Научная статья на тему 'ТАБИАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШНИНГ ТАРБИЯВИЙ АҲАМИЯТИ'

ТАБИАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШНИНГ ТАРБИЯВИЙ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
710
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
биология / табиат / табиий ландшафт / биосфера / экология / геосистема / популяция. / biology / nature / natural landscape / biosphere / ecology / geosystem / population.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Зулфия Шералиевна Пулатова, Гулжаҳон Абдурафиқовна Тошпулатова

Ушбу мақолада дарс ва дарсдан ташқари машғулотларда ўқувчиларда табиатни муҳофаза қилиш кўникмаларини шакллантириш усуллари, табиатни муҳофаза қилиш орқали табиатнинг моддий бойликларини асраш ва келажак авлодга мерос сифатида қолдириш ҳақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EDUCATIONAL IMPORTANCE OF NATURE PROTECTION

This article discusses ways to develop nature conservation skills in students in class and extracurricular activities, conserving nature’s material wealth through nature conservation, and passing it on to future generations.

Текст научной работы на тему «ТАБИАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШНИНГ ТАРБИЯВИЙ АҲАМИЯТИ»

ТАБИАТНИ МУХОФАЗА КДЛИШНИНГ ТАРБИЯВИЙ АХДМИЯТИ

Зулфия Шералиевна Пулатова Гулжа^он Абдурафиковна

Тошпулатова

Самарканд вилояти халк таълими Самарканд вилояти Самарканд тумани

ходимларини кайта тайёрлаш ва 22-мактаб укитувчиси

уларнинг малакасини ошириш худудий маркази укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада дарс ва дарсдан ташкари машгулотларда укувчиларда табиатни мухофаза килиш куникмаларини шакллантириш усуллари, табиатни мухофаза килиш оркали табиатнинг моддий бойликларини асраш ва келажак авлодга мерос сифатида колдириш хакида суз боради.

Калит сузлар: биология, табиат, табиий ландшафт, биосфера, экология, геосистема, популяция.

EDUCATIONAL IMPORTANCE OF NATURE PROTECTION

Zulfiya Sheralievna Pulatova Guljahon Abdurafikovna Toshpulatova

Teacher of the Samarkand regional center Teacher of school № 22 of Samarkand for retraining and advanced training of district of Samarkand region

public educators

ABSTRACT

This article discusses ways to develop nature conservation skills in students in class and extracurricular activities, conserving nature's material wealth through nature conservation, and passing it on to future generations.

Keywords: biology, nature, natural landscape, biosphere, ecology, geosystem, population.

КИРИШ

Табиатни мухофаза килиш укувчиларга маълум доирада билим, куникма, малака беришдан ташкари жуда катта тарбиявий ахамиятга эга. Бирок, педагогика ва биология укитиш методикасига оид адабиётларда табиат, тарбия воситаси эканлигига етарли эътибор берилмай келинаётир. Атокли рус педагоги К.Д.Ушинскийнинг, - педагогикада табиатнинг тарбиявий таъсири кам бахоланади, - деган фикри хали хам уз кимматини йукотгани йук.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Табиатни мухофаза килиш ишини илмий асосда олиб бориш, аввало кишиларнинг табиат тугрисида илмий билимларини такомиллаштириш билан узвий богликдир. Кейинги вактларда табиатни мухофаза килиш иши фан тараккиётига асосланган холда олиб борилмокда. Чунки табиий ландшафтлар, у ердаги усимлик ва хайвонлар сакданган такдирдагина табиат ва унинг ривожланиш конунларини, инсоннинг табиатга курсатган таъсирини аниклаш, табиат мухофаза килишга оид амалий тадбирлар ишлаб чикиш, унинг келгуси ривожланишини олдиндан билиш мумкин. Бу хол дунёни илмий идрок килишда табиатни мухофаза килиш мухим рол уйнашидан далолат беради.

Табиат бир бутун, ундаги вокеа ва ходисалар узаро боглик, табиат доимо ривожланишда деб тасаввур этиш илмий дунёкарашни шаклланиши учун замин вазифасини утайди. Укувчилар биосфера бир-бири билан алокадор объект ва ходисларнинг ягона системаси эканлигини, ундаги моддалар ва энергия алмашиниши Ердаги хаётнинг нормал булишини таъминловчи восита эканлигини, инсоннинг табиатга курсатган таъсири у табиатнинг ривожланиш конунларини хисобга олган холда ижобий натижа беришларини билишлари лозим.

МУХОКАМА

Табиатни мухофаза килиш ишлари кишиларни гоявий-сиёсий жихатдан тарбиялашда, яъни табиатни мухофаза килиш маслаларини ижобий хал килишда мухим ахамиятга эга. Укитувчи тупрок, хаво усимлик хамда хайвонларни мухофаза килиш сохасида чет эл ва бизнинг мамлакатимизда килинаётган ишларни узаро чогиштириб чет эл мамалакатларидан табиий ресурслардан окилона фойдаланиш томонларини урганиб давлатимиз томонидан бу йуналишда олиб борилаётган ишларни эътиборга олган холда укувчиларга етказиши зарур.

Жамият иктисодиётида табиий ресурслар гоят мухим рол уйнайди, ана шу табиий ресурслардан муттасил фойдаланиш окибатида улар тобора камайиб боради, шунинг учун хам усимлик ва хайвонларни, тупрок унумдорлигини, чучук сув, хаво ва казилма бойликларини мухофаза килиш иктисодий жихатдан жуда катта ахамиятга эга булиб колмокда.

НАТИЖА

Табиатни мухофаза килиш тушунчасини узлаштирган укувчилар табиат бойликларининг нес-нобуд булишига йул куймайдилар, барча тирик мавжудод -усимлик ва хайвонларни химоя остига олишга интиладилар. Табиат ва унинг табиий ресурсларидан тежамкорлик билан фойдаланиш тугрисида тушунча хосил килиш кишиларда она Ватанга нисбатан мухаббат туйгуларини уйготади, уларни

ватанпарварлик рухида тарбиялашга ёрдам беради. Табиатни мухофаза килиш тушунчасини шакллантириш укувчиларни ахлокий жихатдан тарбиялашда жуда катта ахамиятга эга. Табиат кадимдан кишиларга рохат багишлаб келади. Унинг гузаллиги турли шоирлар, ёзувчилар, композиторларни ижодий мехнатга чорлаган. Хрзирги кунда хам сулим боглар, ям-яшил урмонлар, анвоий гуллар, ранг-баранг хушовоз паррандалар кишиларга завк-шавк багишлайди. Табиат гузаллиги айникса экскурсия, туристик харакатларда укувчилар кузига яккол ташланади. Бинобарин, табиатни мухофаза иши инсонни табиий гузаллигини хис кила олишга ва уни кадрлашга йуналтирмоги, инсон саломатлигини яхшилаш учун зарур булган табиий факторлардан саклаб колишга каратилмоги лозм. Табиатни мухофаза килиш курук, огзаки билимлар билан чегараланмасдан, балки мехнат тарбияси билан мустахкамланиб бориши лозим. Биология хонаси кошида тирик бурчак ташкил этиш ва унга тегишли табиатшунослик ишларини йулга куйиш, мактаб-тажриба майдончасида хилма-хил техник, доривор, озик-овкат усимликларини экиб устириш, хайвонларни парвариш килиш, кишлок хужалик зараркунандаларига карши биологик кураш билан амалда танишиш, мактаб атрофини кукаламзорлаштириш, киш-кировлик кунлари парранда ва бошка хайволарни озик билан таъминлаш каби ижтимоий-фойдали ишлар мехнат тарбиясини амалга оширишда, укувчиларни табиатни мухофаза килиш рухида тарбиялашда катта ахамиятга эга. Табиат кучогида купрок булиш укувчиларнинг жисмоний ривожланишида, уларнинг соглом булиб етишишда мухим рол уйнайди. Укитувчи тоза хаводан купрок нафас олиш, сувда чумилиш, табиатнинг соя-салкин жойларида дам олиш, табиатнинг гузал жойларига уюштирилган экскурсиялар, туристик сайрлар укувчиларни жисмоний жихатдан бакувват булишида катта омил эканлиги, шунинг учун табиат ва унинг бойликларини нес-нобуд килмаслик, ифлослантирмаслик, табиатни мухофаза килиш факат хозирги кишиларнинггина эмас, балки келажак авлоднинг хам мукаддас бурчи эканлигини укувчиларга тушунтириши лозим. Бинобарин, укитиш жараёнида соф хаво, сув ва бошка омилларнинг киши организмига ижобий таъсир курсатиши, йирик шахарлар, саноат марказларида турли чикиндилар хисобига сув, хаво тупрокнинг ифлосланиши, шунингдек, атом ва водород бомбаларини синаш, хар-хил кимёвий ишлаб чикариш заводлари чикиндилари хамда автомашиналардан чикаётган зарарли газлар кишилар саломатлиги учун жиддий хавф тугдириши, кишилар саломатлигини саклашда табиатни мухофаза килиш нихоятда мухим ахамиятга эга эканлиги кайд этилади.

Табиатни мухофаза этиш масаласи экология фани билан узвий богликдир. Экология организм билан мухитнининг узаро богликлиги тугрисидаги фандир. Одам биологик мавжудод булиш билан бирга ижтимоий мавжудод хамдир. Табиатга факат одам популяцияси таъсир курсатмайди, шу билан бирга у ерда

яшаётган бошка тирик мавжудодлар, усимликлар, хайвонлар, микроорганизмлар хам таъсир курсатади. Шу нуктаи назардан олганда экология одам бошка мавжудодлар билан мухит уртасидаги узаро муносабатларга оид масалаларни камраб олади.

Инсон фаолояти туфайли табиатдаги геосистемаларга катта зарар етказиши мумкин, лекин бу зарар кишиларнинг саломатлиги учун бевосита ва билвосита хавф тугдирмайди. Кишиларнинг геосистемаларга путур етказиши у ёки худуднинг иктисодига, у ерда яшаётган кишиларнинг турмуш фаровонлигига таъсир курсатиши мумкин. Баъзи фойдали казилма бойликларнинг тугаб колиши бунга мисол була олади.

ХУЛОСА

Юкоридагилардан куриниб турибдики, табиатни мухофаза килиш укувчиларда илмий дунёкарашни шакллантириш, гоявий-сиёсий, ватанпарварлик, ахлокий, эстетик, мехнат ва жисмоний, экологик тарбиясида мухим восита хисобланади.

REFERENCES

1. Баратов П. Табиатни мухофаза килиш. Тошкент, Укитувчи, 1991.

2. Каюмов А.А., Рахмонов Р.Н., Эгамбердиева Л.Ш., Хамрокулов Ж.Х,. Табиатдан фойдаланиш ва уни мухофаза килиш. - Т.: "Iqtisodiyot", 2014.

3. Sultonov R.S. Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari.Т., "Musiqa".,2007.-234б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.