Научная статья на тему 'THE IMPACT OF AGRICULTURE ON THE ENVIRONMENT'

THE IMPACT OF AGRICULTURE ON THE ENVIRONMENT Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
39
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОКРУЖАЮЩАЯ СРЕДА / ЗАГРЯЗНЕНИЕ / ОТХОДЫ / УДОБРЕНИЯ

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Сайдуллаева Ю.Т., Авалбаев Г.А., Наркулова З.Т.

Статья посвящена проблеме воздействия агропромышленного комплекса на окружающую среду. Основное внимание автор уделил таким вопросам, как загрязнение удобрениями, пестицидами, отходами производства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ ВОЗДЕЙСТВИЯ АГРОПРОМЫШЛЕННОГО КОМПЛЕКСА НА ОКРУЖАЮЩУЮ СРЕДУ

The article is devoted to the issue of the impact of agriculture on the environment. The main attention is paid to issues such as contamination from fertilizers, pesticides, waste production.

Текст научной работы на тему «THE IMPACT OF AGRICULTURE ON THE ENVIRONMENT»

Химические технологии

УДК 631.4

АГРОСАНОАТ КОМПЛЕКСИНИНГ АТРОФ-МУ^ИТГА ТАЪСИРИ

Ю.Т. Сайдуллаева1, Г.А. Авалбаев2, З.Т. Наркулова3

Аннотация

Кишлок хужалик комплексининг атроф-мухитга, атмосфера ва гидросферанинг ифлосланишига келтираётган зарари энг мухим муаммоларидан бири хисобланади. Бунда тупрок деградацияси, унинг захарланишига угитлар ва захарли кимёвий моддаларнинг таъсири баён этилган.

Калит сузлари: деградация, дезертификация, токсификация, битехнология, захарли химикатлар, пестицидлар, биогаз, генли-инженерлик.

Кишлок хужалик экологияси бир томондан инсон фаолияти, иккинчи томондан эса, кишлок хужалигининг табиий экологик жараёнларига ва инсон организмига таъсирини урганади. Кишлок хужалигининг асосий базиси тупрок хисобланади. Шунинг учун бу тармокнинг махсулдорлиги тупрокнинг холатига боглик. Инсоннинг хужалик юритиш фаолияти тупрокнинг деградациясига олиб келади, бунинг натижасида эса хар йили ер сиртидан 25 млн.м2 тупрок йукотилади. Бу ходиса "дезертификация" деб аталади ва бу унумдор тупрокнинг сахрога айланиши билан содир булади. Тупрокнинг деградациясига куйидагилар сабаб булади:

1.Тупрокнинг эрозияси, яъни тупрокнинг сув ва шамол таъсирида парчаланиши.

2.Тупрок сиртининг сахрога айланиши - кургокчиликга ва катта микдордаги намликнинг йуколишига олиб келувчи сув режимининг бузилиши.

3.Токсификация - тупрокнинг тупрок ва бошка организмларга салбий таъсир курсатувчи турли хил моддалар билан захарланиши (шурланиш, пестицидлар ва бошкаларнинг тупланиши).

4.Ернинг шахар худудидаги курилиш, йул, электр узатиш тизимлари ва бошкаларга ажратилиши натижасидаги бевосита йукотишлар.

Турли сохалардаги саноат фаолияти литосферанинг ифлосланишига олиб келади, бу эса уз навбатида тупрокга хам тегишли хисобланади.

Маданий усимликларни оптимал етиштириш технологияси билан усимликшунослик шугулланади. Унинг асосий вазифаси берилган худуддан кам харажатли чикитлар хисобига максимал даражада хосил олишдан иборат. Усимликларнинг усиш жараёнида тупрокдан сунъий йул билан урнини коплаб булмайдиган озука элементлари хам чикариб юборилади. Табиий шароитида богланган азот захираси азотланиш хисобига тулдирилади (чакмок таъсирида азот оксидлари хосил булиб, улар кислород, сув таъсирида нитрат кислотага айланади ва у тупрокга тушиб нитратларга айланади).

Биологик азотланиш - атмосферанинг азотли бирикмалар ва тупрокда яшовчи эркин бактериялар хисобига азотли бирикмалар хосил булиши хисобланади.

1Сайдуллаева Юлдуз Тухтамишевна - магистрант, Джизакский политехнический институт, Россия.

2Авалбаев Гаффар Абирович - старший преподаватель, Джизакский политехнический институт, Россия.

3Наркулова Захида Ташбаевна - старший преподаватель, Джизакский политехнический институт, Россия.

Инсонннинг ишлаб чикариш фаолияти натижасида атмосферага куп микдорда азот оксидлари чикариб юборилади ва улар хам азотнинг тупрокдаги манбаи булиб хисобланиши мумкин. Лекин шунга карамасдан, тупрокда азот ва бошка озука элментлари микдори камайиб боради, бу эса унга турли хил угитлар кушишни талаб этади.

Угит ва усимликларни химоя килиш воситаларидан норационал фойдаланиш, сугориш ва мелиорация ишларини олиб бориш, кишлок хужалик усимликларини сугориш технологиясининг бузилиши, фойда оркасидан кувиш экологик жихатдан ифлосланган махсулотнинг хосил булишига олиб келади.

Х,осилни йигишда жуда куп усимлик чикиндилари (сомон ва бошкалар) хосил булади ва улар табиий мухитни ифлослантириши мумкин.

Кишлок хужалик махсулотларини ишлаб чикаришда табиий мухитни мухофаза килишда хужалик фаолиятининг табиатга минимал даражада зарар келтирилишига асосий эътибор каратилиши керак. Бунда угитларнинг кам микдорда йуколиши, улардан фойдаланишда оптимал технологияларни куллаш, тупрокнинг сиртки катламини ва биогенларини имконият даражада саклаш, сув хавзаларининг минимал даражада ифлосланиши, пестицидлардан фойдаланганда уларнинг атроф-мухитга таъсири амалда узгармаслиги керак. Биогенларга аминокислоталар, натрий нитрат, баъзан эса С, Н, Р ва бошка элементлар хам киради.

Табитани мухофаза килишнинг энг мухим усулларидан бири пестицидлардан фойдаланишни оптималлаштириш хисобланади. Шундай пестицидларни топиш керакки, улар билан кишлок хужалик махсулотлари заракунандаларига карши кураш олиб бориш самарали, шу билан уларнинг инсон ва бошка организмлар учун захарлаш даражаси жуда кам, табиий мухит томонидан осон узлаштирилиши хамда биоаккумуляцияга учрамаслиги керак. Бу жуда мураккаб масала булиб, бунда зараркунандаларга карши курашишда комплекс дастур ишлаб чикиш зарурати тугилади.

Кишлок хужалик усимликлари зараркунандалари билан курашишнинг экологик хавфсиз усулларига куйидагиларни киритиш мумкин.

1.Карантин (ташкилий хужалик чора-тадбирлар мисолида).

2.Агротехник тадбирлар булиб, буларга тупрокга маълум усуллар билан ишлов бериш, угитларни кушиш кетма-кетлиги, экишнинг оптимал муддатларига риоя килиш ва бошкалар киради.

З.Зараркунандаларнинг ёппасига купайиши мумкинлигини прогнозлаш ва уларни йукотиш учун экологик хавфсиз воситалардан фойдаланиш.

4.Усимликларни химоя килишнинг биологик усулларидан кенг куламда фойдаланиш.

Табиатни мухофаза килишнинг энг мухим чора-тадбирлардан бири усимлик ва чорвачилик чикиндиларини йукотиш хисобланади. Чорвачиликда энг куп чикинди булиб, сомон билан аралашган чорва моллари гунги хисобланади. Бу аралашмалардан бевосита органик угит сифатида фойдаланиш мумкин эмас, улар ачиш жараёнидан утиши ва уларнинг таркибидаги турли хил микроорганизмлар, гелминтлар ва бошка зараркунандалар йукотилиши керак. Кишлок хужалик чикиндиларини йукотишда биотехнологик усуллардан фойдалананиш яхши самара беради.

Биотехнологик усул - гунгни алохида ускуналарда кайта ишлаш йули билан анаэроб ачитиш натижасида биогаз ва органик угит сифатида фойдаланиш мумкин булган органик бирикмалар хосил килиш усули хисобланади.

Кишлок хужалигида табиатни мухофаза килиш тизимида мухим ролни угитлардан рационал фойдаланиш тизимини яратиш хисобланади. Бунда угитдан фойдаланишнинг илмий асосланган технологияларини ишлаб чикиш жуда мухим масалалардан бири хисобланади. Анъанавий минерал органик угитлар ва замановий агротехникада уларнинг аралашмаларидан фойдаланиш билан биргаликда янги турдаги угитлар-сидератлардан фойдаланиш хам йулга куйилган. Сидератларга люпинни мисол келтириш мумкин. Тупрокга сидератларни киритиш экологик жихатдан кулай булиб, лекин бу хар доим хам тупрокнинг унумдорлигини тиклаш учун етарли хисобланмайди.

Турли хил кимёвий бирикмалар ва уларнинг аралашмаларини тайёр махсулотга кайта ишлашда микроорганизмлардан фойдаланиш илгаридан маълум. Масалан, ачитки замбуругларидан нон тайёрлашда, ачиган сутли бактериялардан творог, сметана ва бошка махсулотлар тайёрлашда фойдаланилган.

Замонавий "биотехнология" тушунчаси XX асрнинг 70-йилларида пайдо булди ва у асосан генетика, айникса генли инженерликга асосланган. Табиатни мухофаза килишнинг энг мухим чора-тадбирлардан бири ишлаб чикариш комплексининг ролини чукур экологик мониторинг килиш хисобланади. Бу эса халк хужалиги шу сохасининг зарарли таъсирини минимал даражага камайтириш имконини беради. Бундай ишлаб чикариш комплекслари табиатни мухофаза килишда биотехнологик корхонада фаолият курсатувчи ходимларда табиатга экологик нуктаи-назаридан ёндашиш хиссини шакллантириш, ген-инженерли тадкикотлар асосида лойихалаштира олиш ва уларни ишлаб чикаришга жорий этишдан иборат.

Табиатни мухофаза килиш фаолиятида асосий йуналиш булиб, ишлаб чикаришни илмий жихатдан ташкил этиш талабларига катъий риоя килиш, технологик интизомни бажариш ва атроф-мухитга берилаётган зарарли ташланмаларни камайтиришга каратилган технологияларни яратишдан иборат.

Илгариги замонлардан инсон табиий экотизимни бузиб келган, уларни сунъий кишлок хужалик махсулотлари билан алмаштирган, бунда купрок махсулот олишга интилган, купинча бу тизимнинг бекарор ва ночор холатга келишини хисобга олмаган. Дастлабки йиллардаги юкори хосилдорликдан кейин тупрок тезда деградацияланиб, хосилдорлигини йукотади. Агросаноат махсулдорлигини юкори даражада ушлаб туриш, тупрокга ишлов беришга, уни угитлаш, сугориш ишлари, зараркунандаларга карши курашиш, замонавий агротехниканинг бошка шартларини бажариш учун куп маблаг ва энергия сарфлашга тугри келади. Замонавий кишлок хужалигида донли экинларнинг хосилдорлигини икки марта ошириш учун угит, захарли химикатлар ва кишлок хужалик техникаси кувватини ун мартагача ошириш талаб этилади. Бунда эса мухитнинг ифлосланиш даражаси мукаррар ортиб боради. Кишлок хужалигида зараркунандаларга карши курашиш учун захарли химикатлардан фойдаланиш билан боглик булган жуда мухим экологик муаммо хам пайдо булади. Бунда захарли химикатлар нафакат зараркунандаларни, балки уларнинг асосий душманлари-инсон учун фойдали булган жониворлар, кушлар ва бошка хайвонларни хам захарлайди. Усимликларнинг усиши ва фотосинтез жараёнини секинлаштиради, яъни у ёки бу даражада бутун экотизимга зарар келтиради. Бундан ташкари, махсулотлар билан инсон озукасига тушиб аста-секин уни захарлайди.

Инсон учун хавфсиз булган усуллардан фойдаланиб, кишлок хужалик зараркунандаларига карши кураш олиб бориш муаммоси энг мухим хисобланади. Бунда биринчи навбатда баркарор захарли химикатлардан фойдаланишдан воз кечишга тугри келади.

Кишлок хужалигидаги катор экологик муаммолар атроф-мухитнинг ифлосланиши билан боглик. Масалан, тупрокга берилган угитларнинг 60% га якини унинг таркибидан ювилиб кетади ва сув хавзалари - дарёлар, сув омборларига тушади. Буларга купинча тозаланмасдан ёки яхши тозаланмаган чорвачилик комплекслари, паррадачилик фабрикалари ва фермаларининг окава сувлари хам тушади. Бунинг натижасида сув хавзаларида азот ва фосфорнинг микдори жуда ортиб кетади. Бу эса кишлок жухалик экинларининг хосилдорлигини оширишнинг урнига- микроскопик сув усимликларининг барк уриб ривожланишига сабаб булади. Бунинг натижасида ортикча биомасса парчаланиб кетади ва сувнинг сифати ёмонлашади. Олиб борилаётган тадкикотларга карамасдан, сув хавзаларида бундай усимликларнинг пайдо булиши ва ифлосланишига карши самарали чора-тадбирлар халигача ишлаб чикилмаган. Бунда асосий эътибор угитларнинг ювилиб кетмаслигининг ва сув хавзаларини ифлосланишининг олдини олишга каратилган булиши керак.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Доклад "О сохранении окружающей природной среды Российской Федерации в 2000-2010 годы" // Зеленый мир. -2000. - № 25. - С. 9.

2. Правила охраны окружающей среды от вредного воздействия пестицидов и минеральных удобрений при их применении, хранении и транспортировке. Утверждены Минприроды Российской Федерации 20.12.95 № 521

3. Бородин А.И. Сельское хозяйство и окружающая среда / А.И. Бородин // Ученые записки Сахалинского государственного университета. - 2005. - №5.

© Ю.Т. Сайдуллаева, Г.А. Авалбаев, З.Т. Наркулова, 2017

УДК 631.4

ПРОБЛЕМЫ ВОЗДЕЙСТВИЯ АГРОПРОМЫШЛЕННОГО КОМПЛЕКСА НА ОКРУЖАЮЩУЮ СРЕДУ

Ю.Т. Сайдуллаева, Г.А. Авалбаев, З.Т. Наркулова

Аннотация. Статья посвящена проблеме воздействия агропромышленного комплекса на окружающую среду. Основное внимание автор уделил таким вопросам, как загрязнение удобрениями, пестицидами, отходами производства.

Ключевые слова: окружающая среда, загрязнение, отходы, удобрения.

© Ю.Т. Сайдуллаева, Г.А. Авалбаев, З.Т. Наркулова, 2017

UDC 631.4

THE IMPACT OF AGRICULTURE ON THE ENVIRONMENT

Yu.T. Saidullaeva, G.A. Avalbaev, Z.T. Narkulova

Abstract. The article is devoted to the issue of the impact of agriculture on the environment. The main attention is paid to issues such as contamination from fertilizers, pesticides, waste production.

Key words: environment, pollution, waste, fertilizers.

© W.T. CaHgy-MaeBa, r.A. ABa.rc6aeB, 3.T. HapKyrcoBa, 2017

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.