CC BY
10
UDC 626.133
YavovA. stajyor-o'qituvchi Mirzayev M. stajyor-o'qituvchi "Toshkent irrigatsiya va qishloq xo jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti" Milliy tadqiqot universiteti Buxoro tabiiy resurslarini boshqarish instituti
"TOSHRABOT'' SUV TAQSIMLASH INSHOOTINING TEXNIK
HOLATINI YAXSHILASH
Annotatsiya. Ushbu maqola Amu-Buxoro mashina kanalidan foydalanish boshqarmasi tasarrufidagi "Toshrabot" gidrouzelining hozirgi holati o'rganilgan. Aniqlangan muammolarni yechish bo'yicha tegishli xulosalar berilgan.
Kalit so'zlar: Gidrouzel, regulyator, loyihalovchi tashkilot, pudratchi.
Yavov A. trainee-teacher Mirzaev M. trainee-teacher
Bukhara Institute of Natural Resources Management
National Research University "Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization Engineers"
IMPROVEMENT OF THE TECHNICAL CONDITION OF "TOSHRABOT" WATER DISTRIBUTION FACILITY
Annotation. This article examines the current state of the "Toshrabot" hydroelectric network under the jurisdiction of the Amu-Bukhara Machine Canal Administration. Relevant conclusions on solving the identified problems are given.
Keywords: Hydrowel, regulator, design organization, contractor.
Toshrabot gidrouzelidagi mavjud gidrotexnika inshootlari tarkibi
Toshrabot gidrouzeli tarkibiga quyidagi inshootlar kiradi:
- keltiruvchi o'zan va suv bo'lgich;
- Zarafshon-Toshrobod bosh regulyatori;
- Shofirkon kanali bosh regulyatori;
- Agitma kanali bosh regulyatori;
- G'ijduvon kanali bosh regulyatori;
- Mayta kanali bosh regulyatori.
Loyihalash va qurilish yillari - 1960-1967 yillar.
Ekspluatasiya tashkiloti -ABMK.
Yuqorida keltirilgan inshootlardan tashqari Toshrobod gidrouzeli tarkibiga quyidagilar kirgan:
- 9 ta uy-joy va har xil xo'jalik qurilmalari;
- 1 km, shu jumladan qoplamalik 1 km inspektorlik yo'llari;
- telefon liniyalari - 35 km;
- elektr liniyalari - VL-10 kv - 6 km.
Inshoot sinfi - II.
Gidrouzelni kuzatuvlar jarayonida quyudagi kamchiliklar aniqlandi:
Zarafshon - Toshrobod suv tashlamada zatvorlar vaqtida manyovr qilinmaganligi sababli loyqa cho'kish holatlari yuzaga kelgan. Gidrouzelda xavfsizlik to'siqlar nosoz holatda.
Gidrouzelni kuzatuvlar jarayonida quyudagi kamchiliklar aniqlandi:
Zarafshon - Toshrobod suv tashlamada zatvorlar vaqtida manyovr qilinmaganligi sababli loyqa cho'kish holatlari yuzaga kelgan. Gidrouzelda xavfsizlik to'siqlar nosoz holatda.
Gidrouzelda avariya oldi shandorlarni va asosiy zatvorlarni remont qilish davrida ko'tarib tushuruvchi (tal) mexanizimi ikki dona mavjudligi aniqlandi qo'l kuchi bilan boshqariladi (tal) mexanizimi bittasi ko'tarib tushuruvchi troslari mavjud emas va harakatlanish yo'lagida beton bilan to'lib qolgan.
Inshootdagi ko'targich holati-ni ko'rsatuvchi moslama (DPZ) mavjud lekin qurulma ish holatda emasligi aniqlandi.
Zarafshon bosh regulyatori loyqa yuvuvchi galereyasida avariya oldi zatvor mavjud emas va asosiy yassi zatvor to'liq bekitilganda zatvordagi zichlagichlar ishchi holatda emas natijada yassi zatvordan suv sizib chiqish holatlari mavjud hamda pastki be'f yondevorlarida beton yemirilishi natijasida armature holatlari chiqish holatlari aniqlandi.
Gidrouzelda avariya oldi shandorlarni va asosiy zatvorlarni remont qilish davrida ko'tarib tushuruvchi (tal) mexanizimi ikki dona mavjudligi aniqlandi qo'l kuchi bilan boshqariladi (tal) mexanizimi bittasi ko'tarib tushuruvchi troslari mavjud emas va harakatlanish yo'lagida beton bilan to'lib qolgan.
Gidrouzeldan foydalanishni yaxshilash bo'yicha tavsiyalar.
Dala kuzatuvlar natijasida toshrabot gidrouzelining chap qirg'og'itomonida 10-9- zatvolar o'z vaqtida manyovr qilinmagan va suv oqimining inshootga kelish burchagi loyiha bo'yicha xisobga olinmaganligi sababli inshoot oldida loyqa yig'ilib qolgan hamda gidrouzelda xavfsizlik to'siqlar nosoz holatda ekanligi aniqlandi.
Loyiqa bosishni oldini olish uchun quyidagi ishlarni bajarish lozim:
Kanalarni loyqa bosishiga qarshi kurashish uchun har xil usullardan foydalaniladi. Ushbu asosiy usullardan biri - kanaldagi suv oqimning yuvmaydigan va loyqa cho'ktirmaydigan tezliklarini ta'minlovchi harakatning
eng qulay va hisobiy rejimini ushlab turishdir. Ular davriy ravishda gidravlik usulda yuviladi yoki gidromexanik usulda tozalab turiladi. Past ostanali suv tashlama inshootlari mavjud bo'lganda kanaldagi loyqa cho'kindi yuvib yuborilishi mumkin. Bu ish suv sathini pasaytirish va katta suv sarfini o'tkazish orqali amalga oshiriladi.Bu usulni gidravlik tozalash (yuvish) deyiladi. Toshrabot gidrouzelini kuzatishlar natijasida aniqlangan kamchiliklar yuzasidan
taklif qilinadigan tavsiyalar
- gidrouzelda beton va temirbeton elementlar holatini nazorat qilish uchun mutaxassislar tomonidan taklif qilingan markalar, mayaklar, shelemerlar o'rnatish;
- NO'A joylashtirish loyihasini qayta ishlab chiqish va o'rnatish;
- mexanik va elektr uskunalarni yangilash, almashtirish;
- flyutbet tarkibidagi ponurni uzaytirish orqali filtrasiya yo'lini uzaytirish (alohida loyiha bo'yicha);
- beton konstruksiyalardagi yoriqlar, singan qismlarni tuzatish hamda pastki befda suffoziyani yo'qotish;
- gidrouzel hududini aniq belgilash va atrofini to'siq bilan o'rab olish;
- pastki befda o'zanni kuzatish ishlarini olib borish va lozim bo'lganda maksimal suvlarni o'tkazganda pastki befda yuz berishi ehtimoli bor yuvilishlarni oldini olish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. A Krutov, B Norkulov, P Nurmatov, M Mirzaev, "Applicability of zero-dimensional equations to forecast nonconservative components concentration in water bodies" IOP Conference Series: Materials Science and Engineering 2020, volume 883 https://iopscience.iop.org/issue/1757-899X/883/1
2. B Uralov, K Isabaev, F Jamolov, M Akhmadi, M Mirzaev. "The influence of the shape the living section of the pressureless machine channel and the roughness of its wetted surface on the hydraulic resistance" International Scientific Conference Construction Mechanics, Hydraulics and Water Resources Engineering (CONMECHYDRO - 2020) 23-25 April 2020, Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization Engineers, Tashkent, Uzbekistan https://iopscience.iop.org/issue/1757-899X/883/1
3. IA Ibragimov, UA Juraev, DI Inomov. Hydromorphological dependences of the meandring riverbed forms in the lower course of the Amudarya river. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. (2022-01-18, Volume: 949, 1-8 p.) https: //iopscience. iop. org/article/10.1088/1755-1315/949/1/012090
4. H Ismagilov, I Ibragimov. Hydraulic parameters on the curvilinear section of the river channel in conditions of regulated water flow. Conferinta "Cadastru si Drept" Lucrari §tiin|ifice, Chisinau, Moldova. (2013. Volume: 33, 69-72 б.) https://ibn.idsi.md/sites/default/files/imag_file/69-72_5.pdf
5. Х.А Исмагилов, И.А. Ибрагимов. Рекомендации по гидравлическому расчету и креплению берегов русла реки Амударья, в условиях зарегулированного стока воды. Журнал: Проблемы механики. (2014/3. №1.
66-69 c.)
https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D
ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ:xtRiw3G0FMkC
6. ХА Исмагилов, ИА Ибрагимов. Движение паводковых вод в руслах в условиях зарегулированного стока воды. Журнал: Проблемы механики. (2014. №1. 69-71 c.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ:tS2w5q8j5-wC
7. ИА Ибрагимов. Морфологические параметры на криволинейном участке реки в условиях зарегулированного стока воды. Журнал: Проблемы механики. (2014. №1. 65-68 c.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ:maZDTaKrznsC
8. ХА Исмагилов, ИА Ибрагимов. К вопросу о коэффициенте шероховатости русел рек в условиях зарегулированного стока воды. Журнал: ГИДРОТЕХНИКА. (2013. №4. 40-45 c.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ: 1 sJd4Hv_s6UC
9. HA ISMAGILOV, IA IBRAGIMOV. Hydromorphological relations of channels under regulated runoff conditions. Journal Problem's of Mechanics, Tashkent. (2011. №1. 35-37 p.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ:pqnbT2bcN3wC
10. ХА Исмагилов, ИА Ибрагимов. Гидроморфологические зависимости русел рек в условиях зарегулированного стока воды. Проблемы механики. (2011. №1. 35-37 c.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ:TQgYirikUcIC
