Научная статья на тему 'ТИМСОЛЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШДА 𝜺-БЎСАҚАВИЙ ҚИЙМАТНИ ТАНЛАШ АЛГОРИТМИ'

ТИМСОЛЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШДА 𝜺-БЎСАҚАВИЙ ҚИЙМАТНИ ТАНЛАШ АЛГОРИТМИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
78
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
синфлаштириш / баҳоларни ҳисоблаш алгоритмлари / бўсақавий қийматлар / қиёслаш функцияси / яқинлик функцияси.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ахрам Нишанов, Ғуломжон ЖўРаев, Носир Нарзиев, Жасур Хушвақтов

Мақолада тимсолларни таниб олишда объект белгиларини буль кўринишга ўтказиш учун 𝜀𝑗 – бўсақавий қийматларини аниқлаш модели қурилган. Тадқиқот объектларининг ўзаро ўхшашликларини аниқлашда 𝜀𝑗𝑗 ̅̅̅̅̅ бўсақавий қийматлардан (𝜀 , 𝑗 = 1, 𝑁) фойдаланилади. Одатда, бўсақавий қиймат миқдори тадқиқ этилаётган объектларнинг мос белгиларининг яқин ёки яқин эмаслигини аниқлаш учун ўрнатилган чегаравий қийматларни ифодалайди. Агар берилган тимсолни (объектни) характерловчи миқдорий белгилар сони 𝑛 та бўлса, у ҳолда уларнинг ҳар бири учун алоҳида бўсақавий қийматлар берилади ва улар 𝜀1, 𝜀2, ... , 𝜀𝑁 кўринишда белгиланади [1-20]. Аниқланган 𝜀𝑗-бўсақавий қийматлар ёрдамида баҳоларни ҳисоблаш алгоритмларидан фойдаланиб, синфлаштириш масаласи ечилган. Биз қараётган масалаларни ечишда соҳа мутахассислари томонидан берилган маълумотларга асосан, шакллантирилган ўқув танлама 3 та синф объектлардан ташкил топган. Бу ерда 𝑋1-синф 10 та, 𝑋2-синф 6 та, 𝑋3-синф 8 та объектлардан иборат ва ҳар бир синф объектлари 12 та белги қийматларини ўзида мужассам этган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТИМСОЛЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШДА 𝜺-БЎСАҚАВИЙ ҚИЙМАТНИ ТАНЛАШ АЛГОРИТМИ»

fr

тойикёмт паулат "Актуальные вопросы развития инновационно-

ТйАНЁРййТ икнУЕйЗИЕТК информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 ЦНг- *

1-Республиканская научно-техническая конференция ЦЗС16ПС6

(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

ТИМСОЛЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШДА г-БУСАКАВИИ КИИМАТНИ _ТАНЛАШ АЛГОРИТМИ_

Ахрам НИШАНОВ,

Мухаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети "Ахборот технологияларининг дастурий таъминоти" кафедраси профессори, Узбекистон E-mail: nishanov_ahram@mail.com Гуломжон ЖУРАЕВ, Мухаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети хузуридаги Ахборот-коммуникация технологиялари илмий инновацион маркази мустацил изланувчиси, Узбекистон E-mail: jurayev_g@bk.ru Носир НАРЗИЕВ, Мухаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети "Ахборот технологияларининг дастурий таъминоти" кафедраси катта уцитувчиси, Узбекистон E-mail: n.b.narziyev@gmail.com Жасур ХУШВАЦТОВ, Термиз давлат университети "Ахборот технологиялари кафедраси"

биринчи босцич магистранти DOI: https://d0i.0rg/10.47689/978-9943-7818-0-1-pp166-169

Аннотация: Мацолада тимсолларни таниб олишда объект белгиларини буль куринишга утказиш учун sj - бусацавий цийматларини аницлаш модели цурилган. Тадцицот объектларининг узаро ухшашликларини аницлашда sJ'-бусацавий цийматлардан (sj, j = 1, N) фойдаланилади. Одатда, бусацавий циймат мицдори тадциц этилаётган объектларнинг мос белгиларининг яцин ёки яцин эмаслигини аницлаш учун урнатилган чегаравий цийматларни ифодалайди. Агар берилган тимсолни (объектни) характерловчи мицдорий белгилар сони п та булса, у холда уларнинг хар бири учун алохида бусацавий цийматлар берилади ва улар s1,s2, ...,sn куринишда белгиланади [1-20].

Аницланган sj -бусацавий цийматлар ёрдамида бахоларни хисоблаш алгоритмларидан фойдаланиб, синфлаштириш масаласи ечилган.

Биз цараётган масалаларни ечишда соха мутахассислари томонидан берилган маълумотларга асосан, шакллантирилган уцув танлама 3 та синф объектлардан ташкил топган. Бу ерда Х1-синф 10 та, Х2-синф 6 та, Х3-синф 8 та объектлардан иборат ва хар бир синф объектлари 12 та белги цийматларини узида мужассам этган.

Калит сузлар: синфлаштириш, бахоларни хисоблаш алгоритмлари, бусацавий цийматлар, циёслаш функцияси, яцинлик функцияси.

1. Масаланинг куйилиши. Фараз килайлик, укув танланмалар мажмуаси

куйидаги куринишда ифодаланган хр1,хр2, ...,хртр е Хр,р = 1/г булсин. Бу ерда xpi- N - улчовли белгилар фазоси вектори, *ар бир объект xpi =

Т

ТОйИНЕЫТ Г1АУ1_ДТ ТЙЛНЗРОРТ иМ^ЕНЁНЁТ!

Ташкентский гссударстмнчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

(х^х^, ...х^), I = 1,тр, N - улчовли белгилар фазосида ^аралган, Хр, р = 1, г синфлар мажмуасини билдириб, у тр та хр1, -,хр объектлардан ташкил

топган. Умумий у^ув танланма ^уйидагча булиб: X = Ц]С=1Хк, унинг объектлари сони М = £р=1тр га тенг. Умумийликка зарар етказмасдан танланма объектларини ^уйидагича ифодалаш мумкин:

Х'У '»* 'V/'

11, . 1^9 ,^9 ,„1.1 ■ 11 1Ш1 2Ш1 + 1 2Ш1+Ш2+Г /Ш1+Ш2+-----

Маколада куйидаги масалаларни ечиш талаб этилади:

Масала-1. Хр синф объектларини характерловчи, уларни ба^олашга кумак берувчи белгилар кесимида -буса^авий ^ийматлар ани^лансин;

Масала-2. Ани^ланган буса^авий ^ийматлар асосида X умумий танланма объектларини уз синфига тегишлилик масаласи ечилсин. Яъни синфларга ажратилган объектларнинг уз синфига ёки бош^а синфга тегишлилигини ани^лаш талаб этилади.

2. Куйилган амалий масалаларни ечиш алгоритми:

1-кадам. куйилган масалани ечишда Хр синф объектларини характерловчи белгилар учун -буса^авий ^ийматлар синф объектларининг *ар бир белгиси учун ани^ланади ва ^исоблаш жараёни куйидаги формула ор^али амалга оширилади:

т1+т2+-----+ш3-1

^ = -7 / I*/ - I

т1 + т2Л-----+ т3 — 1 ¿—I 1 '+

¿=1

Бу ерда р = 13;, I = 1,24;,;' = 1,12. Бу жараёнда 3 та синфнинг *ар бир белгиси учун -буса^авий ^ийматлар топилади. Бунинг натижаси куйидаги диаграмма №1 да ифодаланган.

Диаграмма №1

£ - бусакавий кийматлар

3,500000000 3,000000000 2,500000000 2,000000000 1,500000000 1,000000000 0,500000000 0,000000000

х1 х2 х3 х4 х5 х6 х7 х8 х9 х10 х11 х12 Ряд1 0,7391 0,5217 0,3913 0,1739 2,3043 0,2608 0,1739 0,2608 0,5217 2,8695 0,1739 0,6521

2-кадам. Хр синф объектларининг *ар бир белгисига нисбатан ани^ланган £;-буса^авий ^ийматлардан фойдаланилган *олда синф объектларининг мивдорий белгилари орасидаги я^инликни ани^лашда ^иёслаш функцияси куйидаги формула ор^али ^исобланади:

ж

ТОЙНКЕЫТ ОАУ1_ДТ ТЙДЫЁРйЙТ иЬНУЕЙЙНГП

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

( ) )Л { 1,агар 1х1—хЦ<е1

Даксхрлда, 1 = 1,М',) = 1 , N= 1,М;1 * ц.

Бу ерда М = Т17Р=1^Р, - ^мивдорий белгиси учун урнатилган буса^авий ^иймат. Ю^оридаги ифода р1(х(,х](1), I —чи объектнинг у —чи белги кесимида хч объектлари томонидан берилган овозлар деб тушунилади. Агар овоз берилган булса, р1(х(, х]д)=1 булади, акс *олда р1(х(,л^)=0 ^иймат ^абул ^илади. ^иёслаш жараёни якунида Хр,р = 1/г синфларнинг *ар бир объектлари х1, 1 = 1м белгилар х\, 1 = 1 , М;у = 1 , ^иймати узлуксиз мивдорий куринишдан элементлари 0 ёки 1 куринишдан иборат булган (М — 1)хЫ улчамли матрицага утказилади. Бу ерда матрицалар сони *ам М та булади, чунки умумий у^ув танланмадаги *ар бир объект учун ало^ида (М — 1)хЫ улчамли матрица пайдо булади. Бунда фа^атгина ^аралаётган, яъни овоз берилаётган объектнинг узи иштирок этмайди.

3-кадам. Хр синф объектларининг синфлаштириш масаласини ечиш, яъни синфлардаги *ар бир объектни уз синфига ёки узидан бош^а синфга тегишлилиги ани^ланади. Бунда Хр синфга тегишли булган *ар бир объект уз синфидаги *амда бош^а синфлардаги объектлар билан бирма-бир ^иёслашни, информатив белгилар фазосида х1 объект ва Хр синфнинг хрц объектлари уртасидаги я^инлик функцияси р1(х1хрч) ни барча хи е X лар учун ^уйидагича ^исобланади:

тР N

Гр(хихт) = —^^Р1(х!,хрч) ; 1*4; Р = 1г; ц = 1,тр; } = 1,Ы; хи е X.

РЦ=1}=1

^иёсий ба^олаш *ар бир синф буйича ^исобланиб, олинган йигиндиларнинг уртача ^ийматларидан энг каттаси объектнинг шу синфга тегишлилигини билдиради. Яъни берилган Хр синфнинг *ар бир объекти хрЬ учун Гр1(хрихрс1) ^исобланади. ^уйидаги максимизация масаласи ечилади:

Гр = тзхГр(Х11Хрд)

Х1,еХ

ва натижага кура х1 е Хр тегишли булади. [3-5]

Бу ^адамда синфларга ажратилган объектларни ^айта синфлаштириш жараёнининг узи *ам 2 та ^адамдан иборат булиб, ^уйидагича кетма-кетликда амалга оширилади:

3.1-кадам. ^айта синфлаштиришда синф объектларни характерловчи белгиларга нисбатан объектларни уз синфига ёки бош^а синфга тегишлилиги ^адамма-^адам белгиларни чи^ариб ташлаш ор^али максимум натижага эришгунга ^адар амалга оширилади. Бу жараёнда белгиларни 100% чи^ариб ташланмасликни *ам инобатга олиш лозим, чунки белгиларни чи^ариб ташлаш

1fr

TDSHKENT DAVLAT TRÄN SPORT UNItf ERSlTETI

Ташкентский гссударственчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 ^Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

ор^али синф объектлари уз синфини 100% топмаганлиги учун 3.2-^адамга мурожаат этилади.

3.1-^адамда олинган натижаларга асосан, белгиларнинг сони 12 тадан 8 тагача ^ис^артирилди ва натижаси ^уйидаги жадвал №1 да ифодаланилган:

Жадвал №1

Белгила 1-синф 2-синф 3-синф

s s s

s I о о s I о о s I о о

I а. га с i s ï ю Я О ■fr I . го с i s H ю 03 О fr I . го с i s H ю 03 О

о I го о О Œ S о I го S о Œ S о I го о о Œ S

£ >> с о >> х £ >> с о >> x £ >> с о >> х

н H H

x1, x3, xs, x12 9 90% 4 66,6% 8 100%

3.2-кадам. Ушбу ^адамда 3.1-^адамда олинган натижаларга асосан, уз синфини топмаган объектлар ^адамма-^адам чи^арилиб, синфлардаги объектлар уз синфини тули^, яъни 100% топгунга ^адар бажарилади ва эталон у^ув танламаси шакллантириб олинади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Журавлев Ю.И. Избранные научные труды. - М: Издательство Магистр, 1998. - С. 420.

2. Камилов М.М., Хамроев А.Ш., Мингликулов З.Б. Ба^оларни ^исоблаш алгоритмларида е-буса^авий параметрлар ^ийматларини генетик алгоритм асосида оптималлаштириш. Бош^арувда ахборот технологияларини ^уллашнинг замонавий полати ва юту^лари: Республика илмий-техник анжумани. - Тошкент, 2015. - Б. 331-336.

3. Камилов М.М., Нишанов А.Х., Джураев Г.П. Алгоритм классификации медицинских данных в пространстве информативных признаков с использованием функции дальности и близости // Химическая технология. Контроль и управления. - Ташкент, 2018, № 1-2. - Б. 143-150.

4. Нишанов А.Х., Жураев Т.П., Нарзиев Н.Б. Ба^оларни ^исоблаш алгоритмларининг миокард инфаркти касаллигига ^улланилиши // Му^аммад ал-Хоразмий авлодлари. - Ташкент, 2018, № 2. - С. 40-44.

5. Nishanov A.Kh., Djurayev G.P., Kasanova М.М. Improved algorithms for calculating evaluations in processing medical data // National Institute of Science Communication and Information Resources (NISCAIR)-India, 2019. - PP. 31583165.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.