CC BY
3УДК 94(476) "17/20"
ЯУРЭЙСКАЕ НАСЕЛЬНЩТВА БЕЛАРУС1 У АГРАРНАЙ ПАЛ1ТЫЦЫ РАС1ЙСКАЙ 1МПЕРЫ1 У КАНЦЫ XVIII - ПАЧАТКУ XX СТ.: Г1СТАРЫЯГРАФШ I СУЧАСНЫ СТАН ДАСЛЕДАВАННЯУ
К.А. ТАЛЯРОНАК (Полацт дзяржауны ушверсШэт)
Анал1зуецца г1старыяграф1я i сучасны стан даследаванняу ггсторьп яурэйскага насельнщтва Беларуа, якое ажыццяуляла сельскагаспадарчую дзейнасць на беларусюх землях на працягу XIX стагоддзя. Робщца выснова, што гкторыя вывучэння дадзенага пытання пачынацца з другой паловы XIX стагоддзя. Першыя працы, яюя закранаюць праблему аграрнай палтык у адностах да яурэйства, часта наст публщыстычны характар з выразнай суб'ектыунай пазщыяй аутара. Аднак ужо з апошняй трэщ XIX стагоддзя закладваецца навуковая традыцыя у вывучэнт яурэйскай гкторып. За перыяд XIX - пача-так XXI стагоддзя па гэтай тэме быу назапашаны некаторы фактычны матэрыял. На яго аснове з 'явiуся шэраг даследаванняу, ятя закранаюць гiсторыю яурэйскай сельскай гаспадарк на тэрыторып беларусюх i укратсшх земляу у кантэксце агульнай гкторып растскага яурэйства. Аднак на сеняшнi дзень комплекснага i астэмнага даследавання, прысвечанага гкторый яурэяу-земляробау на Беларусi у кантэксце беларускай гкторып няма, што абумоулiвае яе грунтоуны аналiз i падрабязнае асвятленне.
Ключавыя словы: гiстарыяграфiя, яурэйскае насельнщтва, яурэйская сельская гаспадарка.
Уводзшы. У межах вызначанага даследавання ажыццяуляецца спроба раскрыць псторыю аграрнай палпыш Расшскай iMnepbii у адносшах да яурэйскага насельнщтва Беларуа праз аналiз удзелу яурэяу у сельскай гаспадарцы Беларуа на працягу XIX стагоддзя. Вызначэнне ролi яурэяу-земляробау у сацыяльна-эканашчным жыцщ беларускай вёсш з'яуляецца значным пстарычным аспектам як для псторьп асобных населеных пунктау, так i сацыяльна-эканамiчнай псторьп Беларуа у цэлым. Даследчыш яурэйскай гiсторыi неаднаразова звярталi увагу на выключную ролю яурэйскага этнасу у жыцщ беларуск1х гарадоу мяжы аселасцi, што, вiдавочна, было абумоулена колькасным фактарам. Пачынаючы з канца XVIII i да пачатку XX стагоддзя у некаторых беларуск1х гарадах колькасць яурэяу складала каля 70% ад агульнай колькасщ гарадск1х жыхароу. Яурэйская вясковая псторыя радзей прыцягвала увагу гiсторыкаУ, так як колькасць вясковага яурэйскага насельнщтва у параунанш з гарадск1м была зачна меншай. Гэтаму садзейнiчала супярэчлiвая мiграцыйная палпыка расiйскага урада, па вынiках якой яурэйскаму насельнiцтву было забаронена сялщца у вёсцы за выключэннем яурэяу-земляробау.
Аналiз пстарычных даследаванняу па вызначанай тэме прывёу да высноу, што для макамальна поунага асвятлэння аграрнай псторып яурэяу на беларуск1х землях неабходна улiчваць тры грунтоуныя групы прац: даследаваннi па гiсторыi расшскага заканадауства адносна яурэйскага пытання, працы па псторып расiйскага яурэйства i пстарычныя даследаваннi, прысвечаныя яурэям-земляробам.
Асноуная частка. Трэба адзначыць, што гiстарыяграфiя даследавання яурэйскай сельскагаспадарчай дзейнасцi на Беларуа прадстаулена адносна невялiкiм колам навуковых манаграфiй i артыкулау. Пытанш гiсторыi беларуск1х яурэяу доУгi час не падымалюя у навуковай лггаратуры як айчыннай, так i замежнай. Гэта звязана з тым, што традыцыйна у пстарыяграфп яурэйская псторыя Беларусi не вылучалася з агульнай псторып яурэйства Расй, так як асноуная колькасць яурэяу Расшскай iмперыi пражывала у межах яурэйскай аселасщ, якая праходзiла па тэрыторыi Беларуа, Лггвы i Укрaiны. Падцверджаннем такой пазщып у руска-яурэйскай пстарыяграфп могуць служыць словы гiсторыкa, пaчынaльнiкa руска-яурэйскай пстарычнай нaвукi С. Дубнова: "Отделить историю евреев в России от истории их в Польше и Литве невозможно, потому что евреи всех этих стран составляют при всем различии местных оттенков, одну культурно-бытовую единицу, имеют одно общее прошлое, испытали и ныне испытывают одни и те же судьбы, жили и живут под одинаковым режимом, наконец, потому что предки всех нынешних «русских» евреев были польскими евреями..." [1, с. 7]. Трэба адзначыць, што паняцце "рускае" або "расшскае яурэйства" адносщца не тольш да яурэйскага насельнщтва цэнтральнай Расй. "Рускае яурэйства" - гэта жыхары беларусшх, украшсшх i лггоусшх земляу [2, с. 26]. У працах дарэвалюцыйных псторыкау беларусюх яурэяу, у залежнасщ ад пстарычнага перыяду, да падзелау Рэчы Пaспaлiтaй нaзывaлi "яурэi Польшчы", з моманту уваходжання беларуск1х земляу у склад Расшскай 1мперып - "яурэi Пауночна-Заходняга краю", "беларусшя яурэi", "лiтвaкi". Сёння некаторыя навукоуцы Захаду, як1я займаюцца вывучэннем гiсторыi беларуск1х яурэяу, у свaiх працах працягваюць выкарыстоуваць гэтыя тэрмшы [1, с. 7].
Пры даследаванн аграрнай палиыш расiйскага урада у адносiнах да беларускага яурэйства мэтазгодным будзе у першую чаргу правесцi агляд прац па гiсторыi заканадауства Расiйскай iмперыi у сферы стварэння самастойнай сацыяльнай групы яурэяу-земляробау.
Першымi, хто звярнууся да даследаванняу заканадауства па яурэйсшм пытаннi, былi расiйскiя i яурэйсшя гiсторыкi, юрысты, публiцысты, чыноУнiкi. Вывучэннем прававога становiшча яурэяу на працягу XIX стагоддзя займалiся Ф.1. Леантовiч, В.О. Леванда, 1.Г. Аршанск i шэраг iншых даследчыкау. Значную каштоунасць для арыентацыi у заканадаучых актах аб яурэях-земляробах набыла праца юрыста В.О. Леванды, як1 склау "Полный хронологический сборник законов и положений, касающихся евреев, от уложения царя Алексея Михайловича до настоящего времени, 1649-1873. Извлечение из Полных собраний законов Росс. Империи" [3], выдадзены у Санкт-Пецярбургу у 1874 годзе. Нягледзячы на некаторыя пропуск! заканадаучых актау, дапушчаныя аутарам, зборшк з'яуляецца вельмi каштоуным дапаможнiкам пры даследаванш расшскага заканадауства аб яурэях. У дачыненш да аграрнай псторьп яурэяу у працы вылучаны асобныя раздзелы, як1я даюць пералiк заканадаучых дакументау аб яурэях-земляробах, яурэйсшм землеуладаннi i шш.
Трэба адзначыць, што выданню збора законау папярэднiчау артыкул, прысвечаны тэме яурэйскага земляробства на тэрыторыях Расiйскай iмперыi. У 1872 годзе В.О. Леванда надрукавау грунтоуны артыкул "К вопросу о земледелии у евреев в России" [4]. Пасля юрыст працягнуу працу над гэтай тэмай у часошсе-штотыднёвше "Русский еврей", дзе выйшл у свет некальк артыкулау пад агульнай назвай "К вопросу о земледелии у евреев в России" [5, 6]. Аутар ажыццявiу спробу зрабiць дэтальны аналiз прычын цяжкага становiшча яурэяу-земляробау на беларусшх i украiнскiх землях i выявщь прыроду адмоунага стаулення грамадства да новай сацыяльнай групы яурэйсшх гаспадароу.
Выпускшк Наварасiйскага (Адэсскага) ушверсггэта, вядомы юрыст, публщыст i грамадск дзеяч другой паловы XIX стагоддзя 1.Г. Аршанск1 быу адным з першых, хто звярнууся да вывучэння эканамiчнага становiшча яурэйскага насельнiцтва праз аналiз заканадаучых актау расiйскага урада. У сваёй працы "Русское законодательство о евреях" (1877) [7] ён выказвауся за наданне яурэям роуных з астатнiм насельнiцтвам правоу. Каштоунасць працы 1.Г. Аршанскага "Русское законодательство о евреях" заключаецца у тым, што ён не тольк1 дау каментарыi да заканадаучых актау аб яурэях, але i зрабiу спробу даследаваць пстарычнае развiццё матывау стварэння гэтых законау у сувяз! з агульным ходам юрыдычнага жыцця у Расшскай !мперьп. Нягледзячы на публщыстычны характар працы, аутар на навуковым узроун даказау, што прававое станов!шча яурэяу - гэта вельм! важны фактар у агульным стро! !х жыцця. Так1я высновы прывял да асазнання неабходнасщ натсання асобнага раздзелу дысертацьп, прысвечанай анал!зу заканадаучых актау Расшскай !мперьп, як1я рэгулявал працэс стварэння ! станаулення яурэйсшх земляробчых калонш ! пасяленняу у беларусшх губершях.
Аутарству 1.Г. Аршанскага належыць таксама нарыс аб юрыдычным статусе яурэйсшх каланютау Расшскай !мперьп [8]. Ён засяродз!у сваю увагу на тоеснасщ ! прычынах размежвання паняццяу "яурэй-калашст" ! "яурэй-земляроб" у !мперсшм заканадаустве ! у судовай практыцы. У сваёй працы ён прыходзщь да высновы ! упэунена даказвае, што згодна заканадаучым актам гэтыя два паняцщ сшашм!чныя ! рашэнн судовых спрау з удзелам яурэйскага насельнщтва павшны вырашацца у адпаведнасщ з юнуючым заканадауствам.
Самым! знакавьгш ! фундаментальным! даследаванням! XIX стагоддзя па псторьп яурэйскага земляробства на Беларуа ! увогуле на тэрыторьп Расшскай !мперьп з'яуляюцца кшп Вжтара Нштаыча Ншцша. Яшчэ хлопчыкам ён быу узяты у канташсты, пасля шмат год вывучау арх!вы афщыйнай перашсш Пецярбурга ! Новаросп. Праца з арх1вам! абумовша насычанасць яго даследаванняу шырошм колам розных дакументау ! статыстычных матэрыялау. У 1887 годзе першай выйшла у свет яго праца "Евреи земледельцы: историческое, законодательное, административное и бытовое положение колоний со времени их возникновения до наших дней. 1807-1887" [9], якая усебакова ашсвае станов!шча яурэйсшх земляробчых калонш Херсонскай ! Кацярынаслаускай губернш. Аднак для яурэйскай аграрнай псторьп Беларус найбольшую каштоунасць набыла яго другая праца "Еврейские поселения Северо и Юго-Западных губерний (1835-1890 гг.)" [10]. На сёняшш дзень гэта праца - адзшая манаграф!я па вызначанай тэме.
Манаграф!я В.Н. Шшцша «Еврейские поселения Северо и Юго-Западных губерний (1835-1890)», якая, яшчэ раз падкрэсл!м, з'яуляецца адзшай манаграф!яй па псторьп яурэйская сельскай гаспадарк на Беларуси заслугоувае падрабязнага разгледжання ! анал!зу. Праца выйшла у свет у 1894 годзе. Тэкст амаль цалкам пабудаваны на армуных справах, да як1х аутар меу прамы доступ. Аутарам працы адзначана, што арх1уных спрау аб яурэйсшх пасяленцах у беларусшх губернях нашмат менш, чым спрау аб яурэйсшх калошях у Паудневых губершях (Кацярынаслаускай ! Херсонскай). Даследчык падкрэсл!вае, што мэтай працы з'яуляецца "безпристрастно осветить колонизационный предмет, по которому до появления нашей книги "Евреи-земледельцы" в русской литературе не имелось никаких, из официальных источников, обстоятельных данных..." [10, с. 11]. У асобных 34 разделах грунтоуна
ашсваецца працэс стварэння земляробчых калонш на беларуск1х тэрыторыях, матэрыяльныя выдатш, спосабы к1равання калонiямi, умовы жыцця i шшыя аспекты гiсторыi яурэяу-земляробау на Беларусi. У аснову працы пакладзены прынцып аб'ектыунасцг Аутар гэта неаднаразова падкрэслiвае. Тым не менш шэраг тагачасных даследчыкау так1х, як эканамют Багушэвiч Ю.М., абвiнавачвалi Нтщна у суб'ектыунасщ падыходу да пытання i iмкненнi абаранiць яурэяу у вачах iмперскага грамадства. Праца В.Н. НЫцша выклiкала значны iнтарэс з боку не только айчынных крытыкау i аутарау, але i атрымала хутк1я станоучыя водгук1 у польскай, нямецкай i французскай публ^гстыцы. Кшга "Еврейские поселения Северо и Южно-Западный губерний (1835-1890)" защкавша таксама тагачасных аутарытэтных эканамiстау А.М. Ягунава, А.П. Субоцша, М.П. Заламанава.
Аднак нягледзячы на буйное кола выкарыстаных крынщ, працы В.Н. Нiкiцiна маюць шэраг недахопау. У даследаваннях напластавана шмат арх1уных дакументау, як1я часта падаюцца без аналiзу i са шматразовай паутаральнасцю, дэталёвыя на першы погляд таблiцы не заусёды поуныя (не узгадваюцца некаторыя беларускiя губернi). Статыстычны матэрыял, прыведзены у даследаваннi НЫцша, не быу цалкам астэматызаваны. Аднак дадзеныя па некаторым беларуск1м губерням (Магшёуская i Мiнская) з'яуляюцца адзшай крынiцай па гiсторыi земляробчых пасяленняу на Беларусi з-за адсутнасцi щ дрэннай захаванасцi дакументау у арх1вах Беларусi i Расй. Гэты факт дазваляе аднесцi манаграфiю "Еврейские поселения Северо и Южно-Западный губерний (1835-1890)" да разраду крынщ пры даследаванш гiсторыi яурэйскай сельскагаспадарчай дзейнасцi на Беларуси
Актуальнасць праблемы палиычна-прававога статусу яурэяу, з'яуленне даследаванняу i публжацый заканадаучых актау сведчыла аб росце щкаунасщ у тагачасным грамадстве да яурэйскага пытання.
Аднак да пачатку 80-х гадоу XIX стагоддзя працы па псторьп яурэяу Расiйскай iмперыi насш хутчэй публщыстычны характар, чым навуковы. Да разраду так1х даследаванняу можна аднесцi кнiгi i артыкулы М.М. Галщына, М.Д. Градоускага i шш. М.М. Галщын л1чыу яурэйскую палиыку царскай адмiнiстрацыi на новадалучаных пасля трох падзелау Рэчы Паспалiтай землях неаргашчнай, аднак падкрэслiвау перыядычнасць станоучых памкненняу у вырашэнш яурэйскага пытання. М.Д. Градоусш, напрыклад, разглядаючы правы яурэяу у Расй, выказвау меркаванне, што захаванне мяжы аселасцi наносщь страты эканамiчнаму развщцю iмперыi. Ён быу прыхшьшкам ураунавання правоу яурэяу з астатнiмi жыхарамi Расй, падкрэ^вау неабходнасць спрашчэння заканадауства [2, с. 8].
Менавгга з канца XIX - пачатку XX стагоддзя са з'яуленнем яурэйскай навукова пстарычнай школы у Пецярбурзе, заснавальнiкам якой быу С.А. Бяршадсш, а пераемнiкам С.М. Дубнау, пачалася мэтанак1раваная праца па вывучэнню гiсторыi расiйскага, а значыць i беларускага яурэйства. С.М. Дубнау стау цэнтральнай фiгурай у пстарыяграфп яурэйскай гiсторыi канца XIX - пачатку XX стагоддзя. Яго аутарству належаць так1я важк1я працы па яурэйскай праблематыцы як "Новейшая история еврейского народа. (1789-1881)" [11], "Евреи в России и Западной Европе в эпоху антисемитской реакции. (1894-1914)" [12] i шш [13, 14].
Галоуным чынам палпычна-прававым аспектам яурэйскай псторып былi прысвечаны працы маладога гiсторыка Ю.1. Гесэна. Ён змог увесщ у навуковы зварот сотш арх1уных дакументау. А адно з яго асноуных даследаванняу па псторып яурэяу "История еврейского народа в России" [15] цалкам заснавана на дакументах, звязаных з беларусшм яурэйствам. Шырокае кола тэматычных сюжэтау гэтай працы закранае псторыю царскага заканадауства аб яурэях. Аднак прысутшчаюць i вынiкi даследаванняу унутранага жыцця яурэйскага насельнщтва. Пэуную важнасць для даследавання аграрнай палiтыкi Расiйскага урада у адносiнах да яурэяу прадстауляе яго наступная праца "О жизни Евреев в России. Записка в Государственную Думу" [16]. У асобным падраздзеле кшп аутар дае пералж i каротк1 аналiз абмежаванняу да яурэяу вёсак i сёлау.
Трэба адзначыць, што Ю.1. Гесэн быу першым гiсторыкам, як1 атрымау доступ у дзяржауныя арх1вы. На думку даследчыка, стваральнiкамi рускага заканадауства часоу iмперыi рухала памылковая думка аб тым, што яурэi сваёй эканамiчнай дзейнасцю стваралi сур'ёзную пагрозу гаспадарчай дзейнасцi насельнiцтва iмперыi, галоуным чынам сялянству. Гэту навуковую праблему закранау у сваiх працах i Н.Н. Галщын. Адрозненне пам1ж дзвюма даследчыцкiмi iнтэрпрытацыямi заключалася у тым, што Галщын сапрауды лiчыу яурэяу вшаватыЕШ у беднасцi сялянства. Гесэн, наадварот, сцвярджау, што расiйскi урад рабiу з яурэяу адзiных вiнаватых у надзвычай неспрыяльным становiшчы сялянства, паквдаючы без увагi самавольства памешчыкау-землеуласнiкау. Ташя палажэннi замацоувалiся у заканадаустве, у вышку чаго у Расй неаднаразова прымалюя непадрыхтаваныя i таму часта правальныя спробы змянiць характар жыцця яурэяу [17, с. 21].
Прававыя аспекты земляробчага пытання у адносшах да яурэйсшх землеуласнiкау даследавау Б.Г. Альшамоусш. Яго пстарычна-юрыдычная праца дазваляе прааналiзаваць погляд расiйскiх улад на яурэйскае землеуладанне у XIX стагоддзi [18].
Канец XIX - пачатак XX стагоддзя азнамянаваны з'яуленнем шэрагу калектыуных абагульняючых прац. Значнай падзеяй павiнен быу стаць выхад пятнадцацггомнай "Истории еврейского народа" [17, с. 22]. Друпм выданнем, якое стала своеасаблiвым вынiкам дарэвалюцыйнай пстарыяграфп, была Яурэйская энцыклапедыя. Рэдакцыя уключыла у яе даволi арыпнальныя артыкулы па псторьп усходнееурапейскага яурэйства. Яурэйскаму землеуладанню i земляробству, у тым тку i на беларускiх тэрыторыях Расшскай iмперыi, прысвечаны артыкулы "Земледелие среди евреев в России" [19], "Землевладение по русскому законодательству" [20].
Пры даследаванш яурэйскага земляробчага вопыту важна звярнуць увагу на працы па псторып яурэйсшх земляробчых пасяленняу у XIX стагоддзi на тэрыторыi украшсшх губерняу. У дарэвалюцыйнай пстарыяграфп можна адзначыць працу Б.Б. Бруцкуса "Еврейские земледельческие поселения Екатеринославской губернии (статистико-экономические очерки и исследования) (1910) [21]. Праца з тэксам даследавання дазваляе стварыць сацыяльна-эканамiчны партрэт яурэйскага земляроба
XIX стагоддзя i правесцi параунальную характарыстыку гiстроыi станаулення i развщця аграрнага эксперыменту з яурэйсшм насельнщтвам на Беларусi i Украiне.
Трэба адзначыць, што з пачаткам Першай сусветнай вайны праца над некаторыгш даследаваннямi была спынена. Сярод iх даследаваннi I. Чэрыковера, I. Цынберга, П. Марэка, шматтомная "История еврейского народа" [17, с. 25]. Тым не менш, дзякуючы працы некальшх пакаленняу гiсторыкаУ Расiйская iмперыя стала адным з буйнейшых цэнтрау яурэйсшх пстарычных даследаванняу у тагачасным свеце. Былi пастаулены важныя гiстaрыягрaфiчныя праблемы, створана шырокая крынiцазнаучая база, закладзена навуковая традыцыя.
Нак1раванасць i рэзультатыунасць працы савецк1х гiсторыкаУ вельмi добра адлюстраваны у працы Н.1. Рутберга, як сумесна з калегамi стварыу храналапчна-тэматычны паказальнiк лiтаратуры аб яурэях [22], выдадзенай за 1917-1991 гады на рускай мове. Аутарамi ставшася задача не тольк1 паказаць, што публжавалася аб яурэях i па яурэйскаму пытанню, але i прадэманстраваць дынам^ гэтых выданняу па гадам ад падзення iмператарскай Расii да распаду савецкага рэжыму. Храналагiчны прынцып размеркавання матэрыялу дае выразнае прадстауленне аб палiтыцы савецк1х уладау у адносшах да яурэйскага насельнiцтва. Калi у 1917-1919 гадах публiкацыi розных яурэйсшх аргашзацый даволi шматлiкiя, то у 20-я i пачатку 30-х гадоу iх у значнай ступеш змяняюць выданнi ОЗЕТа i КОМЗЕТа.
Падцверджаннем высноу Н.1. Рутберга стау яшчэ той факт, што узшкшыя у сярэдзiне 20-х гадоу
XX стагоддзя даследчыцшя цэнтры па вывучэнню яурэйскай гiсторыi, асноуныя з яшх былi у Мiнску i Юеве, тольк на працягу першых некальш год сваёй дзейнасцi змаглi прадоужыць папярэднi нак1рунак руска-яурэйскай пстарычнай навуш. Так, заснаваны у 1924 годзе у Мiнску у 1нстытуце беларускай культуры (1нбелкульт) яурэйск аддзел штэуауна займауся пстарычныЕШ даследаваннямi. У гэты перыяд у рэспублiцы праводзiлася палпыка беларусiзацыi, якая выступала за развщцё нацыянальных культур як беларускай, так i iншых народау, пражываючых на тэрыторыi БССР. Гэта стымулявала развщцё пстарычнай навук1. У друкаваным органе яурэйскага аддзела 1нбелкульта - часотсе "Цайтшрыфт" ("Временник") друкавалiся працы пстарычнай, сацыялапчнай i краязнаучай секцый аддзела. Але у пачатку 30-х гадоу XX стагоддзя сиуацыя у рэспублщы мяняецца. Яурэйсшх гiсторыкаУ пачынаюць абвшавачваць у нацыяналiзме, шавiнiзме i аяшзме. Шмат даследчыкау было рэпрэсiравана. Дзейнасць пстарычнай секцып звярнулася да вывучэння удзела яурэйсшх працоуных у рэвалюцыйным руху. [2, с. 9-10]. Наступныя падзеi палиычнага i сацыяльна-грамадскага характару садзейнiчалi зачыненню аддзела у пачатку 30-х гадоу XX стагоддзя. Пачынаючы з гэтага моманту i да 90-х гадоу не з'явшася шводнай навуковай працы па гiсторыi яурэяу. Адносна яурэйскага земляробства на Беларуа i у цэлым у Расшскай iмперыi у навуковай лiтаратуры распаусюджвалася думка аб тым, што iмперскi урад вельмi адмоуна ставiуся да вдэй аб далучэннi яурэйскага насельнщтва да сельскагаспадарчай дзейнасцi. У савецкага аутара 20-х гадоу Ю. Ларына "Евреи и антисемитизм в СССР" катэгарычным тонам сцвярджаецца аб тым, што царск урад забараняу яурэйскаму насельнщтву займацца земляробствам [23, с.36].
З пачаткам 90-х гадоу XX стагоддзя на Беларуа, як i у шшых рэспублiкaх былога СССР, пачынаецца якасна новы этап у пстарычнай навуцы. Ён характарызавауся iмкненнем вучоных стварыць аб'ектыуную псторыю сваёй крашы, якая б не залежыла ад iдэaлогii уладау i заснаваную на дакументальных крынiцaх з адчыненых для даследаванняу арх1вау. Дзякуючы гэтаму многiя пстарычныя пaдзеi i факты aтрымaлi iншaе, часта супрацьлеглае папярэдняму, асвятленне. У той жа час узшкла неаб-ходнасць вывучэння новых, раней iгнaрaвaных, аспектау гiсторыi. Менавгга такой стала для беларуск1х псторыкау яурэйская псторыя. Надзвычайную цiкaунaсць яна выклжала як у сaмiх яурэйсшх наву-коуцау, так i у даследчыкау гiсторыi Белaрусi у цэлым [1, с. 11].
Навукоуцы РэспублЫ Беларусь актыуна дaлучылiся да удзелу у канферэнцыях па гiсторыi яурэйскага этнасу i тым самым падцвердзш з'яуленне новага нaкiрунку у пстарыяграфп - гiсторыi беларуск1х яурэяу. Асaблiвa знакавай была мiжнaроднaя навуковая канферэнцыя, aргaнiзaвaнaя на-цыянальным нaвуковa-aсветнiцкiм цэнтрам iм. Ф. Скарыны у 1994 г.: "Яурэйская культура Беларуа i яе
узаемадзеянне з беларусшм! ! шшыш культурам!". Зборшк матэрыялау гэтай канферэнцьп "Беларусша. 4." [24] адлюстравау усю сур'ёзнасць адносш навуковай грамадскасщ РэспублЫ Беларусь ! замежных даследчыкау да праблемау вывучэння псторьп яурэяу Беларуси Зборшк змяшчае артыкул "Яурэ! ! земляробства у БеларусГ [25] пад аутарствам беларуск1х псторыкау У.А. Сосна ! С.М. Ходзша. Даследчык1 паспрабавал! зрабщь анал!з аграрнага эксперыменту расшскага урада над яурэйсшм насельнщтвам мяжы аселасцп ! прыйшл да высноу, што эксперымент не меу поспехау па прычыне непаслядоунасщ заканадаучай палиыш урада ! адсутнасщ неабходных матэрыяльных рэсурсау для рассялення ! грашовай падтрымк1 яурэйсшх земляробау.
У.А. Сосна працягвае звяртацца да псторьп яурэйсшх сялян у сваёй манаграфи, прысвечанай псторьп сялянства Беларуа. На думку аутара, спробы царскага урада прымацаваць яурэяу да зямл не мел! поспеху не з прычыны няздольнасщ яурэяу да вядзення сельскай гаспадарш, а у сувяз! з канкрэтным! пстарычньгш абставшам!, як1я не садзейтчал! развщцю такой традыцьи [26, с. 100].
Трэба адзначыць, што у канцы 90-х гадоу XX стагоддзя у асноуным адбывалася накапленне пстарычных дакументау ! матэрыялау, вылучэнне навуковых падыходау ! складванне методык1 вывучэння яурэйскай псторьп Беларуси Гэта падцвярджае з'яуленне першых выданняу, аутары яшх !мкнулюя злучыць папулярнасць падачы матэрыялу з псторыка-навуковым падыходам. Асабл!вую значнасць набыл працы Э.Р. 1офе. Яго кшп ! шматкая колькасць артыкулау, натсаныя у папулярным стыл!, знаёмяць чытача з псторыяй, культурай, традыцыям! яурэяу Беларус [27, 28]. Даследаванне асобных аспектау яурэйскай аграрнай псторьп на Беларуа без ул!ку такога кшталту прац будзе няпоуным. Акрамя таго, кшп аутара падаюць шмат факталапчнага матэрыялу, што прадстауляе штарэс не тольк1 для масавага чытача, але ! для навукоуцау.
Актуальным! пры даследаванн сельскагаспадарчага жыцця яурэяу Беларуа будуць працы па псторьп гарадоу ! мястэчак Беларуа, дзе на працягу XIX стагоддзя масава пражывала яурэйскае насельнщтва. Аутары ташх прац звычайна стараюцца усебакова ахарактарызаваць жыццё яурэяу у тым щ шшым населеным пункце. Таму пры даследаванш спецыф!чных рыс аграрнага жыцця яурэяу абавязковым будзе знаёмства з працам! так1х даследчыкау яурэйскай псторьп, як Л. Смшавщш, А. Падлшсш, Л. Шкуцько, А. Шульман, В. Сабалеуская, А. Разенблюм ! шш. Асабл!вую увагу неабходна звярнуць на навуковыя працы В.А. Сабалеускай, у прыватнасщ, на яе артыкул "Сельскохозяйственная деятельность евреев Белоруссии в XIX веке" [29], дзе псторык анал!зуе аграрную палиыку Расшскага урада па стварэнню яурэйсшх земляробчых калонш на прыкладзе Гродзенскай губерш. Тэма яурэйскага земляробства на Беларуа таксама узгадваецца у манаграфи аутара "Повседневная жизнь евреев Беларуси в конце XVIII - первой половине XIX века" [30, с. 134-144, с. 191].
Як ужо адзначалася, аграрная палиыка Расшскай !мперьп у адносшах да яурэяу уяуляе сабой той бок пстарычнага мшулага, даследаванне якога немагчыма без глыбокага анал!зу расшскага заканадауства. Больш таго, заканадаучыя акты таго перыяду з'яуляюцца важнай пстарычнай крынщай па псторьп сацыяльна-эканам!чнага становшча беларускага яурэйства. У гэтым нак1рунку праводзщь свае даследаванн Ю.В. Функ. У сваёй працы "Евреи Беларуси в конце XIX - начале XX вв." даследчыца случна адзначае, што жыццё беларуск1х яурэяу можа быць дастаткова вывучана на падставе заканадаучых актау таго часу, так як менав!та заканадауства з'яулялася галоуным рэгулятарам уах бакоу грамадскага жыцця [31, с.14].
Асобна хацелася б звярнуць увагу на выданш навуковага штогодшка "Цайтшрифт", (<<Т8ау18Ьпй>>,<<о5"|~1й'о:п^>>), як1 цалкам прысвечаны яурэйсшм даследаванням. Прэзентацыя першага нумара адбылася у 2011 годзе. Штогодшк ставщь сваёй мэтай асвятляць навуковыя пытанш беларускай ! усходнееурапейскай юдат ! пазщыянуецца як выданне, якое працягвае традыцьп беларускай юдаЫ, закладзеныя часошсам «Цайтшрыфт» у 1926-1931 гадах. У першым нумары штогодшка яурэйскай сельскагаспадарчай калашзацьп на Беларуа у першай палове XIX стагоддзя прысвечаны асобны раздзел, дзе прадстаулены адпаведныя тэматычныя артыкулы так1х навукоуцау, як I. Соас, Ш. Баравы, А. Бужэв!ч [32-34]. Абагульняючай рысай !х прац з'яуляецца акцэнтаванне уваг! на той катэгорьп яурэйскага насельн!цтва, якое паюдала беларуск1я тэрыторы! для удзелу у стварэнн! земляробчых калон!й на тэрыторьп укра!нск1х губерняу.
Сучасная рассшская г!стар^1яграф!я давол! багатая на даследаванш па яурэйскай псторьп. Разглядаючы пытанне аграрнай пал!тык1 царскага урада у аднос!нах да яурэяу мяж^1 аселасщ, неабходна звярнуць увагу на працы А.Б. М!ндлша. Значнае кола яго артыкулау прысвечана прававому станов!чш^ яурэйскага насельнщтва Рас!йскай !мперы! у канцы XVШ - пачатку XX стагоддзя, псторьп дзейнасщ Кам!тэтау па яурэйскаму пытанню [35-37]. Асабл!васцю навуковых прац А. Мшдлша з'яуляецца тое, што розныя бак1 яурэйскай г!сторы! падаюцца у адпаведнасц! з храналог!яй праулення рас!йск1х !мператарау. Аутар акцэнтуе увагу на залежнасщ пал!тык1 па яурэйскаму пытанню ад асабютага стаулення !мператарау да яурэйскага этнасу.
Адным з апоштх расшсшх даследаванняу, у як1м закранаецца пытанне прававога рэгулявання яурэйскай земляробчай калашзацып у Расiйскай iмперый, з'яуляюцца артыкулы i дысертацыя [38, 39] расшскага гiсторыка права Я.У. Абакумавай. Аутар разглядае прававы статус яурэяу у Расшскай iмперыi у сферы аргаизацып iMi земляробчых калонiй, аналiзуюцца прычыны, з як1х дзяржава iмкнулася прымусщь яурэяу займацца сельскай гаспадаркай, заканадауства, якое рэгулявала адпаведныя праваадносiны i паследствы такой палiтыкi.
Псторыя стварэння яурэйсшх земляробчых калонiй набыла папулярнасць сярод украiнскiх псторыкау. Даследаваннi В. Нахмановiча, Р. Бесiцкага, У. Шчушна [40-43] раскрываюць псторыю стварэння яурэйсшх калонш, аргашзацыю школьнай адукацыi, духоуна-культурнае жыццё яурэйскiх земляробау. Знаёмства з гэтым даследаваннямi дазваляе правецi параунальную характарыстыку памш яурэйскiмi земляробчымi пасяленнямi на тэрыторыi беларуск1х i украшсшх губернiй, зрабiць высновы аб агульных i адрозных рысах заканадаучай палггыш адносна яурэйсшх земляробчых калонiй Пауночнага i Пауднёва-Заходняга краю.
Што датычыцца вывучэння псторыи беларускiх яурэяу замежнымi даследчыкаш, то тут доуп час iснавалi два асноуныя нак1рунк1. Да першага нашрунку адносяцца навукоуцы, як1я не дзялш псторыю руск1х яурэяу на псторыю беларуск1х, польских, украiнскiх, лiтоУскiх яурэяу. 1х працы насiлi агульнанавуковы характар. Другая плынь навукоуцау займалася вывучэннем выключна палиычнага жыцця яурэяу [2, с. 13].
Першым заходнiм псторыкам, як1 у сваiх працах вылучыу тэрыторыю Беларусi у асобны рэпён Расiйскай iмперыi, стау С.В. Бэйран. У сваёй працы "The Russian Jew under Tsars and Soviets" [44] ён закрануу такiя пытанш яурэйскай гiсторыi, як заканадауства, антысемiзм, адукацыя, дэмаграфiчныя змены яурэйскага насельнщтва, урбашзацыя, мпрацыя, рэлiгiя, культура i iнш. Бэйран старауся ахапiць усю тэрыторыю Расiйскай iмперыi, пры гэтым у сваёй кнiзе ён звяртаецца да тэрыторыi так званай White Russia (Белая Ра^), пад якой маюцца на увазе беларускiя землi .
Значную увагу гiсторыi стварэння класу яурэйскiх земляробау на тэрыторыi Расiйскай iмперыi i СССР надавау вядомы гiсторык, публiцыст, грамадскi i палиычны дзеяч А.1. Салжанiцын. Нягледзячы на навукова-папулярны характар яго кшг [45, 46], фактычны матэрыял па вызначанай тэме падаецца з захаваннем прынцыпу навуковасцi. Каштоунасць працы у тым, што аутар узгадвае псторыю яурэйскага аграрнага эксперыменту за перыяд iснавання Расiйскай iмперыi i савецкай дзяржавы.
Апошнiя працы iзраiльскiх i амерыканскiх даследчыкау факусiруюць сваю увагу на даследаванш культурнай гiсторыi яурэяу Расшскай iмперыi i праблем узаемадзеяння яурэйскiх абшчын з неяурэйскiм асяроддзем. Пытаннi аграрнай палiтыкi разглядаюцца у агульным кантэксце заканадаучай творчасцi Расшскай iмперыi у адносiнах да яурэйскага насельнщтва.
Заключэнне. Псторыя вывучэння яурэйскай сельскагаспадарчай дзейнасцi на Беларусi мае даунюю традыцыю. 1мкненне расiйскага урада далучыць яурэяу да земляробчай працы праз актыуную законатворчасць адлюстроувалася у тагачаснай навуковай i публщыстычнай лггаратуры. Тым не менш, нягледзячы на папулярнасць праблемы яурэйскага аграрнага вопыту сярод гiсторыкаУ, публiцыстау, грамадска-палпычных дзеячоу, дарэвалюцыйная riстарыяграфiя большую увагу звяртала на становiшча яурэйскiх калонiй на тэрыторыi украiснкiх губернiй, i яурэйскае земляробства на Беларусi узгадвалася у кантэксце iх развiцця. Савецкая riстарыяграфiя характарызавался распаусюджаннем у навуковых працах думк аб забароненым статусе сельскагаспадарчай дзейнасщ для яурэйскага насельнiцтва. Пытанне псторын яурэйскiх земляробчых калонiй i пасяленняу на Беларусi стала падымацца у сучаснай беларускай, украiнскай i расiйскай пстарычнай навуцы. Аутары мэтанашравана звяртаюцца да вывучэння асаблiвасцяу заканадаучай палиыш царскага урада адносна беларусшх яурэяу-земляробау, iмкнуцца выявщь асаблiвасцi i падабенствы памiж яурэйскiмi земляробчымi калонiямi Беларусi i Украiны. Аднак агляд навуковых прац на вызначаную тэму паказау адсутнасць буйных комплексных даследаванняу у сучаснай пстарычнай навуцы. Прыведзеная вышэй навуковая лiтаратура па праблеме прадстаулена невялiкай колькасцю артыкулау. Таю стан пстарычных даследаванняу абумовiу больш дэталёвае вывучэнне яурэйскай аграрнай псторын у кантэксце сацыяльна-эканамiчнай гiсторыi Беларуси
Л1ТАРАТУРА
1. Герасимова, И.П. Проблемы изучения истории евреев Беларуси в отечественной историографии / И.П. Герасимова // Евреи Беларуси. История и культура: Сборник научных трудов. - Минск :Бестпринт, 1997. - С. 7-18.
2. Киммель, Е. Становление источниковедения истории евреев Беларуси / Е. Киммель // Материалы Шестой Ежегодной междунар. междисциплинарной конф. по иудаике, Москва, 1-3 февр. 1999 г., / редкол.: Р.М. Капланов [и др.]. - Ч. 3 : Еврейская культура и культурные контакты. - С. 26-32.
3. Леванда, В.О. Полный хронологический сборник законов и положений, касающихся евреев, от Уложения царя Алексея Михайловича до настоящего времени, от 1649-1873 г / В.О. Леванда. - СПб., 1874. - 1158 с.
4. Леванда, В.О. К вопросу о земледелии у евреев в России / В.О. Леванда // Еврейская библиотека : историко-литературный сборник. - 1872. - Т. 2. - С. 347-382.
5. Леванда, В.О. К вопросу о земледелии у евреев в России / В.О. Леванда // Русский еврей. - 1879. - 24 сент. -№ 4. - С. 103-107.
6. Леванда, В.О. К вопросу о земледелии у евреев в России / В.О. Леванда // Русский еврей. - 1879. - 31окт. -№ 9. - С. 300-303.
7. Оршанский, И.Г. Русское законодательство о евреях: очерки и исследования / И.Г. Оршанский. - СПб. : Типография и литография А.Е. Ландау, 1877. - 456 с.
8. Оршанский, И.Г. Земледельческий труд у евреев / И.Г. Оршанский // Русское законодательство о евреях : очерки и исследования. - СПб. : Типография и литография А.Е. Ландау, 1877. - С. 110-133.
9. Никтин, В.Н. Евреи земледельцы: историческое, законодательное, административное и бытовое положение колоний со времени их возникновения до наших дней. 1807-1887 / В.Н. Никитин. - СПб., 1887. - 276 с.
10. Никитин, В.Н. Еврейские поселения северо и юго-западных губерний (1835 - 1890 гг.) / В.Н. Никитин. -СПб. : Типолитогр. А.Е. Ландау, 1895. - 204 с.
11. Дубнов, С.М. Новейшая история еврейского народа (1789-1881) / С.М. Дубнов - СПб. : Север, 1914. - 631 с.
12. Дубнов, С.М. Евреи в России и Западной Европе в эпоху антисемитской реакции / С.М. Дубнов - М. : изд-во Л.Д. Френкель, 1923. - 148 с.
13. Дубнов, С.М. Евреи в царствование Николая II (1894-1914) / С.М. Дубнов. - СПб. : Кадима, 1922. - 85 с.
14. Дубнов, С.М. Краткая история евреев / С. М. Дубнов. - Ростов н/Д : Феникс, 1997. - 576 с.
15. Гессен, Ю.И. История еврейского народа в России / с предисл. и библиогр., сост. В.Ю. Гессеном при участии В.Е. Кельнера. - М. : Евр. ун-т Иерусалим: Gesharim, 1993. - 241 с.
16. Гессен, Ю.И. О жизни евреев в России. Записка в Государственную Думу / Ю.И. Гессен - СПб. : Общественная польза, 1906. - 135 с.
17. Евреи в Российской Империи XVШ-XIX веков / сост., авт. вступ. ст. и аннот. А. Локшин. - М. : Евр. ун-т Иерусалим: Гешарим, 1995. - 687 с.
18. Ольшамовский, Б.Г. Права по землевладению в Западном крае / Б.Г. Ольшамовский. - СПб. : Типолитография Ю.А. Мансфельдт, 1899 - 139 с.
19. Чериковер, И. Земледелие среди евреев в России [Электронный ресурс] / И. Чериковер // Еврейская энциклопедия Брокгауза-Эфрона. - Режим доступа: http://brockhaus-efron-jewish-encyclopedia.ru/beje/08-2/038.htm. -Дата доступа: 11.12.2012.
20. Землевладение по русскому законодательству [Электронный ресурс] // Еврейская энциклопедия Брокгауза-Эфрона. - Режим доступа: http://brockhaus-efron-jewish-encyclopedia.ru/beje/08-2/035.htm. - Дата доступа: 11.12.2012.
21. Бруцкус, Б.Б. Еврейские земледельческие поселения Екатеринославской губернии (статистико-экономические очерки и исследования) / Б.Б. Бруцкус. - СПб. : Тип. «Экономия», 1913 - 96 с.
22. Рутберг, Н.И. Евреи и еврейский вопрос в литературе советского периода : хронол.-темат. указ. лит., изд. за 1917-1991 гг. на рус. яз. / Н.И. Рутберг, И.Н. Пидевич ; отв. ред. И.А. Беседин ; Центр науч. работников и преподавателей иудаики в вузах "Сэфер". - М. : Грантъ, 2000. - 596 с.
23. Ларин, Ю. Евреи и антисемитизм в СССР / Ю. Ларин. - М. ; Л. : Гос. изд-во, 1929 - 311 с.
24. Беларуака = АШатаШешка / М1жнар. асац. беларуастау, Нац. навук.-асвет. цэнтр. !м. Ф. Скарыны // Яурэйска культура Беларуа ! яе узаемадзеянне з беларускай ! шшыт культурам!; Вацлау Ластоусю - выдатны дзеяч беларускага адраджэння / рэд.: В. Рагойша, Г. Цыхун, З. Шыбека. - Мшск : Навука ! Тэхшка, 1995. - Кн. 4. - 382 с.
25. Сосна, У. Яурэ! ! земляробства у Беларуа / У. Сосна, С. Ходзш // Беларусжа = АШатаШешка / М1жнар. асац. беларуастау, Нац. навук.-асвет. цэнтр. !м. Ф. Скарыны // Яурэйска культура Беларуа ! яе узаемадзеянне з беларускай ! шшыт культурам!; Вацлау Ластоусю - выдатны дзеяч беларускага адраджэння / рэд.: В. Рагойша, Г. Цыхун, З. Шыбека. - Мшск : Навука ! Тэхнжа, 1995. - Кн. 4. - С. 60-65.
26. Сосна, У.А. Фармправанне саслоуна-групавога складу сялянства Беларуа у канцы XVIII - першай палове XIX ст. / У.А. Сосна. - Мшск : БДУ, 2000. - 115 с.
27. Иоффе, Э.Г. Страницы истории евреев Беларуси: Краткий научно-популярный очерк / Э.Г. Иоффе. - Мшск : АРТИ-ФЛЕКС, 1996. - 294 с.
28. 1офе, Э.Р. Яурэ! на Беларуа. / Э.Р. 1офе // Роднае слова - 2005. - С. 97-100.
29. Соболевская, О.А. Сельскохозяйственная деятельность евреев Белоруссии в XIX веке. / О.А. Соболевская // Евреи Беларуси / Израил. культур.-информ. центр, Открытый ун-т Израиля в Беларуси. - Вып. 3-4. - С. 26-34.
30. Соболевская, О.А. Повседневная жизнь евреев Беларуси в конце XVIII - первой половине XIX века / О.А. Соболевская. - Гродно : ГрГУ, 2012. - 443 с.
31. Функ, Ю.В. Евреи Беларуси в к. 19 - начале 20 в. / Ю.В. Функ // Беларуский научн.-исслед. ин-т документоведенья и арх. дела. - Минск : Бел. НИИДАД, 1998. - 105 с.
32. Сосис, И. Первая попытка привлечь белорусских евреев к сельскому хозяйству / И. Сосис // Цайтшрыфт. -2011. - Т. 2-3. - С. 109-112.
33. Боровой, Ш. Еврейские колонии после второй волны переселения из Белоруссии / Ш. Боровой // Цайтшрыфт. -2011. - Т. 2-3. - С. 111-138.
34. Бужевич, А. Положение еврейских колонистов после третьей волны переселения из Белоруссии / А. Бужевич // Цайтшрыфт. - 2011. - Т. 2-3. - С. 137-156.
35. Миндлин, А. «Еврейская политика» Столыпина [Электронный ресурс] / А. Миндлин // Общество «Еврейское наследие». - Режим доступа: http://amindlin.narod.ru/stolypin.htm. - Дата доступа: 21.10.2012.
36. Миндлин, А. Деятельность комитетов, комиссий и совещаний по еврейским реформам в России в XIX - начале XX века [Электронный ресурс] / А. Миндлин // Вопросы истории. - Режим доступа: http://jhist.org/russ/mindlin_01.htm. - Дата доступа: 21.10.2012.
37. Миндлин, А. Евреи при Александре I [Электронный ресурс] / А. Миндлин // Общественно-публицистический и культурно-просветительский журнал еврейских общин России, Украины и других стран СНГ "Корни". - 2004. -Режим доступа: http://amindlin.narod.ru/alex1.htm. - Дата доступа: 21.10.2012.
38. Абакумова, Е.В. Правовое регулирование еврейской земледельческой колонизации в Российской империи в начале XIX века [Электронный ресурс] / Е.В. Абакумова // Государство и право. Юридические науки. - 2004. -Режим доступа: http://naukarus.com/pravovoe-regulirovanie-evreyskoy-zemledelcheskoy-kolonizatsii-v-rossiyskoy-imperii-v-nachale-xix-veka - Дата доступа: 02.07.2013.
39. Абакумова, Е.В. Правовое положение евреев в Российской империи в конце XVIII - начале XIX вв. : автореф. дис. ... канд. юр. наук : 12.00.01 / Е.В. Абакумова ; Московский гос. ун-т им. В.М. Ломоносова. - М., 2014. - 26 с.
40. Нахманович, В. Еврейская политика царского правительства в 1870-х гг. Деятельность Комиссии по устройству быта евреев [Электронный ресурс] / В. Нахманович. - Режим доступа: http://jhistory.nfurman.com/russ/russ004. - Дата доступа: 27.01.2013.
41. Бесицкий, Р. Как это было. К истории организации еврейских земледельческих колоний в Новороссии [Электронный ресурс] / Р. Бесицкий. - Режим доступа: http://www.vseslova.com. - Дата доступа: 27.01.2013.
42. Щукин, В. Школы в еврейских земледельческих колониях Херсонской губернии в XIX - начале XX вв. /
B. Щукин // Научные труды по иудаике : материалы XX Междунар. ежегодной конф. по иудаике. - М., 2013. -
C. 62-74.
43. Щукин, В. Здравоохранение и медицинское обслуживание в еврейских земледельческих колониях Херсонской губернии в Х1Х - начале ХХ вв. / В. Щукин // Научные труды по иудаике : материалы XX Междунар. ежегодной конф. по иудаике. - М., 2014. - С. 127-143.
44. Le Foll, Claire. The Jews of Belorussia in Western and Russian Historiography [Electronic resource] / Claire Le Foll // Bulletin du Centre de recherche français à Jérusalem. - 2002. - Mode of access: http://bcrfj.revues.org/. - Date of access: 04.02.2012.
45. Солженицын, А. И. Двести лет вместе / А.И. Солженицын - М. : Русский путь. 2001. - Т. 1. - 512 с.
46. Солженицын, А. И. Двести лет вместе / А.И. Солженицын - М. : Русский путь. 2002. - Т. 2. - 512 с.
nacmyniy 30.11.2017
THE JEWISH POPULATION OF BELARUS IN THE AGRARIAN POLICY OF THE RUSSIAN EMPIRE AT THE END OF XVIII - EARLY XX CENTURY: HISTORIOGRAPHY AND THE PRESENT STATE OF RESEARCH
K. TALIARONAK
The article analyzes historiography and present researching of the Belarusian Jews' history, who were engaged in agriculture at the end of XVIII - the begging of XX centuries. We conclude that the history of this question begins since the second half of the XIX century. The first works devoted to the imperial Jewish agricultural policy had journalistic features with the author's subjective attitude. But since the last third of the XIX century a scientific researching tradition of Jewish history has been developed. Some factual data has been collected for the period of XIX - beginning of XXI century. A range of works concerning the history of the Jewish agriculture on the territory of Belarusian and Ukrainian lands in the context of general history of Russian Jewry has appeared. But today there is no one integrated and systematic researching devoted to the history of Jewish farmers in Belarus in the context of Belarusian history, which leads to its thorough analysis and extensive lighting.
Keywords: historiography, the Jewish population, Jewish agriculture.
