Научная статья на тему 'ЧОРВАЧИЛИК МАШИНАЛАРИДА КОРРОЗИОН МУХИТНИ ПАЙДО БЎЛИШ САБАБЛАРИ ВА УЛАРНИ ТАХЛИЛИ'

ЧОРВАЧИЛИК МАШИНАЛАРИДА КОРРОЗИОН МУХИТНИ ПАЙДО БЎЛИШ САБАБЛАРИ ВА УЛАРНИ ТАХЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

44
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қишлоқ хўжалиги / техника / емирилиш / ҳимоя / модификатор. / agriculture / technology / degradation / protection / modifier.

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Азизбек Асомиддинович Хожиматов

Ушбу маколада чорвачиликда қўлланиладиган техникаларнинг ишчи деталлларининг емирилиши тахлил қилинган бўлиб, уни олдини олиш бўйича илмий фикрлар ѐритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЧОРВАЧИЛИК МАШИНАЛАРИДА КОРРОЗИОН МУХИТНИ ПАЙДО БЎЛИШ САБАБЛАРИ ВА УЛАРНИ ТАХЛИЛИ»

ЧОРВАЧИЛИК МАШИНАЛАРИДА КОРРОЗИОН МУХИТНИ ПАЙДО БУЛИШ САБАБЛАРИ ВА УЛАРНИ ТАХЛИЛИ

Азизбек Асомиддинович Хожиматов

Андижон машинасозлик институти мустакил изланувчиси

aziznido@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада чорвачиликда кулланиладиган техникаларнинг ишчи деталлларининг емирилиши тахлил килинган булиб, уни олдини олиш буйича илмий фикрлар ёритилган.

Калит сузлар: кишлок хужалиги, техника, емирилиш, химоя, модификатор.

ABSTRACT

In this article, the absorption of working parts of the equipment used in animal husbandry is analyzed, and scientific opinions on its prevention are highlighted.

Keywords: agriculture, technology, degradation, protection, modifier.

КИРИШ

Чорвачилик тармогини жадал ривожлантириш халкимизни арзон ва сифатли гушт хамда бошка озик-овкат махсулотлари билан таъминлаш, айникса, кишлок жойларида истикомат килаётган фукароларнинг бандлигини ошириш ва даромадларини купайтиришда мухим урин тутади. Шу билан бирга, худудлардаги ишларнинг хозирги холати мазкур тармок корхоналарини куллаб-кувватлаш, озука базасини купайтириш, наслчиликни яхшилаш, шу жумладан, сунъий уруглантиришни ривожлантириш ва наслчилик хужаликларининг моддий-техника базасини мустахкамлаш борасида аник комплекс чора-тадбирларни амалга оширишни такозо этмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Халкимизнинг чорвачиликни ривожлантириш борасидаги тадбиркорлик ташаббусларини хар томонлама куллаб-кувватлаш, ушбу тармокда илмий ёндашувлар ва илгор замонавий технологияларни кенг жорий этиш, импорт урнини босувчи ва экспортбоп чорва махсулотларини ишлаб чикариш ва кайта ишлашни янада рагбатлантириш, пировардида ахоли фаровонлигини юксалтириш ва даромадларини купайтириш максадида Узбекистон

Республикаси Президентининг 2021 йил 03 мартдаги П^ 5017-сонли "Чорвачилик тармокларини давлат томонидан янада куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги карори имзоланди. Ушбу карорга кура озукабоп экинлар етиштирувчилар томонидан лалми ва яйлов ерлар узлаштирилган такдирда, уларга чорва молларини саклаш (фермалар), шу жумладан, энергия манбалари ускуналарини урнатиш ва уларни келгусида эксплуатация килиш хамда бошкка турдаги инфратузилма объектларини куриш учун ер участкаларининг, истисно тарикасида, тугридан-тугри туман хокимларининг карорлари асосида ажратиб берилишини таъминлаш вазифаси белгиланган [1]. Таъкидланишича, «бугунги кунда корамолнинг 94 фоизи, куй ва эчкининг 84 фоизи, парранданинг 58 фоизи ахоли хонадонларида бокилади. Шу боис, чорва, парранда ва балик учун узлуксиз равишда сифатли озука махсулотларини ишлаб чикаришни йулга куйиш долзарб масалалардан биридир

[3].

Утларни уз оптимал муддатларида пичанга уриш ва уни жамгаришда 11 комплекс механизациялашган юкори самарали техникалардан фойдаланиш максадга мувофик. Жумладан, утларни уриш, йигиштириб олиш, майдалаш ва преслашга мулжалланган КС-2,1, КСП-2,1, КНФ-2,1, К0Н-4,0, КТП-6,0 уриш техникалари усимликлар поясини эзиб яссиловчи ПТП-2,0 А аппарати билан жихозланган хамда бир йула уриб яссиловчи КПВ-3,0 техникалари кенг кулланилмокда. ГВК-6,0, ГПП-6,0, ГН-14 русумли хаскашлар урилган пичанларни йигади ва агдаради. Пичанларни преслашга ва уларни техникаларга ортишга ПСБ1,6, "^иргизистон" ва К-442 (Германия) техникалари мулжалланган. Пресланган пичанларни жамгариш жойларига етказишда ТШН-2,5 техникасидан фойдаланилади.

Пичан уриш ва уни йигиштирувчи янги русумли техникалар хорижий давлатларда ишлаб чикилган. Жумладан, КПР -9, "Полесье-9000", "Кран" (Easy Cut сериясида) RBX-452 (Case lil серияси) ва хоказо техникалар таркалмокда. Майдаланган, прессланган ёки рулонланган шаклдаги пичанларни сарайлар ичида бостирма-айвонлар тагида ёки гарамларда сифатли саклаш назоратга олинади. Прессланган ёки рулонланган пичанлар намлиги 17 фоиздан юкори булмаганда яхши сакланади [2].

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Чорвачилик фермаларида кулланиладиган кишлок хужалик техникалари каррозион-фаол мухитда ишлайди. Мухитнинг хосил булишида атмосфера

намлиги билан бирга занглашга олиб келувчи биологик, органик ва кимёвий моддалар хисобланади.

Чорвачиликни ривожлантиришда чорва озукаларини тайёрлаш, кайта ишлаш техникаларини урни бекиёс. Техникаларни ишчи кисмлари доимий коррозион фаол мухит билан таъсирлашиб туради.

Коррозион-фаол мухитларга сенаж хам киради. Сенаж юкори сифатли ем булиб, утларнинг консервациялари натижасида олинади ва 40-60 фоиз таркибида ут булади. Сенажнинг озука моддалари таркибида органик кислоталар булади: сирка (жадвал 1.1.) намлик ортиши билан кислоталар микдори ортади, белгиланган намлик юкори булса, мой кислотаси пайдо булади.

Сенажнинг юкори намлиги ва сезиларли микдорда кислоталар борлиги металларнинг занглаши ва емирилишини келтириб чикарувчи фаол мухитни вужудга келтиради.

Жадвал 1.1.

50 фоизли намликдаги сенаж таркибидаги органик кислоталар микдори

Сенажнинг биологик таркиби pH Кислоталар микдори (%) Кислоталар нисбати (%)

Сут Сирка Мой

1 2 3 4 5 6

Кук масса ва яйлов утлари. 5,50 1,96 69,39 24,49 6,12

Ширали озукалар 5,60 2,96 77,03 21,62 1,35

Сенаж 5,35 3,29 70,64 29,36 -

Силос 5,00 2,26 91,15 8,85 -

Илдизмевали озукалар 5,90 2,63 70,72 28,52 0,76

Концентрат озукалар 5,25 3,70 48,91 51,09 5,5

Угит - гунг сочувчи машиналарнинг ишчи органлари фаол мухитда сезиларли механик кучларишда ишлайдилар. Бу эса уз навбатида уларнинг каррозия ва коррозион-механик ейилишлар окибатида тезда ишдан чикишига олиб келади (жадвал 1.2.). Машиналарнинг даврий ишлаши юзадаги катламнинг узлуксиз такрорланадиган ейилиш жараёнларини келтириб чикаришга, иккиламчи таркибларнинг ва металл юзаси катламларининг кучсизланишига олиб келади.

^agBa. 1,2

Koppo3uoH-^ao. iviyxiiTga hw.IOBMH xy^a.HK MarnHHa^apuHHHr

mHKacT.aHim Typ.api

MamHHa- MamHHa^ap EMu^aguraH Hmnu EMu^um Ba

napHHHr Typ^apH MapKacH geTa^^ap My^uT muKacT^aHumHuHr eTaKnu KypuHumu

1 2 3 4 5

YT^apHH ypum, KC-2,1, KCn- Burep^ap, OpraHuK Koppo3uoH-MexaHuK,

HHFHmTHpHÖ 2,1, KHO-2,1, 3aH«up^ap, yFuT^ap a6pa3uB, yMyMuM Koppo3ua

o^Hffl, Manga^am K0H-4,0, naHe^^ap

Ba npecnamra KTn-6,0

My^^a^^aHraH

Ypum nTn-2,0 A Burep^ap, OpraHuK Koppo3uoH-MexaHuK,

TexHHxa^apH KnB-3,0 3aH«up^ap, yFm\nap a6pa3uB, yMyMuM Koppo3ua

ycHM^HK^ap noacuHu эзн6 naHe^^ap

aCCH^OBHH

annapaT

XacKam^apHH rBK-6,0, 3aH«up^ap, MuHepan Koppo3uoH-MexaHuK,

ypu6 nHnaanapHH rnn-6,0, rH- KypaK^ap yFm\nap a6pa3uB, yMyMuM Koppo3ua

HHFagH Ba 14

aFgaprun

annapaTH

nHHaH^apHH nCE1,6, KypaK^apu, MuHepan Koppo3uoH-MexaHuK,

npecnamra Ba K-442 naHe^^apu, Ba opraHuK a6pa3uB, yMyMuM Koppo3ua

y^apHH naH^a^apu yFm\nap

TexHHKa^apra

opTHmra

My^^a^^aHraH "^HpFH3HCTOHM Ba (repMaHua)

TexHHKa^apH

nunaH ypum Ba KnP -9, Tum^apu, MuHepan Koppo3uoH-MexaHuK,

yHH HHFHmTHpyBHH aHru pycyM^H TexHHKa^ap "no^ecbe-9000", "KpaH" (Easy Cut cepuacuga) RBX-452 (Case lil cepuacu) naHe^^ap yFm\nap o6pa3uB, yMyMuM Koppo3ua

Cea.nKa.nap C3-3,6; C3Y- Экyвнн MuHepan Koppo3uoH-MexaHuK,

3,6; C3T-3,6; annaparaap, yFm\nap a6pa3uB, Koppo3ua

C3A-3,6 naHe^^ap

^agBangaH KypHHHÖ TypnögHKH, Koppo3na 6nnaH 6eBocma HmnoBHH MamnHanap K0pp03H0H-MexaHHK Ba rngpoa6pa3HB efinnnmra mohhh öynagnnap.

Куриб чикилаётган машиналар, узок вакт узларида коррозион-фаол мухит колдиклари билан сакланиши натижасида купчилик деталлари (улчовчи тусикча, сочувчи мосламанинг кронштейлари, транспортернинг смилари ва роликлари хамда бошкалар) 100 фоизгача занглаганлар. Раманинг ланжеронлари ва кувурлари 94-95 фоизгача занглаганлар, яъни уларнинг химоя катлами тула емирилган. Кузовнинг бортлари бирмунча оз микдорда занглаган: олд кисми 61-72 фоизгача, ён кисмлари 82-88 фоизгача; сочувчи деталларининг умумий занглаши курсатилган давр учун 86,9 фоизни, яъни уртача бир йилда 43 фоизни ташкил этади. Кузов тубининг ички кисми коррозияга чидамли материалдан ишлангани учун зангламаган ва бошка деталларга нисбатан коррозияга карши чидамли эканлигини курсатади.Бундай материалдан ишланган деталларга каров минимал даражада булиб, уларнинг коррозион жихатдан сакланиши 100 фоизгача булади.

Кайд этилишича, бугунги кунда чорвадорлар учун зарур хисобланган сомон ва пичанни урувчи, тупловчи оддий ускуналар хам четдан келтирилади. ерларни угитловчи, озука усимликларини прессловчи ва ер майдонларини юмшатувчи техникалар ишлаб чикариш йулга куйилади. Олиб борилган изланишлар, минерал угитларда занглаш тезлиги мос келувчи

л

кислота фаоллиги билан аникланади ва 250...2100 (м йил)ни ташкил этади деган хулосага келишга йул куяди. Конструкцион пулатларнинг фаол мухитда занглашга чидамлилиги аникланди. У углерод таркибининг ортиши билан пасаяди. Атмосферада занглаш тескари холатлиги кузатилади.

Минерал угитларда эскириш конуниятлари изланишларда занглаш омилларининг занглаш - механик эскириш билан биргаликда юкламанинг ортиши билан гиперболик конун буйича камаяди. 0,1 МП дан ортикрок юкламаларда занглаш омилининг мохияти сезиларли эмас. Углеродсимон пулатлар занглаш-механик эскириш агрессив кишлок хужалиги мухитида электрокимёвий жараён булади ва шаклланиш олди эгилувчанлиги ва пластиклиги конуниятларига буйсунади. Занглаш-механик эскириш кийматини аниклаш усули ишлаб чикилган ва муаллифлик гувохномаси билан химоя килинган. Мувозанатсиз термодинамикаси тамойилларидан келиб чикиб модель ишлаб чикилган ва бу эскириш тури тезлиги формуласи олинган.

ХУЛОСА

Кишлок хужалиги машиналар ишончлилигини таъминлаш фаол мухитда комплекс булиши лозим, лойихалаш жараёни тайёрлаш ва эксплутация кобигидан иборат.

Технологик услублар сифатлаш диссертациясида химоя копламаси: наинит ва термодиффузион асосдаги полимерлардан иборат. Фойдаланишда ишончлилигини ушлаб туриш ингибирован мойлашларни саклашда консервация, проектор химоядан ва занг модификаторларидан фойдаланиш йули билан амалга оширилади. Бу услублардан комплекс равишда фойдаланиш сезиларли иктисодий самара олиш имконини беради.

REFERENCES

1. https://lex.uz/docs/5317849 Узбекистан Республикаси Президентининг 2021 йил 3 мартдаги П^-5017-сон карори

2. Соатов У. Р. кх.ф.д., Дехкон хужаликлари шароитида чорвачиликни ривожлантиришнинг узига хос хусусиятлари (Фермер, дехкон хужаликлари ва мутахассислар учун кулланма).

3. https://xs.uz/uzkr/post/chorvachilik-tarmogini-yanada-rivozhlantirish-va-qollab-quvvatlash-chora-tadbirlari-togrisida.

4. Орипов Г. Повышение защитных свойств лакокрасочных покрытий сельскохозяйственных машин на основе применения модификаторов ржавчины / Автореферат дисс. на соиск. уч. ст. к.т.н. Минск. 1987. -С. 16.

5. Орипов Г, Хожиматов А.А. Universum: технические науки, исследование влияния агрессивных сред на содержание современной сельскохоз-яйственной техники Учредитель и издатель: ООО «МЦНО 2020. 56-59 стр.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.