Научная статья на тему 'ШАХСНИ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛАШ КЎП ПОҒОНАЛИ БИОМЕТРИК ТИЗИМИДА БЕЛГИЛАР ФАЗОСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ'

ШАХСНИ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛАШ КЎП ПОҒОНАЛИ БИОМЕТРИК ТИЗИМИДА БЕЛГИЛАР ФАЗОСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
80
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
юз тасвири / идентификация / белгилар вектори / детекторлар / дескрипторлар.

Аннотация научной статьи по компьютерным и информационным наукам, автор научной работы — Собиржон Раджабов, Шукурулло Кахаров

Ушбу мақолада шахсни юз тасвири асосида идентификациялаш масаласини кўп поғонали биометрик тизим орқали ҳал этишда юз тасвирларидан белгилар ажратиб олиш ва белгилар фазосини шакллантиришнинг баъзи усуллари тавсифи келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ШАХСНИ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛАШ КЎП ПОҒОНАЛИ БИОМЕТРИК ТИЗИМИДА БЕЛГИЛАР ФАЗОСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ»

fr

TQfiHKENl DAVLAT TftAN SPORT UN IV ER SITdl

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

ШАХСНИ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛАШ КУП ПОГОНАЛИ БИОМЕТРИК ТИЗИМИДА БЕЛГИЛАР ФАЗОСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ

Собиржон РАДЖАБОВ,

техника фанлари номзоди, лаборатория мудири, Ра;амли технологиялар ва сунъий интеллектни ривожлантириш илмий-тад;и;от институти,

Тошкент, Узбекистон Шукурулло КАХАРОВ, таянч докторант, Ра;амли технологиялар ва сунъий интеллектни ривожлантириш илмий-тад;и;от институти, Тошкент, Узбекистон

E-mail: sh. kaxarov93@gmail.com DOI: https://d0i.0rg/10.47689/978-9943-7818-0-1-pp154-158

Аннотация. Ушбу ма;олада шахсни юз тасвири асосида идентификациялаш масаласини куп погонали биометрик тизим ор;али %ал этишда юз тасвирларидан белгилар ажратиб олиш ва белгилар фазосини шакллантиришнинг баъзи усуллари тавсифи келтирилган.

Калит сузлар: юз тасвири, идентификация, белгилар вектори, детекторлар, дескрипторлар.

Сунгги йилларда биометрик параметрлар асосида ра^амли тасвирларга автоматик ишлов беришда $лланилувчи нисбатан ^улай ва унча ^иммат булмаган тизимларни яратиш масаласи замонавий технологиялар со^аси мутахассислари орасида катта ^изи^иш уйготмовда. Куплаб биометрик усул ва ёндашувлар орасида шахсни юз тасвири асосида идентификациялаш масаласи, ^улёзма ёзуви, бармо^ изи ^амда кузнинг рангдор пардаси тасвирлари асосида идентификациялаш каби бош^а усуллардан кура купро^ афзалликларга эга. Ушбу усул маълумотларни туплаш давомида кузатилаётган шахс билан контактни(^ул билан тегиш ва *.к.) талаб этмайди ва унинг саломатлигига хавф солмайди.

Юзни таниб олишдаги асосий муаммолар сифатида ёритилганлик, юз ифодалари, юзнинг турли жойлашуви, ^исман окклюзия, юзнинг тузилиши ва хала^ит фон кабиларни курсатиш мумкин.

Тасвирлардан юзларни таниб олиш - бу тасвирлардаги бир ёки бир нечта шахсларни идентификациялаш усулидир. Юзни таниб олиш алгоритмлари, одатда, юзнинг ало^ида белгилари ^исобланувчи махсус ну^талари ва юз компоненталарининг ^ийматларини ани^лаб олади ^амда мазкур ^ийматларни маълумотлар базасидаги мавжуд ^ийматлар билан узаро таэдослаб энг мос келувчиларини топишга хизмат ^илади.

Юзларни таниб олиш - бу тасвирлардаги бир ёки бир нечта одамларни идентифкациялаш усулидир. Юзни таниб олиш алгоритмлари ,одатда, юзнинг ало^ида белгилари ^исобланувчи юз бурчак ну^талари ва юз компоненталарининг ^ийматларини ани^лаб олади >;амда мазкур ^ийматларни маълумотлар базасидаги мавжуд ^ийматлар билан узаро таэдослаб энг мос келувчиларини топишга хизмат ^илади.

Т54

Ж

TDSHKEIMT DAVLAT TRANSPORT UNIVEHSITETI

Ташкентский гссударстмнчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

Юзни таниб олиш алгоритмлари ^уйидаги категорияларга булинади ва мазкур алгоритмлар таниб олиш, локаллаштириш ^амда юзларни текшириш алгоритмларига >;ам ^улланади: а) холистик (глобал) - таш^и куринишга асосланган (appearance-based); б) белгиларга (локал компоненталарга) асосланган (feature-based); в) гибрид (fusion) усуллар ва уларнинг таксономиялари [1].

Биз томондан таклиф этилаётган ёндашувда шахсни юз тасвири асосида идентификациялашни куп погонали биометрик тизим ^уриш ор^али >;ал этиш кузда тутилган. Бунда юз тасвири локал компоненталарга ажратиб олинади, ^амда ^ар бир компонента тасвиридан бир нечта дескриптор ва детекторлар ёрдамида белгилар векторлари >;осил ^илинади. Шунингдек, яхлит юз тасвиридан >;ам мавжуд усуллар ёрдамида ало^ида белгилар вектори ^осил ^илинади.

Белгилар векторлари маълумотлар базасида са^ланади, мазкур векторлар таниб олиш самарадорлигини ошириш учун ^осил ^илинувчи юз компоненталари комбинациялари (унг куз+чап куз; унг куз + чап куз + бурун; бурун+огиз ва *.к.) буйича мос равишда конкатинация ^илишда фойдаланилади ва таниб олиш алгоритмларига кирувчи ^ийматлар вазифасини бажаради.

Бунда компоненталар комбинацияси куп погонали тизимнинг погоналари сифатида ^аралади. Погонадан погонага утишда комбинацияланувчи компоненталар биттага ошириб борилади ва якуний погонада барча компоненталар иштирок этади. Белгилар векторлари ва уларнинг конкатинацияси асосида классификациялаш амалга оширилади ва олинган натижалар якуний ^арор ^абул ^илиш интеграторларига узатилади.

Интеграторлар муста^ил классификаторлардан олинган ^ийматлар асосида якуний ^арор ^абул ^илади. Тизимда э^тимолий Байес, нейротармо^ли, лог-чизи^ли интеграторлардан фойдаланилади.

Таклиф этилаётган биометрик тизим функционаллигини таъминлашда юз тасвири ва унинг локал компоненталаридан белгилар ажратиш ор^али белгилар фазосини шакллантириш му^им бос^ичлардан ^исобланади. Ра^амли тасвирдаги объектларни бирламчи геометрик белгиларидан бири бу махсус ну^талардир. Одатда, махсус ну^талар сифатида тасвирнинг яхши фар^ланадиган локал ^удудлари, яъни чегаралар, бурчаклар олинади ва улардан тимсолларни таниб олишнинг кейинги бос^ичларида фойдаланилади. Куйидаги хоссаларни ^аноатлантирувчи тасвирдаги ну^та махсус ну^та деб аталади:

- бар^арорлик - бунда берилган тасвирнинг масштаби, ёр^инлиги, ракурси узгарганда ва хала^итлар ^ушилганда ^ам махсус ну^та юзнинг айнан бир жойида булиши;

- а^амиятлилик - бунда ^ар бир махсус ну^та ягона тавсифга эга булиши;

- компактлик ва самарадорлик - бунда махсус ну^талар сони юз тасвиридаги ну^талар сонидан анча кам булиши;

- локаллик - "узига хослик" тасвирнинг бирор-бир ^исми булиб, у, одатда, тасвирнинг кичик ^исмини эгаллайди. Шунинг учун у туси^ларга нисбатан сезгир эмас.

Тасвир махсус ну^таларини ажратиб олиш алгоритми детектор деб аталади. Дескриптор махсус ну^та атрофини узига ^ослигини ани^ловчи тавсиф булиб, у ани^ланган параметрларни сонли ёки бинар векторларини ифодалайди. Вектор

fr

TOfiHKEhIT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 I-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

узунлиги ва параметрлар тури ^улланиладиган алгоритм асосида ани^ланади. Дескриптор тасвир махсус ну^талари тупламидан маълум бир махсус ну^тани ажратиб олиш имконини беради. Бу турли тасвирларни солиштиришда бир объектга тегишли узига хосликлар калит жуфтликларини яратиш учун зарур ;исобланади.

Шахсни идентификациялаш тизимини ишлаб чи^ишда параллел ;исоблаш технологияларини ^уллашни инобатга олган ;олда юз тасвирлари махсус ну^таларини тезкорлик жи;атдан самарадор булган детектор ва дескрипторларни ушбу тасвирларнинг белгилар фазосини шакллантириш учун асосли танлаш ма^садга мувофи^ булади [2].

Юз тасвирлари белгилар фазосини шакллантириш имконини берувчи энг кенг тар^алган махсус ну^талар детектор ва дескрипторларни ^ис^ача куриб чи^амиз.

SIFT дескриптори [3]. Бунда дастлаб узгарувчан масштабли фазо ^урилади ва ушбу фазода турли силли^лаш параметрига эга булган Гауссиан Лапласианинг (LoG - Laplacian of Gaussian) функцияси ;исобланади. Ну^та калит ну^та , дейилади ,агарда у Гауссианлар фар^ларининг локал экстремуми булса. Калит ну^талар деб олинган тахминий ну^талар ^айта текширилади. Бунда кичик контрастли ва объектлар чегараларидаги ну^талар олиб ташланади. Сунгра калит ну^таларни йуналишлари ;исобланади. Бунинг учун ну^та атрофида градиент вазнли гистограмма ^урилади ва гистограмманинг максимал компонентасига мос йуналиш танланади. Гистограмма компонентаси ^иймати берилган бусагадан катта булган барча йуналишлар ну^тага бириктирилади. Ушбу ну^та локал экстремумларни силжитмайдиган айлантириш, масштаблаш ва кучишга нисбатан инвариантдир.

SURF дескриптори [4]. Тасвирдаги махсус ну^таларни ани^лаш Гессе матрицаси ор^али амалга оширилади ва у Гессианали "буриш" типидаги шакл алмаштиришга нисбатан инвариант, биро^ масштаб узгаришига нисбатан инвариант эмас. Шунинг учун ;ам SURF Гессианни ;исоблашда турли масштабдаги фильтрлардан фойдаланади. SURF Гаусс ядроли фильтрни ^уллаб, бутун тасвир буйлаб ;аракатланиб чи^ади ва шу ор^али Гессе матрицаси детерминантининг максимал ^ийматини таъминловчи ну^талар ани^ланади. Махсус ну^талар ани^лангандан сунг SURF дескрипторларини шакллантиради. Дескриптор ;ар бир махсус ну^та учун 64 (ёки 128) та сондан иборат тупламни узида акс эттиради ва улар махсус ну^та атрофидаги градиент фликтуациясини акс эттиради.

FAST детектори [5]. Бунда дастлаб берилган С ну^тани махсус ну^та деб олиш тугрисидаги ^арор ^абул ^илиш учун маркази С ну^тада ва радиуси 3 га тенг булган доирадаги 16 та пикселнинг ёр^инлиги куриб чи^илади.

Доира пикселлари ёр^инликларини С марказ ёр^инлиги билан солиштириш ;ар бири учун булиши мумкин булган учта натижа (ёр^инро^, ^ораро^, ухшаш) ор^али амалга оширилади. Агар доирада унинг марказига нисбатан ^ораро^ булган кетма-кет n=12 та пиксел ёки марказга нисбатан ёр^инро^ булган 12 та пиксел мавжуд булса, у ;олда бу ну^та махсус сифатида белгиланади.Тажрибавий ва амалий натижалар ^арор ^абул ^илиш учун уртача 9 та ну^тани текшириш етарли эканлигини курсатди. Жараённи тезлаштириш ма^садида ушбу иш муаллифлари текширишни 1, 5, 9, 13 ра^амли туртта пикселдан бошлашни таклиф ^илдилар. Агар улар орасида ёр^инро^ ёки фраро^

Т5ё

Ж

TDSHKEIMT DAVLAT TRANSPORT UNItfERSlTETI

Ташкентский гссударстоенчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 I-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

булган 3 та пиксел мавжуд булса, у ;олда 16 та пиксел буйича тули^ текшириш бажарилади, акс ;олда бу ну^та "махсус булмаган" ну^та сифатида белгиланади. Бу детекторнинг ишлаш ва^тини сезиларли даражада ^ис^артириб, ^арор ^абул ^илишда доиранинг 4 та я^ин ну^тасини куриб чи^ишнинг етарли эканлигини билдиради.

ORB дескриптори [6]. Бунда махсус ну^таларни ани^лаш FAST детектори ор^али амалга оширилади. FAST бусага ^иймат параметри сифатида марказий пиксел билан унинг атрофида чизилган айлана орасидаги интенсивлик ^ийматини олади. Куплаб ишларда FAST-9 (айлана радиуси 9 га тенг деб олинади) модификацияси ма;сулдорлик ну^таи назаридан нисбатан самарадор булганлиги учун ORBда ундан фойдаланилган. Потенциал махсус ну^талар ани^лангандан сунг уларни яхшилаш учун Харрис бурчак детектори ^улланилади. N та махсус ну^тани олиш учун аввал ^уйи бусагадан фойдаланиб, N тадан куп булган ну^талар олинади, шундан сунг улар Харрис метрикаси ёрдамида тартибланади ва дастлабки N та ну^та танлаб олинади. Танлаб олинган ну^талар дескрипторларини ^уришда купинча BRIEF модификациясидан фойдаланилади. Чунки ушбу модификация ^ушимча алмаштиришлар ;исобига бурилишга инвариантдир.

KAZE дескриптори [7]. Бу дескрипторни яратиш яхширо^ локализация ани^лиги ва ажратувчанликка эришиш учун чизи^ли булмаган масштабли со;ада 2D ;усусиятларни ани^лаш ва баён ^илиш гоясига асосланади. SIFT каби бошща объектларни таниб олиш алгоритмларида фойдаланиладиган Гаусс хиралаштириши объектлар табиий чегараларини англатмайди, чунки тасвир тафсилотлари ва хала^итлар бутун масштаб даражаларида бир хил силли^ланади.

KAZE ;ар бир пикселга куп масштабли ;осилалар (градиентлар) ;исоблангани учун уни ;исоблаш SURFra Караганда купро^ ресурсларни талаб ^илади, биро^ у му;им ну^та баён этишда ;исоблаш ресурсларини тежаб флади, чунки му;им ну^тани баён этишда олдин олинган ;осилалар тупламидан фойдаланади.

AKAZE дескриптори [8]. Ушбу дескриптордан ночизи^ масштабли фазодаги махсус ну^таларни ани^лаш ва тавсифлашда фойдаланилади. Унинг асосида ётувчи гоя турли масштаблардаги орали^ тасвирлар сериясини яратишдан иборат булиб, бунда берилган тасвирга турли хил фильтрлаш амаллари ^улланилади.

Юфрида келтирилган детектор ва дескрипторлардан шахсни идентификациялаш куп погонали тизимларни ^уришда, белгилар фазосини шакллантиришда, фойдаланилиши юз тасвири белгилар фазосини шакллантириш муаммосини ;ал этиш ва юфри ани^ликдаги натижалар олиш имконини беради.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. B. Heisele, T. Serre, and T. Poggio. A component-based framework for face detection and identification. Vol. 2, 74, Springer, 2007. - PP. 167-181.

2. Раджабов С.С., Хашимов А.А., Уринов Э.М., Атаханов М.Х. Юз тасвири махсус ну^талари ва уларнинг дескрипторларини ажратиш алгоритмларининг ^иёсий та;лили. Фаргона Политехника институти илмий - техника журнали. 2020, T.24, № 4. - Б. 99-107.

3. Lowe D.G. Object recognition from local scale-invariant features // In Proc. of the Int. Conf. on Computer Vision. - 1999. - Vol. 2. - PP. 1150-1157.

4. Herbert B., Ess A., Tuytelaars T., Van Gool L. SURF: speeded up robust

fr

TOfiHKEhlï DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITE!!

Ташкентский государственный транспортный университет

"Aктyальные вопрсюы развития инновационно-информационных технологий на траноторте" AВPИИTT-2021 I-Pеcпyбликанcкая наyчнс-техничеcкая конференция ^шкет", 24-25 ноября 2021 года)

features //Computer Vision and Image Understanding (CVIU). - 2008. - Vol. 110. -PP. 346-359.

5. Biadgie Y., Sohn K. Feature Detector Using Adaptive Accelerated Segment Test //In Proc. of the Int. Conf. on Information Science & Applications. - Seoul, 2014. - PP. 1-4. DOI: 10.1109/ICISA.2014.6847403.

6. Rublee E. and etc. ORB: an efficient alternative to SIFT or SURF // In Proc. of IEEE Int. Conf. on Computer Vision 2011; 58(11): 2564-2571.

7. Alcantarilla P., Bartoli A., Davison A. KAZE Features // In Proc. of European Conference on Computer Vision 2012; 4: 214-227.

Alcantarilla P., Nuevo J., Bartoli A. Fast Explicit Diffusion for Accelerated Features in Nonlinear Scale Spaces // In Proc. of British Machine Vision Conference (BMVC), 2013.

ТAШИШНИ ТAШKИЛ ЭТИШ BA БOШKAРИШГA ДOИР ФAНЛAРНИ УКИТИШНИ SMART-ТЕXНOЛOГИЯЛAРИ AСOСИДA ТAШKИЛЛAШТИРИШ

Толаниддин НУРМУХАМЕДОВ,

Тошкент давлат транспорт университета профессори, т.ф.д.,

Тохир ХУДАЙБЕРГАНОВ, Педагогик инновациялар, касб-уунар таълими бош;аруви уамда педагог кадрларни ;айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти

булим бошлиги DOI: https://doi.orc/10.47689/978-9943-7818-0-1-pp158-163

Аннотация: Ушбу ма;олада ташишни ташкил этиш ва бош;ариш жараёнларидаги инновацион фаолиятдаги смарт-технологиялари уамда уудудий транспорт тизимларини бош;ариш моделлари ва муаммолари урганил-ган. Шунингдек, касб таълимнинг инновацион фаолиятини ривожлантириш йуллари ёритилган ра;амли технологияларни жорий этиш уамда SMART ресурсларидан фойдаланиб , унувчи-талабаларга индивидуал ёндашиш ор;али у;итиш сифатини ошириш ва эришиш мумкин булган натижалар тугрисида таулилий маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Темир йул, транспорт, тизим, SMART - технологиялар, масофавий у;итиш, компетенция, индивидуал ёндашув, электрон таълим ресурслари, мультимедиа, смарадорлик, ахборот коммуникация технологиялари.

Жа;онда темир йул транспорти юк ташиш жараёнларида юк о^имларини ташкил этиш ва бошщариш технологияларини ривожлантириш етакчи уринни эгалламовда. Бу борада темир йул хизматидан фойдаланувчилар билан ишлашнинг яхлит тизимини шакллантирувчи усуллардан бири автоматлашти-рилган электрон ;ужжат айланиш тизимини такомиллаштиришдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.