CC BY
7Генеральный секретарь ООН возглавляет один из главных органов Организации -Секретариат. В течение более чем полувека круг функций и задач, возлагаемых на Секретариат, существенно расширялся и усложнялся. К концу XX столетия объем функций Секретариата стал охватывать практически все основные направления деятельности ООН и ее главных органов, а также ее региональных отделений.
ON THE ISSUE OF THE POWERS OF THE UN SECRETARY-GENERAL AND THE FUNCTIONS OF THE SECRETARIAT
In this article, the author examines the status, functions of the UN Secretary General, as well as the main functions of the Secretariat headed by him.
The Secretary-General of the United Nations is the chief administrative officer of the Organization. According to the Charter, he has the right to bring to the attention of the UN Security Council any issues that, in his opinion, could threaten the maintenance of international peace and security. These provisions determine the powers of the UN Secretary-General and, at the same time, provide him with ample opportunities for action.
The Secretary-General of the United Nations is headed by one of the main organs of the Organization - the Secretariat. For more than half a century, the range of functions and tasks entrusted to the Secretariat has expanded significantly and become more complex. By the end of the 20th century, the scope of the Secretariat's functions began to cover almost all the main areas of activity of the United Nations and its main organs, as well as its regional branches.
Сведения об авторе:
Негматова Шахноза Рузиевна - старший преподаватель кафедры международных отношений и дипломатии, Российско-Таджикского (Славянского) университета. Адрес: улица Мирзо Турсунзода 30, Душанбе 734025. E-mail: negmatova. sh@mail.ru. Телефон: 227-85-24
About the author:
Negmatova Shakhnoza Ruzievna - senior lecturer of the Department of International Relations and Diplomacy, Russian-Tajik (Slavonic) University. Address: Mirzo Tursunzoda street 30, Dushanbe 734025. E-mail: negmatova. sh@mail.ru. Phone: 227-85-24
САХ,МИ ДОНИШМАНДОНИ ЭРОНИТАБОР ДАР ТАР^УМАИ ОСОРИ ИЛМЙ БА ЗАБОНИ АРАБЙ ДАР АСР^ОИ VIII- IX
Абдуалимов А.М.
Донишго^и миллии Тоцикистон
Арабхо, ки Эронзаминро ба тасарруфи худ дароварда буданд, аз лихози тамаддун ва илму фарханг нисбат ба аквоми эронитабор дар дарачаи паст карор доштанд. Аз ин ру онхо мачбур буданд, ки дар давлатдорй ба тачрибаи бузурги мардумони ориёинажоди эронитабор такя намуда ва намояндагони ин аквомро ба кор чалб намоянд. Ин буд, ки намояндагони аквоми эронитабор тавонистанд дар шаклгирии тамаддуни исломй ва шохахои гуногуни илму фарханги хилофати араб мухимтарин накшро ифо кунанд. Яке аз хидматхои бузурге, ки дар умури ташаккул ва такомули тамаддуни исломй аз чониби гузаштагони халки точик ба анчом расидааст, тарчумаи осори илмию адабй аз забонхои гуногун ба забони арабй мебошад. Ин амр, ки бо номи «нахзати тарчума» ёд мешавад, дар ахди хилофати нахустин халифахои Аббосиён ба авчи аълои худ расид. Махз дар хамин давра бо шарофати захматхои хастагинопазири мутарчимони эронитабор бузургтарин асархои илмию адабй аз забонхои юнонй, пахлавй (форсии миёна), сурёнй, хиндй ба забони арабй баргардон шуда ва баъдан аз ин забон тавассути тарчума ба Аврупо рох ёфтанд.
Бояд гуфт, ки нахзати тарчума дар ахди ахалифахо Мансур (754-775), Х,орун (786809), Маъмун (813-833), хамчунин Мутаваккил(847-861) шакл ва мазмуни тоза касб намуда ва ба авчи худ расида буд. Мансур, ки худ донандаи фикх буда ва ба илмхои
фалсафа ва бахyсyс нучум pаFбат дошт, нахyстин халифа 6уд, ки муначчимони pасмиpо ба даpбоp оваpд. [1, с. 211] Тибки навиштаи Ибни Халдун Мансyp аввалин халифае буд, ки гypyхеpо баpои даp пойтахт оваpдани китобхои илмй ба Рум фиpистод. [2, с. 480] Ба навиштаи Масъудй низ Мансyp нахустин халифае буд, ки дастyp ба таpчyмаи китобхои илмй аз дигаp забонхо ба забони аpабй дод. Даp давpаи y осоpи мухиме даp илмхои нучум, тиб, pиёзиёт ва мантик ба аpабй таpчyма шуданд. Пас аз Мансyp даp ахди халифахо Махдй (775-785) ва Додй (785-786) нахзати таpчyма py ба pyкyд ниход. [3, с. 401] Лммо бо ба кyдpат pасидани халифа Доpyн, ки дастпаpваpони Яхё ибни Холиди Баpмакй буд, нахзати таpчyма ва даp баpобаpи он нуфузи фаpханги эpонй даp хилофат pанг ва нумуи тоза касб намуд. Даp тули 17 соли нуфузи ин хонадон даp даpбоpи Лббосиён Яхё ва фаpзандони y Ч,аъфаp ва Фазл бо баpпо намудани чаласахои бахсу мyнозиpа миёни пешвоёни дину мазхабхо (аз кабили мyнозиpа миёни саpони адёни ислом ва заpдyштй) эхёи pасмy одоби ахди Сосониён даp даpбоpи халифахои аpаб, чамъоваpии китобхои илмй ва таpчyмаи онхо ба забони аpабй тавонистанд чахони исломpо ба як маpхилаи нав воpид созанд.
Солхои кашмакаш ва чанг миёни ду фаpзанди Доpyн- Амин (809-813) ва Маъмун (813-833) нахзати таpчyма py ба pyкyд оваpд. Аммо бо ба кyдpат pасидани Маъмун нахзати таpчyма дyбоpа нашъу намо ёфт. Маъмун, ки кисмате аз зиндагии хyдpо даp Хypосон rarnpñ намуда буд, беш аз хамаи халифахои хонадони Аббосиён ба фаpханги эpонй гаpоиш дошт. Вай даp ибтидои хyкyмpониаш даp зеpи таъсиpи Фазли Баpмакй ва Сахл ибни ^py^ ки хаp ду эpонинажод буданд, ба мутолиаи ахкоми нучум ба тавpи чиддй шyFл ваpзида ва даp хyкмpонй шеваи подшохони сулолаи Сосониён, бахусус Лpдашеpи Бобаконpо пеш гиpифт. [4, с. 214] Ин буд, ки нахзати таpчyма даp давpаи Маъмун пyppавнактаpин маpхалаи хyдpо OFOЗ намуд. Вай мyдиpи «Байтулхикма» Салмо ва гypyхе аз зyбдатаpин мyтаpчимони даpбоppо баpои оваpдани асаpхои илмй ба Рум фиpистод. Дамчунин китобхонаи бyзypги Сосониён, ки Яздигypди севум хангоми фиpоp аз Тайсафун (Мадоин) ба Маpв интикол ёфта буд, аз чашми Маъмун дyp намонд.
Даp давpаи пас аз хилофати Маъмун донишмандони эpонитабоp, аз чумла Банй Мусо ва хонадонхои Бахтишу ва Юхано ибни Мосуя омили аслии pавнак ва пешpафти нахзати таpчyма буданд. Ахамияти ин донишмандон илова баp таpFибy ташвик ва химоятхои молии онхо, даp он буд, ки осоpи таpчyмашyдаpо ба тавpи тахассусй ва олимона мутолиа менамуданд. Бо ин ^p онхо мyтаpчимонpо вомедоштанд, ки нисбат ба коpи худ бодиккат бошанд. Ин буд, ки мyтаpчимони чиpадасте чун Дунайн ибни Исхок ва шогиpдонаш даp пайи ин сyпоpишдихандагони донишманд баpомаданд. Писаpони Мусо ибни Шокиp -Мухаммад, Ахмад ва Дасан, ки таpбиятёфтаи «Байтулхикма» -и Маъмун ва аз донишмандони маъpyфи улуми pиёзиёт ва нучум буданд, rypyx^ аз мyтаpчимони ваpзида, аз чумла Дунайн ва Дубиш ибни Дасан ва Собит ибни Kдpаpо бо дастмузди мохонаи 500 диноp (худуди 2, 125 гpам тиллои холис) истихдом каpданд. Дамчунин Дунайн бо чанд тани дигаp бо дастypи Банй Мусо ба Рум pафта, асаpхои зиёдеpо даp pиштахои тиб, pиёзиёт, фалсафа, мусикй ба БаFдод оваpданд. [5, с. 304]
Ин буд, ки даp тули се даха (825-854) аз 93 асаpи ба забони аpабй таpчyмашyдаи Ч,олинус 61 асаpаш бо сyпоpиши Банй Мусо, 18 асаpаш бо сyпоpиши хонадони Бахтишу ва 13 асаpаш бо сyпоpиши Юхано ибни Масуя анчом гиpифтаанд. [б, с. 30] Аз миёни осоpи таpчyмашyда ба забони аpабй даp pиштаи pиёзиёт метавон аз асаpхои pиёзидонх,ои Юнонй кадим Лpхимед (такp. 287-212 то м. ), Уклидус (Евклид-та^. а. 3 то м. ); даp pиштаи нучум аз асаpхои олими энсиклопедисти Юнонй кадим Батлимус (Клавдий Птолемей- такp. 87-165м. ); даp миёни осоpи тиббй асаpхои табиби Руми кадим Ч,олинус (129-200), хамчунин осоpи тиббй аз забонхои пахлавй (фоpсии миёна) ва хиндй; аз миёни осоpи фалсафй аз асаpхои файласуфони Юнони кадим Аpастy (384-322 то м. ), Афлотун (428-348 то м. ) ва Fайpа ном бypд.
Даp китоби доиpатyлмаоpифии «Лл-фехpист»-и Ибни Надим (ваф. 1000), ки таълифаш даp соли 987 ба анчом pасида ва та^ибан пyppа давpаи нахзати таpчyмаpо даp баp мегиpад, номи 632 китоб ва pисолаи аз забонхои гуногун ба забони аpабй таpчyмашyда зикp гаpдидааст. Аз ин микдоp 170 асаp ба тиб, 131 асаp ба pиёзитy
фалакиёт ва 118 асар ба фалсафа ва мантик мутаалликанд. Аз суи дигар, дар доираи хамин се хавзаи илмй аз 1447 китоб ва рисола дар улуми авоил факат 3038% тарчума будааст. Нисбати тарчума ба мачмуи тарчума ва таълиф дар хар яке аз хавзахои ёдшуда чунин будааст: Дар риштаи тиб аз 476 асар 40 %; дар риёзит ва фалакиёт аз 476 асар 27, 5% ; дар фалсафа ва мантик аз 431 асар 27%. [7, с. 401]
Бояд афзуд, ки тарчумаи аксари осори ба забони арабй тарчумашуда ба химмат ва калами донишмандони эронинажод ба анчом расидаанд. Дар ин радиф метавон пеш аз хама аз Ибни Мукаффаъ, Собит ибни ^ара, Даччоч ибни Юсуф ибни Матар, Исхок ибни Дунайн, Далол ибни Абдухалол, Абулхасани Ахвозй, Дунайн ибни Исхок, Умар ибни Фаррухон, Абулхасан Алй ибни Зиёда Тамимй, Абухотами Балхй, Чурчис ибни Бахтишуъ, Яхё ибни Адй, Ибни Даммор, ^усто ибни Луко ва дигарон ном бурд.
Добили зикр аст, ки тавассути тарчума аз осори улуми авоил ба забони арабй бо дасти мутарчимони чирадасти эронитабор донишмандони риштахои мухталифи давраи садри ислом на танхо бахрабардорй кунанд, балки бар асари афзудани дониши худ тавонистанд мероси илмии гузаштагонро накд намоянд. Аз чумла, Закариёи Розй бо таълифи «Ал-шакук илал Чдлинус», Ибни Дайсам бо нигориши «Ал- шакук илал Батлимус», Ибни Сино бо таълифи «Дикмаал Мушрикайн», ки ба сабаби мазмун ва максуди хосаш метавон онро «Ал-шакук илал Арасту» номид, дар садади ошкор сохтани норасоихои се рукни улуми юнонй - Ч,олинус, Батлимус ва Арасту баромадаанд. [8, с. 41]
Дар радифи ин амр, донишмандони садри ислом, ки аксар эронитабор буданд, барои нахустин бор равиши тачриба ва мушохидаи мустакимро дар илмхои табий ба кор бастанд. Хуллас, нахзати тарчума, бегумон, дастгохи фикрии чахони исломро дучори дигаргунихои маъношинохтй ва равишшинохтии амик намуда ва аз миёни илмхое, ки тавассути тарчума ба олами ислом рох ёфт, пеш аз хама мантик мавриди таваччухи мувофикон ва мухолифон карор гирифт.
АДАБИЁТ
1. Масъудй, Абулхасан. Муручу-з-захаб ва маъодин-ил-чавхар. Ч. 5. - Техрон, -2008. - С. 211.
2. Ибни Халдун. Мукаддима. Ч,. 1. - Техрон, -1983. -С. 480.
3. Ибни Надим. Ал-Фехрист. - Техрон, 1381 (2002). -С. 401.
4. Масъудй, Абулхасан. Муручу-з-захаб ва маъодин-ил-чавхар. Ч. 5. - Техрон, 2008. -С. 214.
5. Ибни Надим. Ал-Фехрист. -Техрон, 2002. - С. 304.
6. Донишномаи чахони ислом. Ч. 7. - Техрон, 2003. - С. 30
7. Ибни Надим. Ал- Фехрист. - Техрон, 2002. -С. 401.
8. Донишномаи чахони ислом. Ч. 7. - Техрон, 2003. -С. 41
РОЛЬ ИРАНСКИХ УЧЁНЫХ В ПЕРЕВОДЕ НАУЧНЫХ ЛИТЕРАТУР НА АРАБСКИЙ ЯЗЫК В VIII- IX ВЕКАХ
Иранские ученые сыграли главную роль в период исламского возрождения, в частности в формировании и совершенствовании цивилизации Исламского мира. В данной статье роль Иранских племен заключается в переводе научных произведений из греческого, сирийского, персидского и индийского языков на арабский язык, лишь для того чтобы посредством ознакомления с произведениями формировалась исламская цивилизация и внеслась в обучение и исследование.
Ключевые слова: цивилизация, культура, перевод, переводчик, наука, ученые, иранцы, доисламский, ислам, арийцы.
THE ROLE OF IRANIAN SCIENTISTS IN THE TRANSLATION SCIENTIFIC WORKS INTO ARABIC IN THE 8-9 CENTURIES
Iranian scientists played a major role in the period of Islamic revival in particular in the formation improvements of the civilization of the Islamic world. In this article the role of the Iranian tribes lies in the translation of scientific works from the a reek, Syrian, Persian and Indian languages into Arabic only in order to became familiar with the works farmed the Islamic civilization and entered the training and research.
Key words: civilization, culture, translation, translator, science, scientific, Iranian, pre-islamic, Islam, Aryans.
Сведения об авторе:
Абдуалимов Абдулвахоб Манонович - докторант (PHD) факультета истории, кафедры Истории таджикского народа Таджикского национального Университета. Тел: (+992)988979090
About author:
Abdualimov Abdulvahob Manonovich - doctor (PhD) faculty of history, deportment of the history of Tajik people, Tajik National University. (+992)988979090
АЗ ТАЪРИХИ МУКИМШАВИИ КИРГИЗДО ДАР НОДИЯИ ЛАХШ (^ИРГАТОЛ)
Толипова С. Ш.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Киргизхо яке аз халкиятхои кадимаи Осиёи Миёна буда, таърихи инкишофи этникии онхо тулонй ва хеле мураккаб мебошад. Новобаста аз он, ки доир ба масъалаи мазкур сарчашмахои таърихй, аз чумла маводхои бостоншиносй ва этникй хеле каманд, омузиши он аз назари таърихшиносон дур намондааст. Мудати шадидест, ки атрофи он тахкикотхои чидии илмй ба чашм мерасанд, гарчанде миёни олимон доир ба пайдоиш ва чобачошавии кавми киргиз акидахои гуногун чой доранд.
Тибки маълумотхои мавчуда ватани аслии киргизхо сохилхои Енисей буда, дар натичаи мухочиршавй ба Тиёншон ва омехташавии онхо бо кабилахои махаллй хамчун халкият инкишоф ёфтаанд. [1, с. 296] Шаркшиноси рус В. В. Радлов [2, с. 36] бар он акида аст, ки сокиншавии киргизхо ба Осиёи Миёна хануз аз асрхои VI-X огоз ёфтааст. Баъдтар дар асри XIII як микдори дигари кабилахои киргиз хамрохи мугулхо ба Осиёи Миёна ворид шуданд.
Аз назари В. В. Бартолд [3, с. 65] ватани аслии киргизхо сохилхои кули Киргиз-Нар (Мугулистони имруза) махсуб ёфта, дертар онхо зери фишори гунхо ба шимол ба суи Енисей харакат намудаанд.
С. М. Абрамзон [4, с. 85] дар маколаи худ менависад, ки омили асосии ба гуруххо чудошавй ва сокиншавии гуруххои кавмии ахолии Тиёншон ва атроофи он истилои чунгархо дар асри XVI -ва аввали асри XVII буд. Маххз хамин фишори чунгархо боиси кучидани кисми зиёди киргизхо ба водихои хамсояи Фаргона ва Туркистони Шаркй гардида, баъдан кисме аз ин гуруххо боз ба чойхои зисти аввалаашон баргаштаанд. «Ч,обачошавии гуруххои кавмии киргизхо, тавре ки холо вучуд дорад-менависад С. М. Абрамзон, - дар нимаи дуюми асри XIX ба вучуд омадааст». Аз ин мебарояд, ки механи аслии киргизхо сохили Енисей ва ватани дуюмашон доманакуххои Олтой ва кисматхои чанубии ин минтака будааст.
Доир ба масъалаи сокиншавии киргизхо дар минтакаи Лахш (Ч,иргатол) низ миёни олимон назари ягона вучуд надорад. Махмуд ибни Валй ва В. В. Бартолд дар он акидаанд, ки киргизхо ба нохияи Чиргатол дар асри XVII сокин шудаанд.
Ба гуфтаи В. В. Бартолд солхои 1635-1636 калмикхо бо сардории Хунтайши Батур ба киргизхо хучум мекунанд ва дар натича киргизхо ба тарафи Олой, Каротегин, Кулоб, Ширкент, Кошгар, Синзиян фирор намуданд. Калмикхо аз Бадахшон ва Дарвоз гузашта, ба киргизхо дубора хучум мекунанд, аммо ин хучуми онхо бебарор меанчомад.
Баъдтар дар асри XVIII дар Олойи гарбй кабилахои кесек, кидирша, бостон, тейит ва гайра чой мегиранд. Х,амин тарик ба Занкон (Ч,иргатол) лаб-лаби дарёи кабуд кабилахои тейит, кашка, кара-тейит, чал-тейит, сари-тейит кучида меоянд.
Дар аввал бештари ахолии бекигарихои Каротегинро киргизхо ташкил медоданд. Киргизохо дар шаркии Каротегин кад-кади дарёхои Кабуд (Кок-суу), Сурхоб (Кизил-суу) ва Муг (Мук-суу), чой гирифта, аз чануб то Обигарми кунунй пароканда зиндагй мекарданд.
Тибки тадкикоти илмии таърихшиносони киргиз А. Абишкаев ва Э. Манасов, киргизхо дар асри XVII ба Каротегин ва дигар минтакахои Точикистони имруза омадаанд. А. Абишкаев дар китоби «Киргизони Каротегин дар охири асри XIX- аввали асри XX» киргизхои нохияи Лахшро ба ду кисм «рост» ва «чап» таксим мекунад [5, с. 15-16 ].
