CC BY
44I INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL
RESEARCH
International journal of theoretical and practical research
Scientific Journal
Year: 2023 Issue: 3 Volume: 3 Published: 31.03.2023
http://alferganus.uz
Citation :
Tukhtasinova, D. R. (2023). Improvement of the innovation management system at textile industry enterprises. SJ
International journal of theoretical and practical research, 3 (03), 63-70.
To'xtasinova, D. R. (2023). To'qimachilik sanoati korxonalarida innovatsion faoliyatni boshqarish tizimini takomillashtirish. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 3 (03), 63-70.
Doi:
https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.7835467
T. 3 №3 2023
SJIF 2023:5.971 QR-Article
Tukhtasinova, Dildorakhon
PhD,
Acting Associate Professor of the Department of Economics Fergana Polytechnic Institute
E-mail:
Dildorakxon2050@gmail. com
UDC 658
IMPROVEMENT OF THE INNOVATION MANAGEMENT SYSTEM AT TEXTILE INDUSTRY ENTERPRISES
Abstract. In determining the goals and objectives, mistakes in innovative development can lead to inefficient spending of financial and other resources aimed at innovative activities. In particular, the time inefficiently spent by the enterprise on innovative activity is losses in industry not lower than the level of financial resources associated with the existing high forms of development of knowledge-intensive production. The implementation of interrelated and incomplete implementation of projects within the designated areas of innovative development of the industry can have a positive effect in certain areas of the enterprise, but the overall innovative development of the enterprise will be devoid of efficiency. Therefore, when deciding on the implementation of an innovation project, it is necessary to analyze the source of resources and end users of innovations, i.e. to conduct a detailed analysis of the external environment of the enterprise.
Keywords: industry, textile industry, innovation, innovation project.
To'xtasinova, Dildoraxon Raxmonberdiyevna
PhD, "Iqtisodiyot " kafedrasi v. b. dotsenti, Farg'ona politexnika instituti
TO'QIMACHILIK SANOATI KORXONALARIDA INNOVATSION FAOLIYATNI BOSHQARISH TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH
© ®
63
Annotatsiya. Innovatsion rivojlanishning maksadlari va vazifalarini aniqlashdagi kamchiliklar innovatsion faoliyatga yonaltirilgan moliyaviy va boshqa resurlarni natijasiz sarflashga olib kelishi mumkin. Ayniqsa, korxonaning innovatsion faoliyatga samarasiz sarflangan vaqti sanoat tarmog'ida fan sig'imi yuqori ishlab chiqarishni rivojlantirishning mavjudyuqori shakllari bilan bog'liq moliyaviy resurslar darajasidan kam bo'lmagan yoqotish hisoblanadi. Sanoatni innovatsion rivojlanishining belgilangan yonalishlari doirasida loyihalar o'rtasidagi o'zaro bog'liq va to'lik bo'lmagan realizatsiyani amalga oshirish korxonafaoliyatining alohidayonalishlari bo'yicha ijobiy samara berishi mumkin, biroq korxonaning umumiy innovatsion rivojlanishi samaradan mahrum bo'ladi. Shuning uchun innovatsion loyihani amalga oshirishga qaror qilishda resurslar manbai va yakuniy innovatsiyalar iste'molchilari tahlil qilingan bo'lishi zarur, ya'ni korxonaning mufassal tashqi muhit tahlili o'tkazilishi kerak. Kalit so 'zlar: sanoat, to 'qimachilik sanoati, innovatsiya, innovatsion loyixa.
Тухтасинова, Дилдора Рахмонбердиевна
PhD, и. о. доцента кафедры «Экономика», Ферганский политехнический институт E-mail: Dildorakxon2050@gmail. com
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СИСТЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬЮ НА ПРЕДПРИЯТИЯХ ТЕКСТИЛЬНОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ
Аннотация. В определении целей и задач ошибки инновационного развития могут привести к неэффективному расходованию финансовых и иных ресурсов, направленных на инновационную деятельность. В частности, неэффективно затраченное предприятием время на инновационную деятельность-это потери в промышленности не ниже уровня финансовых ресурсов, связанных с существующими высокими формами развития наукоемкого производства. Осуществление взаимосвязанной и неполной реализации проектов в рамках обозначенных направлений инновационного развития отрасли может дать положительный эффект по отдельным направлениям деятельности предприятия, однако общее инновационное развитие предприятия будет лишено эффективности. Поэтому при принятии решения о реализации инновационного проекта необходимо провести анализ источника ресурсов и конечных потребителей инноваций, т.е. провести детальный анализ внешней среды предприятия.
Ключевые слова: промышленность, текстильная промышленность, инновации, инновационный проект.
Kirish
To'qimachilik sanoati respublikamiz iqtisodiyotining istiqbolli tarmoqlaridan biri sifatida o'z ichiga tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchi bir nechta tarmoqlarni oladi va shu
64
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL
ISSN 2181-2357
T. 3 №3
RESEARCH!__.
ISJIF 2023:5.971
bilan bir qatorda unda ish bilan ta'minlangan aholining kattagina qismi band, bu, o'z navbatida, aholini ish bilan ta'minlash uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Lekin shu bilan birga, to'qimachilik sanoati strukturasining talabga javob bermasligi, ishlab chiqarish samaradorligining va mahsulot sifatining pastligi, tarmoqning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishidagi nomutanosibliklar unga o'zgartirishlar, yangiliklar kiritishda kompleks yondashuvni talab qiladi. Bu tarmoq korxonalari faqat mehnat sarfi kattaligi bilan emas, balki o'zining ishlab chiqarishni joylashtirish, filiallar va kichik korxonalar ochish borasida respublikamizning deyarli barcha hududlarida erkin ish olib borilishi bilan ham e'tiborga molik.
To'qimachilik sanoati korxonalarining rivojlanishini sekinlashtirayotgan omillarga mehnat unumdorligining pastligi, mavjud texnika va texnologiyalardan unumli foydalanishning yo'lga qo'yilmagani, malakali ishchi - xodimlarning eytishmasligi va mavjudlarining esa malaka darajasining pastligi kabi omillarni kiritishimiz mumkin. Bulardan tashqari korxonalarga etkazib berilayotgan xom- ashyo va materiallar narxi tayyor mahsulot narxiga qaraganda tezroq o'sishi ham sanoatning rivojlanishiga o'z salbiy ta'sirini o'tkazmoqda.
Shuning uchun bu sanoatning to'qimachilik va tikuvchilik, umuman olganda, tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchi barcha tarmoqlarni rivojlantirish va bu mahsulotlarni respublika hududida chegaralanib qolmay, eksport strukturasida muqim joy egallashini ta'minlash va bu eksport hajmining o'sishini ta'minlash zarur.
Âdabiyotlar sharxi
Kompaniyalarda xodimlarni innovatsion boshqarish muammolarini tadqiq etish masalalari B.Triker, M.Veber, I.Ansoff, P.Doyl, D.Kollis, S.Montgomeri, L.Edvinson, S.Meloun, R.Kaplan, D.Norton, D.Djonson, K.Shoulz kabi xorijlik iqtisodchi olimlarning ilmiy ishlarida chuqur tadqiq etilgan.
MDH iqtisodchi olimlari tomonidan sanoat korxonalarida innovatsion boshqaruvning shakllanishi, xususiyatlari, korxonalarda xodimlar boshqaruvining iqtisodiy-huquqiy masalalari V.V.Avdeev, A.M.Babashkina, Yu.T.Bazarov, L.V.Volkov, P.V.Juravlev, L.V.Kartashova, I.A.Kokorev, V.M.Kolpakov, E.B.Morgunov, I.I.Mazur, D.M.Mixaylov, I.N.Gerchikova, M.D.Kruk, M.V.Dokuchaev va boshqalarning ilmiy izlanishlarida muayyan darajada o'rganilgan. O'zbekiston milliy iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish, korxonalarda xodimlar boshqaruvining nazariy va amaliy jihatlarini takomillashtirish, shuningdek, engil sanoatning etakchi tarmoqlaridan bo'lgan to'qimachilik sanoati korxonalari faoliyatini tashkil etishning nazariy-uslubiy asoslari S.S.Gulyamov, K.X.Abduraxmonov, M.A.Maxkamova, A.Sh.Bekmurodov, M.R.Boltabaev, Sh.I.Otajonov, I.Yu.Umarov, N.Q.Yo 'ldoshev, D.N.Raximova, A.E.Razikov, U.Sh.Yusupov va boshqa qator olimlarning tadqiqotlarida o 'z aksini topgan.
Tadqiqot metodologiyasi
Tadqiqotning axborot va yempirik bazasi O'zbekiston Respublikasi davlat statistika qo'mitasining rasmiy statistik materiallari, ko'rib chiqilgan qator masalalar bo'yicha sanoat korxonalarining faoliyati to'g'risidagi ma'lumotlar hisoblanadi.
Tahlil va natijalar
65
Korxonada innovatsion salohiyatni boshqarish bo'yicha amalga oshirilayotgan ishlarni tahliliy o'rganish maqsadida bir qator statistik ko'rsatkichlar dinamikasini ko'rib chiqamiz. Jumladan, «Konteks Tashkent» MChJ da xodimlar soni miqdor hamda sifat jihatdan o'zgarishi ularning soni hamda tarkibidagi o'zgarishlar bilan tavsiflanadi. Buni inobatga olgan holda oxirgi 3 yil mobaynida korxona xodimlari soni hamda tarkibidagi o'zgarishlarini 1-jadvalda aks ettirilgan ma'lumotlar yordamida tahlil qilingan. Korxonada jami xodimlar soni 2019 yilda 500 kishini tashkil qilgan bo'lsa, 2021 yillarda mos ravishda 1680 kishini tashkil qilgan. Keyingi uch yilda jami xodimlar sonida keskin o'zgarish kuzatilgan. Shuningdek, korxonadagi xodimlar sonidagi o'zgarishni tarkibiy jihatdan ham qarab chiqish maqsadida jami xodimlarni uch guruhga bo'lgan holda tahlil qilib o'tildi.
1-jadval
«Konteks Tashkent» MChJda xodimlar tarkibining o'zgarish dinamikasi
Xodimlar toifalari va ko'rsatkichlari 2019 yil 2020 yil 2021 yil
soni, kishi ulushi, %da soni, kishi ulushi, %da soni, kishi ulushi, %da
Jami xodimlari soni 500 100 1000 100 1680 100
Shu jumladan:
Boshqaruvda bandlar soni 22 4,4 28 2,8 30 1,78
Xizmat ko'rsatishda bandlar 133 26,6 234 23,4 650 38,69
Ilmiy daraja va unvonga ega xodimlar soni 0 0 0 0 0 0
Ishlab chiqarishda bandlar soni 345 69 738 73,8 1000 59,52
Boshqaruvda bandlar soni 2019 yilda 22 tani, 2020 yilda 28 tani, 2021 yilda 30 tani tashkil etgan. Bu erda asosiy o'zgarish xizmat ko'rsatish hamda ishlab chiqarishda bandlar sonida bo'lgan. Xizmat ko'satishda bandlar soni 2019 yilda 22 tani tashkil qilgan bo'lsa, 2021 yilga kelib 30 taga etgan. Buning natijasida jami xodimlar sonidagi ulushi 26,6 foizdan 38,69 foizga oshgan. Ishlab chiqarishda bandlar sonida 345 tadan 738 taga oshgan, o'tgan yilgiga nisbatan esa 262 taga oshgan, ya'ni 59,58 foizga o'sgan.
Tarkibiy jihatdan o'zgarishga e'tibor qaratadigan bo'lsak, 2019 yilda boshqaruvda bandlarning jami bandlar soniga nisbatan ulushi 4,4 foizni tashkil qilgan bo'lsak, 2021 yilga kelib 1,78 foizni tashkil qilgan ya'ni miqdor jihatdan kamaygan bo'lishiga qaramasdan nisbat jihatdan oshgan. Ayni holatni xizmat ko'rsatishda band bo'lganlar soniga nisbatan ham kuzatishimiz mumkin.
Amalga oshirilgan statistik tahlillarimizning ko'rsatishicha korxonada jami xodimlar sonida deyarli o'zgarish kuzatilmagan bo'lishiga qaramasdan ular tarkib va sifat
66
jihatdan takomillashib bormoqda. Shu bilan birga individual salohiyatni rivojlantirish, hulq-atvorni shakllantirish uchun turli bilimlardan foydalanish zarurdir.
Xodimlarning o'z imkoniyatlarini ishga solishi uchun sharoit yaratib berish maqsadga muvofiqdir. Xodimlarning samaradorligi xodimlarning yaxshi ish faoliyati bilan bog'liqdir va shu sababli korxona rahbariyati ish faoliyatini yaxshilash uchun turli yondashuvlar yoki usullardan foydalanishi kerak.
Xodimlarning ish faoliyatini yaxshilash uchun etakchi tomonidan amalga oshiriladigan harakat -murabbiylik (coaching) innovatsion usuli korxona rahbariyati ish faoliyatini yaxshilash uchun xizmat qilishi ijobiy natijalarga olib kelishini ko'rish mumkin (1 -ilova).
Korrelyatsion tahlil natijalarining ko'rsatishicha, boshqaruv va ishlab chiqarishdagi xodimlar sonining o'zgarishi bilan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori orasida yuqori korrleyatsion bog'liqlik mavjud. Ular orasida korrelyatsiya koeffitsienti mos ravishda 0.91 va 0.95 ga teng ekanligini ko'rishimiz mumkin. Biroq boshqaruv va ishlab chiqarishdagi xodimlar soni bilan foyda va zararlar orasidagi korrelyatsiya koeffitsientining unchalik yuqori emasligini, ya'ni ikkalasi ham 0.51 ga teng ekanligini qo'rishimiz mumkin. Shunday bo'lsada, foyda va zararlarning ko'rsatkichlar bilan korrelyatsion koeffitsientlari ichida eng yuqori ko'rsatkichni tashkil qilmoqda.
«Konteks Tashkent» korxonasidagi xodimlarni ma'lumotlilik darajasi bo'yicha tarkibini ishlab chiqarish hajmi hamda foyda va zarariga ta'sirini baholab o'tamiz. Xodimlarni ma'lumotlilik darajasi bo'yicha uch guruhga, oliy, o'rta maxsus hamda o'rta ma'lumotga ega bo'lganlarga ajratgan holda qarab chiqamiz.(2-jadvalga qarang).
Oliy ma'lumotga ega bo'lganlar soni bilan ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi orasidagi korrelyatsiya koeffitsienti 0.92 ga teng bo'lsa, foyda va zararlar bilan koeffitsienti 0.51 ga teng. Bundan ko'rinadiki korxonada oliy ma'lumotga ega bo'lganlar soni o'zgarishining korxonada ishlab chiqarish hajmi hamda foyda va zararlariga ta'sirining yuqori ekanligini asoslaydi.
O'rta maxsus ma'lumotga ega bo'lganlar sonining o'zgarishi hamda korxonada ishlab chiqarish hajmi, foyda va zararlar orasidagi korrelyatsiya koeffitsienti mos ravishda 0.94 va 0.48 ga teng. O'rta ma'lumotga ega bo'lganlar soniga nisbatan mazkur ko'rsatkichning mos ravishda 0.92 va 0.50 teng ekanligini ko'rishimiz mumkin.
Xodimlarni boshqaruv qarorlarni jamoaviy asosda qabul qilish hamda mulkchilik va boshqaruv funktsiyalarini taqsimlash, kapitallarni qo'shish imkoniyati hamda mulk egasi sifatida o'z hissasini uchinchi shaxslarga sotish orqali olish, fond bozorlariga aktsiyalarni joylashtirish orqali pul mablag'larini jalb qilishga asoslanadi.
Iqtisodiyotni raqamlashtirish sharoitida korxonalarda xodimlarni innovatsion salohiyatini rivojlantirish va innovatsion strategiyani amalga oshirish uchun zaruriy sharoitlarni aniqlash, korxonaning amaldagi sharoitlarini identifikatsiyalash, mavjud resurslardan kelib chiqib xodimlarning innovatsion salohiyatini va innovatsion faoliyatini amalga oshirish sharoitlarini takomillashtirish xududlarda to'qimachilik sanoati korxonalarini barqaror rivojlanishida xodimlarni raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
67
I INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL
RESEARCH
2-jadval
Korrelyatsion tahlil natijalari
T. 3 №3 2023
Ko 'rsatkichlar
Ishlab chiqarilgan mahsulot, mlrd so'm
Foyda va zarar
Boshqaruvda bandlar soni
Ishlab chiqarishda bandlar soni
Xizmat ko'rsatishda bandlar soni
Oliy ma'lumotga ega bo 'lganlar soni
O'rta maxsus ma'lumotga ega bo'lganlar soni_
O'rta ma'lumotga ega bo'lganlar soni
o
к
S
к
a
«
ЛИ
'•I «
¡у
c
-a
«
1.00
0.58
0.91
0.95
0.68
0.92
0.94
0.92
i.
«
« N
К к
■a .
^ J3 to S
1.00
0.51
0.51
0.36
0.51
0.48
0.50
a
о
к
_es
S
«
-а
«
■a
s
«
¡Г .=
к О
m
1.00
0.99
0.89
1.00
0.98
0.99
s
о
к
_es
ТЗ
S
«
-а
«
■а
« ¡у
w
-а
«
1.00
0.85
0.99
1.00
0.99
s
о
к
_es
ТЗ
S
«
-а
«
■а
o k
1.00
0.88
0.85
0.88
я
o
к
_es
"я
«
M
o
-а
«
ад «
ад
1.00
0.99
0.99
s
o
к
_es
1:
«
ад
o
.а
«
ад «
ад
w
^
w
и «
« H
a
1.00
0.98
s
o
к
_es
1:
«
ад
o
.а
«
ад «
ад
«
t
1.00
Xulosa sifatida shuni ta'kidlash mumkinki, to'qimachilik sanoati korxonalarida innovatsion faoliyatni boshqarishning asosiy yo'nalishlarini takomillashtirish quyidagi tadbirlarni amalga oshirishga bog'liq:
- zamonaviy sanoat tarmoqlari korxonalari faoliyatining muhim yo'nalishlari doirasida tadqiqotlarni o'tkazishga kontsentratsiyalash;
- texnologik yo'l xaritalarini yaratish asosida innovatsion faoliyat doirasida kichik va o'rta korxonalarni jalb qilish;
- sanoat tarmog'ining fan sig'imi yuqori bo'lgan korxonalari innovatsion faoliyatining iqtisodiy samaradorligini oshirish maqsadida innovatsion faoliyat natijalarini xarid qilish va sotish;
- sanoat tarmog'ining fan sig'imi yuqori bo'lgan korxonalarida innovatsion faoliyat moliyaviy samaradorligini oshirish vositalarini qo'llash;
© ®
68
I INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL
RESEARCH
T. 3 №3 2023
ISJIF 2023:5.971
sanoat tarmog'ining fan sig'imi yuqori bo'lgan korxonalarida innovatsion faoliyatni joriy etish doirasida resurslardan foydalanishni optimallashtirish vositalarini qo'llash;
innovatsion faoliyatni amalga oshiruvchi shaxslar yoki korxonalar tomonidan aniqlanadigan mezonlardan kelib chiqib, resurslarni yuqori foydali bo'lgan innovatsion loyihalarga yo'naltirishdan iboratdir.
References:
1. Toxtasinovna, U. D. (2022). Реал сектор тармокларида кластерларни ташкил этиш ва уларнинг хусусиятлари. World scientific research journal, 3(1), 64-70.
2. Kurpayanidi, K. I., & Muminova, E. A. (2016). Modern approaches to defining the nature and function of national innovation system of the Uzbek economy. Theoretical & Applied Science, (1), 75-85.
3. Тухтасинова, Д. Р. (2020). Концептуальные основы управления человеческими ресурсами в инновационных организациях. In Наука сегодня: теоретические и практические аспекты (pp. 16-18). Davies S., Hallett M. (2002). Interactions between National and Regional Development. Hamburg Institute of Regional Economics, Hamburg.
4. Бутов В.И., Игнатов В.Г., Керова Н.П. Основы региональной экономики. -Ростов на Дону, 2000.
5. Груков И.Б. Стратегия и структура корпорации. Учеб. пособ. -2-е изд., перераб. -М.: Дело АНХ, 2008. -288 с
6. Tukhtasinova, D. R. (2021). Theoretical issues of enterprises innovation and its management in increasing the competitiveness of products of industrial enterprises. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(10), 1458-1462.
7. Tuxtasinova, D. R. (2021). Scientific concepts of modern management. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 10(3), 97-101.
8. Курпаяниди, К. (2023). Некоторые особенности методологии исследования институциональной среды малых промышленных предприятий. Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари / Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук / Actual Problems of Humanities and Social Sciences., 3(4), 21-34. https://doi.org/10.47390/A1342V3I4Y2023N03
9. Тухтасинова, Д.Р. (2022). Корхоналарда ходимларни бошкаришда инновацион усуллардан фойдаланишни такомиллаштириш: монография / Тухтасинова Д.Р. - ФарFOна политехника институти. ФарFOна, AL-FERGANUS, 2022. - 162 б. ISBN 978-9943-8579-5-7. Doi: https://doi.org/10.5281/zenodo.7352200
10. Курпаяниди, К. (2023). Современная цифровизация: приоритеты и перспективы в условиях трансформации экономики. Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари / Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук / Actual Problems of Humanities and Social Sciences., 3(2), 22-28. https://doi.org/10.47390/1342V3I2Y2023N3
69
11. Муминова, Э.А. и др. (2023). Основы экономических знаний: Учебное пособие. Фергана: AL-FERGANUS, 2022. - 280 с. - ISBN 978-9943-7707-9-9. - Doi: https://doi.org/10.5281/zenodo.6880920
12. Курпаяниди, K. (2023). Особенности внутрифирменного обучения сотрудников компании в условиях трансформации. Экономика и образование, 24(1), 270-275. Doi: https://cedr.tsue.uz/index.php/journal/article/view/947
13. Михайлов, А.Б. (2022). К вопросам подготовки конкурентоспособных кадров для сферы услуг в условиях цифровых изменений. Oliy ta'lim muassasalarida raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning zamonaviy integratsiyasini ta'minlash: muammolar va yechimlar. Uzbekistan, Kokand. С. 65-70. Doi: https://doi.org/10.5281/zenodo.6649327
14. Nabiyeva, N., & ets. (2021). Analysis of the State's Macroeconomic Policy. Revista Geintec-Gestao Inovacao E Tecnologias, 11(4), 4669-4680.
15. Mikhaylov, A. B. (2023). To the problem of in-company training of company employees. International scientific conference «Information technologies and management in higher education and sciences»: conference proceedings Riga, Latvia: "Baltija Publishing", 2022. Part 2. 313-317 pages. Doi: https://doi.org/10.30525/978-9934-26-277-7-169
70
