Научная статья на тему 'ТЕХНИК УЗУМ НАВЛАРИНИ ЎҒИТЛАШ МЕЁРЛАРИ ВА МУДДАТЛАРИ'

ТЕХНИК УЗУМ НАВЛАРИНИ ЎҒИТЛАШ МЕЁРЛАРИ ВА МУДДАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
74
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
uzum sifati / ildiz tizimi / agrotexnika / grape quality / root system / agrotechnics

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Насиба Ибрагимова, Мухайё Эркинова

Ўзбекистон қадимий боғдорчилик ва токчилик ўлкаси бўлиб, қуруқ мевалар, майиз, кишмиш етиштириладиган асосий туманлардан иборат. Ҳозирги давр шароитида узумчиликни ривожлантиришни асосий вазифалари сохани бошқаришни турли шаклларидан қатъий назар, унинг юқори рентабеллиги ва даромадлилигини таъминлашга қаратилган самарали ташкилий-иқтисодий механизмни яратиш, уни бошқариш шунингдек, ишлаб чиқариш, илмий-тадқиқот ишлари тизимини такомиллаштириш, янгича шароитда ишлашга қадар малакали кадрларни кабилардан иборат. Бу мослашувни ҳал этиш эса мазкур сохани маромида ишлашини таъминлаш ва имкониятлар яратилишига имкон беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNICAL METHODS AND TERMS OF FERTILIZATION OF GRAPE VARIETIES

Uzbekistan is an ancient land of gardening and vine-growing, consists of the main districts where dry fruits, raisins, raisins are grown. The main tasks of the development of viticulture in the conditions of the present period are the creation of an effective organizational and economic system aimed at ensuring its high profitability and profitability, regardless of the various forms of management of the industry, its management, as well as the improvement of the system of production, research work, up to work in New conditions qualified personnel The solution of this adaptation allows to ensure that this sector works well and create opportunities.

Текст научной работы на тему «ТЕХНИК УЗУМ НАВЛАРИНИ ЎҒИТЛАШ МЕЁРЛАРИ ВА МУДДАТЛАРИ»

ТЕХНИК УЗУМ НАВЛАРИНИ УГИТЛАШ МЕЁРЛАРИ ВА МУДДАТЛАРИ

Насиба Ибрагимова Мухайё Эркинова

Богдорчилик ва иссикхона хужаликларини ривожлантириш агентлиги

мутахассиси

АННОТАЦИЯ

Узбекистан кадимий богдорчилик ва токчилик улкаси булиб, курук мевалар, майиз, кишмиш етиштириладиган асосий туманлардан иборат. Хрзирги давр шароитида узумчиликни ривожлантиришни асосий вазифалари сохани бошкаришни турли шаклларидан катъий назар, унинг юкори рентабеллиги ва даромадлилигини таъминлашга каратилган самарали ташкилий-иктисодий механизмни яратиш, уни бошкариш шунингдек, ишлаб чикариш, илмий-тадкикот ишлари тизимини такомиллаштириш, янгича шароитда ишлашга кадар малакали кадрларни кабилардан иборат. Бу мослашувни хал этиш эса мазкур сохани маромида ишлашини таъминлаш ва имкониятлар яратилишига имкон беради.

Калит сузлар: uzum sifati, ildiz tizimi, agrotexnika

TECHNICAL METHODS AND TERMS OF FERTILIZATION OF GRAPE

VARIETIES

ABSTRACT

Uzbekistan is an ancient land of gardening and vine-growing, consists of the main districts where dry fruits, raisins, raisins are grown. The main tasks of the development of viticulture in the conditions of the present period are the creation of an effective organizational and economic system aimed at ensuring its high profitability and profitability, regardless of the various forms of management of the industry, its management, as well as the improvement of the system of production, research work, up to work in New conditions qualified personnel The solution of this adaptation allows to ensure that this sector works well and create opportunities.

Keywords: grape quality, root system, agrotechnics

КИРИШ

Хрзирда ва келажакда узумчиликни янада ривожлантиришда давлат ахамиятига молик дастурлар ишлаб чикиш, «Богдорчилик ва узумчилик тугрисидаги» Узбекистон Республикасининг конунини яратиш энг долзарб масалалардан биридир. Буларда албатта йуколиб кетган ва камайиб бораётган энг сархил навларни тиклаш, сермахсул, аъло сифатли, совукка, касаллик ва

3apapKyHaHganapra HugaMnu aHru HaBnapHu aparum Ba umnaS HuKapumra TagSuK этнm, myHuHrgeK tok ycHMnuruHH KynafiTupum, yHHHr napBapum KunumHuHr aHru 3aM0HaBHH ycynnapuHu umnaS HuKum Ba TaKOMunnamTupum, экоnоrнк MyxuTHu Myxp$a3a Kunum, экоnоrнк TO3a Max,cynoT eramrapum KaSu Macananap y3 u^ogacuHu TonMoru no3uM.

ACOCHH KHCM

Tok BereTaruB Ba penpogyKTuB opraHnapuHuHr ycumu Ba puBO^naHumu, y3yM xpcunuHuHr Mynnuru Ba cu^ara ycum mapouTnapuHuHr yзгapнmнgaн ycuMnuKnapHuHr TatcupnaHnuruHu u^oganoBHu SuonoruK KypcaTKuHnapgup.

TamKu MyxuT mapournapu tok 3aHruHuHr ycumu, puBO^naHumura, my TapuKa Ky3HanapHuHr gн$$epeнцнagнacн Ba cu^arara x,aMga xpcun MuKgopura KaTTa Tatcup Kypcaragu. ArpoTexHuKaHuHr WKcaK gapa^acu y3yM cu^araHu omupumra ëpgaM SepaguraH MyxuM OMungup.

Yebt xpcnn KypTaKnapuHuHr maKanaHumura Kan gapa^aga Tatcup KunumnHu Ky3aTum ynyH HOBganap yca SomnaraHnafiTga puBO^naHaëTraH Ky3HanapHuHr cu^amHu xucoSra onguK Ba ^eHonoraK Ky3amm yTKasguK, Tok KecunraHugaH KefiuH x,ap Sup Tynga KonraH Ky3HanapHuHr yMyMufi cohu, ynapgaH puBO^namguraH HOBganap, my ^yMnagaH xpcun SepaguraH Ba xpcun SepMafiguraH HOBganap arpo$ MyxuTra: TynpoKHuHr HaMnunurura, MuHepan yruraap SunaH TatMuHnaHraHnurura, ëpyrnuK xaMga ycumHuHr SomKa OMunnapura SornuK;.

Ky3HanapHuHr puBO^naHumu Ba ynapHuHr cu^ara tok 3aHruHuHr KumnafiguraH Ky3Hanapu, HOBganapu Ba нngнзnapнra TynnaHraH nnacTuK MogganapHuHr зaxнpacнra ôornuK, HOBgaHuHr myHgaH KefiuHru puBO^naHumu arpoTexHuKa gapa^acu SunaH ôornaHraHgup.

BaaH mupefi HaBnu tok HOBgacu KypTaKnapuHuHr puBO^naHumuHu Mucon TapuKacuga KenTupuS yrum MyMKuH. By HaB tok yca SomnaraHuga KypTaKnap SypTagu, aHru HOBganap nafigo Synagu. ^Hru HOBganapHuHr gacTnaSKu ukku SyruM opanuru KucKa Synagu. OnuS SopunraH Ta^puSaga ynuHHu Ba TypTuHHu SyruM opanuru энr y3yH SynraHu Ky3arangu. X,ap fiunu SepunaguraH opraHuK yruT, MuHepan yrurnap SunaH KymuS conuHraH ynacTKanapga Sy xpn afiHuKca aKKon HaMOëH Syngu, Ootuhhu fiunra SopuS HOBga Ba SaprnapHuHr 3yp SepuS ycumu Ky3aTungu. Yma nafiTga BaaH mupefi HaBuHuHr TypTuHHu SyruM opanuru y3yHnuru 29 caHTuMeTpra eTga. fflyHgaH KefiuHru SyruM opanapuHuHr y3yHnuru KaMafiuS, 23, 17, 13, 6,5 caHTuMeTpHu TamKun этgн. 3Hr KaTTa Sapr x,aM HOBgaHuHr TypTuHHu SyruM opanuruga SynuS, SuTTa Sapr caT^u 594,5 KBagpar caHTuMeTpra TeHr эgн. fflyHgaH KefiuHru SaprnapHuHr x,a^Mu 230,2-344,3 KBagpar caHTHMeTprana KunpafiuS Sopagu. ByruM opanurugaru HOBganapHuHr aB^; onuS ycumura caSaS myKu, tok KypTaKnapu

занг органлари: кишлайдиган кузчалар, ёгочланган органлар, бугимлар, бугим оралиги, илдиз системасида утган йилларда тупланган захира моддалар хисобига ток куртаклари уса бошлайди. Ана шу захира моддалар дастлабки барглар пайдо булишига кадар сарфланади. Дастлабки учта бугим оралигининг пайдо булиши билан бугимларда ёш барглар усиб чикади. Шу пайтга келиб минерал угитлар билан таъминланган токнинг илдиз системаси бугим оралигининг сакраб-сакраб усишига, айни вактда новданинг навбатдаги баргининг зур бериб усишига таъсир килади.

Шу сабабли Баян ширей навли токнинг вегетация даври бошида ер устки кисмининг авж олиб усиши кузатилади, бу эса фотосинтез жараёнининг жадаллашувига ёрдам беради. Натижада органик моддалар куп тупланади.

Х,ар йили органик угит билан бирга минерал угитлар солиб утказган тажрибаларимизда узунлиги 8—9 метр келадиган айрим хосилсиз новдалар пайдо булганлиги кузатилди. Х,осил берадиган новдаларнинг бугим оралиги одатда хосилсиз новдаларга Караганда киска булади.

Узбекистан шароитида агротехника нуктаи назаридан токларни сугориш ва минерал угитлар билан таъминлашни кушиб олиб бориш жуда мухим. Ана шу мураккаб вазифани хал этишда ток тупларини кесиш, уларда оптимал кузчалар нагрузкасини хосил килиш, яъни хосил микдори ва сифатини тартибга солиш жуда катта роль уйнайди.

Махаллий ва минерал угитларнинг юкори меёри билан таъминланган ток тупларида хосил берадиган новдалар фоизи назорат вариантдагига нисбатан бир мунча юкоридир.

Токнинг махсулдорлиги навнинг биологик хусусиятлари билан хам, шунингдек устириш шароитлари билан хам белгиланади.

Ток туплари минерал озик, харорат, сув билан ва усиши учун зарур булган бошка омиллар билан таъминланишига гоят таъсирчандир. Бинобарин, мул ва сифатли узум хосили етиштириш учун ток новдаларига кулай ташки шароитни яратиш, ток тупининг. тугри шаклда булишига эришиш ва нормал кузчалар микдорини таъминлаш зарур.

Минерал угитлар солиш сугориш билан кушиб олиб борилганида угитларнинг юксак агротехника омили сифатида хосил берадиган токларга утказадиган ижобий таъсири анча ортади. Узбекистон шароитида бундай мухитда ток устириш шароитларининг яхшиланиши, усув ва генератив органларнинг нормал ривожланиши кузатилмокда, ток тупларининг юкламасини жиддий суратда ошириш учун шарт шароитлар вужудга келади.

Нормал сугорган холда токларга махаллий ва минерал угитларни бирга кушиб солиш узум хосилдорлиги ва сифатини оширишнинг самарали воситасидир (1-жадвал).

1-жадвал

Махаллий ва минерал уFитларни бирга кушиб солиш меъёри, чукурлиги ва муддатларига караб узум хосилдорлигининг ортиши (ц/га).

^ит солиш чукурлиги (см) Боян ширей

Хар йили бирмарта солинган 2 йилда бир марта солинган

Назорат, факат юмшатилганда

20-30 143 126

35-45 148 131

Гектарига 10 тонна органик угит, N120P90K30 кг солинганда

20-30 252 232

35-45 269 251

Гектарига 20 тонна органик угит, N120P90K30 кг солинганда

20-30 263 243

35-45 281 258

Угит солишнинг даврийлиги узум хосилдорлигига кучли таъсир курсатди. Махаллий ва минерал угитлар хар йили солинганида узумнинг навидан хам энг куп хосил етиштирилди. Бундай угитларнинг хар 2 йилда бир марта солиниши хар йили угитлашга нисбатан хосилдорликни камайтирди.

Шу нарсани таъкидлаб утиш керакки, узумнинг сифати, жумладан таркибидаги шакарнинг микдори хар йили гектарига 120 килограмм азотли, 90 килограмм фосфорли ва 30 килограмм калийли угит билан бирга кушиб солинган органик угитнинг дозасига бевосита боглик булди. Назорат вариант билан энг куп меъёрда угит солинган вариант (гектарига 20 тонна органик угит, 120 килограмм азот, 90 килограмм фосфор ва 30 килограмм калий) уртасида ширадорлик буйича тафовут Баян ширей навида 1,2—1,3 процентни ташкил этади. Махаллий минерал угитларни солиш чукурлиги уларни бирга берганда узумнинг ширадорлигига, шунингдек угитни солиш даврийлигига кам таъсир килди. (2-жадвал).

2-жадвал

Махаллий ва минерал уFитларни бирга кушиб солиш меъёри, чукурлиги ва даврийлигига караб узумнинг кандлийлигига таъсири (фоиз хисобида).

^ит солиш чукурлии (см) Боян ширей

Хар йили бирмарта солинган 2 йилда бир марта солинган

Ha3opaT,

20-30 15,8 15,8

35-45 16,0 15,8

reKTapura 10 ToHHa opraHuK yFuT, N120P90K30 Kr conuHraHga

20-30 16,7 16,5

35-45 16,8 16,7

reKTapura 20 ToHHa opraHuK yFuT, N120P90K30 Kr conuHraHga

20-30 17,1 16,5

35-45 17,2 16,6

Y3yMHuHr cu^ara (mupagopnuru) acocaH yfiuHr HaB xycycuaTnapura Ba tokhu napBapum KHHHm ycynnapu KoMnneKcura 6oFnuK.

XY.TOCA

ToKHHnHKga yFHT.apHH Kynnam caMapagopnuru KynruHa OMHnnap 6unaH ßenrunamgu, ynap unuga TynpoKHuHr TaÖHHH yHyMgopnuru, yHHHr HaMnaHraHnuru, yMyMHH TOK ycTupum MagaHuaTu Ba TOKnapHu TynpoKgaH o3yKa MogganapuHu ucTetMO. Kunum KoßunuaTu Kaöunap MyxuM ypuH эгannaнgн;

ToKHu ycTupum ynyH cyFopunaguraH epnapHu nyKyp xafigamgaH onguH MuHepan yFuraapHu acocufi MuKgopura (120 Kr a3OT, 90 Kr ^oc^op Ba 30 Kr Kanufi) opraHuK yFuraap reKTapura 5 ToHHagaH 20 TOHHarana Kymu6 conuHca MaKcagra MyBo^uK öynap эgH;

ToK3opnapHu napBapum Kunumga opraHuK yFuraapHuHr KaTTa caMapagopnuruHu xuco6ra onuö, Ba ryHr eramMacnuruHu xuco6ra onuö, ryHr ypHuga opraHuK Mogganapu 6op nuKuHgunapgaH xaM KeHr ^ofiganaHunca öynagu. OaKarruHa öyHgafi opraHuK yFuraapHuHr conum HopMacu ryHr conum HopMacugaH 2-3 MapoTa6a KynpoK conuHumu KepaK öynagu.

ToK3opnapga Myn xocun onum ynyH epHu 35-45 cm nyKypnuKga xafigam öunaH öupranuKga opraHuK Ba MuHepan yFuTnapHu Kymu6 conum axmu caMapa 6epagu.

OOH^A^AHH^rAH A^ABHET^AP PYHXATH (REFERENCES)

1. AögynnaeB P.M, Mup3aeB M.M, HaöueBY.^, A6popoB ffl.M, EeKnaHoB Y.A. MaxMygoB F.F - Y3yM eramrapum Ba Mafiu3 KypuTumHuHr 3aMoHaBufi TexHonoruacu. "fflapK" HampueT-Mar6aa A^uagopnuK KoMnaHuacu 6om TaxpupuaTu TomKeHT-2013. - 101-111 6

2. Mup3aeB M., ^aвaкaнц ro.M. ToMopKa ToK3opu. - TomKeHT, 1991. - 30 6.

3. Mup3aeB M.M, TeMypoB ffl. MeBanunuK Ba yзyмннnнK; - T.: MexHaT, 1977. - 2635 6

4. TeMypoB ffl.C. Y3yMHHnHK. - T.: Y36eKHcraH, 2002. - 218 6

5. su62.htm www.cnshb.ru/Cnshb/aris/Rs1999/rs199908/SU62.HTM)

6. www.vinograd.biysk.secna.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.