Научная статья на тему 'ТИББИЁТ ҲОДИМЛАРИ НУТҚИНИНГ СОЦИОЛИНГВИСТИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ТИББИЁТ ҲОДИМЛАРИ НУТҚИНИНГ СОЦИОЛИНГВИСТИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
102
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
социолингвистик / шифокор / нутқ / тилшунослик / расмий / норасмий / хусусиятлар.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Наргиза Aбдисоатовна Курбанова

Мақолада тиббиёт ҳодимлари нутқининг социолингвистик хусусиятлари кўриб чиқилди, “Persona-Dental-Clinic” клиникаси мисолида тўртта тиббиёт мутахассисининг нутқи таҳлил қилинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по социологическим наукам , автор научной работы — Наргиза Aбдисоатовна Курбанова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТИББИЁТ ҲОДИМЛАРИ НУТҚИНИНГ СОЦИОЛИНГВИСТИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

ТИББИЁТ ХОДИМЛАРИ НУТЦИНИНГ СОЦИОЛИНГВИСТИК

ХУСУСИЯТЛАРИ

Наргиза Aбдисоатовна Курбанова

Карши давлат университети, укитувчи

АННОТАЦИЯ

Маколада тиббиёт ходимлари нуткининг социолингвистик хусусиятлари куриб чикилди, "Persona-Dental-Clinic" клиникаси мисолида туртта тиббиёт мутахассисининг нутки тахлил килинди.

Калит сузлар: социолингвистик, шифокор, нутк, тилшунослик, расмий, норасмий, хусусиятлар.

Илмий адабиётлар тахлили шуни курсатадики, махаллий ва хорижий тилшуносликда тиббиёт ходимлари нуткининг социолингвистик хусусиятлари урганишга жуда куп ишлар багишланган.

Социолингвистика- лотин тилидан олинган булиб, societas — жамият ва лингвистика деган маънони англатиб келади. Тилшуносликда социология яъни жамиятшунослик тилнинг ижтимоий табиати, унинг ижтимоий вазифалари, ижтимоий омилларнинг тилга таъсир курсатиш ва ривожланувчи механизми булиб, тилнинг жамият хаётида тутган урни билан боглик куплаб муаммолар мажмуини урганувчи илмийназарий сохадир.

Социолингвистика, дархакикат, янги тармок. У тилнинг, аникроги, тил курилишининг тил жамоасининг тарихи, касб-кори, интилиши, бошка тил жамоалари билан алокаси ва уларга муносабати, кизикиши, турмуш тарзи, адабиёти, маданияти, маънавияти, диний эътикоди ва бошка бир катор усусиятлари билан бевосита ёхуд билвосита боглик томонларини урганувчи янги фандир.

Буларнинг барчаси нуткининг социолингвистик хусусиятларини тахлил килиш ва замонавий адабий тилнинг лингвистик меъёри муаммосига ва шунга мос равишда сузлашувчилар нуткига социалингвистик ёндашувнинг долзарблигини таъкидлайди.

Алока жараёнларига таъсир килувчи ижтимоий омиллар орасида алока воситаси ва усули сифатида тил ва нуткнинг шахслараро коммуникатив тузилишига интеграциялашуви эркаклар ва аёллар уртасидаги узаро муносабатлар киради. Бунда эркаклар ва аёлларнинг шахслараро коммуникатив узаро таъсири, уз навбатида, бошка ижтимоий омил - профессионал таъсир курсатиши мумкин.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

Масалан, эркаклар ва аёллар уртасидаги мулокот купинча уларнинг касбий сохасининг узига хос хусусиятларига боглик булиши мумкин. Шу муносабат билан, маколада тиббиёт ходимлари нуткининг социолингвистик хусусиятлари яни эркак ва аёл шифокорлар нутки мисолида куриб чикилди.

Гипотезани синаб куриш ва 2019 йилдан 2021 йилгача булган даврда юзага келиши мумкин булган тенденцияларни аниклаш учун "Persona-Dental-Clinic" клиникасининг (Чиноз) туртта тиббиёт мутахассисининг нутки тахлил килинди. Улардан иккитаси эркак (ортопед ва жаррох), иккитаси аёл (терапевт ва ортодонт) эди. Тахлил мавзуси беморни дастлабки текшириш (консултация) ва иккиламчи текширув (даволаш) пайтида кулланиладиган шифокорларнинг реплика-рагбатлантириши мисолида.

Шифокорларнинг эркак ва аёл нуткини тахлил килиш куйидаги нутк боскичларини уз ичига олади:

1) бемор билан танишиш, саломлашиш (дастлабки кабул);

2) консултация пайтида мулокот (дастлабки тайинлаш);

3) алокани якунлаш (дастлабки кабул килиш);

4) муложани амалга ошириш (иккиламчи тайинлаш).

Фойдаланиш кулайлиги учун тахлил килинган тоифаларга куйидаги номинациялар берилди: умумий амалиёт шифокори ("Терапевт-Э"), жаррох ("Жаррох-Э"), ортодонт ("Ортодонт-А"), ортопед ("Ортопед-А") .

Терапевт-Э нинг нутк хатти-харакати куйидаги хусусиятлар билан тавсифланган.

1) Бемор билан танишиш расмий равишда амалга оширилади: шифокор саломлашади, беморни стоматология кафедрасида утиришга таклиф килади, шундан сунг у уз исмини, отасининг исмини ва у ишлайдиган худудни айтади. (Ассалому алайкум, утиринг. Менинг исмим ..., мен стоматологман).

2) Кейинги мулокот савол-жавоб шаклида амалга оширилади. Беморнинг келиши сабабини аниклаш учун шифокор бир катор саволлар беради; нуткнинг иш оханги (сизнинг келишингизнинг сабаблари нимада?; Сизни нима безовта килаётганини айтинг; Тишларингизнинг эстетикаси сизни кониктирадими?) Кейинчалик текширув амалга оширилади (Энди биз текширувни бошлаймиз, кулай утирдингизми?)

3) Текширувдан сунг шифокор беморнинг нокулайлиги сабабини бартараф этиш учун процедуралар хакида гапиради. Агар харакатларда узгарувчанлик булса, у бу хакида хабар беради ва муаммони хал килишнинг бир неча усулларини таклиф килади (Биринчи киладиган ишимиз, бу Ссизни тишларингизни ренген килиб, ичкаридан хаммасини куриб, сабабларини

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

аниклашдир ва шу асосида кейинги келишиз вактини хамширага ёздириб куйинг, ренген жавобларини олишимиз билан кейинги келишингизда муложани бошлимиз). Кейинчалик, шифокор кейинги учрашув вактини танлаш учун маъмурга боришни таклиф килади.

4) Кейинги учрашувда шифокор беморнинг ахволи билан кизикади, олинган расмга карайди, сунгра беморга шархлар беради; беморга тушунтираётганда илмий терминологиядан фойдаланмасликка харакат килади. Тушунтиришдан сунг, шифокор муложани бошлайди ва беморнинг кейинги келишигача курсатмалар беради ва бемор билан хайрлашади, кейингисини кабул килади.

Энди, Жарох-Э. нинг нуткининг социолингвистикасини тахлил киламиз.

1) Бемор билан танишиш анча расмий кечади: шифокор саломлашади, беморни стоматология курсига утиришга таклиф килади, шундан сунг у уз исмини, отасининг исмини ва кайси худудда ишлаётганини айтади (Ассалому алайкум, утиринг, илтимос. Менинг. исми ...).

2) Бундан ташкари, шифокор узини анча эркин тутади, табассум килади, хазил килади. Х,азил ибораларни куллайди: Хуш, шундай хаётга кандай эришдингиз, айтинг; Мен сизни диккат билан тинглайман, сиз хаётингизга ва соглигингизга шикоят килишни бошлашингиз мумкин. Бемор билан муаммони мухокама килишда шифокор ибораларни кулайди (кандай дахшат, кандай чидадингиз; кандай дахшатларни айтяпсиз). Шундан сунг, шифокор текширувни бошлайди (Хуш, энди менга Сизни текширишга рухсат биринг, аввал узимни антика ва супер-пупер перчаткамни кийиб, сизнинг ярангиз билан янада якинрок танишаман).

3) Текширувдан сунг, шифокор кейинги муложалари ва даволаш усулларини тушунтиради, деярли хар доим беморларни бу хол ташвишга солаётгани сабабли, шифокор беморни тинчлантириши ва хавотирини йук килиш учун, яна хазил аралаш гапиради (албатта, мен чиройли ва куркам йигитлигимни биламан, шунинг учун биз сиз билан яна куп куришамиз?! Сиз мени хар куни куришни хохлардингиз, тугрими?! Сизни тезрок даволаш керак, акс холда мени ёнимдан кетолмай коласиз...).

4) Кейинги кабулда шифокор беморни тинчлантиради, турли хикоялар билан далда беради.

Кейинчалик, биз Ортодонт-А ва ортопед Ортопед-А. (аёл)ларнинг нуткини тахлил килдик ва шу маълум булдики, Терапевт-Э.нинг нутки узаро аёл шифокор Ортодонт-А.нинг нутки билан бир хил эди яни расмий. Ортопед-А.ники эса Жарох-Э.ники каби норасмийлик, дустона ва хазил аралаш гаплар ишлатилини,

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

улар узларининг нуткида: Хэлло, гуд-бай, ОК, гуд каби сузлар куллаши аникланди .

Эркак ва аёл шифокорларнинг нуткини урганиш асосида куйидаги тенденцияларни ажратиб курсатиш мумкин. 1. Танишув ва саломлашиш, жинси ва профилидан катъи назар, мутлако барча шифокорлар учун бир хил. 2. Эркак ва аёл шифокорлар беморларга нисбатан бир хил даражада хушмуомала булиб, даволаниш режасига оид маълумотларни урганиш ва тушунтиришда конструктивдир. 3. Аёл шифокорларнинг нутки баъзан эркакларники каби хазил аралаш, норасмий хам булиши мумкин.

Шундай килиб, шифокорлар орасида эркак ва аёл нуткининг социолингвистик хусусиятларининг узига хосликги ва тенденцияларни тушуниши ва хисобга олиши, келажакдаги шифокорларга тиббий этиканинг асосий тамойилига мувофик бемор билан мулокот жараёнини яхшилаш имконини беради.

Адабиётлар руй^ати:

1. Бейлинсон Л.С. Медицинский дискурс // Языковая личность: институциональный и персональный дискурс. Волгоград: Перемена, 2020.

2. Кирилина А.В. Социолингвистика как учебная дисциплина. - М.: Институт социологии РАН, 2019.

2. Поливанов Е.Д. Социолингвистические аспекты в речи врача. - М.: МИР,

2021.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.