CC BY
1INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
TO'GARAK KOGNITIV FAOLLIKNI RIVOJLANTIRISH VOSITASI SIFATIDA
Ortiqova Zulfiya Nurmaxamatovna, Mirzakarimova Anoraxon Ashurali qizi
1FarDU, o'qituvchi p.f.f.d (PhD), 2FarDU, Boshlang'ich ta'lim yo'nalishi 4-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.11004465
Annotatsiya. Ushbu maqolada to'garak mashg 'ulotlarini tashkil etish, o'tkazish tartiblari, uning maqsad va vazifalari haqida ma'lumot berilgan. Zamonaviy sharoitda fan to'garaklarining roli, maktab o'quvchilarining o'z qiziqishlarga bo'lgan ishtiyoqi, to'garak sinfdan tashqari mashg'ulotlarning eng yaxshi shakli ekanligi haqida fikr yuritilgan.
Kalit so'zlar: interfaol usullar, sinfdan tashqari mashg'ulotlar, qobilyat, kognitiv jarayon, pedagogik texnologiyalar, to'garakmashg'uloti.
Abstract. This article provides information about the organization and conduct of club training, its goals and tasks. The role of science clubs in modern conditions, the enthusiasm of schoolchildren for their interests, and the fact that the club is the best form of extracurricular activities are discussed.
Keywords: interactive methods, extracurricular activities, ability, cognitive process, pedagogical technologies, circle training.
Аннотация. В даннвй статье представлена инфoрмация o6 oрганизации и npoeedeHUU клубнoй тренирoвки, ее целях и задачах. Обсуждаетсярoль научных кружтв в coвременных услoвиях, увлeчeннoсть ш^льнитв свoими интересами, а также тo, чтo кружoк является лучшей фoрмoй внeклаccнoйрабoты.
Ключевые слова: интерактивные мeтoды, внеклассная дeятeльнocть, cпocoбнocти, noзнавательный прoцесс, пeдагoгичecкиe тeхнoлoгии, кружкoвoe oбучeниe.
Kirish. To'garak mashg'ulotlarini interfaol usullardan foydalanib olib borish ta'lim sifatini yanada oshiradi. Bola mashg'ulotda erkin fikrlay olishi, ijodkorlik mahoratini oshkora namoyish eta olishi lozim. "To'garakda bola maktab darslaridan keyingi bo'sh vaqtini mazmunli o'tkazish uchun sharoit yaratilishi zarur". To'garak mashg'ulotlari bola o'z ustida ishlashi, o'zi qiziqqan yo'nalishi bo'yicha shug'ullana olishi, qo'shimcha bilimga ega bo'lishi uchun imkon beradi. Mashg'ulot davomida dars o'qitish bilan birga bolalarda o'zaro ijodiy tajriba almashishadi. Bir yo'nalishda izlanayotgan, bo'lajak yosh mutaxassislar shakllanadi. To'garak bolalarning to'garaklarni o'zlari erkin tanlashi, bir vaqtning o'zida bir necha to'garakka qatnashi va qiziqishiga ko'ra to'garakni almashtirishi mumkin. Bu kelajakda bolalarning biror-bir kasbni tanlashida boshlang'ich pog'ona vazifasini o'taydi. To'garak rahbari to'garak mashg'ulotida samaradorlikka erishish uchun to'garak mashg'uloti ishlanmasiga alohida e'tibor qaratishi, uni zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tuzishi lozim. Bunda to'garak rahbari oldiga qo'ygan har bir maqsadga xolisona, bolalar tushinishi uchun uning soddaligiga alohida e'tibor berishi kerak.
To'garak - ma'lum bir bilim sohasiga qiziqishni kuchaytiradigan va amaliy faoliyat bilan shug'ullanmoqchi bo'lgan o'quvchilarning ixtiyoriy birlashmasi. To'garaklardagi mashg'ulotlar dasturning mavjudligi, muntazamligi, vaqt davomiyligi va ishning o'ziga xos profili bilan tavsiflanadi.
Ta'limning maqsadi jamiyat ehtiyojiga mos ravishda shakllanadi. Shunday ekan, ta'lim-tarbiya maqsadi mos va mutanosib bo'lishi kerak. Ilmiy adabiyotlarda ta'limning maqsadi imkoniyatlaridan to'g'ri, aniq, o'rinli foydalanish ko'nikma va malakalarini hosil qilish, mantiqiy-ijodiy tafakkurni rivojlantirish, kommunikativ savodxonlikni oshirish, milliy g'oyani singdirish,
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
sharqona tarbiyani shakllantirish, shaxsni ma'naviy boyitishdan iboratligi ta'kidlangan. "Ta'limiy maqsad asosida o'quvchilarda mustaqil fikrlash, og'zaki va yozma savodxonlikni oshirish, mantiqiy tafakkurni rivojlantirish orqali ularning muloqot madaniyati takomillashtiriladi". Tarbiyaviy maqsad asosida esa ma'naviy, g'oyaviy, nafosat tarbiyasi beriladi. Til o'rganish jarayonida xalqning madaniy-axloqiy qadriyatlariga yaqinlashtirish imkoni paydo bo'ladi.
Zamonaviy sharoitda fan to'garaklarining roli keskin oshdi. To'garak mashg'ulotlarida o'quvchilar bilim, ko'nikma va malakalarini oshirib boradilar, bilimlarning amaliy ahamiyatiga amin bo'ladilar, qo'shimcha ma'lumotlarga ega bo'ladilar, bo'sh vaqtlarini foydali o'tkazadilar.
Sinfdan tashqari ishlarning to'garak shakli dasturga ko'ra asosiy tashkiliy shakl bo'lib, o'quvchilar tarkibining barqarorligi, darsda ishning tizimliligi, maqsadliligi va rejalashtirilishi bilan ajralib turadi.
To'garak o'quvchilarni maktab miqyosida o'tkaziladigan tadbirlarda ishtirok etishga tayyorlaydi, ularning o'zini-o'zi bilishi, o'zini-o'zi tasdiqlashi va o'zini namoyon qila olishiga yordam beradi. To'garak, qoida tariqasida, o'z bilimini mustahkamlash va to'ldirishni, jamoaviy faoliyatda ishtirok etishni xohlaydigan, mavzuga ishtiyoqi baland, hamfikrlarni birlashtiradi.
To'garak mashg'ulotlari o'quv rejasi bilan tartibga solinmagan. Shu munosabat bilan o'qituvchining tadqiqot faoliyati uchun cheksiz imkoniyatlar ochiladi. Mashg'ulotlarga tayyorgarlik ko'rish va o'tkazish jarayonida o'qituvchi o'z farazlari va farazlarining to'g'riligini, shakllar, uslublar va usullarning samaradorligini, o'zi tayyorlagan materiallarning amaliy va tarbiyaviy ahamiyatini, ularning o'quvchining shaxsiyatini shakllantirishga ta'sirini tekshirishi mumkin.
To'garak mashg'ulotlari o'z mazmuni va tuzilishiga ko'ra mavzu bo'yicha boshqa barcha sinfdan tashqari ishlarga qaraganda darsga yaqinroq, lekin uni takrorlamaydi. Ko'pincha ular dars va sinfdan tashqari mashg'ulotlarning turli shakllari o'rtasida oraliq aloqa rolini o'ynaydi.
To'garaklarni yaratishda quyidagi shartlarni hisobga olish kerak:
1. To'garakdagi mashg'ulotlar faqat ixtiyoriy bo'lishi kerak.
2. Har bir to'garak o'ziga ma'lum va aniq vazifalarni qo'yadi.
3. Har qanday to'garak ishini tashkil etish aniq bo'lishi kerak.
4. Har qanday to'garakning birinchi (tashkiliy) darsida sardor saylanishi, mashg'ulotlarning aniq kunlari va soatlari belgilanishi, to'garakning ish rejasi muhokama qilinishi kerak.
To'garak ishiga rahbarlik qiluvchi o'qituvchi o'quvchilarning yoshini, to'garakdagi ish maqsadini hisobga olgan holda ish rejasi ustida o'ylaydi, darsni darsdek emas, qiziqarli, samarali o'tkazishga harakat qiladi.
"To'garakning ish kunlari va soatlari maktabning o'quv bo'limi bilan kelishilgan bo'lishi kerak." Mashg'ulotlar mavzulari dolzarb bo'lishi va o'quvchilarning ehtiyojlarini qondirishi kerak.
O'qituvchi har bir to'garakdagi ishtirokchilar sonini uning mazmuniga qarab belgilaydi. Demak, masalan, so'zlashuv nutqi to'garagida o'quvchilar soni 10-12 nafardan oshmasligi kerak. Drama to'garagida o'quvchilar soni ko'p bo'lishi mumkin. To'garaklar bir xil bilimga ega bo'lgan o'quvchilardan to'ldiriladi. Shuning uchun bir sinfning bir nechta parallellaridan bir doira (yoki bir nechta) o'quvchilarning bilimiga qarab boshqa ish rejasi bilan yakunlanishi mumkin. Har bir darsning davomiyligi o'rtacha bir soatni tashkil qiladi. Butun guruhning to'garak mashg'ulotlari natijalari, shuningdek, alohida o'quvchilarning ishlari maxsus chiqarilgan devoriy gazetalarida aks ettirilishi kerak.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
To'garak mashg'ulotlarida ma'muriy jazo va uy vazifasi yo'q. Tajriba darslarni o'tkazishning bir nechta variantlarini taklif qiladi. Ulardan biri turli mavzular va mashg'ulotlarni yaxshi ko'radigan barcha yoshdagi barcha o'quvchilarni birlashtirishga imkon beradi.
Ish o'qituvchidan aniq harakatlar ritmini, e'tiborni, vaqtni taqsimlash qobiliyatini, topshiriqlarning sifatini nazorat qilishni, har bir kishining muvaffaqiyatini payqash va rag'batlantirishni talab qiladi. Mashg'ulotlarni o'tkazishning yana bir varianti - umumiy maqsadga erishish uchun ko'proq yoki kamroq bir xil tayyorgarlikka ega bo'lgan o'quvchilarni birlashtirish - ko'nikma va malakalarni oshirish. Ushbu to'garakning sinfida hamma uchun umumiy bo'lgan jamoaviy ish shakllarini rejalashtirish mumkin.
Maktab amaliyotida eng mashhurlari birlashtirilgan turdagi to'garaklar bo'lib, ularning sinfida maktab o'quvchilari turli xil mashg'ulotlar bilan shug'ullanishadi.
To'garakning birinchi darsida o'qituvchi kompozitsiya bilan tanishtiradi, o'quvchilarga nima qilishlarini tushuntiradi, ularning tilni bilish darajasini, ularni ushbu to'garakka yozilishga undagan motivlarni ochib beradi. Darslarning tuzilishi va to'garak ishining mazmuni uning maqsadi, o'quvchilar kontingentining xususiyatlari, maktab imkoniyatlari, o'qituvchining shaxsiyati va pedagogik mahorat darajasini hisobga olgan holda belgilanadi.
"O'qitish bosqichiga qarab, sinfdagi faoliyat nisbati o'zgaradi. Shunday qilib, 1-4 sinflarda bolalar berilgan modelga o'xshash harakatlarni bajaradilar". To'garak ishini tashkil etishda o'quvchilarni darsga borishga undaydigan yetakchi rag'batlarni hisobga olish zarur, masalan: 1-4-sinflar uchun - fanning yangiligi, shakl va mashg'ulotlarning rang-barangligi va maftunkorligi.
O'quv to'garaklarining ta'lim jarayonida tutgan o'rni va ularning ta'lim motivatsiyasiga ta'siri masalasi hozirgi davrda o'quvchilar motivatsiyasini oshirishning eng samarali shakl va usullarini izlash bilan bog'liq holda juda dolzarb bo'lib ko'rinadi. Boshlang'ich maktabda motivatsiya muammosi ayniqsa keskin. Amaliyotdan o'tish jarayonida biz motivatsiya sinfdan sinfga pasayib borishini bilib olamiz. Ta'limning boshlang'ich bosqichida deyarli har bir kishi o'rganish istagi bor, lekin o'quv jarayoni boshlanganda, o'quvchilarning munosabati o'zgaradi, ko'pchilik hafsalasi pir bo'ladi. Natijada, motivatsiya pasayadi, qarshi faollik yo'qoladi, bilim olish irodasi zaiflashadi, umumiy ko'rsatkichlar pasayadi, bu o'z navbatida motivatsiyaga salbiy ta'sir qiladi.
1-4-sinf o'quvchilarining yosh xususiyatlarini o'rganar ekanmiz, ko'pchilik bolalarda qiziquvchanlik namoyon bo'ladi, ular yangi, qiziqarli narsalarni idrok etishga ochiq, to'garak esa sinfdan tashqari ishning o'sha shakli bo'lib, unda o'quvchilar yuqoridagilarni ko'rsatishi mumkin.
Maktab o'quvchilarining boshqa qiziqishlarga bo'lgan ishtiyoqi tufayli o'qishga kamroq vaqt sarflashini ham ta'kidladik. To'garakdagi mashg'ulotlar esa o'quvchilarning o'zini-o'zi tasdiqlashi, o'zini ifoda etishi va o'zini-o'zi bilishiga hissa qo'shadi.
1-4-sinf o'quvchilari rolli o'yinlarni yaxshi ko'radilar, ular muloqotni talab qiladigan faoliyat shakllariga qiziqishadi. To'garakdagi darslar bolalarga maksimal muloqotni taklif qilishi mumkin, bunday sinflarda o'quvchilar nafaqat muloqotga bo'lgan ehtiyojni qondiradilar, balki yangi do'stlar topadilar, yangi odamlar bilan muloqot qilishni o'rganadilar.
Davra ishi:
1) darsda olingan bilimlarni chuqurlashtirishga hissa qo'shadi;
2) kognitiv j arayonni amalga oshirishga yordam beradi;
3) bolalarning o'z-o'zini faolligini rivojlantiradi;
4) o'quvchilarning qobiliyatlari va moyilliklarini aniqlash va rivojlantirishga yordam
beradi;
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
5) umumiy dunyoqarashni kengaytirishga yordam beradi;
6) fanlarni o'rganishga bo'lgan qiziqishni oshirishga kuchli ta'sir ko'rsatadi.
Xulosa. Bizning fikrimizcha, to'garak sinfdan tashqari mashg'ulotlarning eng yaxshi
shakli bo'lib, kichik yoshdagi o'quvchilarning bilim faolligini oshirishga imkon beradi. To'garak ishi eksperimental va jamoaviy ishlarni to'plash uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi va jamoaviy munosabatlarni shakllantirishning asosiy yo'nalishi bo'lib, mustaqillik, ijodkorlik va ijtimoiy faollikni namoyon qilish uchun keng imkoniyatlar yaratadi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarga asoslangan ta'limning interfaol usullari ta'lim jarayonining yengillashuvini, aniqlashuvini, o'qituvchining erkin va majburiyatsizligini, eng asosiysi, o'quvchi uchun o'ta qizqarliligi va samaradorligini ta'minlab bera oladi.
Pedagogik texnologiyalarning qo'llanilishini majburiy grafika mashg'ulotlari jarayonini beixtiyor psixologik o'yin yoki musobaqaga aylantirib, o'quvchini biroz bo'lsada fikr yuritishda o'z fikrini boshqa o'quvchiga aytishga, umuman, sinf xonasida kechayotgan bahs-munozaralarga befarq bo'lmasdan, faol ishtirok etishga undaydi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yilning 28 yanvaridagi «2021-2026 yillarda Yangi O'zbekistonni yanada rivojlantirish bo'yicha Taraqqiyot strategiyasi to'g'risida»gi PF-60-sonli Farmoni/ Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi; 06.12.2020 y., 06/20/653/1592-son
2. Xalq ta'limi.Ilmiy- metodik jurnal.2016 yil 1-son. . -B. 85.
3. Tojiyev M,Barakayev M,Izetayeva G,Turdiboyev D.Uzliksiz ta'lim tizimida o'quv fanlarining modulli o'qitish metodikasi va amaliyoti //Monografiya . - Toshkent :Turon iqbol. 2017. - B. 160.
4. Eshmuxammedov R. O'quv jarayonida interfaol uslublar va pedagogik texnologiyalarni qo'llash uslubiyati. - T.: RBIMM, 2017. - 68 b.
5. Finlyandiyaning 100 ta ijtimoiy innavatsiyasi /Finlyandiya qanday qilib Finlyandiya bo'ladi: siyasiy, ijtimoiy va maishiy innovatsiyalar. - Toshkent: Sharq, 2019. - B.72-73.
6. Виленский М.Я., Зайцева С. Педагогические ocHoBbi фoрмирoвания onbrra твoрческoй деятельнocти будущего учителя. / Учебнoе пocoбие. - MocKBa: МГПУ, 1993. - С. 57.
7. Fayzullayev B., Haydarov Sh. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Jizzax, 2018
8. Yangi pedagogik texnologiyalar. Ma'ruza matnlari. - GulDU. 2018 yil.
