Научная статья на тему 'ТОКЗОРЛАРДА АГРОТЕХНИК ТАДБИРЛАРНИ ЯХШИЛАШ УЧУН ХОРИЖ ТАЖРИБАСИНИ ЎРГАНИШ ВА ТОКЗОРЛАРДА ИШЛАТИЛАДИГАН МАХСУС ТЕХНИКАЛАР БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР'

ТОКЗОРЛАРДА АГРОТЕХНИК ТАДБИРЛАРНИ ЯХШИЛАШ УЧУН ХОРИЖ ТАЖРИБАСИНИ ЎРГАНИШ ВА ТОКЗОРЛАРДА ИШЛАТИЛАДИГАН МАХСУС ТЕХНИКАЛАР БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

59
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ток / агротехника / хориж / тажриба / фермер / трактор / техника / машина.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — И. О. Тўланов

Мақолада токзорларда агротехник тадбирларни яхшилаш учун хориж тажрибаси ва махсус техникалар бўйича тавсиялар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТОКЗОРЛАРДА АГРОТЕХНИК ТАДБИРЛАРНИ ЯХШИЛАШ УЧУН ХОРИЖ ТАЖРИБАСИНИ ЎРГАНИШ ВА ТОКЗОРЛАРДА ИШЛАТИЛАДИГАН МАХСУС ТЕХНИКАЛАР БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР»

ТОКЗОРЛАРДА АГРОТЕХНИК ТАДБИРЛАРНИ ЯХШИЛАШ УЧУН ХОРИЖ ТАЖРИБАСИНИ УРГАНИШ ВА ТОКЗОРЛАРДА ИШЛАТИЛАДИГАН МАХСУС ТЕХНИКАЛАР БУЙИЧА ТАВСИЯЛАР

И. О. Туланов

катта илмий ходим, КХМИТИ

АННОТАЦИЯ

Маколада токзорларда агротехник тадбирларни яхшилаш учун хориж тажрибаси ва махсус техникалар буйича тавсиялар келтирилган.

Калит сузлар: ток, агротехника,хориж, тажриба, фермер, трактор, техника, машина.

Кириш.Узбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 13 мартдаги "Республикада 2013-2015 йиллар давомида узумчиликни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори[1] мамлакатимизда узумчиликни янада ривожлантириш, токзорлар майдонларини кенгайтириш, узумчиликнинг илмий базасини мустахкамлаш, янги истикболли ва серхосил навларни жорий этиш, шунингдек узумни кайта ишлаш хажмини кенгайтириш ва экспорт салохиятини купайтириш борасидаги вазифаларни белгилаб берган. Бунда хориж тажрибасини урганиш ахамиятлидир.

Материаллар ва методлар.Адабиёт[2]ларнинг кискача тахлили шуни курсатмокдаки, хорижда:

1.Навга оид таркиби ички бозор ва экспорт талаби билан белгиланади;

2. Юкори хосилдор, хар йили мева берувчи, айни пайтда яхши товар куринишига эга(ранги, стандарт улчамли, мазаси, сакланиш курсаткичлари юкори) навлар экилади;

3. Агротехник тадбирлар ва хосилни кутарувчи, сифатини яхшиловчи, биотик ва абиотик омилларга чидамлилигини оширувчи усулларни фермерлар кенг куллайдилар. Майдонларнинг тупрок таркиби аввал чукур урганилиб, унинг унумдорлигини ошириш максадида органик ва минерал угитлар солиш, лазер ер текислагичда текислаш, мева нихолларини пуштага экиш, тупрок усти ва ости томчилатиб сугориш тизими кенг йулга куйилган;

4. Америкалик фермерлар олимлар билан биргаликда усимликлар тукималаридаги сув таркибини доимий назорат килиб боришади;

Google Scholar

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

316

ytadqq

5. Томчилатиб сугоришда озука моддалари самарали узлаштирилиши ва сув билан ювилиб кетмаслиги билан биргаликда токларнинг усиш жараёнини бошкарилишига эришилади. Айрим фермерлар токни минерал угитларсиз лицензия асосида, микробиологик ва органик угитлар билан озиклантириб етиштиради. Бундай махсулотларнинг ички бозорда нархи киммат, уларнинг сифати ва таркиби катъий назорат остида сотилади;

6. Интенсив токзорлар катор орасига ернинг тупрок унумдорлигини ошириш максадида беда, дуккакли ва бошка сидерат экинларини экилиши, муайян муддатларда уларни уриб олиб хамда токларга шакл бериш, каллаклаш даврида кесилган шохларни майдалаб дискли борана билан тупрокка аралаштирилиши, уларнинг чириндиларидан гумус сифатида фойдаланиш тажрибаси биз учун эътиборга молик;

7. Органик угитлар хар йили гектарига 12-18 тоннадан, минерал угитлар эса тизимли равишда апрелдан августгача 75 фоиз, августдан барг тукилгунча 25 фоиз хажмда солинади;

8. Усимликларни зараркунанда ва касалликлардан химоялашда биологик ва кимиёвий усуллар кулланилади. Биологик усулда диккатга сазовор усуллардан бири - ферамонлар, яъни сохта чалгитувчилардан фойдаланилади. Уларнинг хиди хашоратларниг эркагини чалгитади. Олимларнинг куп йиллик кузатувларига асосан шарк мевахури зараркунандасининг хар бир авлоди 3 кун мобайнида уруг куйиш имконига эга эканлиги аникланган. Шу сабабли ургочиларини излаб, парвозга куп вакт сарфлайди, натижада зараркунандаларнинг уруглашга имкони хам, кучи хам колмайди. Шубхасиз, бу этиборга молик усул булиб, самарадорлиги юкори ва таннархи паст;

9. АКШда экинлар устидан доимий назорат урнатилган булиб, барглар, новдалар, токларда морфологик узгаришлар кузатилгандагина уларни бартараф этиш чоралари курилади. Штатда вируссиз асосда экин кучатларини яратиш ишлари кенг куламда олиб борилади. Бу ишда институтлар, лабораториялар, фермерлар, кучатхона хужаликлари узвий хамкорликда фаолият юритишади. Барча интродукция килинган кучатлар лабораторияларда катъий назоратдан утказилади;

10. Пайвандтаг ва пайвандуст кучатлар асосан «Invitro» усули билан озука мухитида устирилади, сунгра зарарсизлантирилган тупрокда кайта назорат килинади ва фермерларга сотилади. Молекуляр даражадаги

кайта назорат плантацияларда 2-3 йилда бир марта

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

y-tadqiq

утказилади. Участкаларда индикатор дарахтларда касалликлар мавжудлиги махсус усулда текшириб бориилди;

11. Интенсив узумчиликда махсулот етиштириш услубларини такомиллаштириш алохида эътиборда. Бунга токзорларни шакллантиришнинг турли тизимлари яратилиши, ярим паст буйли ва паст буйли пайвандаг турлари жорий этилгани, спурлар(табиий паст буйли дарахтлар) муътадил усадиган навлардан навлардан фойдаланиш хисобидан эришилмокда. Университетларда ва тажриба майдонларида паст буйли, ихчамлиги билан ажралиб турадиган навларни етиштириш ишлари жадал суръатлар билан олиб борилади. Техник ва хураки навли токлар, шунингдек кишмишлар штатда кенг майдонларни эгаллайди. Ушбу навлар асосан филлиоксеро касаллигига чидамли булган пайвандтагларда етиштирилади. Пайвандлаш ишларини январь-февраль ойларида амалга оширадилар;

12. Улар хамма жойда "кардон" шакл бериш усулини куллайдилар. Ток бутаси штамбга киритилади, сунгра умумий тизимдан келиб чикиб, хар бир бутадан турли томонга 2 ёки 3 та, 8-10 та кузли ток новдаси чикарилади. Х,ар йили хар бир тугунда буталаш пайтида 2 тадан куз колдирилади-биттаси хосил учун, иккинчиси эса урнини босиш учун. Бундай шакл беришда хосилдорлик дастлабки йилларда 12 тоннадан кейинчалик 24 тоннагача етади. Ёзда токлар орасида сийраклаштириш, ёруглик утказиш ишлари бажарилади, ёш новдалар чеканка килинади. Июль ойидан октябрь ойигача томчилатиб сугориш ишлари бажарилади;

13. Узум етиштиришда асосий эътибор таъми ва товар куриниши харидорбоп, серхосил, нархи баланд булган сифатли махсулот олишга каратилган. Хураки навларни боскичма-боскич етилишини тъминлаш, пишиш муддатини узайтириш максадида узумзор устини материал билан ёпиш усулидан фойдаланилади. Х,осил йигишдан олдин узумзорларга чангимаслиги учун сув сепилиб, чириган узум доналари олиб ташланади. Хрсилни йигиш пайтида хар бош узум алохида целлофан пакетга жойланади. Музлатгичда хар хафта узумга олтингугуртли газ билан ишлов берилади, узум доналари орасига хамолтингугуртли барглар куйилади, бу ок ва кулранг чириш касаллиги уругларини йук килади.

Натижалар ва уларнинг та^лили.Токзорларимиздан юкори ва сифатли хосил олишда илгор миришкорларимизнинг куп йиллик тажрибаларини ва юкоридаги агротехник тадбирларни уз

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

вактида сифатли утказишда техника воситаларининг урни бекиёс.

Куйидаги жадвалда токзорларда ишлатилиши мумкин булган махсус техникаларнинг айримларини руйхати ва уларни ишлаб чикариш билан боглик булган мухтасар таклифлар келтирилган.

Токзорларда ишлатпладпган махсус техипкалар[3,4]

T/№ Номн Русуми, куввата (o.k.) Давлат, фирма Таклнф

1 Тракторлар

1.1 Занжнрлн трактор ТУ 160 (178 o.k.) «UzXCMG» МЧЖ КК Т-70В русумндагннн Узбекнстонда ишлаб чнкарнш керак

1.2.1 Резина занжнрлн бог-ток трактори Ж 4060 (101 ок.) «NEW HOLLAND» «УзКейстрактор» КК Махаллннлаштарнш зарур

1.2.2 Гнлднраклн трактор TL 100 (95 o.k.)

1.3 Гнлднраклн трактор TTZ-LS 138 (38 о.к) «Тошкент кншлок хужалик техннкалари заводи» АЖ Махаллннлаштарнш зарур

2. Прицеплар

2.1 Узум ташннднган узн агдараднган ярнмпрнцепн ПВС-2,8 «BMKB-Agromash»A)K Талабга кура куплаб ншлаб чнкарнш керак

3. I\iпплок хужллнга мапшна лари

3.1.1 Плантаж урнатма плуги ППН-50 «Чнрчнк кншлок; хужалигн техннкасн заводи» АЖ Талабга кура куплаб ншлаб чнкарнш керак

3.1.2 Анланма плантаж плуги FS.1 Италнянннг ER.MO фнрмасн Махаллннлаштнрнш зарур

3.2 Лазерлн ер текнслагнч п-зл «Навонн машннасозлнк заводи» Талабга кура куплаб ншлаб чнкарнш керак

3.3 Универсал узумчнлик машннасн иим-з (МВУ-3, МВП-2) «O'zagrotexmash» АЖ, «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура куплаб ншлаб чнкарнш керак

3.4 Бог фрезасн ФА-0,76 Болгарнянннг «KAMT» фнрмаси Махаллннлаштарнш зарур

3.5 Кенг камровлн чанглатгич СШУ-50А «Каменномостовскнн кншлок, хужалик машнналарн заводи», Украина Махаллннлаштнрнш зарур

3.6 TAS сернялн до]эн пуркагнч («SN INVEST» Узбекистан) TAS серняли «SN INVEST» Узбекистан Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.7 Универсал чукурказгнч КЯУ-100Б «Чнрчнк кншлок хужалигн техннкасн заводн»АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.8 Универсал чархлаш станогн СЗУ-2А «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.9 Кеснлган новдаларнн мандалагнч «Агрегат заводн»АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.10 Ток кучатларннн кавлаш машина МВС-1 «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.11 Лиги тнпдагн гндробургн ГБ-35/28 «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.12 Динамометрлн кул чнгнрн ЛРД-85 «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.13 Ток кучатларннн экаднган машина НЮ-19 «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.14 Пайвандлаш учун курнлма УПР «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.15 Токзорларда тупрокка галлов бернш учун мапшна МПВ-1Б «Чнрчнк кншлок хужалигн техннкасн заводи» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.16 Ток культиватор-каппатгичи UK-3 ва UK-3A «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.17 Ток арнкочгнч-угнтлагнчн UAOO'-З «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.18 Токнн кумнш машннасн UOYO-3 «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.19 Ток навдаларннн тулиг очнш учун машина ОВП-045А «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.20 Кучлн усган ток новдаларннн чнлпнш машннасн чвс «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.21 Ток новдаларннн кеснш учун пневматнк агрегат ПАВ-8 «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.22 Токга шакл берувчн универсал машина МУВ-1 «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.23 Кеснлган ток новдаларннн ннгнш учун мапшна СВ-1А «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.24 Ток новдаларннн мандалаш машннасн, ток новдаларннн мандалаб сочнш машннасн «Chippitw ёкнИВЛ-1 Амернканннг «Qmark Indutries» Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.25 Бнр каторга ёкн нккн каторга шпаллер(устун) ниурнатнш машннасн УЗС-1А ёкн ЗСВ-2 тнпндагн «BMKB-Agromash» АЖ Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

3.26 Ток новдаларннн боглаш учун НТ-А ярим автомат Японнянннг «Макс Тепенер» фнрмасннннг НТ-А ярим автомата Талабга кура ншлаб чнкарнш керак

Хрзирги пайтда мамлакатимизда махсус техникаларнинг етишмаслиги сабабли хориждан келтирилган

Google Scholar

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

319

^lmiy-tadqiqoJjnSiiiSi^^^^^^^e

тракторлар билан "кулбола" ясалган, агротехник талабларга тулик жавоб бермайдиган мосламалар ва техника воситаларидан фойдаланиб келинмокда.

Хулоса

Токзорлардан юкори ва сифатли хосил олиш учун хориж тажрибасидан унумли фойдаланиш максадга мувофик.

Бог ва ток машиналарини яратиш учун махсус богдорчилик заводини ташкил этиш ва ишга тушириш зарур, натижада руйхатда курсатилган машиналарни буюртма асосида куплаб ишлаб чикариш имконияти пайдо булади, импортга урин колмайди.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 13 мартдаги "Республикада 2013-2015 йиллар давомида узумчиликни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори

2. Э.Абдуалимов, А.Арзуманов, А.Рихсиев Самарадорлик-илм ва амал уйгунлигида, O'zbekiston qishloq xo'jaligi, журнали2013 йил №3, 20-21б

3. Сельскохозяйственная техника. Автомобили (Каталог)-ТИМЭСХ, "MUXAMMADPOLIGRAF", 2016.- 480 с.

4.И.Туланов, Х.Утаганов, Н.Астанакулов, Интенсив технология асосида узум етиштиришда бажариладиган ишларни механизациялаш Agrotexnika dunyosi, №04-05, 2020,Б.14-17.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.