Научная статья на тему 'ЕРЛАРНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШГА ОИД ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРНИНГ ТАКОМИЛЛАШУВИ'

ЕРЛАРНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШГА ОИД ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРНИНГ ТАКОМИЛЛАШУВИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

238
39
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳуқуқ / ер ресусрслари / таълим / қонун / экология / law / land resources / education / law / ecology

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Р. Икрамов, Ш. Бобоқулов

Ер ноѐб табиий ресурс бўлиб, ҳудуддаги экологик, ижтимоий, иқтисодий, демографик вазият, таъбир жоиз бўлса, сиѐсий барқарорлик ҳам кўп жиҳатдан унинг ҳолатига, ундан оқилона ва самарали фойдаланиш даражасига бевосита боғлиқ. Чунки, аҳоли сони мунтазам ошиб бораѐтган ва унга қарши ўлароқ, унумдор ерлар миқдори секин-асталик билан камайиб бораѐтган бир шароитда мавжуд унумдор ер захираларидан оқилона ва самарали фойдаланиш ҳамда уни муҳофаза қилиш чораларини кўриб бориш долзарб муаммо, давлат экологик сиѐсатидаги марказий масалалардан бўлиб қолмоқда. Зеро, ер экологик тизимнинг таркибий қисми сифатида атроф табиий муҳит барқарорлигини таъминлаш, давлат суверенитети ва иқтисодиѐтининг моддий асосларини мустаҳкамлашда муҳим аҳамиятга эгадир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF LEGAL FUNDAMENTALS FOR LAND PROTECTION

Land is a unique natural resource, and the ecological, social, economic, demographic situation in the region, so to speak, political stability also depends in many respects on its condition, the level of its rational and efficient use. This is due to the fact that in a situation where the population is constantly growing and, conversely, the amount of fertile land is gradually declining, the rational and effective use of existing fertile land resources and measures to protect it remain a central issue in state environmental policy. Indeed, land as an integral part of the ecological system plays an important role in ensuring the sustainability of the environment, strengthening the material foundations of state sovereignty and economy.

Текст научной работы на тему «ЕРЛАРНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШГА ОИД ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРНИНГ ТАКОМИЛЛАШУВИ»

ЕРЛАРНИ МУ^ОФАЗА ЦИЛИШГА ОИД ^УЦУЦИЙ АСОСЛАРНИНГ

ТАКОМИЛЛАШУВИ

Р. Икрамов

Чирчик давлат педагогика институти

Ш. Бобо^улов

Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ер ноёб табиий ресурс булиб, худуддаги экологик, ижтимоий, иктисодий, демографик вазият, таъбир жоиз булса, сиёсий баркарорлик хам куп жихатдан унинг холатига, ундан окилона ва самарали фойдаланиш даражасига бевосита боFлик. Чунки, ахоли сони мунтазам ошиб бораётган ва унга карши уларок, унумдор ерлар микдори секин-асталик билан камайиб бораётган бир шароитда мавжуд унумдор ер захираларидан окилона ва самарали фойдаланиш хамда уни мухофаза килиш чораларини куриб бориш долзарб муаммо, давлат экологик сиёсатидаги марказий масалалардан булиб колмокда. Зеро, ер экологик тизимнинг таркибий кисми сифатида атроф табиий мухит баркарорлигини таъминлаш, давлат суверенитети ва иктисодиётининг моддий асосларини мустахкамлашда мухим ахамиятга эгадир.

Калит сузлар: хукук, ер ресусрслари, таълим, конун, экология.

IMPROVEMENT OF LEGAL FUNDAMENTALS FOR LAND PROTECTION

ABSTRACT

Land is a unique natural resource, and the ecological, social, economic, demographic situation in the region, so to speak, political stability also depends in many respects on its condition, the level of its rational and efficient use. This is due to the fact that in a situation where the population is constantly growing and, conversely, the amount of fertile land is gradually declining, the rational and effective use of existing fertile land resources and measures to protect it remain a central issue in state environmental policy. Indeed, land as an integral part of the ecological system plays an important role in ensuring the sustainability of the environment, strengthening the material foundations of state sovereignty and economy.

Keywords: law, land resources, education, law, ecology.

КИРИШ

Шу маънода ер ресурсларини мухофаза килиш, ва улардан окилона фойдаланиш, ер мулкдорлари, эгалари, ердан фойдаланувчиларнинг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш чора-тадбирлари тизимини яратиш, бу сохада конун устуворлигига эришиш жамиятнинг мухим ижтимоий иктисодий ва сиёсий ахамиятга молик вазифаларидан биридир. Зеро, давлатнинг иктисодий салохияти, жамиятнинг моддий негизи ва фукароларнинг фаровонлиги куп жихатдан табиатнинг бебахо бойлиги хисобланган ерга нисбатан конунийликни таъминлаш, ердан конун талаблари асосида фойдаланиш, ер конунчилигини бузилишига йул куймаслик, ер муносабатлари сохасида хукук-тартиботни таъминлаш каби вазифаларни хал килишга боглик булади. Хрзирги даврда мамлакатимизда иктисодий ислохатлар амалга оширилаётган шароитда ер ресурсларини хукукий мухофаза килиш ва ундан окилона фойдаланишни таъминлашга алохида эътибор берилмокда. Бу борада бир катор конунчилик хужжатлари хамда дастурий хужжатлар кабул килинаётганлиги хам бежиз эмас.

Шуни таъкидлаш жоизки, кейинги йилларда республикада ерлардан окилона ва самарали фойдаланишни ташкил этишда сохадаги муносабатларни комплекс тартибга солишга йуналтирилган бир катор чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Аммо, шу билан бир каторда таъкидлаш лозимки, бугунги кунда ердан фойдаланиш ва мухофаза килишни хукукий тартибга солишга каратилган конун хужжатлари холати хам амалиёт талаблари даражасида эмас.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ердан окилона фойдаланиш буйича етарли даражада тизимли ишлар амалга оширилмаяпти, кишлок ахоли пунктларида ва махаллаларда, айникса, олис худудларда ерлардан фойдаланиш холатини мунтазам мониторинг килиш ишлари етарли даражада эмас.

Бугунги кунда, республикамиз учун ута долзарб ахамиятга эга булган сугориладиган ерлар 4,3 миллион гектарни, ёки мамлакат умумий майдонининг 9,6 фоизини ташкил этиб, уларда барча кишлок хужалиги махсулотларининг 95 фоиздан ортиги етиштирилади.

Бизнинг фикримизча, давлат бошкарувида ердан окилона фойдаланиш ва уларни мухофаза килиш, картография ва геодезия фаолияти буйича ягона давлат сиёсати амалга оширилишини таъминлаш, ердан окилона фойдаланиш

ва уни мухофаза килиш устидан тизимли давлат назоратини хамда конун хужжатларига сузсиз риоя этилиши буйича давлат геодезия назоратини амалга ошириш, тупрок унумдорлигини ошириш, ерлардан окилона фойдаланиш ва уни мухофаза килиш буйича давлат дастурларини ишлаб чикиш хамда амалга ошириш, ер тузиш, ердан фойдаланиш, тупрок унумдорлигини ошириш сохаларида давлат сиёсатининг асосий йуналишлари буйича таклифлар тайёрлаш, ер ресурсларидан фойдаланиш хамда ердан фойдаланиш истикболини ва схемаларини прогнозлаштириш ва режалаштириш каби муаммолар ута долзарб масалалардан хисоблананди.

Ерга нисбатан хусусий мулкчилик асосларини белгилаб бериш, фукароларнинг ердан фойдаланиш билан боглик хукукларини янада такомиллаштириш, ер унумдорлигини ошириш, тупрокни мухофаза килиш билан боглик хукукий нормаларни ишлаб чикиш хамда ривожлантириш хам бугунги кунда долзарб масалалардан бири булиб колмокда. Демак, республикамизда фукароларнинг моддий, маданий эхтиёжларини таъминлашда алохида ахамиятга молик булган ердан фойдаланиш ва мухофаза килишни хукукий тартибга солиш сохасидаги конунчиликнинг такомиллашиб бориши хозирги куннинг энг долзарб муаммоларидан бири хисобланади.

Истиклол шарофати билан утган йиллар мобайнида мамлакатимизда барча сохалар сингари ер муносабатларини тартибга солишга каратилган баркарор хукукий асослар шакллантирилди. Мустакиллик йилларида ердан фойдаланиш ва мухофаза килишга оид конунчилик асосларини шакллантириш давлат экологик сиёсатида марказий масалалардан бири сифатида бахоланиши, авваламбор, ернинг ноёб табиий ресурс сифатидаги мухим экологик, ижтимоий, иктисодий ва сиёсий ахамияти билан, шунингдек, ернинг экологик тизимнинг таркибий кисми сифатида атроф табиий мухит баркарорлигини таъминлаш, давлат суверенитети ва иктисодиётнинг моддий асосларини мустахкамлашдаги урни билан белгиланади.

Давлатимизнинг мустакилликка эришиши, ижтимой-иктисодий тараккиётда бозор йуналишини танланиши, ижтимоий-иктисодий, сиёсий, хукукий ислохатларнинг амалга оширилиши самараси уларок 1998 йил 30 апрелда ер бойликларидан фойдаланиш ва уни мухофазасининг хукукий асоси сифатида Узбекистон Республикасининг Ер кодекси кабул килинди. Ушбу меъёрий хужжат бугунги кунда мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохатларнинг стратегик максади хисобланган демократик хукукий давлат барпо этиш, фукаролик жамиятини шакллантириш, бозор иктисодиёти муно-

сабатларини жорий этиш талаблари ва шарт-шароитларига мос равишда ишлаб чикилган.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шу уринда, мустакиллик йилларида ердан фойдаланиш ва мухофаза килишга оид конунчиликнинг ривожланиши кандай тарихий-ижтимоий омиллар билан асосланди, сохада янгича конунчиликнинг шаклланишига туртки булган зарурият тугрисида хам тухталиб утиш максадга мувофик. Бизнингча, мустакилликка эришганимиздан сунг мамлакатимизда ер конунчилигининг ривожланишига туртки булган, бундай заруриятни келтириб чикарган энг асосий объектив омиллар сифатида куйидагиларни курсатиб утишимиз мумкин:

Биринчидан, мамлакатда режали иктисодиётга асосланган маъмурий-буйрукбозлик тизимидан ракобатга асосланган эркин бозор муносабатларини эътироф этувчи бозор иктисодиётига утилганлиги ва шунга асосан иктисодиётда таркибий узгаришларнинг руй берганлиги, шу жумладан, мулк шаклларининг кенгайганлиги ва ер мулкчилигининг ва ундан фойдаланиш хукуки турларининг узгарганлиги;

Иккинчидан, ижтимоий-иктисодий муносабатлар ривожланиши сари, мамлакатимизда кишлок хужалигида ердан фойдаланувчи асосий субъект сифатида фермер хужаликларининг хукукий макомини белгилаш ва уларни хар томонлама куллаб-кувватлашга каратилган кенг камровли аграр ислохотларнинг олиб борилганлиги;

Учинчидан, амалда булган ер конунчилигининг изчил ва тухтовсиз ривожланиб бораётган бозор иктисодиёти талабларига жавоб бера олмай колганлиги, шунингдек, ер-хукукий ислохотлар, ер сохасидаги давлат бошкарувининг узгариши муносабати билан сохада олиб борилаётган ислохотларни хукукий таъминлаш заруриятининг тугилганлиги.

Ушбу ижтимоий-хукукий объектив омиллар таъсирида мустакиллик йилларида Узбекистонда ер ресурсларидан окилона фойдаланиш ва уларни мухофаза килишни тартибга солувчи бир катор норматив-хукукий хужжатлар кабул килинди. Хусусан, Узбекистон Республикасининг Ер, Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги, Фукаролик, Жиноят, Солик, Мехнат, Шахарсозлик кодекслари, "Давлат ер кадастри тугрисида", "Табиатни мухофаза килиш тугрисида", "Мухофаза этиладиган табиий худудлар тугрисида", "Усимлик дунёсини мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш тугрисида", "Ер ости

бойликлари тугрисида", "Урмон тугрисида"ги конунлари ерларни мухофаза килиш ва улардан окилона фойдаланиш билан боглик масалаларни тартибга солишга каратилган.

Айни дамда биз ер сохасидаги конун хужжатлари нормаларини такомиллаштириш истикболларига оид бир неча устувор йуналишларни ажратиб курсатиш максадга мувофик, деб хисоблаймиз:

Биринчидан, ер конунчилигининг ерларнинг хукукий мухофазасига оид нормаларини урганиш асосида уларнинг асосан ерларнинг деградация ва бошка зарарли таъсирлардан мухофаза килиш хамда салбий хужалик таъсирига учраган ерларни кайта тиклашга каратилганлигини кузатишимиз мумкин. Вахоланки, унда инсонлар фаолияти натижасида салбий таъсирга учрамаган ерларнинг, айникса, табиий кучлар (тошкин, чулланиш ва б.к) салбий таъсири остида булган ерларнинг унумдорлигини ошириш масалалари тартибга солинмаган. Ушбу камчиликни бартараф этиш максадида Ер кодексида мазкур масалаларга багишланган хамда уларнинг узига хос хусусиятларини акс эттирувчи алохида модда киритилиши максадга мувофик.

Иккинчидан, хозирги кунда ерларнинг хусусийлаштирилиши, ер ипотекаси борасида сезиларли ишлар амалга оширилаётганлигини хисобга олган холда, шундай муносабатлар объекти булган ер участкаларини хукукий мухофаза килиш чораларини хам конунчиликда мустахкамлаш зарурияти тугилмокда. Шунингдек, ер билан боглик шартномаларни тузиш, уларни амалга ошириш, улар билан боглик юридик окибатларнинг келиб чикишига оид юридик нормаларнинг такомиллаштириш максадга мувофик.

Учинчидан, тупрокнинг ернинг унумдор катлами ва умуман кишлок хужалиги махсулотларини етказиб берувчи асосий органик моддаларни сакловчиси эканлигини хисобга олган холда Ер кодексида тупрок унумдорлигини саклаш ва оширишга багишланган алохида боб киритилиши максадга мувофик. Тупрок унумдорлигини таъминлашнинг асосий йуналишлари, тупрок унумдорлигини таъминлаш сохасида давлат ва худудий дастурлар, тупрок унумдорлигини таъминлаш устидан назорат, тупрок унумдорлигини меъёрлаш, тупрок ва агрокимё хизматини курсатиш, тупрок унумдорлигини таъминлаш сохасидаги фаолиятни молиялаш, тупрок унумдор катламини сидириб олиш ва саклаш каби масалаларни тартибга солиш зарур.

Туртинчидан, ерларни мухофаза килишнинг мухим тадбирларидан бири ерларни рекультивация килиш булиб, унинг хукукий ифодаси ер конунчилигида уз аксини топиши лозим. Шунга мувофик, Ер кодексининг

ерларни мухофаза килишга оид 11-бобида ерларни рекультивация килиш билан боглик муносабатларни тартибга солувчи махсус модда киритиш зарур. Унда, фойдаланиш учун ёки ижарага берилган кишлок хужалиги ерлари ёхуд урмон фонди ерларида фойдали казилмалар конларида казиб олиш, геологик кидирув хамда бошка ишларни амалга оширувчи ташкилотлар бу ерларда курсатилган ишлар якунига етгач, ерларни кишлок хамда урмон хужалигида фойдаланиш учун ярокли холатга келтириш буйича уз хисобларидан рекультивация килиш мажбуриятини белгилаш максадга мувофик.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, Ернинг хар каричи — олтинга тенг. Инсон яшаши, ризк топиши, фаровон турмуш кечириши учун ундан унумли фойдаланмоги лозим. Бунинг натижаси эса инсон учун хам, халк ва давлат учун хам катта манфаат келтиради.

Аммо бугун айрим холларда ерларни узбошимчалик билан эгаллаб олиш, улардан самарасиз фойдаланиш, ер майдонларининг аник хисоби юритилмаслиги сабаб ерларни ажратишда коррупция холлари учраб турибди. Оммавий ахборот воситаларида, айникса, ижтимоий тармокларда эълон килинаётган куплаб маколаларда ахоли айнан сохадаги конунбузарликлардан норози экани, ерлардан окилона фойдаланмаслик холатлари бугун ечимини кутаётган долзарб масалага айланди.

Мамлакатимизда ахоли сонининг йилдан-йилга усиб бораётгани сабаб уларни етарли ва сифатли озик-овкат махсулотлари билан таъминлашга эхтиёж йил сайин ортиб бормокда. Бунда эса мавжуд узгармас бойлигимиз булган ердан унумли ва окилона фойдаланишга эришиш устувор масала булиб колмокда.

REFERENCES

1. Конституциявий хукук. Дарслик. // Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси. 2014. Б.217.

2. 2014 йил 16 апрелда Узбекистон Республикаси Конституцияси 32-моддасига "...давлат органларининг фаолияти устидан жамоатчилик назоратини ривожлантириш ва такомиллаштириш йули..." тугрисида кушимча киритилди. Каранг: УзР 16.04.2014 й. УРК-366-сон Конуни тахриридаги кисм.

3. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 13.04.2018 й., 03/18/474/1062-сон.

4. Сафаров Д.И., Рузиев З.Р. Сравнительно-правовой анализ полномочия органов самоуправления в сфере охраны окружающей среды в зарубежных странах // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. 2016;

5. Конституциявий хукук. Дарслик. // Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси. 2014. Б.219

6. Тюльпанов Ф.М. Экологическое право. Учебник. -М.:ЮСТИЦИЯ. 2018. С.84.

7. Локк Дж.Избранные философские произведения. В 2 томах. Т.2. - М.,1960. С.50.

8. Морозова Л.А. Теория государства и права. Учебник. 6-издание // М.: НОРМА ИНФРА-М. 2017. С.444.

9. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 13.04.2018 й., 03/18/474/1062-сон.

10. Узбекистон Республикаси КХ,Т, 2014 й., 43-сон, 530-модда.

11. Aktamovich, I. R., & Ziyadillayevich, I. A. (2020). Historical and Theoretical Roots of Establishing a Democratic Law in Uzbekistan. EPRA International Journal of Multidisciplinary Research (IJMR), 6(10), 507-510.

12. Ikramov, R. (2020). Constitutional and Legal Framework for Environmental Human Rights. The scientific heritage, 4(54), 6-12.

13. Ikramov, R., & Bekmirzayev, N. (2020). Yurist nutqi madaniyati. Toshkent: Akademnashr.

14. Ikramov, R., & Bekmirzayev, N. (2020). "Avesto"da ayol va oila huquqlari talqini. Til va adabiyot ta'limi, (6), 26-27. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2020 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804 Academic Research, Uzbekistan 309 www.ares.uz

15. Икрамов, Р. (2020). Воспитание гармонично развитого поколения является приоритетом государственной молодежной политики. Вестник науки и образования, 14(92), 88-90.

16. Икрамов, Р. А. (2020). Теоретико-правовые проблемы экологических интересов человека. Universum: экономика и юриспруденция, 12(76).

17. Третьякова А.А.Экологические права граждан: основы правового регулирования на общеевропейском и национальном уровнях в государствах -членах европейского союза. // В кн.: Экологическое право России на рубеже XXI веке. - М.: ЗЕРЦАЛО. 2000. С.153.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.