоб намуда, хар як раками мушохидашударо дарч мекунанд. Дар баъзан холатхо кори набзро образ дода " оинаи дил" ном мебаранд, ки ин хакикат дорад. Тапиши набзи марди солиме, ки ба варзиш машгул нест, дар холати оромй бояд дар як дакика 70-80 маротиба, аз занхо 75-85маротиба дар як дакика мебошад.

Тапиши набзи варзишгарон нисбат ба одамоне, ки ба варзиш машгул нестанд хеле кам мебошанд. Мушохидахо нишон доданд, ки набзи варзишгарони дави марафонй, лыжатозон, велосипедронон дар шоссе ва дигар варзишгарон дар холати оромй 32, 36, 40 маротиба дар як дакика зарб мехурад. Кам шудани зарбаи набзро хар як шахс метавонад баъди 6-8 мохи мунтазам машк варзидан мушохида намояд, ки 3-4 маротиба дар як дакика кам шудааст. Кобилиятнокии мушакхои дил дар вакти ичро намудани сарбории варзишй зиёд шуда, дили варзишгар дар як дакика то 160-170 маротиба ва аз ин хам зиёд зарб мехурад, вале баъди 3-5 дакика ба холати мукаррарй бар мегардад.

Мухим он аст, ки мо бояд донем, ки дар баъзан холатхо ритми тапиши дил вайрон шуда, дар як мухлати муайян тапиш намехурад. Чунин кори нодурусти дилро аритмикй ном мебаранд, ки метавонад тез ва ё суст бошад. Тапиши дили хар як варзишгар гуногун ва хоси организми у мебошад ва дар вакти даст кашидан аз тамринхои варзишй, метавонад дар тапиши дили у тагирот ба вучуд ояд. Дар холати мондашавии зиёди организм тапиши набзи варзишгар метавонад зиёд шавад ва ё паст шавад, ки инро бо забони тиббй аритмия меноманд. Аксарияти варзишгарон як усули оддии худназоратиро истифода мебаранд, ки ортостатисти ном бурда мешавад. Варзишгар дар холати оромй бо тахтапушт хоб рафта набзашро месанчад ва ин амалро дар холати бо кади рост истода месанчад, ки фарки тапиши дил то 6-10 зарба дар як дакика фарк мекунад. Вале аз шахсони солиме, ки ба варзиш шугл надоранд дар як дакика 12-18 тапиш фарк мекунанд. Агар тапиш аз нишондодхои мукарарй 20 маротиба фарк кунад, донистан зарур аст, ки вайроншавии кори организм ба вучуд омадааст.

Х,ачми х,айёти шуш Х,Х,Ш- (жизненая емкост легких ЖЕЛ)- ин хамон микдор хавое, ки инсон баъди кашидани нафаси чукур ба берун хорич мекунад, мебошад. Зиёд будани ХДШ хислати кудратнокй ва эластикии бофтахои мушакхои шушро нишон медихад. Васеъшавии ХДШ метавонад дар як руз тагир ёбад. Масалан дар вакти зиёд хурдани хурок, нушидани об ва таъсири дигар омилхои беруна (вобаста ба ихтисос, чинс, сину сол ва гайра) гуногун мебошад.

Дар мавриди гузаронидани тамрини дуруст, хачми ХДШ зиёд шуда то 100-200 см3 мерасад, вале на ба зудй, балки баъди хотима ёфтани тамрин. Агар тамрин бо муковимат (с напряжением) гузаронида шавад, нишондодхои мондашавии ХДШ то ба 200-300 см паст мешавад ва ин конунияти кории организм мебошад. Х,амин ки мондашавии организм бартараф шуд, ХДШ кобилияти мукарарии худро баркарор мекунад. ХДШ муайян карда мешавад тавасути асбоби спирометр, ки [1, с.146-148] дар замони имруза он дар хар як утоки кории назорати тиббй вучуд дорад.

Нафаскашй- харорати баландй хаво ва сарбории чисмонй сурати нафаскаширо меафзояд. Дар вакти ичро намудани машкхои чисмонй талаботи организм ба кислород зиёд мешавад ва хачми шуш хам аз хисоби чукур нафас гирифтан васеъ мешавад. Аз машгулиятхои аввал варзишгар бояд тарзи дуруст нафас гирифтанро омузад, вале мутаассифона на хамаи одамон ба ичрои ин амал диккати зарурй медиханд, холо он, ки чунин амал аз тарафи инсон идорашаванда ва барои организм муфид мебошад. Се намуди нафаскашй вучуд дорад: кафаси синагй, сатхи шикамбй ё (диафрагмальный) ва омехта. Чунин чудокунй нишонаи иштирок намудани кадом мушакхо дар протсеси нафаскашй мебошанд. Дар протсеси эволютсия занхо бо кафаси сина нафас гирифтанро аз худ намудаанд, вале мардон бо сатхи мушакхои шикам ва омехта. Дуруст нафас гирифтан барои варзишгарон дар холатхои тамринй ин чукур нафас гирифтани ритмикй бо харакати пурраи кафаси сина мебошад, ки бо воридшавии хаво он васеъ мешавад. Варзишгарон бояд вакти ичрои машк ва хаёти мукарарии харруза, харакат кунанд, ки бо бинй нафас кашанд. Чунин амал барои хаворо тоза намуда, ба шуш медихад, ки барои организм манфиати зиёд дошта,

хунро бо кислород таъмин мекунад. Ритми нафаскашй аз варзишгарон, нисбат ба шахсоне, ки ба варзиш шугл намеварзанд кам мебошад ва дар натича ба мушакхое, ки дар протсеси нафаскашй иштирок мекунанд имкон пайдо мешавад, ки осоиш ёфта дам гиранд.

Вазни бадан- назорат аз болои вазни бадан дар протсеси худназораткунй нихоят нишондоди мухим мебошад. Хусусан дар давраи огози тамринии 15-30 шабонарузаи аввал, вазни бадан аз хисоби кам шудани чарбхо ва оби бадан ба вучуд меояд ва барои варзишгар душвориро ба вучуд меорад, вале дар тамринхои минбаъда организм мунтазам ба кадри зарурй вазни худро баркарор мекунад, ки ин барои варзишгар муфид мебошад ва у шакли варзишгарро мегирад ва бо забони варзишй (спортивной формы) [7, с. 128,130] ном бурда мешавад. Агар варзишгар мунтазам тамринашро сайкал дода истад, вазни бадани у дар тамоми давраи варзишиаш як хел нигох дошта мешавад. Ч,авонон ва духтарони то синни 1819 сола новобаста ба сикли тамринии яксолаашон вазни баданашон аз хисоби афзоиши мушакхои баданашон зиёд мешавад. Варзишгарони сину солашон аз 30 сола боло вазни баданашон сол аз сол меафзояд. Х,ар як варзишгар дар давраи кобилияти хуби варзишиаш вазни оптималии худро бояд донад ва онро нигох дорад. Вазни инсон дар давоми руз метавонад тагир ёбад. Аз ин чихат у бояд вазни худро дар як вакти муайян, бо як либосе, ки вазн кашида буд, такроран санчад ва ё хуб мешуд, ки субхидам баъди холй шудани меъда ва пешоб чунин амалро ичро намояд. Вазни бадани варзишгар баъди иштирок намудан дар мусобика ва ё тамрини варзишй кам мешавад, вале то поёни руз аз нав баркарор мешавад.

Абуалй Ибни Сино дар асари машх,ури худ «Ал^онун» дар барои муфидии муоличавии машкдои чисмонй аз он чумла машкварзон, сухан низ рондааст. «Фарди, ки бо машк;и чисмонй мунтазам машгул мешавад, ба х,еч гуна дору эх,тиёч надорад».

Агар пастшавии вазни бадан идома ёбад, варзишгар бояд бо мураббй ва духтур оиди чунин тагироти организм маслихат намояд. Барои назорат бурдани вазни бадан мо чадвали махсуси таъсисдодаи Академияи илми тиббиро пешниходи шумо мегардонем.

Вазни муносиби бадан бо каду комат ва сину сол барои чинсхри мард ва зан

^омат бо см Сину сол

20-29 30-39 40-49 50-59 60 ва боло

Мард Зан Мард Зан Мард Зан Мард Зан Мард Зан

150 51,3 48,9 56,7 53,9 58,1 56,5 58,0 55,7 57,3 54,8

152 53,1 51,0 58,7 55,0 61,5 59,5 61,1 57,6 60,6 55,9

154 55,3 53,0 61,6 59,1 64,5 62,4 63,8 60,2 61,9 59,0

156 58,5 55,8 64,4 61,5 67,3 66,0 65,8 62,4 62,4 62,4

158 61,2 58,1 67,3 64,1 70,4 67,9 68,0 64,5 67,0 63,7

160 62,9 59,8 69,2 65,8 72,3 69,9 69,7 65,8 68,2 64,6

162 64,6 61,6 71,0 68,5 74,4 72,2 72,7 68,7 69,1 66,5

164 67,3 63,6 73,9 70,8 77,2 74,2 75,6 72,0 72,0 70,0

166 68,8 65,2 74,5 71,8 78,0 76,5 76,3 73,8 74,3 71,5

168 70,8 68,5 76,2 73,7 79,6 78,2 77,9 74,8 76,0 73,3

170 72,7 69,2 77,7 75,8 81,0 79,8 79,6 76,8 76,9 75,0

172 74,2 72,8 79,3 77,0 82,8 81,7 81,1 77,7 78,3 76,3

174 77,5 74,3 80,8 79,0 84,4 83,7 82,5 79,4 79,3 78,0

176 80,8 76,8 83,3 79,9 86,0 84,6 84,1 80,5 81,9 79,1

178 83,0 782 85,6 82,4 88,0 86,1 86,5 82,4 82,8 80,9

180 85,1 80,9 88,0 83,9 89,0 88,1 87,5 84,1 84,4 81,6

182 87,2 83,3 90,6 87,7 91,4 89,3 89,5 86,5 85,4 82,9

184 89,1 85,5 92,0 89,4 92,9 90,9 91,6 87,4 88,0 85,8

186 93,1 89,2 95,0 91,0 96,6 92,9 92,8 89,6 89,0 86,3

188 95,8 91,8 97,0 94,4 98,0 95,8 95,0 91,5 91,5 88,8

190 97,1 92,3 99,5 95,6 100,7 97,4 99,4 95,6 94,8 92,9

Дар намуди варзишхое, ки категорияи вазни вучуд дорад (бокс, намудхои гуштин, вазнбардорй варзишгарон катъиян аз болои тагирёбии вазнашон назорат мебаранд, то ки вазнашон ба категорияи дархости ба мусобика пешниходшуда мувофик бошад.

Масалан варзишгарони намудхои давидан ба масофаи миёна, каикронй, масофаи дарози давй агар 2-3кг вазни изофа дошта бошанд, микдори зиёди кувваи зиёдатй сарф мекунанд, ки барои варзишгар нихоят гарон мебошад. Вале дар намудхои тела додани ядро, хаво додани гурз ва гайрахо, варзишгарон харакат мекунанд, ки вазни илова бар худ дошта бошанд.

Барои ба танзим овардани вазни бадан, баъзан варзишгарон 2-3 руз пеш аз мусобика истемоли хуроки кам, дар бугхонаи хамом то 4-5 кг вазни баданашонро кам мекунанд, ки ин барои организми варзишгар таъсири мусбат мерасонад. Агар варзишгар аз болои вазни худ мунтазам назорат бурда тавассути тамринхои варзишй, кам кардани истеъмоли хурок дар мухлати дароз то 2 кг вазни баданро кам кунад, аз манфиат холй нест ва ин барои организм, кобили кабул мебошад.

кувваи мушак- бо боварии комил гуфта метавонем, ки тамринхои варзишй, бардоштани вазн, машкхо бо сангхо (гантел), бо халтаи кум ва гайра дигар предметхо мушакро калон намуда, кувваи чисмониро зиёд мекунад.

Барои муайян намудани кувваи варзишгар, тавассути [2., с.144-152] асбоби динамометр кудратнокии панчаи дасти рост ва чапро 2-3 маротиба санчида, натичаи хубашро дар рузномаи худназоратй сабт мекунанд. Ин чунин кувваи мушакхои пушт, шикамро месанчанд.

Ч,удошавии араки бадан- Бо зиёд намудани кори чисмонй, чудошавии араки бадан ба вучуд меояд, ки ин функсияи дурусти мукарарии кории организм мебошад. Шахсе ки нав ба шугли варзишй шомил мегардад, организми у дар рузхои аввали тамриниаш араки зиёд чудо мекунад, вале бо мурури идома додани тамрин чудошавии арак аз организм кам мешавад. Дигар натичах,ои назоратй- дар ин сутунчаи рузномаи худназоратй тамоми тагиротхои дигаре, ки баъди мусобикахо, баъди [3., 3,4,87] тамринхои варзишй мушохида мегардад, сабт намудан лозим аст. Масалан: мондашавй, аз хад зиёд мондашавй, хис намудани дард дар шикам, дар мушакхо, дар кори дил, нафаскашй ва гайрахо, ки дар оянда барои баровардани хулосаи зарурй барои мураббй ва табиб муфид мебошад.

АДАБИЁТ

1. Куколевский Г. М. Здоровье и физическая культура,: Москва, медицина, 1979- 132, 140, 151, 154.

2. Столбова В.В. История физической культуры и спорта. Учебник для институтов физической культуры. Под ред. "Физкультура и спорт", 1975.

3. Папова С.Н. Лечебная физкультура. Учебник для студентов институтов физической культуры. Москва, "Физкультура и спорт 1978" 3, 4, 87, 153, 156.

4. Ханс Моль. Сем программ здоровья- 2-е изд.: Москва, Физкультура и спорт, 1983- (Физкультура и здаровье) 8, 12, 13, 46.

5. Сидоров С.П. Пяти минутки бодрости. Москва, Физкультура и спорт, 1988.

6. Сафаров Ш.А. Бозидои миллй ва тамаддуни башарй. Душанбе-2013.

7. Сафаров Ш.А. Бозидои миллии халки точик. Душанбе-2018.

8. Бойко В.П. Вопросы медицинского конроля над физическим воспитанием. Москва-1954.

ВРАЧЕБНЫЙ КОНТРОЛЬ И САМОКОНТРОЛЬ ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ СПОРТСМЕНА

Врачебный контроль и самоконтроль является одним из важнейших мероприятий у лиц, занимающихся физкультурой и спортом на протяжении всей жизни.

Действительно, нарушения в состоянии здоровья, сопровождающиеся неправильным питанием, является основной причиной летальных случаев, несмотря на то, что само по себе ожирение почти никогда не считают причиной смерти. Лишний вес для современного человека - это причина появления различных заболеваний, фактор риска номер один.

Авторы пришли к выводу, что наблюдения за изменением организма человека являются жизненно необходимыми.

Ключевые слова: самоконтроль, самочувствие спортсмена, спортивная азарт, спортивная форма, работоспособности спортсмена, сонь, аппетит, желание участвовать в соревнованиях и заняться спортом, нарушения режима, пульса, давления, ЖЕЛ- жизненная емкость легких, сила мышцы, потоотделения, масса тела, весовая категория, диспансеризация, врачебная контроль, ведение дневника.

DOCTOR CONTROL AND SELF-CONTROL OF HEALTHY SPORTSMAN LIFESTYLE

Medical control and self-monitoring is one of the most important activities for people involved in physical education and sports throughout life.

Indeed, health disorders caused by dietary errors are the leading cause of deaths, despite the fact that obesity itself is almost never called the direct cause of death.

Excess weight for modern man is a reliable base for the emergence of diseases, the number one risk factor.

The authors concluded that without observing the change of the human organism in life does not achieve the desired result, there is no fruitful progress.

Keywords: self-controlling, athlete's well-being, sports passion, sports form, athlete's performance, sleep, appetite, desire to participate in competitions and do sports, violations of the regime, pulse, pressure, VITAL capacity of the lungs, muscle strength, sweating, body weight, weight category, medical examination, medical control, keeping a diary.

Сведение об авторах:

Намозов Тошкул Буриевич - заведующий кафедрой физического воспитания и гражданской обороны, кандидат педагогических наук, доцент Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел.: (+992) 918812521;

Абдуллоев Исмоил - старший преподаватель кафедры физического воспитания и гражданской обороны Таджикского государственного педагогического Университета им. С.Айни, тел.: (+992) 901556685.

Вохидов Мухиддин Сироджевич - ассистент кафедры физического воспитания Таджикского Аграрного университета. Тел:.: (+992) 900 083870

About the authors:

Namozov Toshkul Burievich - Head of the Chair of Physical Education and Civil Defense, Candidate in Pedagogical Science, Dotsent, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni, tel.: (+992) 918812521; Abdulloev Ismoil - Senior lecturer of the Department of Physical Education and Civil Defense of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni, Mob.Phone: 901556685

Vohidov Muhiddin Sirodjevih - assistant of the Chair of Physical Education, Tajik Agrarian University named after Sh.Shotemur

ВОЗМОЖНОСТИ КУРСА АЛГЕБРЫ 7-9 КЛАССОВ В ФОРМИРОВАНИИ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ У УЧАЩИХСЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛ

Миршоев А.

Ходжендский государственный университет им. академика Б. Гафурова

Раджабов Т.Б.

Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни

Важным звено всей системы экономического воспитания является школа. Экономическая культура формируется у школьников в средних общеобразовательных школах. Начиная с начальных и завершая старшими классами, а также, с учётом особенностей предмета, каждый учитель в процессе обучения использует определённые элементы экономических знаний. Как пример, можем привести предметы естественно-математического цикла (математика, физика, биология, химия), которые помогают при ознакомлении учащихся с применением математики в экономике; химизацией народного хозяйства и экологическими проблемами; перспективами научно-технического прогресса.

Изучение основ общественных наук (история, обществоведение, экономическая география, краеведение, основа государства и права) необходимо в условиях рыночной экономики для понимания школьниками закономерностей развития производительных закономерностей развития производительных сил и производственных отношений.

Широкие возможности среды естественно-математических дисциплин для формирования основ экономических знаний у учащихся создает уроки математики, а, именно, алгебры 7-9 классов средних общеобразовательных школ.

Так составная часть процессом обучения математике является решение математической задачи. Через текстовые математические задачи реализуется прикладная направленность обучения математике. Поэтому, задачи с практическим содержанием, это задачи, связанные с использованием математических знаний, физики, техники, быта, жилища, экономики, биологии, медицины и т.д.

Мы понимаем под математической задачей с практическим содержанием фабулу, раскрывающую приложения математики в смежных учебных дисциплинах, которая знакомит с использованием при их выполнении трудовых операций в сферах обслуживания, технологии, экономики производства и организации.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.