Научная статья на тему 'ТИФЛОПЕДАГОГИКАДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИ ЙЎЛГА ҚЎЙИШДА МОБИЛЬ ИЛОВАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ'

ТИФЛОПЕДАГОГИКАДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИ ЙЎЛГА ҚЎЙИШДА МОБИЛЬ ИЛОВАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
90
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кўзи ожизлар / заиф кўрувчилар / инклюзив таълим / мобиль илова / тарих / Ўзбекистон тарихи / кўриш қобилияти / ногирон. / blind / visually impaired / inclusive education / mobile application / history / history of Uzbekistan / visual ability / disabled person.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мирзахмедова, Ҳулкар Восиловна, Рихсиева, Гулчеҳра Шавкатовна

Мақолада Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 20 октябрдаги “Ўзбек имо-ишора тили ва брайль алифбосини ривожлантириш бўйича қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ 407-сонли Қарори ижросини таъминлаш, инклюзив таълимни йўлга қўйиш ва уларга керакли шарт-шароитлар яратиш ишларини самарали ташкил қилиш бўйича Тошкент давлат шарқшунослик университетида ишлаб чиқилган “Олий таълим муассасаларида таҳсил олаётган кўзи ожиз ва кўришда нуқсони бўлган талабалар учун тарих фанидан мобиль ўқув иловаси” ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE USE OF MOBILE APPLICATIONS IN ESTABLISHING INCLUSIVE EDUCATION IN TIFLOPEDAGOGY

The article, Decree of the President of the Republic of Uzbekistan dated October 20, 2022, PP 470 “On additional measures for the development of the Uzbek sign language and Braille”, refers to the “creation of a mobile educational application on history for blind and visually impaired students studying in higher educational institutions”, developed in Tashkent State University of Oriental Studies to ensure the implementation of the resolution, the organization of inclusive education and the creation of the necessary conditions for them.

Текст научной работы на тему «ТИФЛОПЕДАГОГИКАДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИ ЙЎЛГА ҚЎЙИШДА МОБИЛЬ ИЛОВАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

ТИФЛОПЕДАГОГИКАДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИ ЙУЛГА КУЙИШДА МОБИЛЬ ИЛОВАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Хулкар Восиловна МИРЗАХМЕДОВА

Тошкент давлат шаркшунослик университети Эрон-афгон филологияси кафедраси мудири, ББе, доцент Тошкент, Узбекистан

+998997951061 кИи1каг1061 @mail .ги

Гулче^ра Шавкатовна РИХСИЕВА

Тошкент давлат шаркшунослик университети ректори

ф.ф.н., доцент Тошкент, Узбекистон

АННОТАЦИЯ

Мацолада Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 20 октябрдаги "Узбек имо-ишора тили ва брайль алифбосини ривожлантириш буйича цушимча чора-тадбирлари тузрисида"ги ПК, 407-сонли Карори ижросини таъминлаш, инклюзив таълимни йулга цуйиш ва уларга керакли шарт-шароитлар яратиш ишларини самарали ташкил цилиш буйича Тошкент давлат шарцшунослик университетида ишлаб чицилган "Олий таълим муассасаларида таусил олаётган кузи ожиз ва куришда нуцсони булган талабалар учун тарих фанидан мобиль уцув иловаси " уацида суз юритилади.

Калит сузлар: кузи ожизлар, заиф курувчилар, инклюзив таълим, мобиль илова, тарих, Узбекистон тарихи, куриш цобилияти, ногирон.

В статье постановление Президента Республики Узбекистан от 20 октября 2022 года ПП 470 «О дополнительных мерах по развитию узбекского языка жестов и азбуки Брайля» говорится о «создание мобильного образовательного приложения по истории для незрячих и слабовидящих студентов, обучающихся в высших учебных заведениях», разработанном в Ташкентском государственном университете востоковедения для обеспечения реализации постановления, организации инклюзивного образования и создания для них необходимых условий.

Ключевые слова: слепые, слабовидящие, инклюзивное образование, мобильное приложение, история, история Узбекистана, зрительная способность, инвалид.

АННОТАЦИЯ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

ABSTRACT

The article, Decree of the President of the Republic of Uzbekistan dated October 20, 2022, PP 470 "On additional measures for the development of the Uzbek sign language and Braille ", refers to the "creation of a mobile educational application on history for blind and visually impaired students studying in higher educational institutions ", developed in Tashkent State University of Oriental Studies to ensure the implementation of the resolution, the organization of inclusive education and the creation of the necessary conditions for them.

Key words: blind, visually impaired, inclusive education, mobile application, history, history of Uzbekistan, visual ability, disabled person.

Бугунги таълим тизими ёшларни, айникса, талабаларни эртанги кун учун муносиб ворислар сифатида тайёрлашни бош максад килиб олган. Бу йулда соглом талабалар билан бир каторда куриш имконияти чекланган булишига карамасдан, олий таълимда тахсил олиш истагида булган кузи ожиз ва заиф курувчиларга хам бир хилда таълим берилишини такозо этади. Бу максад хукуматимизнинг куплаб хужжатларида, жумладан, Узбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёевнинг нуткдарида, маъруза ва чикишларида, фармон ва карорларида узининг муносиб аксини топган. Хусусан, "Узбек имо-ишора тили ва брайль алифбосини ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирлари тугриси"даги П^-407-сон хамда "Кузи ожиз ва заиф курувчи болалар учун ихтисослаштирилган мактаб-интернатларда таълим бериш сифатини ошириш хамда улар фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-209-сон карорида белгилаб куйилганки, "турли ихтисослик ва йуналишлардаги босма ва аудиокитобларга булган эутиёж уар олти ойда урганилиб, шу асосда адабиётлар руйхати шакллантириб борилади, олий таълим муассасаларининг тегишли ихтисослик ва йуналишлари буйича фанлардан аудиоматериаллар ва Брайль алифбоси асосидаги адабиётларни чоп этиш тизими йулга цуйилади"1.

Бундан ташкари, Узбекистон Республикаси Конституцияси, Узбекистон Республикасининг "Ногиронлиги булган шахсларнинг хукуклари тугрисида"ги УР^-641-сон ^онуни, Узбекистон Республикасининг "Давлат тили хакида"ги УРК-167-Ьсон ^онуни, Узбекистон Республикасининг "Таълим тугрисида"ги Конуни, "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури", Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 18 апрелдаги "Кузи ожиз ва заиф курувчи болалар учун ихтисослаштирилган мактаб-интернатларда таълим бериш сифатини

1 https://lex.uz/ru/docs/5966089 ва https://lex.uz/docs/6248467

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1), Jan., 2023

ошириш хамда улар фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-209-сон Кдрори, 2021 йил 21 декабрдаги "Ногиронлиги булган шахсларни хар томонлама куллаб-кувватлаш, уларнинг бандлигига кумаклашиш хамда ижтимоий фаоллигини янада оширишга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-57-сон ^арорида инклюзив таълимни йулга куйиш ва уларга керакли шарт-шароитлар яратиш ишларини самарали ташкил килиш буйича катор курсатмалар берилган.

Айни дамда юртимиздаги Республика буйича 66 мингдан зиёд кузи ожиз шахслар мавжуд булиб, 14 та махсус интернатда 3 минг нафардан ортик кузи ожиз ёшлар тарбияланади. Улар учун ягона нашриётда зарур дарслик ва бошка адабиётлар нашр этиб келинмокда, аммо «Кузи ожизлар босмахонаси»нинг 1960-1980 йилларда ишлаб чикарилган техникалари жуда эскирган булиб, ишлаб чикариш куввати бугунги кун талабига жавоб бермайди. Ускуналар билан йилига бор-йуги 18 номдаги дарсликни чоп этиш мумкин. Хрлбуки, таълим дастури буйича, куриш кобилияти чекланган укувчилар учун 48 номдаги дарсликлар зарур. Олий таълим муассасалари учун бундай махсус дарсликлар умуман нашр этилмайди, аммо дарсликларга эхтиёжнинг мавжудлиги бор гап.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Лойиханинг асосий максади гуманитар таълим йуналишларида таълим олувчи куриш имконияти чекланган талабаларнинг тарих фанларига доир укув адабиётларидан мустакил равишда фойдаланиши учун аудиомаълумотлар базасини шакллантириш, заиф курувчилар учун ушбу аудиоли материалнинг мобиль иловасини яратиш ва шу оркали уларнинг лисоний, интеллектуал салохиятини юксалтириш, шахсий-касбий кобилиятларини ривожлантиришдир.

Ушбу максадни амалга ошириш учун бажариладиган асосий вазифалар куйидагилардан иборат булди:

- Узбекистоннинг энг янги тарихига оид назарий ва статистик маълумотларни уз ичига олган, филология йуналишида тахсил олувчи талабалар томонидан доимий фойдаланилиши учун зарур булган дарсликлар, укув кулланмалари, лаборатория ишланмалари тупламлари ва илмий адабиётлардан олинган маълумотлар банкини яратиш;

- тупланган босма ва электрон матн куринишидаги тарихга оид материалларни MP3 форматда ёзиш;

- аудиоси билан параллел тарзда матндаги ёзувларнинг муносиб каторлари катталашуви ва ранги узгаруви холатидаги мобиль матнни яратиш;

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

- олий тaълим мyaccacaлaри Ba aхбoрoт-реcyрc мaркaзлaри фондини Узбекистоннинг энг янги тaрихигa доир ayдиoкитoблaр Ba yлaрнинг мобиль илoвaдaри билaн тaъминлaш орк^и кузи ожиз тaлaбaлaрнинг œxara оид yrçyB-методик aдaбиётлaр хaмдa илмий тaдкдкoтлaрдaн эркин фoйдaлaниш имкониятини кенгaйтириш.

Тaдкдкoт объекти cифaтидa олий тaълим мyaccacaдaридa тaхcил олувчи 1-курс тaдaбaдaри учун мyлжaллaнгaн "Узбекистоннинг энг янги тaрихи" мaжбyрий фaни тaнлaб олинди. Тaдкдкoт нaтижaлaри гyмaнитaр тaълим coхacидa билим олувчи куриш имконияти чеклaнгaн тaдaбaдaрнинг тaрих фaнигa оид билими Ba кобилиятини ривoждaнтириш, дyнёк;aрaшини кенгaйтириш, yлaрни мyтaхaccиcлик фaнлaри бyйичa илмий педaгoгик фaoлиятгa йyнaдтириш, тaдaбa билaн укитувчи yртacидaги фикрлaш жaрaёнлaрининг yЙFyнлигигa эришишни тaъминлaйди. Бу эca, уз нaвбaтидa, куриш имконияти чеклaнгaн бyлca-дa, нурли келaжaк caри интилaётгaн тaдaбa ёшлaрнинг фaн Ba тaълим œxa№ тaрaккиётигa муносиб ^^a кyшa oлaдигaн, мaънaвий жихaтдaн бaркaмoл шaхc cифaтидa шaкдлaнишидa мухим aхaмият кacб этaди.

Шу мyнocaбaт билaн, лoйихaдaр ycтидa ишлaшдa Укyвчилaр тaрихий aрхивлaрни caкдaйдигaн електрон мaнбaлaрдaн фoйдaдaнишлaри мухимдир. Бирок, кузи ожиз ёки зaиф кyрyвчилaр учун тaйёрлaнaётгaн мaхcyлoт бир мyнчa бoшкaчaрoк ёндaшyвни тaдaб килaди, яъни мaвжyд гипoтезaлaрнинг acocий yзaгини еткaзиб бериш, мaвзyнинг мaкcaд-мyддaoлaрини тyлaкoнли тaрFиб этиш, куйилган caвoллaргa ечим топиш, нукгаи нaзaрни шaкллaнтириш, тaдaбaнинг уз позициясини иcбoтлaш, хyлoca чикдриш, мaтериaд тaкдим етишнинг иннoвaциoн ycyллaрини тaкoмиллaштиришни тaрFиб этaди. Бyндaй фaoлият жaрaёнидa yкyвчилaр у ёки бу тaрихий вaзиятни рaциoнaл Ba aхлoкдй пoзициялaрдaн oбъектив рaвишдa бaхoлaш кобилиятини ривoжлaнтирaдилaр, мулокот кyникмaлaрини яхшилaйдилaр Ba гурух ишигa хиссий жaдб килиш орк^и бошкд oдaмлaрнинг фикрлaрини онгли рaвишдa хисобга олиш Ba кдбул килиш кобилиятини ривoжлaнтирaдилaр. Шyндaй килиб, тaрихни укитиш Ba укитишнинг зaмoнaвий ёндoшyви y^yB жaрaёнигa ysyB дacтyрлaрини yзлaштиришнинг кyплaб интерфaoл ycyллaрини yкyвчилaрнинг ижодий, му^та^л фикрлaшлaрини шaкллaнтиришгa хиcca кушишни уз ичига oлaди. Бу oмиллaр нaфaкaт юкори мaдaкaди мyтaхaccиcлaр, бaдки мaмлaкaтнинг фaoл фyкaрoлaрини тaйёрлaшнинг мухим caбaбидaн бири хиcoблaниб, ёшлaрнинг ижтимоий субъект cифaтидa онгли рaвишдa кдрор кдбул килиш кобилиятини шaкдлaнтириш Ba ривoждaнтиришгa ёрдaм берaди. Бу yриндa куриш

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

имконияти чекланганларга хам базавий ёндашув инклюзив таълим методларини шакллантиришга хисса булиб кушилади.

Тифлопедагогикадаги кузатувларга кура, хозирда аксарият куриш имконияти чекланган абитуриентлар томонидан олий таълим муассасасига кириш имтихонларининг топширилиши ва талабалик даврида фан укитувчилари томонидан берилган вазифаларнинг бажарилиши талаб даражасида эмас. Бунинг асосий сабабларидан бири - куриш кобилиятига эга булмаган таълим олувчиларда узбек тилидаги укув-методик адабиётлар ва илмий тадкикотлардан фойдаланиш имкониятининг чегараланганлигидир. Улар фан сохасига оид билимларни узлаштиришда факат дарс жараёнида Брайль тизимига асосланган буртма-нуктали ёзувда конспектлаштириб олинган маъруза матнларига таяниб колмокдалар.

Бугунги кунда Узбекистондаги кузи ожиз ва заиф курувчи талабалар хам замонавий ахборот-коммуникация технологиялари ёрдамида хорижий тилларда тайёрланган босма ва электрон манбалардан мустакил равишда фойдаланиш имконига эгадир. Бу тоифадаги талабаларнинг аксарияти мутахассислик фанларига оид маълумотларни эшитиш куникмаси оркали кабул килишда хорижий давлатларда ишлаб чикилган тифлотехник воситалар, хусусан, босма равишда чоп этилган матнни сканер килиш, укиб бериш каби вазифаларни бажарувчи "SARA" номли махсус курилма ёки компьютернинг операцион тизимига юкланадиган Jaws for Windows, NVDA ва бошка овозли дастурлардан фойдаланмокда.

Хрзирги вактда куриш имконияти чекланган талабаларнинг аксарияти олий таълим муассасаларининг филология факультетларида тахсил олмокда. Мазкур холат уларнинг соха буйича мустакил изланиши учун тилшунослик фанларига оид аудиомаълумотлар базасини яратишни талаб этади. Куриш имконияти чекланган талабаларнинг муайян кисми иктидорли, фан сохаси буйича илмий фаолият юритишга лаёкатли экани билан ажралиб туради. Бирок илмий ижод чукур билим асосида амалга ошадиган жараён булгани учун улар узида мавжуд кобилиятни тулик намоён эта олмайди. Бу борадаги муаммоларнинг юзага келишига куйидаги омиллар сабаб булади:

• кузи ожиз талабаларнинг мутахассислик фанлари буйича узбек тилида чоп этилган адабиётларда акс этган замонавий ёндашувларни киёслаб урганиш имконига эга эмаслиги;

• куриш имконияти чекланган талабалар учун замонавий техник воситалар ёрдамида фан сохалари буйича мустакил изланиш имкониятининг етарли эмаслиги;

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

• кузи ожиз талабалар учун аудиокитоб таъминотини яратиш масаласи олий таълим олдида турган устувор вазифалардан бири эканлиги.

Юкорида кайд этилган муаммоларни бартараф этиш учун фан сохаси буйича талабалар томонидан фойдаланилиши зарур булган маълумотлар жамланиб, MP3 форматда ёзилиши лозим. Шу тарика, инклюзив таълим тизимини такомиллаштиришнинг кулай усуллари ишлаб чикилади, унинг сифат самарадорлиги таъминланади, куриш имконияти чекланган талабалар ижтимоий интеграция жараёнига янада кенг жалб этилади.

Хрзирги кунда дунёнинг ривожланган мамлакатларида айрим адабиётларнинг аудиокитоб шаклидаги нусхалари яратилган булиб, бу турдаги электрон таълим ресурслари Интернет сахифаларига хам киритилган2. Куриш имконияти чекланган китобхонлар учун узбек тилида яратилган аксарият аудиокитоблар бадиий услубга хос булиб, уларнинг баъзилари Интернет сахифасига жойлаштирилган3. Аммо тарих, айникса, Олий таълимнинг 1 -курсида мажбурий укитиладиган Узбекистоннинг энг янги тарихига оид аудиомаълумотлар ва куриш имконияти чекланганлар учун тарих фанидан мобиль укув иловалари яратилмаган. Хрзирга кадар ушбу лойиха мавзуси буйича амалий илмий-техник тадкикотлар дастурлари доирасида иш олиб борилмаган. Тарих фани доирасидаги материалларни огзаки нутк оркали куриш имконияти чекланган китобхонга тушунарли тарзда баён этиш узига хос методик ёндашувни талаб этади.

Компетенциявий ёндошувга асосланган таълим стандартлари ва таълим тизимида жорий этилаётган STEAM ёндошувда талабалар олдига куйилган максад ва вазифаларга уларнинг аклий фаолиятини рагбатлантирадиган бирон инновацион педагогик технологиялар тупламидан фойдаланиш оркали эришиш мумкин. Аммо айни кузи ожиз ва куриш имконияти чекланган талабалар учун

1 W S_t Г-" Ч W

тарих фанини укитишнинг узгача услуби мавжуд эмасдай куринади. Бу холатда факатгина овозли маълумот хамда мобиль иловада берилаётган матннинг катталашган вариантлари кул келиши мумкин. Шунинг учун такдим этилаётган материал киска, хар жихатдан лунда ва максимал даражада фактик маълумотлар билан бойитилган булиши талаб этилади.

Тарихий хужжатлар ва бадиий адабиётлардан фойдаланиш укитувчи баёнини образли килиб конкретлаштирса, кургазмали куроллар воситасида

2 http://www.amazon.co.uk; Маслов Ю.С. Введение языкознание // http:www.tapaltficess.4sql.net; Гречко В.А. Теория языкознания // http:book.net; Зеленский А.Л., Новожилова О.В. Теория немецского языкознание // www.takelenp.ru; Лимонова И.В. Культура речи как правильно и грамотно говорит по-русски //

http :booktracker. org

3 http://www.ziyouz.com

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

укувчиларда утмиш тугрисида ёркин ва аник тасаввур хосил булади, укувчиларнинг эшитиш фаолиятига сезиш органларининг фаолияти хам кушилади. Шу билан уларнинг билими янада чукурлашади ва мустахкамланади. Лекин кузи ожиз кишиларда тасаввур чегаралари бироз бошкачарок шаклланган булади. Лекин шундай булишига карамасдан, хар бир олий таълим талабасига мавжуд вокелик буйича тушунча берилиши эркин фикрлашга йуналтирилиши талаб этилади. Зеро, республикамизнинг "Миллий дастури"да алохида кайд этилганидек, «Юкори малакали кадрларнинг етишмовчилиги, сифатли укув-услубий ва илмий-адабиёт хамда дидактик материалларнинг камлиги ... кадрлар тайёрлашнинг мавжуд тизимидаги жиддий камчиликлар сирасига киради».

Тарих дарсларида узлигимизни англаш хусусида гап борар экан, авваламбор, тарих укитувчисининг уз мутахассислигига булган эътикоди кучли булиши керак. Узбекистоннинг энг янги тарихи фанини укитаётганда, албатта, диккат-эътиборни, 2007 йилда пойтахтимиз Тошкент шахрин ислом дунёсининг илмий-маънавий маркази деб эьлон килиниши мохияти атрофлича тушунтирилиши максадга мувофик.

Тарих фани доирасида берилаётган материал маълум зарурий билимлар билан куролланган булиши ва шу билимларни укувчилар онгига сингдириб, уларнинг олган билимларини шахсий эътикодларига мослаштиришни такозо килади. Энг асосийси, ижтимоий фанларни укитишнинг илмий-методологик асоси эканлигини хисобга олган холда, хар бир мавзу буйича тайёрланиш ва утиш жараёнида илмий-назарий концепцион тушунчаларни укувчилар онгига етказиш энг асосий вазифа булмоги лозим.

Бирок, замонавий техника даврида гаджетларнинг кулай имкониятларидан фойдаланиш купрок самара беради. Янгиланаётган, илмий-техника асри хисобланган - XXI асрда кузи ожизлар учун кулай булган аудиодарсликлар яратиш кун тартибига чикмокда. Шу максадда, Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 18 апрелдаги "Кузи ожиз ва заиф курувчи болалар учун ихтисослаштирилган мактаб-интернатларда таълим бериш сифатини ошириш хамда улар фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-209-сон ^арори, 2021 йил 21 декабрдаги "Ногиронлиги булган шахсларни хар томонлама куллаб-кувватлаш, уларнинг бандлигига кумаклашиш хамда ижтимоий фаоллигини янада оширишга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-57-сон карорида инклюзив таълимни йулга куйиш ва уларга керакли шарт-шароитлар яратиш ишларини самарали ташкил килиш буйича катор курсатмаларга мувофик, Тошкент давлат шаркшунослик

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1), Jan., 2023

университетида "Олий таълим муассасаларида тахсил олаётган кузи ожиз ва куришда нуксони булган талабалар учун тарих фанидан мобиль укув иловасини яратиш" амалий лойихаси якунланди.

Алохида таъкидлаш жоизки, Узбекистоннинг энг янги тарихи фанидан илк маротаба яратилаётган ушбу аудиокулланма заиф курувчилар учун кулайлик яратиши ва интернетсиз хам ишлатиладиган мобиль илова шаклида такдим килинди ва HistoryUz номи остида Play Market да https://play.google.com/store/apps/details?id=uz.hamroev.historyuz сахифасида эълон килинди.

Лойиханинг асосий максади - гуманитар таълим йуналишларида таълим олувчи куриш имконияти чекланган талабаларнинг тарих фанларига доир укув адабиётларидан мустакил равишда фойдаланиши учун аудиомаълумотлар базасини шакллантириш, заиф курувчилар учун ушбу аудиоли материалнинг мобиль иловасини яратиш ва шу оркали уларнинг лисоний, интеллектуал салохиятини юксалтириш, шахсий-касбий кобилиятларини ривожлантиришдан иборат этиб белдиланди.

Ушбу максадни амалга ошириш учун бажариладиган асосий вазифалар куйидагилардан иборат булди:

- Узбекистоннинг энг янги тарихига оид назарий ва статистик маълумотларни уз ичига олган, филология йуналишида тахсил олувчи талабалар томонидан доимий фойдаланилиши учун зарур булган дарсликлар, укув кулланмалар ва илмий адабиётлардан олинган маълумотлар банкини яратиш;

- тупланган босма ва электрон матн куринишидаги тарихга оид материалларни MP3 форматда ёзиш;

- аудиоси билан параллел тарзда матндаги ёзувларнинг муносиб каторлари катталашуви ва ранги узгаруви холатидаги мобиль матнни яратиш;

- олий таълим муассасалари ва ахборот-ресурс марказлари фондини Узбекистоннинг энг янги тарихига доир аудиокитоблар ва уларнинг мобиль иловалари билан таъминлаш оркали кузи ожиз талабаларнинг сохага оид укув-методик адабиётлар хамда илмий тадкикотлардан эркин фойдаланиш имкониятини кенгайтириш.

Кузи ожизлар учун тайёрланган укув кулланмалар, мобиль иловалар, демакки, шу тоифага мулжалланган талабаларга илм олиш манбаси булиб хизмат килади, имконияти чекланган булишига карамасдан, кузи ожиз талабаларнинг укиб-урганишлари учун имконият яратади. Колаверса, ушбу махсулот Узбекистон тарихини чукур урганиш оркали мамлакат такдири билан

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

уйгунлаштиришга интилиб боришлари йулида муносиб хисса кушишга сафарбар этилган.

Такдим этилаётган мобиль илова анъанавий ёндашувларни четлаб утишга харакат килинган хос аудиокитоб шаклида такдим килинган булиб, унинг мобиль иловасида овозли материалга мос холда матн укиб кетилади ва назарда тутилган катор ёки суз бошкаларига нисбатан катталашиб, ранги хам узгаради. Бу холат нафакат кузи ожизлар учун, балки билан заиф курувчиларнинг хам Узбекистоннинг энг янги тарихи юзасидан матнни катталашган холда укишлари имконини яратди: хам уциш, хам эшитиш куникмалари учун мулжалланган. Ушбу лойихани шакллантиришда энг аввало куйидаги тартибда ишлар бажарилди:

1. Мавжуд холат урганилди. Бунда гуманитар йуналишларда 1-курсда укитиладиган мажбурий фанлар каторидаги "Узбекистоннинг энг янги тарихи" фани доирасидаги хужжатлар - тасдикланган фан дастури, силлабуслардаги мавзулар урганиб чикилди ва улар юзасидан материал туплаб, мавзуларга таксимланди.

2. Кушимчалар киритилди. Маълум булишича, "Узбекистоннинг энг янги тарихи" фани буйича материаллар етарли булиб, тарих фани булгани учун хам матнлар бир мунча узун ва маълумотларга бой тарзда шаклланган. Агар матннинг хаммаси диктор томонидан аудио вариантига айлантирилса, нисбатан узок, тахминан, 1-1,5 соат вакт хисобига аудиоматериал тайёрланиши керак эди. Бу холат факат эшитиш куникмаси оркали фанни узлаштираётган кузи ожиз талабаларни бироз толиктириши ёки мавзуни тушунишни тулик камраб олишига соя солган буларди хамда узвийлик ва узлуксизлик тамойилларига, талабаларнинг умумий тайёргарлик даражасига, жамиятмизнинг хозирги талаб ва эхтиёжларига мос булмаган айрим факт ва эскирган материаллар билан чалгитиб куйишига сабаб буларди. Бу холатда айрим мавзу ва материаллар янгиланишга мухтож эди. Шу жихатдан, мавзулар тахрир килинди, Узбекистоннинг хозирги кундаги стратегик, ижтимоий-сиёсий холатига оид янги маълумотлар киритилди.

3. Фан мавзулари узвийлик ва узлуксизлик тамойилларига кура хам узига хос ёндашувларни талаб этади. Лойиха муаллифлари уз бурч ва хукуклари доирасида ДТС хамда укув дастурлари доирасида мавзуларни таксимотини бу муаммоларни хал килишга йуналтирди.

4. Хдр бир мавзу якунида такрорлаш ва мустакил тайёрланиш учун савол ва топшириклар берилди. Ушбу жараён мавзу устида ишлаш, аудионинг мазмуни ва мохиятини тула ва тугри идрок этишда асосий урин тутади. Яъни

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

кундалик вокеликлардан хабардор булиб келаётган кузи ожиз талабалар эшитаётган материалининг бугунги кун мавзуларига боглай олиши, утилган материални яна кайта мустахкамлаши учун хар бир мавзу якунида саволлар ва топшириклар келтириб утилди.

5. Заиф курувчилар учун аудиоли матннинг берилиши. Куриш имконияти чекланганлар учун тарих фанидан матннинг лотин ёзувидаги мавзулари берилди. Талаба хам аудио мавзуни тинглаши, хам матнни укий олиш имкониятлари мавжуд. Бунда матндаги керакли каторлар аудиога мос равишда катталашади ва куриш имконияти чекланганларга укиш куникмаси учун кулайлик яратади.

6. Аудио материаллар хакида. Матнлар мазмунини урганиш ва тахлил этишда унинг мохиятини тула ва тугри тасаввур этиш бош омил булади. Бунинг учун мавзудаги хар бир банд, хар бир оханг, хар бир гап ва хатто, хар бир суз тугри укилиши ва тушунилиши мухимдир. Шу максадда, матнларнинг тулик аудио вариантларини ишлаб чикилди. Матнларни укишда профессионал сухандон иштирок этди.

7. "Узбекистоннинг энг янги тарихи" фани доирасидаги мобиль иловадаги матн жами - 13 мавзудан иборат.

Такдим этилаётган мобиль укув илова анъанавий ёндашувларни четлаб утишга харакат килинган хос аудиокитоб шаклида такдим килинган булиб, унинг мобиль иловасида овозли материалга мос холда матн укиб кетилади ва назарда тутилган катор ёки суз бошкаларига нисбатан катталашиб, ранги хам узгаради. Бу холат билан заиф курувчилар учун кулайлик яратиш максадида Узбекистоннинг энг янги тарихи юзасидан матнни катталашган холда укиш имкониятини яратади: хам укиш, хам эшитиш куникмалари учун мулжалланган булади. Ушбу лойихани шакллантиришда энг аввало куйидаги тартибликда ишлар бажарилди:

8. Мавжуд холат урганилди. Бунда гуманитар йуналишларда 1-курсда укитиладиган мажбурий фанлар каторидаги "Узбекистоннинг энг янги тарихи" фани доирасидаги хужжатлар - тасдикланган фан дастури, силлабуслардаги мавзулар урганиб чикилди ва улар юзасидан материал туплаб, мавзуларга таксимланди.

9. ^ушимчалар киритилди. Маълум булишича, "Узбекистоннинг энг янги тарихи" фани буйича материаллар етарли булиб, тарих фани булгани учун хам матнлар бир мунча узун ва маълумотларга бой тарзда шаклланган. Агар матннинг хаммасини диктор томонидан аудио вариантига айлантирилса, нисбатан узок, тахминан, 1-1,5 соат вакт хисобига аудиоматериал тайёрланиши

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

керак эди. Бу холат факат эшитиш куникмаси оркали фанни узлаштираётган кузи ожиз талабаларни бироз толиктириши ёки мавзуни тушунишни тулик камраб олишига соя соларди хамда узвийлик ва узлуксизлик тамойилларига, талабаларнинг умумий тайёргарлик даражасига, жамиятмизнинг хозирги талаб ва эхтиёжларига мос булмаган айрим факт ва эскирган материаллар билан чалгитиб куйишига сабаб буларди. Бу холатда айрим мавзу ва материаллар янгиланишга мухтож эди. Шу жихатдан, мавзулар тахрир килинди, Узбекистоннинг хозирги кундаги стратегик, ижтимоий-сиёсий холатига оид янги маълумотлар киритилди.

10. Фан мавзулари узвийлик ва узлуксизлик тамойилларига кура хам узига хос ёндашувларни талаб этади. Лойиха муаллифлари уз бурч ва хукуклари доирасида ДТС хамда укув дастурлари доирасида мавзуларни таксимотини бу муаммоларни хал килишга йуналтирди.

11. Х,ар бир мавзу якунида такрорлаш ва мустакил тайёрланиш учун савол ва топшириклар берилди. Ушбу жараён мавзу устида ишлаш, аудионинг мазмуни ва мохиятини тула ва тугри идрок этишда асосий урин тутади. Лойихада масаланинг бу жихатлари хам алохида эътиборга олинди. Яъни кундалик вокеликлардан хабардор булиб келаётган кузи ожиз талабалар эшитаётган материалининг бугунги кун мавзуларига боглай олиши, утилган материални яна кайта мустахкамлаши учун хар бир мавзу якунида саволлар ва топшириклар келтириб утилди.

12. Заиф курувчилар учун аудиоли матннинг берилиши. Куриш имконияти чекланганлар учун тарих фанидан матннинг лотин ёзувидаги мавзулари берилади. Талаба хам аудио мавзуни тинглаши, хам матнни укий олиш имкониятлари мавжуд. Бунда матндаги керакли каторлар аудиога мос равишда катталашади ва куриш имконияти чекланганлар учун кулайлик яратади.

13. Аудио материаллар хакида. Матнлар мазмунини урганиш ва тахлил этишда унинг мохиятини тула ва тугри тасаввур этиш бош омил булади. Бунинг учун ундаги хар бир банд, хар бир оханг, хар бир гап ва хатто, хар бир суз тугри укилиши ва тушунилиши мухимдир. Шу максадда биз матнларнинг тулик аудио вариантларини ишлаб чикдик. Матнларни укишда профессионал сухандон иштирок этди.

14. "Узбекистоннинг энг янги тарихи" фани доирасидаги мобиль иловадаги матн жами - 13 мавзудан иборат.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

"Ohhh ratnuM Myaccacanapuga raxcun onaëTraH Ky3H o^H3 Ba Kypumga HyKcoHH SynraH ranaSanap ynyH Tapux ^aHugaH moSh^b yKyB unoBacuHH aparam" noHuxacu goupacuga aparanraH moSh^b unoBa KyHugaru rapraSga umnafigu:

^acraaS unoBara KupraHga 1.5-2 ceKyHg unoBa xaKuga KucKa MatnyMOT SepuS yranagu. ffly KucMga unoBa homh aKc этagн gacTyp norocu KypuHagu, unoBa Bepcuacu Ba aHa Sup KaHna MatnyMoraap KypuHagu, KeHuH acocuH OHHara aBTOMaTHK Tap3ga yragu.

II. Acochh OHHa.

ro^opu KucMuga cTaTyc-Sap, nan TOMOHga HaBuraTop-Sap ^ofinamraH. Acochh экpaнga ymSy khtoS MyHgapu^acu aKc эragн. X,ap Sup MaB3y homh obo3 ë3um cTyguacuga ë3uS onuHraH Ba ycTuga SochS TypraH naHT MaB3yHH homhhh ayguo KypuHumuga yKuS Sepagu. MaB3y homhhh 2 MapTa KeTMa-KeT Socca, KeHHH my MaB3yHHHr hhkh KucMura Kupagu. Ëh TOMOHgaH onunaguraH HaBHrarop Kypum KOMnoHeHTacuga KyHugaru SynuMnap ^oönamraH:

1. Acochh OHHa

2. HnoBa xaKuga

3. Myarnu^nap

4. Bynumum

5. Baxonam

1-SynuMHH TaHnaS Acochh OHHara yTum MyMKHH, 2-SynHMHH raHnaS HnoBa xaKHga MatnyMOT onca Synagu, 3-SynuMHH raHnaS Myannu^nap xaKHga TynuK MatnyMOT onuHagu.

Myannu^nap SynuMuga Myarnu^napHUHr pacMH, hcmh Ba y xaKgaru TynuK MatnyMOT ^oönamraH. 4-SynHMHH raHnaS, gacTypHH raHumnap SunaH Synumum MyMKHH. 5-SynuMHH raHnaS, unoBaHH Saxpnam MyMKHH. 6-SynuM - HnoBagaH hhkhs KeTum Tymanacu.

III. MaB3yHHHr TynuK OHHacu

YmSy SynuMHHHr acocuH OHHacuga Surra MaB3yHH raHnaS yTraHgaH cyHr, Sy OHHaga my MaB3yra Terumnu MatnyMoraap HHKagu. ^acraaS Sy OHHara KupraH naHTga yHgaH KaHgafi ^ofiganaHum xaKHga obo3hh ayguo SunaH oroxnaHTHpunagu. Ayguora moc TCKcraap xa^MH Karra, kshhh Ba paHrau SynuS HHKagu. YmSy MoSunt unoBaga MaTH x&®:mhhh y3rapTHpHm, KaTTanamTupum Ba aHa paHruHH yprapTupum HMKOHuaTH MaB^yg. By экpaнga ayguoHH T^xTaraS Ba aHa gaBOM эmнrнpнm ^yH^uanapu xaM ynaHraH Synagu.

I. Kupum OHHacu.

6. ^HKum

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

Буларнинг хаммаси кузи ожизлар учун кулай тарзда хамда интернетсиз хам ишлайдиган килиб созланган.

Ушбу кулайлик куриш имконияти чекланганлар учун такдим килинувчи мобиль илова укиш куникмасини оширишга хизмат килиши, шу билан бирга заиф курувчиларнинг мутолааси учун осон булиши ва куриш имкониятига зиён етказмаслиги лозим. Тошкент давлат шаркшунослик университети томонидан тайёрланган "Олий таълим муассасаларида тахсил олаётган кузи ожиз ва куришда нуксони булган талабалар учун тарих фанидан мобиль укув илова" инклюзив таълимни йулга куйишдаги бушликни тулдиради.

REFERENCES

1. Mirzakhmedova, H. V., Omonov, K. S., & Khalmurzaeva, N. T. (2021). METHODS OF IMPROVING LANGUAGE SKILLS USING MEDIA SOFTWARE. Journal of Central Asian Social Studies, 2(03), 47-55.

2. Hulkar, M. (2019). INTERACTIVE METHODS OF PEDAGOGICAL PROGRAMS IN TRAINING Oriental Languages. Uzbekistan Journal of Oriental Studies, 7(2), 146-155.

3. To'Raev, L. A. O. G. L., & Nizomova, N. Q. (2021). MAHMUD ZAMAXSHARIYNING "RABI'AL-ABROR" ASARIDA IJTIMOIY, AXLOQIY VA FALSAFIY MASALALAR TALQINI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(Special Issue 2), 266-273.

4. Рихсиева, Г. Ш. (2014). ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ РЕЙТИНГИ-СИФАТ ВА ТАРА^КИЁТ ОМИЛИ. Oliy ta'lim taraqqiyoti istiqbollari= Perspectives of higher education development= Перспективы развития высшего образования: To 'plam № 2/ma'sul muharrir MA Rahmatullayev.-Издателъство: Vita Color Т.: 2014.-161 b, 29.

5. To'rayev, L. (2020). Особенности моральных взглядов Алломы Махмуда Замахшари. Sharq mash'ali, 1(1), 151-158.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.