Научная статья на тему 'ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ПО КРЕДИТОВАНИЮ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ПРОИЗВОДИТЕЛЕЙ И ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЮ'

ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ПО КРЕДИТОВАНИЮ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ПРОИЗВОДИТЕЛЕЙ И ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЮ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
72
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Life Sciences and Agriculture
Область наук
Ключевые слова
ФЕРМЕРСКОЕ ХОЗЯЙСТВО / ДЕХКАНСКОЕ ХОЗЯЙСТВО / КРЕДИТНАЯ СИСТЕМА / ФИНАНСОВАЯ ПОДДЕРЖКА / ВОЗВРАТ СРЕДСТВ / ДОХОДЫ / РАСХОДЫ / FARM / DEHKAN FARM / CREDIT SYSTEM / FINANCIAL SUPPORT / FUND RETURN / INCOME / EXPENSES / ФЕРМЕР ХўЖАЛИГИ / ДЕҳқОН ХўЖАЛИГИ / КРЕДИТЛАШ ТИЗИМИ / МОЛИЯВИЙ қўЛЛАБ-қУВВАТЛАШ / ФОНД қАЙТИМИ / ДАРОМАД / ХАРАЖАТ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хожибоев Мухиддин Шодимухаммедович

Ушбу мақолада ривожланган давлатларда қишлоқ хўжалигида фаолият юритаётган фермер ва деҳқон хўжаликларини молиявий қўллаб-қувватлаш тизимининг ўзига хос хусусиятлари ҳамда қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчиларни кредитлаш тизимини такомиллаштиришда хорижий давлатлар тажрибасидан Ўзбекистон Республикасида қўллаш бўйича хулосалар келтирилган.В данной статье представлена специфика системы финансовой поддержки фермерских хозяйств и дехканских хозяйств, действующих в развитых странах, а также сделаны выводы о применении в Республике Узбекистан опыта зарубежных стран в совершенствовании системы кредитования сельхозпроизводителей.This article presents the specifics of the system of financial support for farmers and dehkan farms operating in developed countries, as well as conclusions on the application of the experience of foreign countries in the Republic of Uzbekistan in improving the system of lending to agricultural producers.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ПО КРЕДИТОВАНИЮ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ПРОИЗВОДИТЕЛЕЙ И ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЮ»

DOI: 10.24411/2181- 0761/2021-10003 УДК:631.11(575.1)339.13.027.5

ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ПО КРЕДИТОВАНИЮ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ПРОИЗВОДИТЕЛЕЙ И ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЮ

Хожибоев Мухиддин Шодимухаммедович

Андижанский институт сельского хозяйства и агротехнологии

В данной статье представлена специфика системы финансовой поддержки фермерских хозяйств и дехканских хозяйств, действующих в развитых странах, а также сделаны выводы о применении в Республике Узбекистан опыта зарубежных стран в совершенствовании системы кредитования сельхозпроизводителей.

Ключевые слова: фермерское хозяйство, дехканское хозяйство, кредитная система, финансовая поддержка, возврат средств, доходы, расходы.

КИШЛОК ХУЖАЛИГИ ТОВАР ИШЛАБ ЧИКДРУВЧИЛАРИНИ КРЕДИТЛАШ БУЙИЧА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАЛАРИ ВА УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Ушбу мацолада ривожланган давлатларда цишлоц хужалигида фаолият юритаётган фермер ва дехдон хужаликларини молиявий цуллаб-цувватлаш тизимининг узига хос хусусиятлари хамда цишлоц хужалиги товар ишлаб чицарувчиларни кредитлаш тизимини такомиллаштиришда хорижий давлатлар тажрибасидан Узбекистон Республикасида дуллаш буйича хулосалар келтирилган.

Калит сузлар: фермер хужалиги, дехдон хужалиги, кредитлаш тизими, молиявий цуллаб-цувватлаш, фонд цайтими, даромад, харажат.

EXPERIENCES OF FOREIGN COUNTRIES ON LOANING OF AGRICULTURAL MANUFACTURERS AND THEIR USE

This article presents the specifics of the system of financial support for farmers and dehkan farms operating in developed countries, as well as conclusions on the application of the experience of foreign countries in the Republic of Uzbekistan in improving the system of lending to agricultural producers.

Keywords: farm, dehkan farm, credit system, financial support, fund return, income, expenses.

Кишлок; хужалиги ишлаб чи;аришини хусусан, кишлок; хужалиги мах,сулотлари ишлаб чи;арувчиларни кредит ресурслари билан таъминлашни самарали тизимини жорий этиш буйича аграр сох,ани узига хос хусусиятларидан келиб чиккан х,олда, жах,ондаги куплаб

ривожланган давлатларда бой тажриба тупланган. Ривожланган давлатларда цишлоц хужалигида фаолият юритаётган фермер ва дехдон хужаликларини молиявий цуллаб-цувватлаш тизимига цишлоц хужалиги ишлаб чицаришини узига хос шарт-

шароитларини инобатга олган хрлда алохида ёндашилади. Кишлок хужалиги ишлаб чикариш тизимини мухим хусусиятлари сифатида куйидагиларни келтириш мумкин:

- кишлок хужалиги товар ишлаб чикарувчиларини эркин молиявий маблагларининг етарли эмаслиги;

- аграр сохада инвестицион жозибадорлик мухитининг пастлиги;

- йуналтирилаётган капитал сигимининг ю;орилиги, ва аксинча фонд ;айтимининг пастлиги;

- кишлок; хужалиги ишлаб чикаришига сарфланаётган харажатлар ва даромад олиш муддатларининг бир бирига мос эмаслиги, яъни, сарфланган маблаглар бир йилда бир маротаба даромад келтириши.

Европа Иттифо;и (ЕИ)

давлатларида аграр сохани

кредитлашда тижорат банклари асосий ролни уйнайди. Ушбу банкларнинг аграр сох,ага нисбатан юритаётган сиёсати ва роли бош;а сохаларга нисбатан кескин фар; ;илади.

Тад;и;от жараёнида биз кишлок; хужалиги ривожланган ва бу жараёнда кишло; хужалигига кредит ажратиш тизими илгор ривожланган АКШ, Германия, Франция, Австрия, Голландия, Бангладеш каби

давлатларнинг тажрибасини тах,лил ;илдик.

Германия давлати

иктисодиётининг аграр сох,аси маблагларини таксимловчи ва кредит ресурслари билан таъминловчи асосий молиявий муассасалар куйидагилар хисобланади:

- немис халк банклари уюшмаси ва "Раффайзен" уртоклик банки; ("Раффайзен" уртоклик банки асосан фермерлар ва бошка кишлок хужалиги билан шугулланувчилар хамда кишлок худуларидаги тадбиркорларнинг узаро хамкорлиги натижасида ташкил этилган, унга 1470 дан ортик кредит

кооперативлари бирлашган);

- немис жамгарма кассалари тизими;

- Франкфурт на Майне шахридаги кишлок хужалиги рента банки;

- Немис ер банки;

- Бонн шахридаги Немис кишлок ипотека банки;

- Франкфурт на Майне шахридаги кайта тиклаш кредит институти;

- хусусий ипотека банклари.

Кайта тиклаш кредит институти,

Кишлок хужалиги рента банки ва Немис кишлок ипотека банкининг фаолияти давлат томонидан доимо тартибга солиб турилади.

Германиянинг марказий кредит институтлари тугрисидаги конунига мувофик, асосий кишлок хужалиги банки сифатида, "кишлок хужалиги ва озик-овкат саноатига (урмон хужалиги ва баликчиликни кушган х,олда)" маблагларни жалб килиш ва кредитлаш максадида Кишлок хужалиги рента банки ташкил этилган. Ушбу банк Германиянинг шах,ар ва кишлокларида уз булимларини очиш мумкин эмас. Унинг жойлашган жойи ва уставини федерал хукумат томонидан тасдикланади.

Кишлок хужалиги рента банкининг асосий вазифалари булиб куйидагилар хисобланади:

- барча турдаги узок, урта ва киска муддатли кредитларни кайта молиялаштириш максадида кишлок хужалигини кредитловчи институтларга паст фоизли ссудалар бериш. Уюшмалар учун бериладиган маблаглар Немис хамкорлик банки оркали ажратилиши лозим. Ссудалар асосий фаолияти кишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикариш, саклаш ва етказиб бериш билан боглик булган корхоналарга хам ажратилади. Ссудалар Кишлок хужалик рента банкининг бошкарув кенгаши томонидан кабул килинган карорга

асосан ажратилади;

- барча турдаги кишлок; хужалигини кредитловчи институтлар ва корхоналар капиталини шакллантиришда катнашиш;

- кишлок; ва урмон хужалиги билан шугулланувчи корхоналарнинг маблагларини саклаш.

Кишлок хужалиги рента банки фаолиятининг асосий тамойили -кишлок; хужалиги ишлаб чикаришини молиявий куллаб-кувватлаш оркали сохани баркарор ривожланишини таъминлашга йуналтирилган. "Кишлок хужалиги рента банки тугрисида"ги конунга мувофик банк томонидан берилган барча карздорлик

мажбуриятлари тулик таъминланган булиши лозим. Гаров сифатида куйидагилар кабул килинади:

- кучмас мулк оркали карзни таъминлаш;

- юридик шахсларнинг карз

мажбуриятлари;

- ипотека мажбуриятлари

банклари ёки карз тугрисидаги

конунларга кафолатлар.

Кишлок фаолиятида ижтимоий

мос келувчи бошка

хужалиги рента банки кишлок худудларда ишлаб чикариш

инфратузилмани такомиллаштириш йуналишидаги давлат ва хусусий лойихаларни молиялаштириш хам мухим вазифаларидан бири булиб хисобланади. Кишлок хужалиги рента банки Франкфурт-на-Майне шахридаги фермерларни махсус дастурлар яъни "Кишлок хужалиги", "Ёш фермерлар" ва "Кишлокларни янгилаш" дастурлари асосида имтиёзли кредитлар билан таъминлайди. Имитиёзли кредитлар аник шароитларни хисобга олган холда энг ками 6 йилдан 20 йилгача булган муддатларга берилади (1-жадвал).

1-жадвал

Германиянинг К^ишлок; хужалиги рента банки томонидан турли дастурларни

Дастурлар номи Кредитни нг йиллик фоизи Бериладиган кредитларнинг энг куп микдори, 1 та хужалик учун (минг евро)

Техника олишга Бошка максадларга

"Кишлок хужалиги" дастури буйича 8,8759,250 102,0 127,5

"Ёш фермерлар" дастури буйича 8,6259,000 127,5 153,1

"Кишлокларни янгилаш" дастури буйича 8,2509,000 102,0

"Кишлок хужалиги" ва "Ёш фермерлар" дастури буйича

бериладиган имтиёзли кредитларни олиш хукукига кишлок ва урмон хужалиги билан шугулланувчи барча мулкдорлар ва ижарачилар эга буладилар. "Ёш фермерлар" дастури буйича имтиёзли кредитлар 40 ёшгача

булган кишлок хужалигида камида 5 йил иш стажига эга булган фермерларга берилади.

Кредитлар хужалик юритиш жараёнида фемерларни

рагбатлантириш учун кишлок хужалиги ишлаб чикариши билан боглик булмаган, кредит олгунча булган даврда

1 И. Кузьмин. Финансово-кредитное обеспечение сельского хозяйства в развитых стран. // Международный селскохозяйственный журнал. -Москва: 2002, 32 с.

ижарага олинган мулкларни сотиб олишда, ишлаб чикариш

инфратузилмаси ва уй-жой куришда сарфланадиган капитал куйилмалар манбаси сифатида ишлатилади. Фермер хужалигига олдин олинган карзларни коплаш, кушимча ишлаб чикариш ресурсларини ва хужалик

инвентарларини сотиб олиш максадлари учун бу банк хисобидан кредитлар ажратилмайди.

"Кишлокларни янгилаш" дастури буйича ажратиладиган имтёзли кредитлар консервация йули билан типик кишлок ландшафтларини саклаб колиш, кишлок жойларида ишлаб чикариш билан боглик булган мавжуд иншоотларни таъмирлаш ва янгиларини куриш ишларини амалга ошириш учун ажратилади. Ушбу дастур буйича имтиёзли кредитлардан фойдаланиш хукукига юридик ва жисмоний шахслар хамда уюшмалар эга буладилар.

Кишлок хужалиги рента банки имтиёзли кредитлаш жараёнида кредит фоизларидаги фаркни узининг жорий даромадлари хисобидан коплайди. Банк томонидан бериладиган барча турдаги урта ва узок муддатли кредитларнинг 20 фоизи (1/5 кисми) имтиёзли ссудалар ажратишга йуналтирилади.

Франция кишлок хужалиги сохасига банклар томонидан ссудалар беришда катъий коидалар мавжуд. Кишлок хужалиги махсулотлар ишлаб чикариш турларини хисобга олган холда берилаётган кредитлар фоиз ставкаларини пасайтириш йули билан имтиёзлар кулланилади. Кишлок хужалигини кредитловчи асосий ташкилотлар банклар ва турли тижорат тузилмалари хисобланади.

Франция кишлок хужалигини имтёзли кредитлаш механизми бонификация тамойилига асосланган, яъни, банклар томонидан фермерларга берилаётган кредитларни шартномавий

фоиз ставкалари билан имтиёзли ссудалар фоизлари уртасидаги фарк давлат томонидан копланади. Шартномавий фоиз ставкаси базасида бонификацияни хисоблаш тартиби имтиёзли кредитлаш тизимини ислох килиш натижасида жорий килинган.

Францияда 1990 йилга кадар факатгина "Креди Агриколь" кишлок хужалиги банки аграр сохага имтиёзли кредитларни бериш хукукига эга булган монопол банк хисобланган. Яъни, кишлок хужалигини жами

молиялаштиришга йуналтирилаётган умумий хажмнинн 90 фоиздан ортиги ушбу банкнинг миллий ва худудий булимлари оркали амалга оширилган. Ушбу даврда бонификацияни хисоблаш учун имтиёзли ссудалар фоиз ставкалари ва ресурслар киймати "саватчаси" уртасидаги фарк асос булиб хисобланган. Имтиёзли кредитлаш тизимини ислох килиш бошка банклар томонидан хам имтиёзли ссудалар ажратишга имконият очиб берди.

Имтиёзли ссудалар ажратишни тартибга солиш ва назорат килиш жараёни 1990 йилдан бошлаб Кишлок хужалиги вазирлиги ва кишлок хужалиги корхоналарини таркибий ривожлантириш буйича Миллий марказ тизимига утказилди.

Кишлок хужалиги вазирлиги томонидан чораклик квоталар нисбати тамойили буйича департаментлар уртасида бюджет таксимланади.Кишлок хужалиги корхоналарини таркибий ривожлантириш буйича Миллий маркази имтиёзли заёмларни ажратиш тизимини жорий этиш буйича банклардан маълумот олади ва фоиз туловлари буйича хисобларни текширади. Жойларда имтиёзли ссудалардан фойдаланишни назорат килиш ва ажратилган лимитларни таксимлаш учун Кишлок ва урмон хужалигини бошкариш департаменти Миллий Марказнинг худудий

ваколатхоналари билан хамкорликда фаолият юритади. Бундай тизим самарали фаолият юритаётган хужаликларни манфаатини кузлаган холда, банклар уртасида кучли ракобат булган худудларда карзларни тупланиб колишини (концентрациялашуви)

олдини олишга имкон беради. Имтиёзли ссудаларни жойлаштириш хукуки конкурс асосида банклар томонидан таклиф килинаётган шартномавий фоиз ставкалари буйича аникланади.

Банкларни конкурс буйича танлаб олиш учун улар олдиндан куйиладиган бир катор талабларга жавоб бериши шарт. Конкурсда катнашувчи хар бир номзод банк Франциянинг камида 60 та департаментида беш юзтадан ортик шохобчага эга булиши лозим, лекин бу имтиёзли кредитлар буйича

амалиётларни барча департаментларда бажарилиши шарт дегани эмас. Х,ар бир банк кишлок хужалиги учун энг кам хажмда бериладиган имтиёзли кредитлар тугрисида олдиндан ариза бериши шарт. Барча турдаги кишлок хужалигининг фаолияти

рагбатлантирилади, шунингдек,

истикболли тармоклар ва устивор йуналишларни ривожлантиришга

кумаклашилади. Имтиёзли кредитлар билан таъминлаш тизимининг эгилувчан (эластик) таркиби уларни такдим этиш эркинлиги билан давлатнинг иктисодий сиёсати талабларини мослигини таъминлайди.

Имтиёзли ссудалар буйича фоиз ставкаларини конуний белгилаб куйилиши фоиз ставкаларини ноконуний узгартиришни олдини олади. Товон тулаш учун давлат маблагларини таксимлашда банкларга эмас, балки департаментлар уртасида имтиёзлар берилиши банклараро кучли ракобат булган худудларда карзларни жамланиб колишининг олдини олади.

Имтиёзли ссудаларни

жойлаштириш учун банкларни конкурс

асосида танлаб олиш бонификацияни хисоблашда шартномавий фоиз ставкаларини объектив тарзда аниклаш имконини беради.

Имтимёзли кредитларнинг

турличалиги ва улардан фойдаланишда муайян шартлар белгиланганлиги, фермерлар томонидан кредитор банкларни, бу эса уз навбатида уларга кулай ва самарали булган хизмат турларини эркин танлаш имконини беради.

Австрияда имтиёзли

кредитлашнинг бирмунча кенг таркалган тури инвестицион аграр кредитлар хисобланади. Ушбу имтиёзли кредитларнинг фоиз ставкалари кредитор банкларнинг мавжуд ставкалари асосида хисобланади ва хар йили бир неча маротаба Австрия миллий банки томонидан тузатишлар киритилади. Кишлок ва урмон хужалиги федерал вазирлиги томонидан ишлаб чикарувчилар куйидаги микдорда субсидиялар билан таъминланади:

- фермер хужаликларига тог шароитларида махсулот ишлаб чикариш тармокларини ривожлантириш ва иссикхоналар куриш учун берилган банк кредитлари фоиз ставкаларида - 50 %;

- мукобил энергия манбаларидан куллашда - 14 %;

- бошка кредит манбаларидан фойдаланишда - 36 %.

Кредит ажратиш муддатлари имтиёзли инвестицион кредитларда 10 йилни, механизация воситаларини сотиб олиш учун 6 йилни ташкил этади.

Голландияда Рабобанк аграр секторни молиялаштиришга

ихтисослашган булиб, ушбу банк томонидан кишлок хужалиги ишлаб чикаришини молиялаштиришни карийб 90 фоизи таъминланади.

Ссудаларни бериш шартлари аввалдан белгиланган чегараланишлар (регламентлар) билан тартибга солинмайди, лекин хар бир кишлок

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

хужалиги корхонаси фаолияти тах,лил этилгандан ва кредит олувчи билан банк мутахассиси уртасида сух,бат утказилгандан сунг ани;ланади. Ссудаларни фоиз ставкалари кучли тебранишда булади ва ссудалар амал ;илиши даврида х,ам узгартирилиши мумкин.

Америка Кушма Штатлари (АКШ) х,ам Европа Иттифо;и мамлакатлари каби фермер хужаликларини кредитлаш сох,асида бой тажрибага эга. АКШда ра;обат асосида фаолият юритаётган 7887 та банкларнинг икки мингга я;ини, яъни, 25 фоизи фермерларга кредит бериш билан шугулланади. Нафа;ат банклар уртасида, балки кредит бериш билан шугулланувчи бош;а

ташкилотлар уртасида х,ам ра;обат мух,итини яратиш фермерларни кредит билан таъминлаш шароитларини енгиллаштиради.

АКШ фермерларини кредит билан таъминлашда кредит уюшмаларининг урни них,оятда мух,им. Фермерлар кредит уюшмалари бирлашган ю;ори ташкилот фермерлар кредит тизими (Farm credit system)дир. Ушбу ташкилот 1910 йилда АКШ Конгресси томонидан ташкил этилган. Кредит берувчи ташкилотлар уртасида кескин ра;обат мух,итининг мавжудлиги туфайли кредит уюшмалари уз мижозларини са;лаб туришга ;атти; харакат ;иладилар. Кредит уюшмаларининг ходимлари машина, телефон, сунъий йулдош ор;али, ало;а воситалари, компьютер каби зарурий воситалар билан фермерлар билан доимий муло;отда булишади ва кредит шартномаси тузилади. Шундан сунг кредит уюшмаси ходими уз ташкилотига телефон ор;али мурожаат ;илиб, фермерга кредит ажратишни сурайди. Фермерлар кредит уюшмалари акционерлик компаниялари

х,исобланади. Унга аъзо булган фермерлар уюшманинг акциясидан

сотиб оладилар. Бу уюшма кредит ресурсларини купайтиришнинг битта манбаи хисобланади. Кредит ресурсларининг асосий манбаи хисобланган акция уюшма томонидан облигациялар биржасида сотилади. Сотишдан олинган маблаг фермерларга кредит сифатида берилади. Фермерлар кредит уюшмасининг облигациялари биржада юкори ишонч билан сотиб олинади. Чунки уюшма облигациялар юзасидан туловларни амалга ошира олмаса, давлат томонидан тулаб берилади. Кредит уюшмаси

ресурсларнинг учинчи манбаи уюшманинг узи олаётган фойда хисобланади.

Фермерларга кредит уюшмалари томонидан 3 хил кредит берилади:

- жорий харажатлар учун 1 йил муддатга;

- техника воситалари, жихозлар сотиб олиш учун 7 йил муддатга;

- ер ва бошка кучмас мулк сотиб олиш учун 30 йил муддатга.

Уюшмадан кредит олишда унинг йиллик кредит фоиз ставкалари максади ва муддатига караб 4 фоиздан 7,5 фоизгача булади. Фермер сотиб олаётган ер ёки бошка кучмас мулкни кредит учун гаровга куйиш имкониятига эга. Уюшмада ёш фермерларга имтиёзли кредит бериш учун алохида фонд ташкил этилган ва уларга алохида шартлар билан паст фоизли кредитлар берилади. Фермерлар кредит уюшмаси томонидан

берилаётган кредитларнинг абсолют йукотилиши 0,1 фоизни ташкил килади. Таъкидлаш лозимки, мижоз кредитни кайтариш шартини узи танлайди.

Шу билан биргаликда, АКШда фермерлар кредит уюшмалари ва бошка турдаги истеъмол кредит

кооперативларининг шохобчаларида банк операцияларини хам амалга оширадилар. Бу хам фермерларга ва кооперативларнинг бошка аъзоларига

анча кулайликлар тугдиради

АКШ фермерларини кредитлаш тизимининг энг асосий жихати шундаки, АКШ кишлок хужалиги департаменти томонидан фермерлар кре-дит олаётганда хеч кандай гаровга эга булмаган такдирда кредитни кайтариш юзасидан банкларга давлат кафолати берилади. Бунинг натижасида фермер хеч кандай гаровга эга булмаса хам бемалол кредит олиш имкониятига эга булади.

Канадада аграр сохани

кредитлашнинг давлат тизимини 1959 йилда ташкил этилган Фермерлар кредит корпорацияси (Farm Credit Corporation) амалга оширади. Корпорация томонидан барча турдаги моддий ва номоддий харажатларни комплекс коплаш, яъни кушимча ер участкаларини олиш, бино ва иншоотларни куриш ва модернизация килиш, чорва молларини ва фермерлар учун зарурий мосламаларни сотиб олиш, минерал угитлар билан таъминлаш, уруглик ва кучат материалларини харид килиш, карз мажбуриятларини тулаш ва бошка максадлар учун кредитлар ажратилади. Корпорация томонидан ажратиладиган кредитлар 10 йилдан 30 йилгача булган муддатларга берилади. Кредит хажми кредит олувчининг иктисодий имкони-ятидан келиб чиккан холда белгиланади, лекин белгиланган лимитдан ортмаслиги лозим.

Корпорация томонидан

бериладиган кредитлар 2 турга булинади: 40 минг доллар микдорида -ерни гаровга куйган холда ва 55 минг доллар микдорида ерни, асбоб-ускуналар, жихозлар ва чорва молларини гаровга куйган холда. Шу билан биргаликда 45 ёшдан кичик булган фермерлар учун кредитларни олиш тартиблари ва шартлари бир мунча енгиллаштирилган. Корпорация томонидан фермерлар синдикатлари

(учта ёки ундан куп фермерларни бирлашган гурухи) хам кредитлар билан таъминланади. Кишлок хужалик техникаларини сотиб олиш учун бериладиган кредитлар синдикатнинг битта аъзосига 15 минг долларни ташкил этади ва синдикат учун ажратиладиган кредит 100 минг доллардан ортмаслиги лозим.

Фермерлар кредит корпорацияси бошка кишлок хужалиги вазирлиги ташкилотлар фаолиятидан фаркли равишда бюджетдан ажратилган маблаглар (ассигновациялар) хисобидан доимий усиб борувчи узининг хусусий капиталига эга.

Осиё давлатларининг хам кишлок хужалиги товар ишлаб

чикарувчиларини кредитлаш тизимини узига хос йуналишлари мавжуд булиб, банклар томонидан

микромолиялаштириш оркали амалга оширилади. Бу тизим асосан кичик ер майдонига эга, кам даромадли хужаликларни ривожлантиришга

каратилган булиб, кредит беришда паст фоизлилик ва гаровсизлик тамойилига асосланади.

Бангладеш давлатидаги Грамин банк 1976 йилда ташкил этилган булиб, микрокредитлар билан таъминловчи асосий молия ташкилоти хисобланади. Ушбу банкнинг кредит портфели манбаси донор ташкилотлар маблаглари ва давлатнинг субсидияли кредитларидан ташкил топган. Бугунги кунда ушбу банк томонидан Бангладеш кишлок хужалиги корхоналарини 50 фоизидан ортигига молиявий хизмат курсатилади. Грамин банк кичик ва иктисодий ночор хужаликларни даромадли лойихаларини

молиялаштиришни амалга оширади. Банк асосан кичик ер майдонига эга (0,2 га) хужаликларни кредит ресурслари билан таъминлайди. Бунда асосан кичик хужаликларни гаров маблаги етишмаётган шароитда норасмий

манбалар маблагларидан фойдаланишга ;арши янгича ёндошув кулланилади. Ушбу тизимга кура, гаровсиз кредит олувчиларнинг бештаси бир гурухни ташкил этган х,олда кредит оладилар, лекин, кредит гурухнинг хар бир аъзосига алохида берилади. Кредитни кайтариш мажбурияти бутун гурухнинг зимммасида булади. Агарда гурухнинг бирон бир аъзоси кредитни ;айтара олмаган такдирда уни бутун гурух булиб кайтариши шарт, акс холда гурух аъзоларининг барчасига банкнинг ишончсизлиги пайдо булади ва кредитдан фойдаланишдаги кейинги имкониятдан махрум булишади. Ушбу тизимда кредитни мулк оркали гаров билан таъминлаш урнига ижтимоий гаров, гаровни ишончга асосланган шакли, яъни гурух маъсулияти ва мажбурияти амал килади. Бу эса уз навбатида барча гурух азоларига берилган кредитни кайтмаслик хатарини бартараф этади.

Грамин банк томонидан паррандачиликни ривожлантиришга ва ипак курти бо;иш каби ма;садларга бериладиган кредитларнинг уртача микдори 100 АКШ долларини ташкил этади. Бундан ташкари банк уз мижозларига малака ошириш ва согломлаштириш каби хизматларни курсатади. Ушбу банкнинг кишлок хужалиги корхоналарини кредитлаш тизимидаги тажрибаси бугунги кунда купгина давлатларда намуна сифатида кабул килиниб, кенг кулланилмокда.

Хулоса килиб айтганда, кишлок

хужалиги товар ишлаб чикарувчиларни кредитлаш тизимини

такомиллаштиришда хорижий

давлатлар тажрибасидан Узбекистон Республикасида куллаш лозим булган куйидаги асосий жихатларни алохида ажратиб курсатиш мумкин:

- фермерларга узок муддатли ва шу билан биргаликда паст фоизли кредитлар берилиши, тижорат кредитларини фоиз ставкаларини бир кисмини давлат томонидан копланиши;

- фермерларга сифатли банк хизматлари курсатишни ривожлантириш учун банклар уртасида кескин ракобатнинг мавжудлиги, кишлок хужалигини кредитловчи махсус молия институтларининг фаолият юритишини таъминланганлиги;

- фермер ва дехкон хужаликларининг аксариятида кредит олиш учун гаров мулкининг етишмаслиги (йуклиги)ни хисобга олиб, давлат томонидан махсус жамгармалар ташкил этиш. Мазкур жамгармалар оркали фермерларга кредит ажратилишида давлат кафолатини берилиши ва гаров масаласида амалий ёрдам курсатилади;

- кичик хажмдаги ер майдонида махсулот етиштираётган дехкон хужаликларида гаров мулкини мавжуд эмаслигини хисобга олиб уларнинг гурухларини ташкил этилиши ва ишончга асосланган ижтимоий гаров тизимини кулланилиши.

АДАБИЁТЛАР:

1. Фарманов Т.Х., Мухторов А.Х., Шерматов С.Б. Фермер хужаликларида кредитлаш ва молиявий муносабатлар. -Т.: Фан, 2007. - 24 б.

2. И. Кузьмин. Финансово-кредитное обеспечение сельского хозяйства в развитых стран. // Международный селскохозяйственный журнал. - Москва: 2002, 32 с.

3. Хожибоев М.Ш. (2019). Роль анализа финансового состояния в разработке финансовой политики предприятия. Economics, (5 (43)), 55-57.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.