CC BY
11
САКРЭТЫ
НАВУКОВАГА
ДАУГАЛЕЦЦЯ
Усё свядомaе жыццё aдметнaгa белaрyскaгa вyчонaгa-экaнaмiстa aкaдэмiкa Генaдзя Мiхaйлaвiчa ЛЫЧА звязaнa з нaвyкaй. Без перaбольшвaння можнa скaзaць: ёю ён anamraHbi i лычыць, што нaвyковaй прaцaй Tp36a зaймaццa бесперaпыннa. I, нягледзячы Ha шaноyны узрост, прaцyе na 1S гадзш y cyTKi, вырaшaючы aдкaзныя i склaдaныя зaдaчы, звязaныя з сiстэмнымi дaследaвaннямi y aгрaрнaй сферы. Нaпярэдaднi SO-годдзя мы сусфэлкя з юбiлярaм i пaпрaсiлi рaскaзaць a6 сaкрэтaх яго HaByKOBara дayгaлецця.
Якiя naдзеi Bbi3Ha4bmi вaш aca6icTbi шлях By40Hara?
- Па маiм перакананнi, першы крок да навуковага Алiмпа мной 6ыу зробле-ны y далёкiм 1946 г., падчас парабкоyства на адным з xутароy Стаyбцоyскага раёна, дзе па дамоyленасцi маёй мацi з гаспадыняй хутара за сем месяцаy - з 1 красавша па 1 лютапада - я павiнен 6ыу зарабщь мех зерня i 4 мяxi бульбы. Хоць на той момант мне было усяго адзшац-цаць гадоу, я ужо усур'ёз задумвауся аб сваёй будучынi. Дарэчы, апошняе было yласцiва не толькi мне, але i мнопм маiм аднагодкам. Мы,
дзещ вайны, не у прыклад сённяшнiм падлеткам заучасна пасталелi i пачалi сур'ёзна ставiцца да сябе i сваix паводзiнаy. Да усяго характар маёй парабкоускай працы, у асноуным пасьба кароу, спрыяу такiм разважанням. Паколькi бацькi у мяне не стала ужо у 1942 г., а мацi была нешсь-менная, то я вельмi хутка прыйшоу да высновы, што сваю будучыню павiнен ствараць сам i што шшага шляху да лепшай долi, як выдатнай вучо-бы у школе, у мяне няма. Пагэтаму прыкладвау максiмум намаганняу, каб як мага лепей авало-даць школьнай праграмай навучання i атрымль ваць самыя высокiя адзнаю за адказы на уроках i экзаменах.
Гэта было далёка не проста, на той момант я востра адчувау недахоп ведау, паколькi першы i другi клас скончыу за адзiн год, а у трэцiм i ча-цвёртым - прапусцiy па чвэрцi. У дадатак было шмат абавязкау па гаспадарцы: зiмой штодня адпрауляуся у лес па дровы, вясной - з каляскай у балота па траву для каровы. Тым не менш, пачынаючы з шостага класа, па вусных прадме-тах я атрымлiваy толькi адну адзнаку - «выдат-на». Прага да ведау i лвдэрства у вучобе захаваль ся у мяне падчас навучання у iнстытуце, а пасля i у асшрантуры. Усё гэта спрыяла фармiраванню майго неблагога iнтэлектуальнага падмурка, што пасля станоуча адбiлася на усёй маёй далейшай кар'еры.
1стотна паyплывалi на мой жыццёвы выбар падзе^ якiя прыпалi на апошнiя гады майго студэнцтва, калi трэба было канчаткова вы-значыць, у якой сферы грамадскай дзейнасщ мне працаваць пасля заканчэння Беларускага дзяржаунага шстытута народнай гаспадаркi. Асноуным месцам працы выпускшкоу аддзялен-ня эканомiкi сельскай гаспадарю на той момант 6bmí эканамiст калгаса цi саугаса, альбо плана-вага аддзела райвыканкама. Але падчас вытвор-чай практыю i у тым i у другiм месцы я зразумеу, што гэтыя пасады не для мяне.
На маё шчасце у 1958 г. у Пружансюм раёне ужо працавала Брэсцкая абласная дзяржауная сельскагаспадарчая доследная станцыя, у структуры якой iснаваy аддзел эканомшь Праца у гэтым напрамку падалася мне щкавай, i па маёй просьбе юраунщтва установы звярнулася да рэктарата з прапановай аб маiм наюраванш да ix пасля заканчэння вучобы. Так я стау на шлях вучонага, па яюм крочу да сённяшняга дня.
Наступнае паслядоунае узыходжанне уверх па навуковай лесвщы у значнай меры звязана з матэрыяльнымi матывамi, якiя на той момант 6bmí вельмi моцнымь Калi на пачатку 1960 г. я, працуючы загадчыкам аддзела эканомта памя-нёнай станцыi, меу аклад 665 рублёу, то чалавек
са ступенню кандыдата навук атрымл1вау на той жа пасадзе амаль у 4 разы болей. У далейшым да матэрыяльнага матыву дабавiлiся i iншыя, не менш важныя. Прынамсi, iмкненне да павышэн-ня свайго грамадскага i навуковага статусу адкрывала больш шыроюя перспектывы для уладкавання на прэстыжныя навуковыя пасады, а таксама стварала неабходныя перадумовы для iстотнага пашырэння свабоды творчасцi у наву-ковых даследаваннях. У сувязi з гэтым зазначу, што у 80-я i першай палове 90-х гадоу, не маючы вучонай ступенi доктара навук, нельга было раз-лiчваць на атрыманне у акадэмiчным iнстытуце нават пасады вядучага навуковага супрацоушка, не кажучы ужо пра загадчыка сектара альбо аддзела.
На вялта жаль, апошшм часам многiя з адзначаных матывау iстотна страцiлi сваю былую моц. У вышку сёння мы не бачым колш-няга масавага i апантанага iмкнення навуковай моладзi да абароны кандыдацкiх i доктарскiх дысертацый.
- Генадзь Мiхайлавiч, якiя, на вашу думку, адметныя рысы nавiнен мець вучоны-даслед-чык? Цi дастаткова яму толькi умення нарадзiць iдэю, абгрунтаваць яе i давесцi да лапчнага завяршэння?
- Безумоуна, не. Тое, што вы сказал^ толькi адлюстроувае творчы патэнцыял навукоуца, для рэалiзацыi якога ён павiнен валодаць шэрагам iншых якасцяу. Сярод iх здольнасць да высока-прадукцыйнай працы, да жорсткай самааргаш-зацыi i самадысцыплшы, гатоунасць цалкам прысвяцiць сябе навуцы. Хачу асаблiва пад-крэслiць: навуковая праца не любщь перапын-
кау у разумовай дзеИнасцi, асаблiва працяглых. Каб вырашыць складаную задачу, вучонаму часам даводзщца ламаць галаву амаль безупынна, нават ноччу, лежачы у ложку. У сувязi з гэтым нагадаю, што асноуную формулу распрацаванай мной дынамiчнай мадэлi вызначэння эканамiч-най эфектыунасцi капiтальных укладанняу у бу-даунiцтва буйных гiдрамелiярацыйных сiстэм я запiсау на сурвэтцы у кафэ «Вясна», куды зай-шоу перакусiць. У другi раз вдэя, як метадычна правiльна вырашыць навуковую задачу, прый-шла да мяне, калi я мыуся у ванне. Канешне ж, i у першым, i у другiм выпадку гэта здарылася не выпадкова, а толью таму, што я шмат думау аб гэтым на працягу мнопх дзён.
Акрамя таго, вучоны, каб у поунай меры адпавядаць свайму прызначэнню, павiнен дадат-кова валодаць i некаторымi iншымi рысамк муж-насцю, высокiм пачуццём нацыянальнай сама-свядомасцi i патрыятызму, шырокай эрудыцыяй, самаахвярнасцю, гатоунасцю дзеля сцвярджэння шцшы i справядлiвасцi заплацiць самую высокую цану. У адным са сваiх апошнiх публщы-стычных артыкулау глыбока паважаны мной народны паэт Беларуы Нiл Гiлевiч зазначыу: «Баязлiуцам ня месца у лггаратуры». Тое самае я хацеу бы сказаць i на адрас навукоуцау: баязлiу-цам не месца у навуцы. Асаблiва з улiкам таго, што мнопя навуковыя iдэi часткай грамадства сустракаюцца у штыкi, а таму iх сцвярджэнне у рэальным жыццi патрабуе настоИлiвага зма-гання i мужнасцi. Вось чаму асаблiваИ карысцi няма ад вучоных, яюя дрыжаць за сваю пасаду i баяцца сказаць сваё слова у абарону iсцiны i справядлiвасцi, калi яно супярэчыць поглядам уладных людзей. Толькi пры наяунасцi Усiх
У складзе зборнай каманды 1нстытута народнай гаспадарю, 1957 г. (крайнi злева)
На ваенных зборах, чэрвень 1955 г.
Мандалша -спадарожнiца назаужды
пазначаных мною рыс характару вучоны можа у поунай меры адпавядаць свайму галоунаму пры-званню - крочыць наперадзе усяго грамадства, асвятляючы яму шлях да шча^вай будучынi, i быць узорам для сваiх суграмадзян.
- Вы намалявалi нейкi щэальны вобраз вучо-нага. Цi адносiцца ён асабкта да вас?
- Калi гаварыць шчыра, то сёння яму адпа-вядае мала хто, але iмкнуцца да iдэала, па маiм перакананнi, абавязаны кожны з нас, навукоу-цау. Асабiста сябе я нiколi не лiчыу i зараз не лiчу iдэальным вучоным. Для гэтага у мяне шмат чаго нестае. Але iмкнуцца да гэтага вдэалу пачау, як толькi усвядомiу, у чым галоунае прызначэн-не вучонага. Наколью прасунууся у дадзеным накiрунку, меркаваць, як вы разумееце, не мне.
- Хто вы у большай CTyneHi - вучоны-адмiнiстратар цi вучоны-даследчык?
- Мне давялося шмат папрацаваць на ад-мшютрацыйных пасадах - ажно дваццаць гадоу. З iх крыху болей за дзесяць - на пасадзе першага намеснша дырэктара па навуковай працы Бела-рускага навукова-даследчага шстытута эканомiкi i арганiзацыi сельскай гаспадарю (зараз 1нстытут сiстэмных даследаванняу у АПК НАН Беларуш)
i каля дзесящ гадоу - дырэктарам 1нстытута эканомiкi Акадэмй навук Беларусi, з яюх пяць гадоу кiравау названым шстытутам на грамадскiх падставах, знаходзячыся на пасадзе акадэмша-са-кратара Аддзялення гумаштарных навук i мастацт-вау. Тым не менш па сваiх схiльнасцях я у большай ступеш усё ж даследчык. Хоць кожны раз, калi па волi лёсу апынауся на той цi шшай адмшютра-цыйнай працы, да выканання сваiх службовых абавязкау адносiуся з поунай адказнасцю, рабiу усё, што тольк было у маiх сшах i магчымасцях, для таго, каб забяспечыць як мага больш выншо-вую працу падначаленага мне калектыву. Пры гэтым нiколi не ставiуся да установы, якой кiравау, як да уласнай вотчыны, а сваю пасаду разглядау як цяжкi крыж, як патрэбна несцi на сваiх плячах. I гэта, паверце, сказана не для краснага слоуца. Напрыклад, перайсцi першым намеснiкам дырэктара па навуковай працы Беларускага навуко-ва-даследчага шстытута эканомiкi i аргашзацьп сельскай гаспадаркi з пасады загадчыка аддзела БелНД1 мелiярацыi i воднай гаспадарю мяне Угаворвалi больш за чатыры гады. Я здауся тольк пасля таго, як за справу узяуся сакратар ЦК КПБ Вштар Шавялуха i безапеляцыйна запатрабавау: «Генадзь Мiхайлавiч, вы абаранiлi i кандыдацкую i доктарскую дысертацыi. Дык дапамажыце нам стварыць неабходныя умовы для таго, каб маладыя беларускiя навукоуцы маглi абаранiць у сябе дома, у Беларуш, хаця б кандыдацюя». А на той момант
у нашай краше не засталося шводнага савета па абороне дысертацый па аграрнай эканомщы. Для мяне, як для чалавека, неабыякавага да лёсу сваёй Радзiмы i беларускай навую, дадзены довад падауся неабвержным. Дарэчы, пасля таго як я атрымау дыплом доктара эканамiчных навук, мяне тройчы афiцыйна запрашалi на пасаду намеснша дырэктара шстытута па навуковай працы у Ма-скву, першыя два разы - 1нстытута юбернетыю Мiнiстэрства сельскай гаспадаркi СССР, а на трэщ раз - 1нстытута эканомiкi i кiравання Мiнiстэрства мелiярацыi i воднай гаспадаркi СССР. Прычым у апошнiм выпадку было цвёрда заяулена, што не болей чым праз тры месяцы я буду прызначаны дырэктарам шстытута. Аднак кожны раз на гэтыя прапановы я аказвау «не». Сваю згоду балатавацца на абвешчаных Прэзщыумам АН БССР выбарах дырэктара 1нстытута эканомiкi я дау только пасля таго, як з таюм патрабаваннем да мяне звярнулюя першы намеснш прэзiдэнта акадэмй Аляксандр Сцепаненка i першы сакратар парткама: «Генадзь Мiхайлавiч, як член-карэспандэнт АН БССР вы проста абавязаны падставщь сваё плячо пад акадэмiчны шстытут, якi апынууся у складаным становiшчы».
- Але ж, як кажуць, кепск той салдат, якi не марыць стаць генералам. Патлумачце: чаму вы адмаулялкя ад тамх высокiх кiраунiцкiх пасадау?
- Для мяне заужды найвялiкшай жыццё-вай каштоунасцю былi воля, свабода у выбары сваiх заняткау, спосабау i сродкау, з дапамогай яюх можна дамагацца пастауленых перад сабой мэтау, вырашаць задачы, якiя ставщь жыццё. Адмiнiстрацыйная праца, як вы добра разумееце, супярэчыць як адзначанаму вышэй майму
Каханне на усё жыццё, студзень 1970 г.
У коле бацькоускай сям!,
Генадзь Мiхайлавiч у другiм радзе злева
асноунаму памкненню, так i маёй самай важнай жыццёвай каштоунасцi. Кiраунiцкая пасада не толью iстотна абмяжоувае уласную свабоду ву-чонага, але i часцяком прымушае яго абмяжоу-ваць свабоду сваiх падначаленых.
- I як вы пры такiм стауленн да адмшктра-цыйнай працы адчувалi сябе на пасадзе дырэкта-ра 1нстытута эканомiкi?
- Адным словам - цяжка. Нават вельмi. I без асаблiвых радасцяу. Загадзя прадбачачы гэта, я нават абрау намеснiкамi дырэктара па навуковай працы двух маладых амбiцыИных дактароу эка-намiчных навук. З тым, каб праз пяць гадоу, пры чарговым пераабранш дырэктара iнстытута, пе-ракласцi на аднаго з iх нялюбую мне адмшютра-цыйную работу. Аднак па розных прычынах гэта-му майму запаветнаму жаданню не суджана было спраудзщца, i мне не засталося шчога iншага, як толькi i у другi раз балатавацца на пасаду дырэктара iнстытута. Але згаданыя акалiчнасцi не сталi для мяне падставай без належнай адказнасщ выконваць свае прамыя дырэктарскiя абавязю.
- Вам давялося узначалщь шстытут у час, калi у краше распачалкя nадзеi, кардынальна змяшушыя жыццё усяго тагачаснага савецкага грамадства. Безумоуна, ад эканамiчнай навукi у першую чаргу запатрабавалiся дзейсныя прапа-новы наконт таго, як хутчэй вывесц эканомiку з крызiсу.
- Ужо у 1989 г. стала зразумела: Савецю Саюз трашчыць па уых швах i хутка яму прый-дзе канец. Рабiлася усё больш вiдавочным, што iснуючая планавая эканомша з яе адмшстра-цыйна-каманднай шстэмай кiравання не у стане забяспечыць паступальнае развiццё грамадства
i дзяржавы, а значыць, ёй трэба неадкладна шукаць замену. Прапанаваць годныя адказы на дадзеныя выключна сур'ёзныя пстарычныя выклiкi, натуральна, павiнна была эканамiчная навука. Таму i акадэмiчныя вучоныя, i прыклад-нiкi, i квалiфiкаваныя работнiкi дзяржауных органау кiравання ушчыльную прыступiлi да тэрмiноваИ распрацоукi напачатку канцэпцьп эканамiчнага суверэнiтэту Беларус- кай ССР, а у 1990 г. - разгорнутай праграмы пераходу Рэспу-блта Беларусь ад цэнтралiзавана планавай да рыначнай эканомiкi. А тут у сувязi з развалам Саюза i iстотнымi памылкамi, дапушчанымi пры пераходзе да рынку, распачауся глыбокi ыстэм-ны крызiс, якi ахапiу усе сферы жыцця краiны. I эканамiчная навука павiнна была даць кан-крэтныя прапановы, як хутчэй вывесщ нацыя-нальную эканомiку з крызюу, спынiць далейшы спад вытворчасцi, утаймаваць шфляцыю i такiм чынам зберагчы беларускi народ ад поунага збяднення.
Пасля таго як ытуацыя у краше больш-менш стабiлiзавалася, я канчаткова прыйшоу да высновы, што мае асабютыя погляды на далей-шае развщцё эканомiкi i сацыяльнай сферы Беларуы прынцыпова разыходзяцца з афщыйна прынятым курсам. Найбольш прымальным ва уых адносiнах выхадам з дадзенай штуацып я палiчыу сыход з пасады дырэктара. Мая задумка здзейсншася на пачатку 1998 г. Я перайшоу на пасаду галоунага навуковага супрацоушка i напачатку заняуся даследаваннем сацыяльна-эка-намiчных аспектау экалогп, у тым лiку звязаных з чарнобыльскай катастрофай, затым далучыуся да распрацовак па павышэнш эфектыунасцi беларускага экспарту, у прыватнасщ харчовых i сельскагаспадарчых таварау. Зараз працую у 1нстытуце сiстэмных даследаванняу у АПК НАН Беларуы на пасадзе галоунага навуковага супрацоушка.
- Якую, на ваш погляд, ролю iграе лщэр iнстытута у поспехах падначаленай яму уста новы i якiмi асабiстымi якасцямi ён павiнен валодаць?
- Роля сапрауднага лiдэра у навуко-ва-даследчай дзейнасщ вельмi вялiкая, а у асобных выпадках нават вырашальная. Нез-дарма ж, трэба думаць, пад вучонага, яю па-спеу вылучыцца сваiмi высокiмi дасягненнямi, спецыяльна ствараюцца адпаведныя структуры. Кiраунiк навуковай установы павiнен вылучац-ца сваёй эрудыцыяй, глыбокiм веданнем тэорыi, метадалогп i методыкi правядзення даследаванняу. У дадатак ён павшен валодаць аргашзацый-нымi здольнасцямi, неабходнымi для таго, каб нацэлщь узначалены калектыу на мэтанакiрава-ную напружаную высокапрадукцыйную працу у iмя паспяховага выканання задач, пастауленых перад навуковай аргашзацыяй. Акрамя таго, не менш важна, каб i у этычных, маральна-пыхала-гiчных адносiнах кiраунiк быу асобай з вялшай лiтары.
- Ц былi вы такiм сапраудным лiдэрам, калi узначальвалi 1нстытут эканомiкi?
- Я быу да яго не блiжэй, чым зямля да неба.
- Гучыць вельмi крытычна, калi не сказаць самазнiшчальна_
- Я прывык заусёды гаварыць тое, што думаю. Справа у тым, што да прыходу у 1нстытут эканомта я займауся тольк1 прыкладнымi дасле-даваннямi i толькi у галше аграрнай эканомiкi. Тут жа вялюя фундаментальныя работы цалкам па усёй народнай гаспадарцы. Зразумела, што па шэрагу складаных пытанняу макраэканомiкi мае веды былi даволi абмежаванымi. Напачатку
я нaстойлiвa шляхам самаадукацып спрабавау як мага хутчэй пераадолець гэтае адставанне, аднак у хутюм часе жыццёвыя вiхуры зaкруцiлi мяне так, што стала проста не да гэтага. А тут яшчэ у 1992 г. мяне aбрaлi акадэмшам-сакратаром Ад-дзялення гумaнiтaрных навук i мастацтвазнау-ства, у сувязi з чым на мае плечы дадаткова Усклaлi процьму надзвычай складаных праблем, звязаных з пaлiтыкa-прaвaвым, сацыяльна-экaнaмiчным i нацыянальна-культурным адраджэннем i развщцём Рэспублiкi Беларусь як суверэннай дзяржавы. Пры тaкiх умовах мне, па сутнасщ, заставалася толькi адно: не перашка-джаць тым даследчыкам, што плённа працуюць, i падштурхоуваць да гэтага тых, хто ухiляеццa ад напружанай працы.
- А наогул, вам давялося сустрэць щэаль-нага юраушка навуковай установы, як б цалкам адпавядау вашым уяуленням аб сапраудным лiдэры калектыву?
- Блiжэй за Усiх да такога щэалу быу дырэктар Беларускага навукова-даследча-га iнстытутa мелiярaцыi i воднай гаспадарю Васшь Мaртынaвiч Зубец. Але хачу падкрэс-лiць, што маё меркаванне асноуваецца толькi на ацэнцы яго aргaнiзaцыйных здольнасцяу i маральна-пыхалапчных якасцяу. Што даты-чыць тонкасцей прафесй - аб гэтым гаварыць не буду, бо, знаходзячыся звонку, практычна немагчыма мець усе неабходныя для гэтага падставы. Скажу толью, што прыняты aпошнiм часам парадак прызначэння кiрaунiкоу зверху, без улшу меркавання калектывау, нiякiм чынам не спрыяе з'яуленню у iх сапраудных лiдэрaу. Куды болей шанцау на гэта давау iснaвaушы раней парадак абрання дырэктарау шляхам агульнага галасавання.
- Яюя iншыя iнтарэсы, захапленнi, акрамя звязаных з навукай, у вас былi?
- З самага маленства я любiу слухаць i спяваць песнь Мо таму, што вельмi цудоуна спявaлi мой бацька i сястра Лща. Слухаючы iх, нельга было не паддацца гэтаму захаплен-ню. Услед за песнямi палк^у музыку. Яшчэ у школьныя гады пачау вучыцца iгрaць на бала-лайцы, гiтaры i мaндaлiне. Апошняя цешыць маю душу i па сённяшш дзень. Не дзiунa, што гэтая любоу прывяла мяне да мастацкай са-мадзейнасщ. У студэнцкiя гады у iнстытуцкiм аркестры iгрaу на домбры-прыме. Кaлi працавау на Брэсцкай абласной доследнай станцып, па прапанове нампалиа суседняй Пружанскай воiнскaй чaсцi стварыу аб'яднаны калектыу з вучоных i вайскоуцау, у якiм адказвау за работу
хора i сольных спевакоу. Выступау i у якaсцi салюта, i як дырыжор.
Спортам па-сапрауднаму зaхaпiуся у сту-дэнцкiя гады. Бегау на кaроткiя дыстaнцыi, скакау у вышыню, але больш за усё пaлюбiу баскетбол, аб яюм да паступлення у шстытут нават нiчогa не чуу. Гуляу у складзе зборнай каманды нашай ВНУ цэнтральным нападаючым. Падчас працы на станцып, летам 1960 г., прыняу удзел у мiжзaнaльных спаборшцтвах па гэтым вiдзе спорта у складзе беларускай зборнай таварыства «Ураджай» у эстонскiм горадзе Вiльяндзi.
З мастацкай самадзейнасцю i спортам раз-вiтaуся толькi пасля паступлення у aспiрaнтуру у Маскву. Тут я моцна захашуся пaходaмi у драматычныя i музыкальныя тэатры. Праслухау практычна увесь рэпертуар тэатра Сташслауска-га i Немiровiчa-Дaнчaнкi, некaлькi разоу быу у Вялтам тэатры оперы i балета, а таксама у тэатры аперэты. Мне пaшчaсцiлa паглядзець на выступленш тaкiх знaкaмiтaсцяу рaсiйскaгa i савецкага мастацтва, як Лемешау i Яншын, Пашэнная i Ярон, Васшьеу i Мaксiмaвa.
- Ну а зараз як бавще час?
- Пакшуушы спорт, я i па сённяшш дзень не aдмовiуся ад фiзкультуры. Практычна што-рaнiцы займаюся гiмнaстыкaй, люблю пешыя прaгулкi па цiхiх мясцiнaх горада. Нярэдка ад-мерваю па пяць i болей кшаметрау. Ёсць у мяне i хобi - публiцыстыкa. Ёю я пачау займацца з 1987 г. Неяк рэдакцыя часошса «Нёман» звяр-нулася да мяне як да спецыялюта па аграрнай экaномiцы з прапановай даць водгук на нарыс iх супрaцоунiкa аб жыццi калгаснага сялянства. Прачытаушы яго, загадчык аддзела публщысты-кi зауважыу, што у мяне някепскi лiтaрaтурны стыль, i прапанавау нaпiсaць аб жыццi бела-рускiх вучоных. Я пaгaдзiуся з ягонай парадай i неузабаве прыстушу да працы над свaiм першым публiцыстычным артыкулам. Прызнацца, давау-ся ён мне вельмi цяжка, перарабляу я яго, кaлi памяць не змяняе, ажно шэсць разоу. Неаднойчы мне хацелася кшуць гэтую справу i адправщь
у скрынку для смецця усё нашсанае. Толькi я не прывык здавацца i, сцяушы зубы, давёу тую справу да лапчнага канца.
Намучыушыся удосталь з першым публi-цыстычным артыкулам, я вырашыу: больш шжж не буду займацца гэтай справай. Маг-чыма, так яно i было б, кaлi б падчас чарговай сустрэчы з добра знаёмым доктарам экaнaмiчных навук прафесарам Дорашам, яю тады працавау загадчыкам аддзела ва Украшсюм навукова-даследчым шстытуце экaномiкi i aргaнiзaцыi сельскай гаспадарю, я раптам не пачуу ад яго:
«Генадзь Мiхайлавiч, я вельмi цаню вас як даследчыка i чытаю усё, што вы шшаце, аднак павiнен сказаць, што сваiм публiцыстычным артыкулам вы зрабШ для нашай навукi болей, чым усiмi сваiмi навуковымi працамЬ».
Пасля такой высокай ацэнкi маёй першай публiкацыi, а галоунае - пад непераадольным уздзеяннем унутранай патрэбы праз некаторы час я прыстушу да нашсання другога артыкула, якi вырашыу прысвяцiць не менш набалеламу пытанню - эксплуатацыi чалавека чалавекам у сферы разумовай працы. Дзякуючы папярэд-няму досведу дадзеная задумка не запатрабавала ад мяне таюх вялтах разумовых высшкау i так шмат часу, як у першым выпадку. Ну а далей усё пайшло нiбыта само сабой. З гэтага часу мной апублшавана больш за два дзесятка публщы-стычных артыкулау i чатыры навукова-папуляр-ныя кшгк «1нтэлектуальная дзiрка»», «Пакутль выя блуканш», «Народам звацца» i «Трагедыя беларускага сялянства». Неузабаве павiнна выйсцi у свет кнiга маiх успамшау пад назвай «Повязь часоу», значная частка якой прысвеча-на аповеду аб жыцщ нашай акадэмii у перыяд 1988-2007 гг., калi я прымау актыуны удзел у многiх справах, што тады вырашалiся.
- Генадзь Мiхайлавiч, у чым сакрэт ваша-га даугалецця як вучонага, што трымае вас на плаву?
- Шякага сакрэту тут няма. Кожны чалавек плённа працуе, пакуль у яго здаровыя цела i дух. Як я ужо зазначыу раней, здароуе свайго цела падтрымлiвау i падтрымлiваю з дапамогай спорту, фiзкультуры i здаровага ладу жыцця. Умаца-ванню майго духу садзейнiчалi i мастацкая са-мадзейнасць, i сiстэматычнае наведванне тэатрау, i асаблiва - чытанне кнiг. Менавiта дзякуючы iм навучыуся больш дакладна распазнаваць дабро
i зло, змог больш усебакова i глыбока даведацца аб Беларуы, яе гiсторыi i культуры i на гэтай падставе па-сапрауднаму палюбiць сваю Баць-каушчыну, стаць сапраудным патрыётам сваёй Радзiмы, выхаваць у сабе высокае пачуцце не толью чалавечай, але i нацыянальнай годнасцi. Усё гэта не толью дапамагае, але i абавязвае мяне пастаянна быць у форме. З тым, каб быць карыс-ным i сваёй Айчыне, i сваiм суграмадзянам.
Апрача таго, упэунены: вельмi важна пры любых абставшах заставацца самiм сабой, не здраджваць сваiм жыццёвым прынцыпам - не хлусщь, гаварыць i пiсаць толью тое, у што ве-рыш. Хоць гэта часцяком можа пагражаць тваёй кар'еры i усяму, што звязана з ёю. На маю думку, гэта куды меншае зло, чым душэуны разлад, абу-моулены крывадушнасцю, якi непазбежна вядзе
да душэунага дыскамфорту, нервовых стрэсау, што, шбыта тая iржа жалеза, няухшьна з'ядаюць фiзiчныя i духоуныя сшы чалавека i у рэшце рэшт вядуць яго да поунай папбель
- З нашай размовы я зрабша для сябе высно-ву, што вы чалавек, далёка не абыякавы да лёсу навукк Як вы ацэньваеце яе сучасны стан, чаго не хапае для яе развщця i што перашкаджае паско-ранаму росквiту?
- Бясспрэчна, прысвящушы усё сваё свядомае жыццё гэтай справе, я не магу быць абыякавым да яе будучынi. Мне вельмi хочац-ца, каб навука квггнела, бо без яе развщця ш адна краiна свету, у тым лiку i наша, не можа разлiчваць на светлае заутра. Але, на жаль, сучасны стан айчыннай навую выклiкае у мяне вялта непакой. Галоуная бяда - яе храшчнае iстотнае недафiнансаванне. Пры таюх умовах назiраецца рэзкае скарачэнне колькасщ даслед-чыкау, iх няухшьнае пастарэнне, парушэнне жыватворных сувязяу памiж рознымi пакален-нямi вучоных i т.п. Другой, не менш важнай прычынай з'уляецца пагаршэнне яе сшкавання маладымi кадрамi, iнтэлектуальна найбольш развиым^ здольнымi да плённай творчай працы. Апошняе абумоулiваецца iстотным пагаршэн-нем работы вышэйшай школы i адсутнасцю
у сённяшнiх выпускнiкоу жадання звязваць свой лёс з навукай. Галоуным чынам з-за таго, што навуковая дзейнасць не гарантуе маладому чалавеку ш пажаданых заробкау, нi прэстыжу у грамадстве, ш забяспечанай старасцi. Якi лёс чакае беларускую навуку? Калi не адбудзецца ютотных змен да лепшага у галiне яе матэрыяль-нага забеспячэння, то вельмi змрочны. Толькi не хацелася б завяршаць нашу гутарку на такой мшорнай ноце. Таму напрыканцы выкажу спадзяванне, што нашым грамадствам нарэшце будзе асэнсавана вырашальная роля навукi у развiццi Усiх сфер жыццядзейнасцi i уладнымi асобамi будзе праяулена мудрасць i зроблена усё, што патрэбна, каб вывесщ айчынную адукацыю i навуку на шлях паслядоунага развiцця. Што у вынiку адзначаных перамен ютотна паскорыцца пераадоленне тэхнiка-тэхналагiчнага адставання i наша нацыянальная эканомiка у рэшце рэшт уздымецца на сусветны узровень, расквiтнее i Узбагацiцца здабыткамi сусветнай каштоунасцi наша нацыянальная культура i на падставе уся-го гэтага беларусю народ зойме свой годны пасад сярод самых перадавых народау свету. СИ
1рына ЕМЕЛЬЯНОВА
