CC BY
9
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ НАУКИ PEDAGOGICAL SCIENCIES
УДК 37
HIERARCHIA WARTOSCI MLODZIEZY GIMNAZJALNEJ POWIATU
MYSLENICKIEGO
Mazur Pyotr, Panstwowa, Wyzsza Szkola Zawodowa (Chelmie, Polska). E-mail: pedagogika@pwsz. chelm.pl
L&ocha Monika, Uniwersytet Jana Kochanowskiego (Kielcach, Polska). E-mail: pedagogika@pwsz. chelm.pl
Zdrowie jest jedn^. z najwazniejszych wartosci w zyciu kazdego czlowieka. Problematyka wartosci w procesie wychowania mlodziezy jest stale aktualna w literaturze pedagogicznej. Celem niniejszego artykulu jest przedstawienie opinii uczniow gimnazjum z powiatu myslenickiego na temat ich osobistej hierarchii wartosci. Glownym problemem badawczym bylo ustalenie jaki jest system wartosci uznawanych przez mlodziez, ktore wartosci s^. domimjce, a ktore peryferyjne. W celu uzyskania materialu badawczego posluzono si§ metod^. sondazu diagnostycznego. Technik^. badawcz^ ktorq. zastosowano byla ankieta. Podstawowym narz^dziem badawczym byla Skala oceny wartosci preferowanych wzorowana na technice opracowanej przez P. Olesia, skladaj^ca si§ z katalogu nazw 27 wartosci. Niniejsze opracowanie jest wprowadzeniem w problematyk^ aksjologii mlodziezy. Wiedza mlodziezy na temat wartosci zdrowia i jego znaczenia w zyciu jest niezadowalaj^ca, dlatego tez zadaniem szkoly jest promowanie zdrowego stylu zycia. Problem znaczenia wartosci w zyciu mlodziezy przedstawiony zostal na podstawie badan wlasnych przeprowadzonych wsrod uczniow gimnazjow powiatu myslenickiego.
Slowa kluczowe: mlodziez, wartosc, hierarchia wartosci.
THE HIERARCHY OF VALUES OF YOUTH GYMNASIUMS IN MYSLENICE COUNTY
Mazur Pyotr, Dr of Pedagogical Sciences, Professor, Chair of Pedagogics of Helm Higher Public Vocational School (Helm, Poland). E-mail: pedagogika@pwsz.chelm.pl
L&ocha Monika, Jana Kochanowskiego University (Kielcach, Poland). E-mail: pedagogika@pwsz. chelm.pl
Health is one of the most important values in everyone's life. The issue of values in the process of bringing up the young is still valid in the literature connected with pedagogy. The purpose of this article is to present the opinions of high school students from the Myslenice district concerning their personal hierarchy of values.
The main problem of the research was to determine what is the value system recognized by young, which values are dominant and which ones are peripheral. In order to obtain research material, the method of diagnostic survey has been used. The research technique that has been used was a survey. The primary research tool was The scale of assessment of the preferred values based on the technique developed by P. Oles, consisting of a catalogue that included the names of 27 different values. This study is an introduction to the problems of axiology of youth. The young people's knowledge about the value of health and its importance in their life is unsatisfactory, that is why it is the school's task to promote the healthy lifestyle. The problem of importance of the values in the lives of youth will be presented on the basis of the own research conducted among middle school pupils from Myslenice district.
Keywords: youth, value, hierarchy of values.
Wychowuj^c dzieci i mlodziez chcemy zawsze osi^gn^c jakis zamierzony cel, który przedstawia jak^s wartosc dla spoleczenstwa czy jednostki. Dla-tego tez mozemy powiedziec, ze nie ma pedagogiki „bezwartosciowej". Kazde dzialanie wychowawcza zaklada realizacj? czy osi^ganie wartosci, inaczej dzialalnosc ta nie mialaby sensu [5].
Wartosci maj^. ogromne znaczenie w calym pro-cesie wychowawczym. To wlasnie one wyznaczaj^. wspólny kierunek zarówno dla wychowawcy jak i dla wychowanka. Dzi?ki nim mozliwe jest wspólne pokonywanie trudnych szlaków wzrastania ku pelni czlowieczenstwa [13].
W dobie wspólczesnych dyskusji na temat edu-kacji i wychowania nalezy przywolac sluszn^. uwag? K. Chalas, ze nie ma wychowania bez wartosci. Jej zdaniem „wychowanie bez wartosci staje si? pustym dzwonem, który nawet mimo silnego rozkolysania nie wyda oczekiwanych dzwi?ków. Wychowanie musi prowadzic do gl?bi czlowieczenstwa, które jest tresci^. zycia osoby, jej integralnego rozwoju, który ostatecznie jest wyznaczony przez urzeczywistnianie najwyzszych wartosci i d^zenie do Absolutu" [1].
Czym sq wartosci?
Termin wartosc (lac. valor) pochodzi od czasownika „byc wartosciowym" (lac. valere) [7]. Poj?cie to pierwotnie wywodzilo si? z ekonomii (wartosc rzeczy, towaru; wartosc uzytkowa, wymienna) [2]. W starozytnej Grecji naczelnymi wartosciami byly: prawda, dobro i pi?kno [10]. Dla chrzescijanstwa jako pierwszoplanowe w aksjologii s^. wartosci ewangeliczne: wiara, nadzieja i milosc. Wielka Rewolucja Francuska akcentowala triad?: równosc, wolnosc i braterstwo. Wspólczesnie podkresla si? takie wartosci jak: godnosc osoby ludzkiej, pluralizm, solidarnosc [4].
Czymze s^. wartosci? Wielu filozofów stoi na stanowisku, ze poj?cia „wartosc" nie da si? prawidlowo zdefiniowac. Zdefiniowanie wartosci jest utrudnione, poniewaz jest ono zakresowo szeroka oraz zawiera element subiektywnego odczucia i oceny. W odmienny sposób b?dzie j^. formulowal idealista, inaczej materialista czy spirytualista, a wsród nich inaczej socjolog, psycholog, historyk. Charakteryzuj^c wartosc nalezy uwzgl?dnic jej relacj? wobec dobra [9].
Wskazuj^c na znaczenie wartosci w zyciu czlowieka, K. Denek okresla je mianem busoli, która wyznacza kierunek post?powania. S^. one
wyznacznikiem zachowan i dzialan jednostek i grupy. One nalezy do regulatorów ludzkich d^zen i zachowan. W ich swietle czlowiek ocenia post?powanie wlasne i innych.
K. Chalas uwaza, iz „najogólniej mozna stwierdzic, ze 'wartosc' oznacza to, co jest cenne, godne poz^dania i co stanowi (powinno stanowic) przedmiot szczególnej troski oraz cel ludzkich d^zen, a takze kryterium post?powania czlowieka" [1].
Hierarchia wartosci
Dwudziestowieczna mysl filozoficzna poru-szaj^ca problemy aksjologii ma wielu znacz^cych przedstawicieli. M. Scheler jest niew^tpliwie tym myslicielem, który najbardziej przyczynil si? do rozwoju aksjologii jako samodzielnej dyscypliny filozoficznej. Naczeln^. kategori^. prze-zyc emocjonalnych jest milosc. To ona kieruje czlowieka ku wartosciom wyzszym, a nienawisc ku nizszym. Niemiecki mysliciel dawal jej prymat przed poznaniem: „Milosc jest pobudk^. dla poznania i woli, co wi?cej - jest matk^. ducha i rozumu samego" [6].
M. Scheler przypisywal wartosciom istnienie na podobienstwo wzorów matematycznych. Dokomjc hierarchizacji typów wartosci przyj^l za glówne kryterium antropologiczno-personalistyczne. Zakla-daj^c, ze czlowiek jest osob^. rozumn^. i woln^, to jego dobro decyduj^ce przy ustalaniu aksjologicznej hierarchii bytów. Ujmowal je w cztery klasy o róznej randze. Zasad^. podzialu stanowily cechy: czas trwania, zasi?g, niezaleznosc oraz gl?bia zadowolenia. Posluguj^c si? tymi kryteriami przedstawil nast?puj^c^. hierarchi? wartosci:
a) religijne (absolutne);
b) duchowe (kulturalne);
c) witalne;
d) hedonistyczne [5].
Najbardziej upowszechnionym podzialem, który cingle jest wykorzystywany, rozbudowywany i subiektywnie interpretowany przez wielu badaczy jest podzial Schelera. Mozemy wyróznic nast?puj^ce grupy wartosci:
a) wartosci hedonistyczne - to, co sprawia przyjemnosc jest cenne i staje si? celem dzialan;
b) wartosci witalne - to, co wzmacnia zycie i przyczynia si? do pi?knego wygl^du ciala oraz sprawnosci psycho-fizycznej jest godne poz^dania i wysilku;
c) wartosci materialne - cenne jest to, co wzbogaca stan posiadania i podnosi standard zycia;
d) wartosci socjocentryczne - cenne jest to, w czym wyraza si§ zbiorowa wola i zbiorowy wysilek jednostek (rodzina, panstwo, narod, partia polityczna);
e) wartosci estetyczne - to harmonia, lad, pi^kno, to, co dostarcza podnioslych przezyc;
f) wartosci etyczne (altruistyczne) - to rozne formy dobra, czyli takie dzialania, ktore wzmacniaj^. zycie i rozwoj czlowieka i innych istot zywych;
g) wartosci poznawcze - to wiedza i prawda o sobie i swiecie;
h) wartosci religijne - wprowadzaj^. czlowieka w swiat nadprzyrodzony; dzi^ki nim uzyskuje pelniejsze rozumienie siebie samego, innych ludzi i swiata [3].
Wartosci hedonistyczne, witalne, materialne i socjocentryczne mozemy nazwac instrumentalnymi. A pozostale cztery okresla si§ mianem duchowych. W hierarchii wartosci na najnizszym szczeblu znajduj^. si§ wartosci hedonistyczne, wyzej wartosci materialne, wartosci socjocentryczne, wartosci witalne, wartosci kulturowe (estetyczne, poznawcze), wartosci etyczne, najwyzej usytuowane s^. wartosci religijne [3].
Dla K. Ostrowskiej system wartosci po-szczegolnych jednostek to uklad wzajemnie po-wi^zanych „odczuc wartosci". Wedlug niej system wartosci to uklad ustosunkowan wobec wartosci, takich jak: Bog, inni ludzie, idee, zdarzenia, otaczaj^ca nas rzeczywistosc itp. Ustosunkowanie wobec wartosci to okreslenie, w jakim stopniu dana wartosc jest dla mnie wazna i konieczna do realizacji osobowej egzystencji, tzn. realizowania si§ w plaszczyznie biologicznej, psychicznej, spolecznej i duchowej [12].
Badania wlasne
Celem zrealizowanego badania bylo poznanie opinii uczniow gimnazjum z powiatu myslenickiego na temat ich osobistej hierarchii wartosci. Glownym problemem badawczym bylo ustalenie jaki jest system wartosci uznawanych przez mlodziez gimnazjaln^, ktore wartosci s^. domimjce, a ktore peryferyjne.
Podstawowym narz^dziem badawczym byla Skala oceny wartosci preferowanych wzorowana na technice opracowanej przez P. Olesia [11], skladaj^ca si§ z katalogu nazw 27 wartosci. Udzial w badaniu byl anonimowy. Ankietyzaj przeprowadzono w maju 2016 roku w wylosowanych szkolach powiatu myslenickiego.
Dobor proby do badania mial charakter losowy. Zebrano 136 ankiet od uczniow. Analiza struktury badanych dzieci z punktu widzenia danych metryczkowych wskazuje, ze liczba chlopcow (47,8 %) byla niewiele mniejsza od liczby dziewcz^t (52,2 %).
Po liczbowym opracowaniu wynikow otrzy-mano hierarchii wartosci preferowanych przez gimnazjalistow. W tabeli 1 zaprezentowano odpo-wiedzi mlodych mieszkancow powiatu mysle-nickiego.
Tabela 1
Osobista ocena wartosci
Lp. Wartosc Wskaznik preferowania (w %)'
1. rodzina 58,60
2. milosc 55,95
3. wiara w Boga 54,11
4. zdrowie 42,57
5. przyjazn 38,82
6. szacunek 28,67
7. sprawiedliwosc 26,10
8. dobro 20,51
9. wolnosc 19,85
10. patriotyzm 18,67
11. wyksztalcenie 16,39
12. godnosc 15,44
13. pomoc innym 15,36
14. zycie towarzyskie 13,67
15. prawda 13,16
16. wlasny rozwoj 12,64
17. wiedza 11,25
18. kultura 11,17
19. pokoj 10,51
20. wygodne zycie 9,70
21. m^drosc 8,89
22. praca 8,82
23. dobra materialne 8,23
24. rozwoj duchowy 6,02
25. przyroda 5,66
26. pi^kno 5,29
27. wladza 4,70
1 Sredni wskaznik preferowania wartosci uzyskany zostal w wyniku okreslenia procentowego stosunku sredniej wszystkich wyborow danej wartosci do liczby okreslaj^cej maksymaln^. wartosc wyborow tej samej wartosci.
Wtabeli 2 zaprezentowano odpowiedzi mlodych mieszkañców powiatu myslenickiego z podzialem na wybory dokonane przez dzicwczçta i clilopców. Wskazania zostaly uporz^dkowane na sposób malej^cy wedlug wskazañ dziewcz^t. W ten sposób powstal plan hierarchii wartosci, który pozwala nam porównac podobieñstwa i róznice w preferencjach wedlug plci.
Tab el a 2
Hierarchia wartosci wedlug plci badanych
Lp. Wartosc Wskaznik preferowania (w %)
Dziewczçta Chlopcy
1. rodzina 67,60 48,61
2. milosc 61,40 50,00
3. zdrowie 52,25 32,00
4. wiara w Boga 47,88 60,92
5. przyjazn 41,12 36,30
6. szacunek 26,47 31,07
7. sprawiedliwosc 25,21 27,07
8. wyksztalcenie 21,40 10,92
9. wolnosc 20,98 18,61
10. pomoc innym 17,88 12,61
11. dobro 16,90 24,46
12. medróse 15,07 17,53
13. wlasny rozwój 14,78 10,30
14. patriotyzm 13,09 24,76
15. kultura 12,67 9,53
16. wiedza 12,39 10,00
17. zycie towarzyskie 12,39 15,07
18. prawda 10,98 15,53
19. praca 10,14 7,38
20. godnosc 10,00 21,38
21. pokój 9,85 11,23
22. dobra materialne 8,30 8,15
23. wygodne zycie 6,33 13,38
24. przyroda 4,92 6,46
25. rozwój duchowy 4,50 8,15
26. piçkno 2,67 8,15
27. wladza 2,53 7,07
Dzûniiçti ^кСМирсу
Rysunek l. Hierarchia wartosci preferowanych przez gimnazjalistów
Wnioski
Analizuj^c przedstawione powyzej dane mozna wysnuc nastçpuj^ce wnioski:
1) Obserwuj^c dwie przecinaj^ce siç krzywe obrazuj^ce nasilenie wskazan dziewcz^t i chlopców, mozna zauwazyc wzajemne przeplatanie siç linii, wskazuj^ce na zmiennosc wyborów dokonywanych przez respondentów.
2) Najwyzszy wskaznik preferowania otrzymaly wartosci: rodzina - 67,60 % dziewcz^t i wiara w Boga - 60,92 % chlopców.
3) Analiza hierarchii wartosci wskazala, ze w pierwszej grupie dziesiçciu najwazniejszych wartosci dla obu badanych grup znalazlo siç 7 wspólnych wartosci: rodzina, milosc, zdrowie, wiara w Boga, przyjazn, szacunek, sprawiedliwosc. W systemie wartosci dziewcz^t znalazly siç dodatkowo: wyksztalcenie, wolnosc, pomoc innym. Katalog najwazniejszych wartosci chlopców uzupelnialy: patriotyzm, dobro, godnosc.
4) Analiza hierarchii wartosci wskazala, ze w pierwszej grupie dziesiçciu najmniej waznych wartosci dla obu badanych grup znalazlo siç 6
wspólnych wartosci: wladza, piçkno, rozwój ducho-wy, przyroda, dobra materialne i praca. W systemie wartosci dziewcz^t znalazly siç dodatkowo: wygodne zycie, pokój, godnosc i prawda. Katalog najmniej waznych wartosci chlopców uzupelnialy: kultura, wiedza, wlasny rozwój i wyksztalcenie.
5) Wyrazn^. przewagç wskazan dziewcz^t siçga-j^c^. ponad 10 punktów procentowych obserwujemy w wyborze nastçpuj^cych wartosci: rodzina, milosc, zdrowie, wyksztalcenie. Najwiçksza rozbieznosc jest w przypadku wartosci „zdrowie" i wynosi ponad 20 %.
6) Wyrazna przewaga wskazan chlopców siçga-j^ca ponad 10 punktów procentowych wystçpuje w wyborze takich wartosci jak: wiara w Boga, patriotyzm i godnosc. Najwiçksza rozbieznosc jest w przypadku wartosci „wiara w Boga" i wynosi ponad 13 %.
7) Najmniejsze rozbieznosci w wartosciach preferowanych przez gimnazjalistow (do 5 %) s^. w wyborze nastçpuj^cych wartosci: przyjazn, szacunek, sprawiedliwosc, wolnosc, m^drosc, wlasny rozwoj, kultura, wiedza, zycie towarzyskie, prawda, praca, pokoj, dobra materialne, przyroda, rozwoj duchowy, wladza. Najmniejsza rozbieznosc jest w przypadku wartosci „dobra materialne" i wynosi 0,15 %.
8) Na samym dole hierarchii wartosci dziewcz^t znalazla siç „wladza", a u chlopcow - „przyroda".
Podsumowuj^c wyniki badan mozemy stwier-dzic, ze w systemach wartosci gimnazjalistow powiatu myslenickiego, zdecydowanie dominuj^. wartosci etyczne (altruistyczne) i socjocentryczne. Z danych wynika rowniez, ze najmniejsz^. popularnosci^. cieszyly siç wsrod respondentow wartosci hedonistyczne i materialne.
Literatura
1. Chalas K. Wychowanie ku wartosciom. Elementy teorii i praktyki. - Lublin-Kielce. - 2003. - Vol. 1. (In Polish).
2. Darowski R. Filozofia czlowieka. Zarys problematyki. - Krakow, 1996. (In Polish).
3. Dyczewski L. Miejsce i funkcje wartosci w kulturze // Kultura w krçgu wartosci / red. L. Dyczewski. - Lublin, 2000. (In Polish).
4. Dyczewski L. Najwazniejsze s^. wartosci // Kultura w krçgu wartosci / red. L. Dyczewski. - Lublin, 2000. (In Polish).
5. Kotlowski K. Filozofia wartosci a zadania pedagogiki. - Wroclaw; Warszawa; Krakow, 1968. (In Polish).
6. Kowalczyk S. Czlowiek w poszukiwaniu wartosci. Elementy aksjologii personalistycznej. - Lublin, 2006. (In Polish).
7. Kowalczyk S. Filozofia kultury. Proba personalistycznego ujçcia problematyki. - Lublin, 2005. (In Polish).
8. Lisnik A. Grenova K., Values development in teaching process. Scientific Bulletin of Chelm. Section of Pedagogy. -2014. - P. 13-19. (In Polish).
9. Mazur P. Podstawy pedagogiki pastoralnej. - Krakow, 2011. (In Polish).
10. Olbrycht K., Prawda, dobro i piçkno w wychowaniu czlowieka jako osoby. - Katowice, 2002. (In Polish).
11. Oles P. Wartosciowanie a osobowosc. Psychologiczne badania empiryczne. -Lublin, 1989. (In Polish).
12. Ostrowska K. Wokol rozwoju osobowosci i systemu wartosci. - Warszawa 1998.
13. Будник О. Б. Професшна тдготовка майбуттх учш^в noHarKOBOï школи до соцiально-педагогiчноï д1яль-HOCTi: теор1я i методика. - Дншропетровськ, 2014. (In Ukrainian).
References
1. Chalas K. Wychowanie ku wartosciom. Elementy teorii i praktyki [Education to values. Elements of theory and practice]. Lublin-Kielce, 2003, vol. 1. (In Polish).
2. Darowski R. Filozofia czlowieka. Zarys problematyki [The philosophy of man. The list of issues]. Krakow, 1996. (In Polish).
3. Dyczewski L. Miejsce i funkcje wartosci w kulturze [Place and functions of the value of culture]. Kultura w krqgu wartosci [Culture in terms of values]. Ed. L. Dyczewski. Lublin, 2000. (In Polish).
4. Dyczewski L. Najwazniejsze s^. wartosci [The most important are values]. Kultura w krqgu wartosci [Culture in terms of values]. Ed. L. Dyczewski. Lublin, 2000. (In Polish).
5. Kotlowski K. Filozofia wartosci a zadania pedagogiki [Philosophy, significance and objectives of pedagogy]. Wroclaw-Warszawa-Krakow, 1968. (In Polish).
6. Kowalczyk S. Czlowiek w poszukiwaniu wartosci. Elementy aksjologii personalistycznej [People in search of valuables. Elements aksjologii personalistycznej]. Lublin, 2006. (In Polish).
7. Kowalczyk S. Filozofia kultury. Proba personalistycznego ujçcia problematyki [Philosophy of culture. Attempt personalistycznego shooting perspective]. Lublin, 2005. (In Polish).
8. Lisnik A. Grenova K. Values development in teaching process. Scientific Bulletin of Chelm - Section of Pedagogy [Values development in teaching process. Scientific Bulletin of chelm - Section ofpedagogy States], 2014, pp. 13-19. (In Polish).
9. Mazur P. Podstawy pedagogikipastoralnej [Basics of pedagogy pastoralnej]. Krakow, 2011. (In Polish).
10. Olbrycht K. Prawda, dobro i pi^kno w wychowaniu czlowieka jako osoby [Truth, goodness and beauty, education, personality]. Katowice, 2002. (In Polish).
11. Oles P. Wartosciowanie a osobowosc. Psychologiczne badania empiryczne [Examination of values and identity. Psychological research empirical]. Lublin, 1989. (In Polish).
12. Ostrowska K. Wokol rozwoju osobowosci i systemu wartosci [Around the development of personality and value system]. Warszawa, 1998.
13. Budnik O.B. Profesiyna pidgotovka maybutnikh uchiteliv pochatkovoi shkoli do sotsial'no-pedagogichnoi diyal 'nosti: teoriya i metodika [Professional training of future primary school teachers to socio-pedagogical work: theory and methods]. Dnepropetrovsk, 2014. (In Ukrainian).
УДК 37.072; 316.4
О МЕТОДОЛОГИЧЕСКОЙ КОНЦЕПЦИИ АДАПТИВНОГО УПРАВЛЕНИЯ ОБРАЗОВАНИЕМ: СОЦИОЛОГИЧЕСКИЙ АСПЕКТ
Заруба Наталья Андреевна, доктор социологических наук, кандидат педагогических наук, профессор, заведующая кафедрой государственного и муниципального управления, Кузбасский государственный технический университет им. Т. Ф. Горбачева (г. Кемерово, РФ). E-mail: znak42@mail.ru
В статье представлены основные положения методологической концепции адаптивного управления образованием с точки зрения социологии управления как актуального направления научного исследования в условиях транзитивного российского общества. Постоянно осуществляемые управленческие воздействия на систему образования в условиях активно идущих трансформационных процессов способны влиять на неё как позитивно, так и негативно, они могут быть результативными и эффективными или наоборот. В стабильных условиях общественного развития наиболее востребованным был, например, комплексный подход в управлении образованием, предполагающий необходимость учёта и реализации проблем образования всесторонне и многогранно, в создании комплекса всех необходимых условий для их решения. Но в непредсказуемых и постоянно меняющихся условиях современного социально-экономического общества России, когда перемены и реформы стали постоянным атрибутом жизни, такие подходы не способствуют решению современных проблем в управлении образованием, нужны иные, гибкие подходы, соответствующие времени преобразований в обществе. Таковыми могут быть адаптивные подходы в управлении образованием. Это требует концептуальной проработки их содержательного, методологического и технологического компонентов. В данной статье предлагается методологический аспект исследуемой проблемы, её актуальность и важность в современных социально-экономических условиях развития российского общества. Активные перемены, вызванные реформами и модернизацией, требуют как от отдельного индивида, так и в целом от социальных систем (например, образования) активных адаптационных процессов к новым условиям и обстоятельствам. Адаптивные свойства, присущие социальным системам, становятся важными и востребованными в изменившихся условиях. Всё это требует, в свою очередь, поиска адекватных новым условиям систем управления.
Ключевые слова: адаптивное управление, сложноорганизованная система, саморазвивающаяся система, самоорганизующаяся система, адаптационный тип самоуправляемого развития, адаптивность системы образования.
