Научная статья на тему 'The role of Tajik language in enrichment of Russian language word stock'

The role of Tajik language in enrichment of Russian language word stock Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
235
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЗАИМСТВОВАНИЕ / ТАДЖИКИЗМЫ / РУСИЗМЫ / СРЕДНЕАЗИАТИЗМЫ / ТАДЖИКСКО-РУССКИЕ ЯЗЫКОВЫЕ КОНТАКТЫ / РУССКО-ТАДЖИКСКИЕ ЯЗЫКОВЫЕ КОНТАКТЫ / ЛЕКСИКОСЕМАНТИЧЕСКИЕ ГРУППЫ / BORROWING / TAJIKISMS / RUSSIANISMS / MIDDLE-ASIANISMS / TAJIK-RUSSIAN LINGUAL CONTACTS / RUSSIAN-TAJIK LINGUAL CONTACT / LEXICAL -SEMANTIC GROUPS

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Сангинова Сурайё Хакимовна

Рассматриваются вопросы о развитии словарного состава русского языка за счёт заимствований из таджикского языка в русский как одного из основных источников обогащения. При анализе характерных особенностей таджикских заимствований, уделено внимание следующим вопросам: а) различительные и характерные признаки таджикизмов и их отношение к заимствованиям в русский язык из других языков Центральной Азии; б) периоды (хронология) заимствований из таджикского языка в русский; в) общие функциональные особенности таджикизмов; г) основные лексикосемантические особенности таджикизмов в русском языке.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА В ОБОГАЩЕНИИ СЛОВАРНОГО ФОНДА РУССКОГО ЯЗЫКА

The article deals with the issues concerning the development of Russian vocabulary,due to borrowings from Tajik into Russian the latter enriched its basic stock. Analysing the specific peculiarity of Tajik borrowings, the author pays his the attention to the following problems: a) distinctive and special characteristic of Tajikisms and concerning borrowings into the Russian language from the other languages of Central Asia; b) periods (chronology) of borrowings from Tajik into Russian;c) common functional peculiarities of Tajikism; d) basic lexical -semantic particularities of Tajikisms into Russian.

Текст научной работы на тему «The role of Tajik language in enrichment of Russian language word stock»

УДК 81 ББК 81.2 Р-3

МАЦОМИ ЗАБОНИ ТОЧИКИ Сангинова Сураё Хакимовна, дотсенти кафедраи ДАР РАНОВАТИ ТАРКИБИ умумидонишгоуии забонирусии МДТ "ДДХба номи ЛУРАВИИ ЗАБОНИ РУСИ акад. Б.Рафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)

РОЛЬ ТАДЖИКСКОГО Сангинова Сурайё Хакимовна, доцент

ЯЗЫКА В ОБОГАЩЕНИИ общеуниверситетской кафедры русского языка ГОУ

СЛОВАРНОГО ФОНДА "ХГУим. акад. Б.Гафурова" (Таджикистан,

РУССКОГО ЯЗЫКА Худжанд)

THE ROLE OF TAJIK Sanghinova Surayo Hakimovna, Associate Professor of

LANGUAGE IN EN- the all-university department of the Russian language

RICHMENT OF RUSSIAN under the State Educational Establishment "KhSU

LANGUAGE WORD named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand)

STOCK E-MAIL: sanginovas_1962@mail.ru

Калидвожа^о: ицтибос, тоцикизмуо, русизмуо, среднеазиатизмуо, робитауои забонии тоцикй-русй, гуруууои лексики-семантики.

Дар мацола масъалаи инкишофи таркиби лугавии забони русй аз уисоби ицтибоси калимаву иборауои забони тоцикй чун яке аз манбаъуои асосии гановат мавриди баррасй царор гирифтааст. Вижагиуои хоси ицтибосуои тоцикиро таулил нмуда, ба масъалауои зерин диццат дода шудааст: а)фарцуо ва умумиятуои тоцикизмуо ва муносибати ощо ба ицтибосуое, ки аз забощои дигари Осиёи Марказй ба забони русй ворид гаштаанд; б)даврауои (хронологияи) ицтибос шудани унсуруои тоцикй ба забони русй; в) хусусиятуои умумии функсионалии тоцикизмуо; г) хусусиятуои асосии лугавй+маъной, мавзуии тоцикизмуо дар забони русй.

Ключевые слова: заимствование, таджикизмы, русизмы, среднеазиатизмы, таджикско-русские языковые контакты, русско-таджикские языковые контакты, лексико-семантические группы

Рассматриваются вопросы о развитии словарного состава русского языка за счёт заимствований из таджикского языка в русский как одного из основных источников обогащения. При анализе характерных особенностей таджикских заимствований, уделено внимание следующим вопросам: а) различительные и характерные признаки таджикизмов и их отношение к заимствованиям в русский язык из других языков Центральной Азии; б) периоды (хронология) заимствований из таджикского языка в русский; в) общие функциональные особенности таджикизмов; г) основные лексико-семантические особенности таджикизмов в русском языке.

Key words: borrowing, Tajikisms, Russianisms, middle-Asianisms, Tajik-Russian lingual contacts, Russian-Tajik lingual contact, lexical -semantic groups

The article deals with the issues concerning the development of Russian vocabulary,due to borrowings from Tajik into Russian the latter enriched its basic stock. Analysing the specific peculiarity of Tajik borrowings, the author pays his the attention to the following problems: a) distinctive and special characteristic of Tajikisms and concerning borrowings into the Russian language from the other languages of Central Asia; b) periods (chronology) of borrowings from Tajik into Russian;c) common functional peculiarities of Tajikism; d) basic lexical -semantic particularities of Tajikisms into Russian.

Чй тавре ки пайдост, дар инкишофи таркиби лугавии дар як забон иктибоси калимаву иборадо мавкеи мудим дошта, иктибосот яке аз манбаъдои асосии нав-вожадо (неологизмдо) мадсуб меёбад. Бесабаб нест, ки ин сарчашмаи пурфайзи забон дер боз диккати олимонро ба худ мекашад. Дар ин маврид як катор масъаладои ум-даи сода аз кабили модияти лингивистй ва сабабдои ба вукуъ пайвастани иктибоси калимадо аз забондои дигар, тарзу роддои вуруди ондо ба забон, манобеъ ва хроно-логияи иктибосот, хусусиятдои фонетикй, грамматикй, лугавй, синтаксисй ва фразеологии унсурдои иктибосй мавриди таваччуди суханшиносон карор гирифтаанд. Дар тадкикотдои илмй дамчунин ба асосдои гурудбандии семантикй ва тафрикаи сохторй, тавсифотй теъдоди оморй, механизми мачрои иктибосот ва муназзимии он эътибор дода шудааст.

Бояд эътироф намуд, ки дар дама гуна асардои умда низ баробари дастоварддои илмй годо ихтилофоту норасоидо, качфадмиву беэътиборй нисбат ба хакикати вокей, бадои нодак додан ба сарчашмадои иктибосот ва мисли ондо ба назар мерасанд. Чунин ихтилофот ва бадсу мунозирадо дар масъалаи мавриди бадси мо низ чой доранд. Чунончи, Л. Блумфилд иктибосотро ба катори навъдои тагйирёбии забон ворид намуда, ба се гуруд чудо мекунад: а) иктибосоти мафдумдои маданй - маишй; б)иктибосоти мафдумдои дохилй, ки ин намуди иктибосот дар заминаи иртиботи бевоситаи забондо сурат мегирад; в) иктибосоти унсурдои шеваю ладча дар забони адабй [2, 162]. Э. Хауген модияти иктибосотро дар тачдиди сохтори як забон дар забони дигар мебинад [8, 277-289]. У. Вайнрайх иктибоси калимадоро чун омили омезиши забондо дар шароити дузабонй ба калам медидад [3, 64-69]. Л.П. Крисин иктибосотро чараёни аз як забон ба забони дигар гузаштани унсурдои лексикй, фонетикй, грамматикй ва синтаксисй мешуморад [6, 108]. Х,амон навъе, ки аз мулоди-зоти олимон бармеояд, то дол дар фадмиши мадфуми и^тибос дар илми забоншиносй акидаи ягона вучуд надорад. Чунин ихтилофи назар боиси бидуни муайян намудани сабабу зарурат пазируфтани интернатсионализмдо, экзотизмдо, этнографизмдо, регионализмдо, варваризмдо, унсурдои тасодуфй ва дигар навъдои иктибосот гардидааст.

Х,амин тавр, дар доираи проблемаи иктибосот масъаладои то кунун далношуда ва бадсталаб хеле зиёданд. Вале ин чо, дар доираи мавзуи макола бо ташреди хусусиятдои хоси иктибосдои точикй чун манбаи гановати таркиби лугавии забони русй иктифо намуда, ба масъаладои зерин диккат ходем дод: а) аломатдои фарккунанда ва умумияти точикизмдо ва муносибати ондо ба иктибосдое, ки аз забондои дигари Осиёи Марказй ба забони русй ворид гаштаанд; б) даврадои (хронологияи) иктибос шудани унсурдои точикй ба забонй русй; в) хусусиятдои умумифунксионалии точикизмдо; г) хусусиятдои асосии лугавй-маъной, мавзуй, грамматикй, овозй - имлоии точикизмдо дар забони русй.

Яке аз масъаладои мухим дар доираи тадкику тахлили лингвистии иктибосот ба таври мушаххас мукаррар сохтани манбаъ, этимология, принсипхои умумият ва тафовути калимахои иктибосие мебошад, ки аз забонхои гуногун ба забони русй дохил шуда, дар ин забондо аломатхои мушобехи фонетикию графикй доранд. Ин масъала хусусан ба иктибосхое, ки аз забонхои халкхои Осиёи Марказй ба забони русй ворид гаштаанд, мансуб аст. Х,аллу фасли он аз он чихат хам мухим аст, ки муносибати мухаккикон нисбат ба вохидхои лугавии аз он забонхо ба забони русй гузашта бахсталаб аст. Мутаассифона, дар асархои онхо тахлили вокей ва дакики маъхазхои иктибос сарфи назар гардида, аксари калимахое, ки аз забонхои халкхои ин минтака - узбекй, туркманй, казокй, киргизй, уйгурй (бидуни форсй ё точикй) ва гайра ба забони русй ворид гаштаанд, умумитуркй хисобида мешаванд. Дар ин маврид ба сифати принсипи асосии равшан сохтани манбаи иктибосхо шабохати овозй, маъной ва ё графикй (тарзи навишти ин унсурхо)-и калимахо дар забони русй ва дар хар яке аз ин забонхо пазируфта шудааст. Аз ин лихоз, калимахои базар, курак, гуза, гузапоя, плов, девзира, гармсел, хауз, усто, бобо, палван, богатырь, пиала, ляган, дастархан, сюзане, чайхана, айван, дойра, атлас, навруз, караван, сарай, каравансарай, кетмень, кишлак, каракул, каракурт, джайляу, хан, бек, бай, аксакал ва монанди инхо дар тадкикоти И.У. Асфандиёров, О. Назаров, Б. Чарияров, Э. Тихонова ва дигарон беасос узбекй ё туркманй ба калам дода шудаанд, ки бештарини онхо бахстбаланд [1, 36-38]. Ба назари мо, кисми зиёди калимахои фавкуззикр аслан точикй мебошанд ва чун манбаи иктибос дар забони русй мебоист забони точикй ишора гардад. Ё ин ки калимахои хан, бек, эмир, саман, камыш, башлык, алтын, балык ва амсоли инхо, ки узбекй ё туркманй сабт ёфтаанд, дар асл вожахои умумитуркй буда, ба забони русй то асри XIII дохил гардидаанд, яъне онхо ба замоне тааллук доранд, ки ин халкхо аз забони умумии туркй чудо нашуда ва ба таври мустакилу чудогона амал надоштаанд. Аз ин вачх онхоро туркй ва ё умумитуркй тавзех додан бехтар мебуд. Гузашта аз ин, калимахои рай, булат, бумага, гиря, караван (асрхои 1Х-Х11), инжир, коран, мулла, дервиш, шариат ва гайра (ХУ1-Х1Х), ки аз тарафи баъзе мухаккикон чун вожахои туркй ба калам омадаанд, аз забони форсй-точикй ба русй иктибос шудаанд. Дар ин хусус яке аз аввалин тадкикотгарони иктибосоти забонхои халкхои шуравй дар забони русй профессор М.И.Исаев низ акида меронад [5, 6-11]. Х,амин тавр, дар мукаррар сохтани манбаи иктибосот аз забонхои халкхои Осиёи Марказй иштибохот чой доранд ва аксари олимон кушиш ба харч додаанд, ки дар ин бобат афзалияти забони худро ба таъкид оваранд.

Чунин ба назар мерасад, ки ин гуна муносибати олимон боиси рох додан ба субъективизм гардида, халли масъаларо ба таваккал ва иштибоху тааччуб вогузор менамояд. Субъективизми мазкур, ба андешаи мо, ба омилхои зерин пайвастагй дорад: туркй пиндоштани бештари иктибосхо аз он сар мезанад, ки мухаккикон вазъи забонии тоинкилобии Осиёи Миёнаро баргалат тавзех намуда, ба чунин акидаи гайриилмй такя доштанд, ки тибки он танхо забони туркй аз забонхои пурвусъат ва дорои мохияти мухими ичтимой махсуб меёфт. Алалхусус, туркнажодии хокимони давлатхои Осиёи Миёна ва гуё забони ягонаи давлатй, тичоратй сиёсатмадорй будани забонхои туркй ба ин акида мусоидат менамуд. Х,акикати таърихии равобити забонхои Осиёи Миёна аз он далолат медихад, ки то инкилоб мавкеи функсионалии забони точикй на ин ки бо забони туркии давлатдорон мутавозй буд, балки дар аксар чабхахои сиёсиву ичтимой бартарй дошт.

Сабаби дигари ба миён омадани акидадои мухталиф он аст, ки забондои мар-думии Осиёи Марказй дар натичаи дамзистии бардавом бо якдигар хеле наздик шудаанд ва дузабонию сезабонии ин халкдоро ба вучуд оварда, умумияти ягонаеро пайдо намудаанд, ки шабодати типологй дошта, боиси каробату дамрангии ин забондо гардидаанд. Чунин умумият тамоми падлудои забонро фаро мегирад ва махсусан дар умумияти таркиби лугавй ба сифати аломати барчастаи он зудур мекунад.

Бо камоли эътимод метавон гуфт, ки дар ин бобат забони точикй дар пояи баланд карор дошта, бешак, заминаи ташаккули кураи лугат, талаффузи калима, оданги чумла, сохтори нутк, вусъати доираи маънои калима ва хусусиятдои прагматикии водиддои гуфтории ин забондо ба шумор ходад рафт. Мусаллам аст, аз 20 то 45 фоизи таркиби лугавии забондои узбекй, казокй, туркманй, уйгурй, карокалпокй ва киргизй баромади точикй доранд. ^аробати дигари фонди лугавии забони точикй бо забондои мазкур дамоно умумиистеъмол будани иктибосдои арабй мебошад, ки бештари ондо ба забондои халкдои Осиёи Марказй тавассути забони точикй ворид шудаанд. Шубдае нест, ки ин дама умумияти типологии забондои мазкурро афзун мегардонад. Бо назардошти аломатдои умумй таркиби лугавии забондои точикй, узбекй, казокй, туркманй, уйгурй ва карокалпокиро мо фонди умумии минтакавй-типологй ном нидодем. Ва чун Э.М. Кушлина[7, 62 ] ин кабил иктибосотро вожадои иктибосии осиёимиёнагй (среднеазиатизмы) номида, дар доираи ондо точикизмдоро чун кисмати алодида чудо менамоем.

Ба точикизмдо он гуруди калимадоро нисбат медидем, ки дар асл ба таркиби лугавии забони точикй мансубият дошта, дар адабиёти бадеиву илмй ва матбуоти даврии рус, ки марбут ба Точикистон таълиф ёфтаанд, ба таври васеъ истифода мегарданд. Нишонаи асосии точикй будани ин калимадо, кабл аз дама дар он зодир мегардад, ки чунин водиддои лугавй дар забони точикй дамчун сарчашма ба вожадои иктибосие, ки ба забони русй ворид шудаанд, айнияту мувофикат ва шабодати пурра ё чузъй доранд. Тафовути ондо дар хусусиятдои сохторй ва доираи истеъмол буда, дар бобати калимасозй ва ташкили ифодадои фразеологй бо дигар калимадои забони точикй зиёда алокаманд ва марбутанд. Х,амин тавр, дар мукаррар сохтани точикизмдои забони русй мо, пеш аз дама, ба принсипи семантикй ва шабодати овозй-хаттй бояд такя намоем. Ба ин маънй, тадлили этимологй ва лингвистии ин кабил иктибосоти лугавй мутаносибан дар забони русй ва забондои дигар бояд дар пояи такдири таърихй ва баромади ичтимоии ондо карор гирад. Чунончи, ба эътибор гирифтани таносуби таърихии калима бо предмет ва ё мафдум имкон медидад, ки калима дамчун водиди овозй ва маъной дар он забоне, ки бори нахуст чун ифодагари ашё ё мафдуми нав пайдо мешавад, ба сифати сарчашма ва манобеи иктибос пазируфта шавад. Ин принсип барои чудо кардани точикизмдои арабиасос (дар таркиби лугавии забондои Осиёи Марказй) ва калимадои аслии точикй (дар доираи лугати забони русй) дамчун санги мадак хизмат ходад кард. Дар ин замина мо метавонем, ки ба гуруди калимадои точикии иктибосй дам вожадои содаи аслй ва дам сохтаро дохил намоем: а) вожадои кадимаи точикй: палас, падишах, шах,визирь, султан, нукер, чабан, бахча, майдан, махаля, дувал, нахут, чинара, шакал, хауз, хирман, дутар, дойра, гижак, тар, чанг, рубаб, джар(овраг), хурма, инжир, тут, маш, кебаб, палав, шурпа, самбуса, лагман ва гайра; б)вожадое, ки ба забони точикй аз дигар забондо иктибос шуда бошанд дам, бо мурури замон маънодои нав пайдо карда, бо дамин маънодои тозаашон аз забони точикй ба забондои дигар гузаштаанд: эмир, ашраф, вилает, ахун, мазар, аттар, джадид, арбаб, мирза ва гайра.

Бояд таъкид намуд, ки дар мукаррар сохтани сарчашмаи баромади иктибосот, тахлили хронологии калимахои иктибосй ахамияти мухим касб намуда, даврахои иртиботи забонхои точикй ва русиро дар заминаи таърихй ба таркиби лугавии хамдигар ворид гаштани калимахо инъикос менамояд.

Дар мархилаи нахуст теъдоди вожахои иктибосй кам буда, танхо дар нутки шифохй дучор меомаданд. Добили тазаккур аст, ки иктибосоти ин давра дар хар ду забони ба хам марбут бо маданияти моддй ва маишии халкхои рус ва точик пайвастагй дошта, дар байни онхо экзотизмхо мавкеи мухимро ишгол менамуданд: баран, парча, атлас, чемадан, султан, падишах, вазир, навруз, дехканин, инжир, арбуз, багатырь, сюзане, палас, ямщик, хурджун, сундук, кумган, кат, амбар, гачван, паранджи, чадра, чекмен, халва, тут, тутовик ва дигарон. Дар катори иктибосхо антропонимхо ва топонимхо низ кам набуданд: Зеравшан, Бухара, Самарканд, Ходжент, Фергана, Памир, Бадахшан, Коканд, Рудаки, Фирдоуси, Саади, Омар Хайям, Хафиз, Самани, Саманиды, Авицена, Абуали ибн Сина, Бируни, Хорезми, Рустам, Сухраб, Гурдафарид ва монанди инхо. Хусусияти хоси ин мархила чун мархилаи ибтидой дар он зухур меёфт, ки вожахои иктибосй аз лихози таркиби овозй, навишт ва маъно нуксон доштанд ва аз ин вачх дар колабхои мухталифи савтй ва навиштй хархела иктибос шудаанд. Нигаред: Навруз, науруз, науруц, наураз, паранджи, паранджа, паранжи, хафиз, гафиз, везир, вазир, везирь, вазирь, визирь: чакман, чекмень; туман, тумень, тумен; багатыр; хурджун, хурджин; Коканд, Каканд; Куканд; Фирдауси,Фирдоуси, Фирдавси; Сухраб, Сохраб, Зохраб ва амсоли онхо.

Дар даврахои минбаъда вобаста ба густариши равобити забонхои точикй ва русй ин ходиса ба як низоми мукаррарй ворид мегардад. Махз дар ин мархила теъдоди иктибосхо хеле афзуда, ба пайдоиши фонди умумии лугавй (хар ду забон )мусоидат намуд. Калимахои точикие, ки дар ин давра ба забони русй гузаштаанд, хаёти моддию маънавй ва ичтимоии точиконро хамачониба инъикос менамоянд ва хамзамон доираи мавзуъхои онхо вусъат ёфта, ба кисми таркибии фонди умумии лугавии забонхои русй ва точикй табдил меёбанд. Дар байни ин иктибосхо на танхо вожахои дорои мафхуми этнографй, балки вохидхои лугавии марбут ба сохахои кишоварзй, илму фан, хаёти маданиву ичтимой ва амсоли инхо низ мавкеи мухим касб намуданд. Ба ин маънй мархилаи мазкурро мархилаи тоза метавон номид. Нихоят, дар карни XX, солхои баъди инкилоб ва Ч,анги Бузурги Ватанй, махсусан тавассути таъсири хамарузаи забонй, воситахои ахбор, бахусус, адабиёти русии доир ба хаёти Точикистон ва тарчумахо суръати дар забони русй иктибос гардидани калимахои точикй ба дарачот афзуд.

Тахлили адабиёти илмии марбут ба омузиши точикизмхо (Крисин Л.П., Кушлина Э.Н., Миртов А.В.) ба хулосае меорад, ки тибки он калимахои иктибосии точикй ба доираи гурухбандии лугавию маъной фаро гирифта, аз руи чунин усули тадкикот ба гуруххои лугавию маъной чудо карда мешаванд. Друст аст, ки таснифи мавзуии иктибосоти точикй аз хисоби вожахои ин забон инкишоф ёфтани таркиби лугавии забони русиро нишон дода метавонад, вале дар робита бо онхо хануз дар пояи ибтидой карор дорад ва ё ба доираи тахлили яклухти вохидхои иктибосии осиёимиёнагй (якчоя бо вожахои узбекй, туркманй, киргизй ва монанди инхо) даромада, тадкики мукаммал ва алохидаи онхоро сарфи назар кардааст. Аз ин ру мо зарур донистем, ки дар асоси гурухбандии лугавию маъной мохияти функсионалии хар як гурух ва зергурухро равшан созем. Бо ин максад мо матбуоти даврй, адабиёти илмию бадеии ба забони русй оид ба Точикистон таълифёфтаро аз назар гузаро-

нидем. Х,амин тавр, калимадои точикй дар забони русй як диссаи муштараки таркиби лугавиро ташкил намуда, ифодагари предмет ва мадфумдои гуногунанд ва аз ин ру бояд ба гурудои гуногуни мавзуй чудо карда шаванд.

Тибки арзишдои маъной ва функсионалй мачмуи калимадои точикиро, ки ба доираи водиддои лугавии забони русии минтакавй ворид гаштаанд, ба ду гуруди зерин метавон чудо кард:

1) калимадое, ки обуранги миллй-мадаллй доранд;

2) калимадое, ки мазмуни сиёсй-ичтимой доранд.

Гуруди аввал калимадоеро фаро мегирад, ки хусусиятдои асосии моддй ва маишию маданияти хоси миллй дошта, ифодагари анъанадо, урфу одат ва расму русуми халкдоянд. Азбаски доираи ифодаи маънои ин гуруди калимадои иктибосй фарох аст, онро дар навбати худ боз ба чунин зергуруддо чудо кардан мувофики матлаб аст:

а) калимадое, ки лавозимот ва ашёи рузгорро ифода мекунанд: дастархан, курпача, палас, пиала, каса, касушка, сандали, говора, сундук, сюзане, хурджун (хурджин), арба, танар(танур),кумган, джувал, кошма, халачуб,чайник ва гайра;

б) номи либосу пойафзол: джураб(ы),кауш, чапан(чопон),паранджи, чашмбанд, чакман(чекмень),румол, чалма, чадра, тюбетейка, телпак ва гайра;

в) номи асбобдои мусикй: дойра, чанг, танбур, най, карнай, сурнай, рубаб, тар, маком, гиджак ва гайра;

г) номи таъомдои миллй: нишалла, нават, шурпа, кебаб, халва, люля-кебаб, манты, лагман, джургот, плов, дуг, шашлык, кулча, фатир, чепати, самбуса, курут ва гайра;

д) номи солу моддо, вакту айём, солшуморию таквим: месяц сафар, мизон, хиджри, шамси, камари, сафар-ул-музаффар, каус, хут, хамал, абжад ва гайра;

е) номдои бино, иморат, манзилгод, кисмдои он, масоледи бинокорй: айван, бала-хана, ошхона, чайхана, кулба, мехмонхана, карван-сарай, сарай, амбар, дувал, суфа, танур, махкама, диван, арк, аркон, хона, гарем, шипанг, базар, худжра, хауз ва гайра;

ж) номи асбобдои ороишй ва кайфияту маишати одамон: усма, басма, мусаллас, сурьма, хина, кукнар, нас, насавой, анаша, мурабба, шербет ва г.;

з) номи рустанидо: алыча, кунжут, фисташка, хурма, чинара, исрык, чукри, арча, карагач ва г.;

и) номи мадалдои адолинишин: кишлак, гузар, махалля, рабат, хиябан, майдан(мейдан) ва г.;

к) номи ченаки андоза, пул, масодат: таньга, пуль, санг, фарсанг, танаб, чайрик, динар, пуд, ман, арчин, чакрим ва г.;

л) калимадое, ки ба содаи кишоварзй марбутанд: хирман, гуза, гузапоя, джугара, маш, курак, амач, яхоб, канал, дехканин, баклажан, джуда, кетмень, кашка;

м) номи дайвонот ва парандадо: кеклик, шакал, бабр, кабк, джейран, газель; н) номи додисадои табиат: сель, буран, гармсель; о) номи матоъдо: алача, бекасаб, атлас, парча, адрас ва гайра; п) номи махлукоти афсонавй, мифологй: джин, пери, див, албасты ва г. Водиддои лугавии мазмуни сиёсй-ичтимой доштаро дар навбати худ ба чунин зергуруддо чудо кардан мумкин аст:

а) калимадои ифодакунандаи касбу кор, машгулият ва ихтисос муайян мекунанд: дастарханчи, офтобачи, арбакеш, джувазчи, дехканин, мираб, мардикар, чорьяккор, халифа, шогирд, усто, аттор, далал, караванбаши ва г.;

б) калимадои ифодакунандаи мафдумдои маздабй: Аллах, ислам, Коран, иман, мусульманин, шариат, мазар, кафир, домулла, мулла, амин, тумор, мечеть, намаз, шайтан, дервиш, каландар, пир, хаджи, муфтий, тура, шейх, фатиха, мавлана, суфий, саваб, ишан ва г.;

в) калимадои ифодакунандаи мансубияти ичтимоии одамон: падишах, шах, эмир, ашраф, хан, бай, бек, сардар, султан, раис, кушбеги, кази, нукер, гулям, таксыр, аксакал, везирь, сипахсалар, мингбаши, казикалон, факир ва г.;

г) калимадои ифодакунандаи водиддои маъмурй: вилоят, туман, джамаат, махалля;

д) номи маъракаю иддо, расму оин: туй, ураза, курбан, навруз, бузкаши, пойга, гуштингири, хашар, домодталбон, хатнатуй, оши нахор ва г.;

е) калимадои ифодакунандаи мафдумдои хешутаборй ва муносибатдои байни одамон: дадо, биби, ако, уко, бобо (баба, бабай), дадошка, апа, ота, бибиотун, амак, пошшо, акаджан ва гайра;

ж) калимадои мансуб ба содадои маорифу маданият, илму фарданг, тибб: медресе, мударрис, халифа, муллабача, мектеб, касыда, газель, бейт, рубаи, дастан, табиб ва гайра.

Бояд таъкид намуд, ки дар доираи калимадои иктибосии точикй топонимдо, антропонимдо, гидронимдо мавкеи махсус доранд:

а) топонимдо ва микротопонимдо: Таджикистан, Бадахшан, Памир, Фергана, Худжанд, Курган-Тюбе, Зеравшан, Истаравшан, Канибадам, Панджшанбе, Чой-рукдарон, Пангаз, Палас, Вахш, Ашт, Самарканд, Бухара, Аджина-Теппа, Кансай, Чашма ва гайра;

б) анторпонимдо: Айни, Фирдоуси, Камол Худжанди, Дакики, Рудаки, Бабаджан Гафуров, Тошходжа Асири, Турсун-заде, Мирзо, Саид, Рустам, Сухроб, Шомухамед ва гайра;

в) гидронимдо: Сырдарья, Искандаркуль, Пяндж, Вахш, Кафирниган, Сарыкуль;

г) фитонимдо-номдои махсуси рустанидо, меваю сабзавот: инжир, фисташка, хандаляшка, зомуча, арбуз, маш, рпйхан.

Дар асоси гуфтадои боло ба хулоса расидан мумкин аст, ки дар забони русй теъдоди зиёди иктибосдои точикй мавчуданд ва ондо ба мавзуъдои гуногун тааллук доранд. Дар кадом аз калимадои иктибосии мазкур тарзу роддои ба худ хоси истифода дошта, бо максаддои гуногун ва муайян ба кор мераванд.

Пайнавишт:

1. Асфандияров, И.У. Русский язык в Узбекистане в условиях развитого социализма/И.У. Асфандияров,- Ташкент. 1982. - С.36-38.

2. Блумфильд, Л.Б. Язык/Л.Б. Блумфильд. -М., 1968. - 606 с.

3. Вайнрайх, У. Одноязычие и двуязычие /У. Вайнрайх //Новое в лингвистике. Вып.4. Языковые контакты. - М., 1972. - С. 64-69.

4. Вахобов, Т. Бозсозй ва статуси забони тоцикй/Т. Ва%обов//Маданияти сухан. - Душанбе, Маориф, 1990.

5. Исаев, М.И. Взаимодействие и взаимообогащение национальных языков/И. Исаев. //РЯШ, 1972,№6. - С.6-11.

6. Крысин,Л.П. Иноязычные слова в современном русском языке/Л.П. Крысин. Ин-т рус.яз.АН СССР,-М.,1968. - 208 с.

7. Кушлина, Э.Н. Таджикские и узбекские слова в русском языке/Э.Н. Кушлина.Душанбе, 1962. - 78 с.

8. Хауген,Э. Процесс заимствования/Э.Хауген.//НЛ.вът.У1. -М., 1972. -С.277-289.

References:

1. Asfandiyarov,I.A. Russian Language in Uzbekistan under the Conditions of Developed Socialism/I.A.Asfandiyarov.-Tashkent. 1982. -PP.36-38.

2. Blumfield, L.B. Language //L.B. Blumfield, M.,1968.- 606pp.

3. Vainrach,U. Monolingual and Bilingual /U. Vainrach// The News in Linguistics. Vol. 4.Linguistic contacts. -M., -1972. - PP. 64-69.

4. Vakhobov,T. Renewing and the Status of the Tajik Language/ T. Vakhobov//Discourse Culture. - Dushanbe:Enlightenment, 1990

5. Isaev, M.I. Interaction and enrichment of National Languages. I.Isaev/RLS,1972.Vol.6. -PP.6-11.

6. Krusin, L.P. Foreign Words in Modern Russian. The Institute of the Russian Language. USSR,-M.,1968. - 208pp.

7. Kushlina, E.N. Tajik and Uzbek words in the Russian Language/E.N. Kushlina. Dushanbe, 1962. -78pp.

8. Haugen, E. The Process of borrowing/E. Haugen.//Issue 6. -M.,1972. - PP. 277-289.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.