CC BY
628. Таърихи Систон. Техрон:Падида (Ховар), 1366, чопи дувум. Ба тасхехи Маликушшуаро Бахор.
29. Тафаззулй Ахмад. Таърихи адабиёти Эрон пеш аз ислом. Техрон:Сухан, 1378. -452 с.
30. Хонларй Нотили Парвиз. Вазни шеъри форсй.
31. Хумой Ч,алолуддин. Таърихи адабиёт, Техрон:Фуругй. Ба кушиши Мохдухт Х,умо, 1340. -590 с.
32. Шамисо Сирус. Сабкшиносии шеър. Техрон: Фирдавс, 1375, чопи дувум. -430 с.
33. Шамисо Сирус. Вазни шеъри форсй аз дируз то имруз. Техрон:Фархангистони забон ва адаби форсй, нашри осор., 1390. -338 с.
34. Чрхиз. Китобу-л-хайвон, ч. 1. Тахкики Абдусалом Х,орун, Табъи севум. Бейрут, 1969.
ВЗГЛЯДЫ АРАБСКИХ ЛИТЕРАТУРОВЕДОВ НА ДРЕВНЮЮ ПЕРСИДСКУЮ ПОЭЗИЮ
Арабские средневековые ученые Джохиз, Абухилол Аскари, Абухотам Рози, Ибни Рашик и другие в оценке древней персидской поэзии пришли к такому результату, что она на самом деле не существует, если и существует то написана в виде рифмованной поэзии, следовательно они оценивают древнюю персидскую поэзию по критериям Халил ибни Ахмада, что совершенно неправильно.
Автор попытался из оставшейся части доисламского наследия показать наличие образцов поэзии и проблему формирования персидской поэзии в доисламском периоде.
Ключевые слова: древняя персидская поэзия, поэзия Авеста, пехлевийская поэзия, дерево Асурик, песни храма огнепоклонников Каркуя, песня жителей Бухары.
THE VIEW OF THE ARAB LITERARY ON ANCIENT PERSIAN POETRY
Medieval arab scholars Johiz, Abuhiloli Askari , Abuhotami Rosi, Ibni Rashik and others in the evaluation of the ancient persian poetry came to the result, that it does not really exist, and if there is something written in the form of rhymed poetry, that is, they appreciated the ancient persian poetry by Khalil ibn Ahmad criteria that is absolutely wrong.
The author tried out the remainder of the pre-islamic heritage of the samples show the presence of poetry and persian poetry in the formation of pre-islamic period.
Keywords: ancient persian poetry, the poetry of the Avesta, the Pahlavi poetry, Asurik songs, song of the temple of fire-worshipers Karkuya, song of the inhabitants of Bukhara.
Сведения об авторе: Юсуфов Умриддин, кандидат филологических наук, заместитель главного редактора журнала "Религия и общество" Комитета по делам религии, упорядочению национальных традиций, торжеств и обрядов при правительстве Республики Таджикистан, email: nushin74@mail.ru
About author: Yusufov Umriddin, PhD in Philology, Deputy Chief Editor of "Religion and Society" magazine, Committee for Religious Affairs, streamlining of national traditions, celebrations and ceremonies under the Government of the Republic of Tajikistan
ТАМОЮЛ^ОИ НАВДИ АДАБИ ДАР АДАБИЁТИ МУОСИРИ ТО^ИК
Юсуфова М.
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Гафуров
Ривочи адабиёти имрузи точик, ки аллакай дар хавзахои берун аз кишвар сазовори бахои шоиста гардидааст, барои зухури равия ва дидгоххои тозаи шинохт ва маърифати он заминахои мухимеро фарохам оварда истодаанд. Метавон гуфт, ки чй дар тадкику баррасии адабиёти гузаштаи форсу точик ва чй накду баррасии адабиёти имруз чараён ва тамоюлхои хосае руи кор омада истодаанд, ки бо тачриба ва равишхои накду баррасии русиву аврупой ва ё шаркй такя мекунанд. Ин шеваи интихоби рохи тадкики адабиёт пеш аз хама бар он такя мекунад, ки наслхои мунаккидон ва адабиётшиносон дар фазову замони мухталиф тарбият ёфтаанд. Аз ин ру, дар баррасихои насли нисбатан калонсоли адабпажухон ва мунаккидон шевахои мухаккикон ва мунтакидони русиву урупой чойгохи хосе касб мекунад ва дар насли чавонтар бештар тачрибахои накду баррасии мунаккидони кишвархои шаркй, хоса эронй нуфуз дорад. Масалан, дар адабиётшиносии муосири точик мунаккиди муътабар
академик Сохиб Табаpовpо хамчyн "Белинскийи точик" ном бypдани ахли тахкик пеш аз хама ба коpбypди та^ибахои пешкадами накди адабии pyс даp шинохти осоpи адабй аз чониби ин мyхаккики номваp такя мекунад. Даp ин боpа, китобе бо ин ном аз таpафи академик Абдyчаббоp Рахмонов ба калам омадааст, ки соли 2015 таpики нашpиёти "Ш^ки озод" ба дасти чоп pасида, фаъолиятхои мyнаккидии ин олими шинохтаи точило фаpо мeгиpад. Хдочанд ин асаp ба унвони очepки таpчyмаихолй мyаppифй шyдааст, аммо аpзиши мухими илмии он даp чаpаёни шинохти хаp чй бeштаpи тачpибахои ин адабпажyхиши номоваpи точик даp тахкики адабиёти имpyзи точик ва пайpeзии pавишхои хосаи накдy баppасии адабиёт ба мyшохида мepасанд [3].
Аммо бо ин хама ба назаp мepасад, ки имpyз даp баpобаpи ин pавия ё шевахои шинохти адабияти гyзашта ва pавияи дигаpe хам метавонад pyи ^p ояд, ки pавиши ба rap гиpифтани шевахои шаpкивy Fаpбиpо даp тахкик ва накдy баppасии осоpи бадеии адибони имpyз асос каpоp дихад. Доло даp нигоштахои устодони бyзypги сyхани мо чун маpхyм Мухаммадчон Шакypй, адабпажyхони номоваpe чун Абдунабй Саттоpзода, Худои Шаpифов, Абдyшyкypи Абдyсаттоp, Миpзо Муллоахмад, Абдухолик Набавй, Носиpчон Салимй, Шамсиддин Солех, Рустами Ваххоб ва гypyхe аз намояндагони насли нави накди адаби чун Мисбохиддин Наpзикyл, Замиpа Улмасова Субхони Аъзамзод, Ният Даёт, Нypалй Нypзод, Бахpом Миpсаидов ва дигаpон тачpибахои накду баppасии накди pyсивy Fаpбй ва шаpкй ба хам омезиш пайдо мекунанд. Махз, хамин огохии нисбатан мукаммал аз pавишхои пешкадами накди чахонй даp каламpави адабиёти мyосиpи точик омил баp он шудааст, ки шевахои хосаи накди точикй шакл бигиpад. Ба миён омадани чандин асаpхои мухим даp накди адабй даp чанд соли охиp аз паёмади хуби ин pавиш даpак медихад, ки метавон ин чо аз асаpхои устодони накди адаб чун маpхyм Мухаммадчон Шакypй "Нигохе ба адабиёти фоpсй- точикии садаи бист", Худои Шаpифов "Шоиp ва шeъp", "Сездах макола", Абдунабй Саттоpзода "Аз Рyдакй то Лоик", Абухолик Набавй "Ч,yстоpхо даp насpи мyосиp" ва амсоли ин ном бypд. Дамчунин, тайи чанд соли охиp аз таpафи Рустами Ваххоб китоби "Поэтикаи вазн ва хусусиятхои pитмии назми мyосиpи точик", Нияти Дайёт "АpмyFOнe аз азал", Субхони Аъзамзод "Адабиёт ва накди адабй", Нypалй Нypзод "Паpниёни сабзи андеша" ва амсол ин ба дасти чоп pасиданд. Бо такя баp он чй даp ин хавза ба калам омад, пеш аз хама метавон ду pавияи мyхимpо даp баppасии масоили накди адабй даp давpаи нав изхоp намуд:
а) Баppасии масоили назаpии накди адабй. Даp ин замина бояд пеш аз хама ба осоpe таваччУх намуд, ки зимнан масоили назаpии накди адабиpо баppасй каpдаанд. Албатта, ин тачpиба даp адабиётшиносии мyосиpи Эpон хеле pивоч Доpад ва ин чо тазаккypи коpномахои илмии Абулхусайни Заppинкyб даp китобхои "Накди адабй", "Ошной бо накди адабй" , Насpyллохи Имомй "Мабонй ва pавишхои накди адабй" ва амсоли ин баёнгаpи pивочи мактабхои назаpии накди адабй даp ин кишваp ба шyмоp мepаванд. Даp адабиётшиносии точик низ тайи солхои охиp pавишхои назаpии накди адабй ба сypати нав шакл мeгиpад. Даp осоpи адабиётшиносони номваpи мо устодон Мухаммадчон Шакypй, Худои Шлифов, Абдунабй Саттоpзода, Абдухолики Набавй ва дигаpон мавзуи назаpияи накди адабй pивочи мухим касб каpдааст. Аз чумла, устод Худой Шлифов даp китоби "Сездах макола"-и хеш маколае хосаepо зepи унвони «Асосхои илмии накди адабй" ба нашp pасонидаанд, ки даp он сухан аз pавишхои илми- назаpиявии накди адабй даp адабиёти мyосиp мepавад. Аз чумла, бо такя ба pавандхои ташаккули адабиёти мyосиpи точик устод Худой Шлифов даp ин маколаи хеш таъкид намудаанд, ки "Замони истиклол даp назди накди адабй вазифахои нав гузошт. Ч,олиби диккат аст, ки накди суннатии балоFй даp дастгохи илмии баъзе донишмандон чунбише ёфт. Накди тахлилй ва эстетикии замони Шypавй аз чониби сохибони касб ва мунаккидон давом дода шуд.Аммо даp дастгохи илмии мунаккидон вай андак-андак pyй ба камшавй доpад. Дониши комили касбии адабиётшиносй фаpогиpи худуди васеи истилохот, мафхумхо ва усулхои тахлили адабй чунин ба назаp мepасад, ки pyй ба костагй оваpда истодааст. Як сабаби ин холат, ба назаpи мо, гусастагй аз мактаби илмии адабиётшиносии pyrä, ^хан шудани мeъёpхои тахлилй, мафкypавй ва асосхои бунёдии таълимоти эстетикии синфигаpо мебошад. Таъсиpи ин холат на факат ба накди адабй, балки даp саpосаpи афкоpи адабй ба мушохида мepасад" [4, с. 148].
Аз мулохизоти устод Худой Шлифов pавшан хувайдо мeгаpдад, ки чаpаёни тозаи Чоpй даp адабиёт вокеан pавандхои навpо даp накди адабй такозо доpад. Устод дypyст
ва бамаврид таъкид намудаанд, ки меъëрxои таxлилии замони шyравй ба накди имруз то чое созгорй надоранд. Ин пеш аз xама бастагй ба он дорад, ки дар адабжти имрузи мо майлонxои xyнарии шеъру наср бештар гардида, аз накд мукаррар намудани чанбаxои xyнарй, поэтика, бадеият ва амсоли ин такозо мешавад. Аз ин ру, чараëни дувуми роич дар накди адабиро метавон накди амалй ë таxлили унвон гузошт, ки бевосита ба шарxy тафсир ва накду баррасии осори чудогона ихтисос доранд. Cолxои охир рузномаи "Адабиëт ва санъат" ва мачалллаи "Cадои Шарк" бо максади таквият дар чараëни накди шеъру осори насрй ибтикори шоистаеро руи даст гирифтанд. Дар сол дар мавридxои муайян солномаи шеър ë насри дар ин мачалла ва рузнома нашршуда баррасй шуда, як соли шеър ë насри он мавриди таxлилy баррасии амик карор мегиранд. Хушбахтона, дар садорати Иттифоки нависандагони Tочикистон тайи ду соли охир масъалаи нашри накди адабй xам баррасй мешавад, ки ахиран маърузаи адабиëтшинос Абдушукури Абдусаттор дар ин маврид дар робита ба як соли нашри маколаxои марбут ба накди адабй руйи чоп омад. Албатта ин ибтикори мyxим барои ривочи накди адабй ба шумор меравад, аммо бо ин xама чаро xанyз аз накди адабй изxори ноканоатмандй ба мyшоxида мерасад. Бо он ки дар ин чода xам пешрафтxои шоистае ба мyшоxида мерасанд ва дар чандин равишxои мyxим барои ривочи ин чараëн руи кор омадаанд, аммо xанyз андешаxои зидду накиз дар маврди накд чой дорад.
Омили аслии зyxyри андешаxои интикодй дар мавриди накди адабй вобаста ба он аст, ки бештари дастпарварони мактаби накди адабии муосир ба кавли парваридаи замони Шуравй xастанд. Аз чумла, дар адабжти муосири точик мунаккидоне чун Худой Шариф, Myxамадчон Шакурй, Абдyраxмон Абдуманонов, Аскар Даким, ^x^ Tабаров, Абдуннабй Cатторзода ва дигарон аз зумраи мунаккидони шинохта ва баркамол ба шумор мераванд, ки аслан дастпарвардаxои мактаби накди адабии замони шуравианд. Авлавияти нигоштаxои ин олимони донишвар дар он зyxyр мешавад, ки ощо андешаxои интикодии хешро рочеъ ба xyснy кyбxи эчодиëти адибон бидуни истилоxа ва ошкор баëн медошанд. Дар ин мдан аз ин равиш бештар Аскар Даким, Myxамадчон Шакурй ва ^x^ Tабаров ва дигарон истикбол кардаанд. Дар накди адабии муосир гоxе навиштаxои Низом ^осим, мутахаллис ба Пури Чдаонгир, Myбашшири Акбарзод ва дигарон шеваи интикод дар накд истифода мешавад. Аммо бо ин xама яке аз омилxои аслии чавобгу набудани накди адабй ба талаботи замон набудани чанбаxои интикодй дар он xисобида мешавад. Дар мyсоxибае, ки аз он ëдовар шудем, дар идома андешаxои чанд тан аз нависандагону мунаккидон ва шоирон низ баëн шудаанд, ки xамагй ба заъфи мактаби накди адабй ишорат намудаанд. Аз чумла, шоираи точик Myътабари Раштй дар ин мyсоxиба бар ин назар аст, ки <^ахсусан накди адабии ^x^ Tабаров ва Myxамадчон Шакурй аз пyрбаxстарин эъчодxо номбар мешуд.. Аммо имруз шуълаи накди адабй, ки гуфта мешавад, модари адабдат аст, дар тавлиди осори адабй хиратар месузад ва пешвоëни адабжти имруз дар таxким бахшидани ин мактаб талошxои чиддий нишон намедщанд».
Дамин тавр, аз мyлоxизоте, ки дар матбуот аxли калам нисбати накди адабй баëн намудаанд, равшан мешавад, ки омили аслии заъфи накди адабй дар набудани баррасии амики осор ва пеш аз xама камтар таваччУx намудани мунаккидон ба чанбаxои интикодии накд рушан мегардад. TаваччУx ба кутуб ва фаротар аз xама мyxтавои маколоти дар матбуот рочеъ ба осори адаби нашршуда як нуктаро мусаллам мегардонад, ки бештари маколот ба муносибе навишта мешаванд, яъне ë ба муносибати зодрузи ин ë он адиб ва ë xангоми пешнщоди осор ба ин ë он чоиза. Дар ин xолат хоx нохоx асолати накди адабй як су гузошта шуда, бештар матолиб бар пояи эxтироми шахсияти адиб ба калам меоял. Шояд аслан ин гуна маколотро аслан дар шумори матолиби шомил ба накди адабй ба xисоб овардан дуруст набошад, чун ин гyрyxи маколот на ба хотири ривочи накди адабй ë ба истилоx xамчyн маxсyли накди адабй, балки бо xадафxои муайяне ба калам меояд, ки чавобгуи ниëзxои аслии накд нестанд. Аз ин лщоз, чои таассуф аст, ки дар бархе маколоти марбут ба баррасии вазъи накди адабй бештар ба ин гуна маколот таваччУxи аслй равона мешавад, xол он ки xаргиз ин бахш маколот вазъияти аслии накди адабиро наметавонанд мукаррар созанд.
Бо назардошти вазъияти мавчудаи накди адабй ва чой доштани изxори нигаронщо нисбат ба раванди он имруз зарурати он пеш омадааст, ки барои омода намудани мунаккидони касбй дар донишгоxxо икдом шавад. Tачрибаxои солxои охир нишон медщанд, ки аз барномаxои таълимии таxсилоти олии касбй айни замон фанни таълимии «Накди адабй» берун оварда шудааст. Ба назар мyxим мерасад, ки бо
таваччух ба гузариш ба низоми тахсилоти зинагй хадди акал дар зинахои магистратура ва докторантура чорй намудани таълими накди адабй амри мухим ба шумор меравад. Баробари ин, айни замон дар каламрави чумхурй чандин мачаллахо ва рузномахои касбии адабй фаъолият хастанд, ки «Адабиёт ва санъат», «Садои Шарк» дар каламрави вилояти «Паёми Сугд» ва амсоли ин фаъол хдстанд, ки дар самти нашри маколахои марбут ба назария ва амалияи накди адабй корхои назаррас анчом медиханд. Аммо бо назардошти нашри рузафзуни мачмуахои адабй, китобхои насрй вокеан накди адабй чавобгуи ниёзхои замон нест. Аз суи дигар, мавчуд набудани махдудиятхо ва доварихое амсоли сензураи замони Шуравй хатто боис бар он шуда истодааст, ки имруз дар хавзахои адабии кишвар мачмуахое нашр мешаванд, ки аслан чавобгу ба талаботи мукаррарии шеър нестанд ва ё муаллифони онхо аслан шоир ё нависанда намебошанд. Бо такя бар ин амр ривоч бахшидани накди адабй ва аз ин рох таквият додани довари хакконй метавонад дар ташаккули адабиёти ростин ва тахаввулпазирии адабиёти муосири точик хидматхои мондагореро ба сомон расонад.
Адабиёт:
1. Абдуллох, Сафар. Рушаноии сухан. Душанбе: Бухоро, 2015.
2. Ваххоб, Рустам. Поэтикаи вазн ва хусусиятхои ритмии назми муосири точик. Душанбе:
Ирфон, 2009.
3. Рахмонзода Абдучаббор. Белинскийи точик. Душанбе, 2015.
4. Шарифзода Худой. Сездах макола. Душанбе, 2013.
НАПРАВЛЕНИЕ ЛИТЕРАТУРНОЙ КРИТИКИ В СОВРЕМЕННОЙ ТАДЖИКСКОЙ
ЛИТЕРАТУРЫ
Эта статья посвящена исследования литературной критики в современной таджикской литературы. Автор в статье исследует причины спада роль литературной критики на основе анализа критиков и поэтов и свои выводы показал для дальнейшего развития литературной критики. Он пришел к выводу, что в связи с ростом литературной критики приходится анализу этих произведений, что надо подготовить профессиональных критиков.
Ключевые слова: современная таджикская литература, литературная критика, критик, стихотворение, проза.
THE TENDENCIES OF LITERARY CRITIQUES IN TAJIK MODERN LITERATURE
The article deals with the research of literary critique in Tajik Modern Literature. The author considers the decline of the literary critiques based on the analysis and opinions of the writers and represents her conclusion in this regard. He came to the conclusion that due to the rise of literary criticism have to analyze these works, it is necessary to prepare the professional critics.
Keywords: Tajik Modern Literature, literary critiques, critic, poem, prose.
Сведения об авторе: Юсуфова Мархабохон, соискатель Худжандского государственного университета имени ак. Б. Гафурова, e-mail: mseddiq@mail.ru
About author: Yusufova Marhabokhon, researcher of the Khujand State University named after academician B. Ghafurov
МАЗМУН ВА МУНДАРИЧДИ ГОЯВИЮ БАДЕИИ «ДАСТИ ДУОИ МОДАР»-И
ЛОИЦ ШЕРАЛИ
Рахимов Х. Б.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Лоик Шералй аз чумлаи шоирони номдори точик буда, дар инкишофи назми точик хизматхои бузургеро анчом додааст. Эчодиёти Лоик аз чихати мазмуну мухтаво, гоя, истифодаи устодонаи санъатхои бадей дар адабиёти муосири точик чойгохи худро дорад. Мавзуъхои асоси эчодиёти шоирро Ватан, модар, ишк, худшиносй, вахдати миллй ва гайра ташкил медиханд, ки макбули хонанда гардидааст.
Мавзуи Модар дар эчодиёти Лоик макоми хоса дорад. Оид ба ситоиши Модар пайгомбарон, шоирон, сиёсатмадорони бузург бехтарин ва олитарин суханхоро гуфтаанд. Намунаи барчастаи онхо:
