CC BY
212
Г. Шералишоева ЖАНРИ РУБОЙ ДАР ЭЧОДИЁТИ ФАРЗОНА
Вожатой калидй: жанри рубой, тупари шоирй, шоирони муосир, нигох,и шоиронаи Фарзона, х,унари маъниофаринй
Рубой чун жанрхои газал, кдсида, достон ва дигар анвои шеърй аз кадимитарин ва дилошубтарин жанри адабй махсуб мешавад. Талабот дар таълифи ин жанр аз шоир дар каломи кам чой додани маонии зиёд будааст. Чи дар адабиёти классик ва чи дар адабиёти муосир хамаи шоирон дар ин навъи адабй табъозмой доштаанд, аммо дар ин жанр муваффак, будан на ба хдр кас даст додааст. Бузургтарин рубоисароёни адабиёти мо Бобо Тохири Урён, Бобо Афзали Кошонй, Абусаиди Абулхайр, Умари Хайём ва дигарон мебошанд, ки дар ин жанри хурди гиной доди сухан дода, то ба дарачаи устодй расидаанд. Дар адабиёти муосир шоирон дар сароиши рубой талабот ва кдвонини кади миро пос доштаанд ва навгароиро дар мундаричаи ин шакли шеърй идома додаанд. Дар ашъори Фарзона низ жанри рубой мак,оми назаррас дорад. Фарзона яке аз муваффактарин суханварони точик дар заминаи офаридани рубой мебошад. У дар рубой низ мисли жанрхои дигари гиной бадеият ва латофати суханро пос дошта, дар айни замон маонии олиро низ тавонистааст, ки дар нахнои кучаки рубой маркум намояд:
Биштобу тавофи лолаву рсищон кун, Феуристи бсщорро варацгардон кун. Чун гул чи ну^уфтай заратро дар цайб, Он сурхтилоро бурун аз х,амён кун (6, 357) Дар ин рубой «варакгардон кардани фехристи бахор» ва«дар наиб нухуфтани зар ва сурхтило»- бозёфтхои шоиронаи Фарзона ба хисоб меравад. Ин чо «нухуфтани зар дар чайб» киноя аз нухуфта доштани рози ишк, дар дил аст. Чунонки ба назар расид, дар ин рубой кдриб
дар хар мисраъ шоира аз санооти адабй ва ороиши сухан бах,ра бардоштааст. Шоира мегуяд чаро гавхари роз пищон медорй, ки тики ту ниёзманде дорад, холо ки имкон х,аст, ишку мехрабонии худро ба ёрон арзонй дор. Сурхтилоро бурун кардан аз хамён (сурхтило-дил, хамён- тан) низ бар таквияти андешаи болост. Хдмин гуна бадеият ва латофати сухан дар тамоми рубоиёти Фарзона дар айни тозагй ва нотакрорй чилвагару рухнавоз аст. Чунончи: Афлок, ки нурномаи шамс кушод, Хар барг ба чашм айнаки цатра тщод. Он дуст, ки рузи нав фиристод зи арш, Алусщ, ки маро накутарин цоиза дод{6, 357) Ин рубой мазмунан маънои шукргузор будан аз зиндагиро хамчун бехтарин атои илохй дарбар гирифтааст. Таркибхои шоиронаи «нурномаи шам©> ва «ба чашми барг айнак будани катра». ки дар шеъри точикй собикаи корбаст надоранд.бадеияти рубоиро таъмин кардаанд.
Маънии дигари ин рубой бо гузашти вакт кадру киммати худро гум кардани инсон аст.
Дар рубоии зер «санги pax нодира шуд» образи шахеи бесаводу чохил, аммо сарватмандест, ки алъон сохибэхтиром аст ва «хуршед» ишора бар инсони нотакрор, донишманду фарзона ва хунарманд аст, ки алъон залил аст. «Шабпара шудани хуршед» - ишора ба хакир шудани инсонест, ки замоне боиси ифтихор будааст: Фурсат бигузсаиту санги pay нодира ¡иуд, Хуршед дар оинаи мо шабпара шуд. Хар чиз ки душ буд ангезаи фахр, Имруз нигар, ки мояи масхара шуд (6, 337) Дар рубоии дигар шоира инщро «муаллифи нишоту гам» номида, бад-ин васила боз хам бадеият ва зебоиро дар канори мазмуни судманди рубой чой додааст:
Эй ишц, муаллифи нишоту вами ман, Дар боми худ афрохтай парчами ман. Бе муъциза шуд зи х,ацри ту Исии ман, Бадном шуд аз фироци ту Марями ман (6, 358) Ч,анбаи зебоии ин рубой дар он зохир гардидааст, ки шоира ишкро муаллифи нишоту гам хонда, гирифторй ба онро «дар болои боми ишк овехтани парчам» номидааст. Аз хачри маъшук ошик ба дарачае расидааст, ки гуё шабехи «Исои бемуъчиза» ва «Марями
бадном» гардидааст. Чунин тарзи андешаи шоирона вокеан махсуси андешаю афкори Фарзона аст, ки тафаккури гузашта ва имрузинро ба хам пайванд додааст. Фарзона риояти крнуни адабро дар хама хол водиб мешуморад, дар сухан гуфтан низ поси адаб доштанро боиси осмонй шудани мак,оми сухан медонад: Дигар натавон зи х,ошия берун рафт, Чун тифл зи дунболи чарову чун рафт. Лагжидани пойи хома х,ам як садама-ст, Бояд ба идомаи сухан мавзун рафт (6, 358) Дар ин рубой «лагжидани пойи хома» киноя аз каламкашй аст. Аз тарафи дигар, ин таъбир дар додай носавоб каламфарсой карданро ифода намуда, бадеиятро дар ин рубой таъмин кардааст.
Дар рубоии дигар, шоира Фарзона хикмати шукргузор будан аз зиндагиро, ки бехтарин илтифоти Худованд аст, бо парниёни зебои сувари хаёл чунин ба маърази андешаи мо пешниход кардааст. Дар когази осмон хати хуршед аст, Эй ёр, фироц бехтарин тавх;ид аст. Хщу рузи Худо барои ношукр азост, Хщу рузи Худо барои шокир ид аст (6 360) Дар ин рубой низ таркиби «дар когази осмон будани хати хуршед» ташбехи пушидаи зебоест, ки гавхаре аз тозагароии муаллиф аст. Монанди хамин, офтобро ба гули бобуна монанд кардан, сохиби имзо будани бахор, дар халкди дил санги зумуррад будани инщ, истгахи хуршед будани зодгох олудагумонии хосид, дар мизи фалак гулкднд будани хуршед ва мисли инхама рамзхои шигарфе аз коргохи харири андешахои тозаофари шоира аст, ки дар рубоиёти зерин ба назар мерасанд. Mo бидуни тавзех ин рубоиётро меоварем:
Бобунаи хуршед, ки дар цулла шукуфт, Гулбонг занад: «Дигар намебояд хуфт». Бар мо нарасид зурн цоруби всщт, Ки ёди туро зи ёди ман xojçadруфт? (6, 361)
Чашмони ту дод шарх;и маънои бсщор,
Савганд ба чашлщои зебои бсщор.
Мондаст чу ёдгораи нодирае,
Дар дафтари хотиротам имзои бсщор (6, 361)
Ин кучаи мо истгсщи хуршед аст, Тах;мондаи ёдгораи Цамшед аст, Дар кух;на шудан нав шуданашро бингар, Чун ишци х,азорсола навтавлид аст{6, 361)
Олудагумон хсщи туро ботил гуфт, В-он партави сабзу зиндаро бисмил гуфт. Дунё нашавад дигар, агар х,осидаке, Сад хирмани ганц диду «ку х,осил?» гуфт(6, 372)
Хуршед, ки дар мизи фалак гулцанд аст, Бо цумлаи офоц шакарпайванд аст. Уро набувад саводи бад дидани кас, Зеро чашмаш ба нагз дидан банд аст{6, 372) Барои нишон додани хупари маъниофаринии Фарзона зарур медонем, ки рубоии аввалро мавриди тахлил карор бидихем: Ибораи «бобунаи хуршед» ва «гулбонг задани он» баёни «баромадан ва тулуъ кардани офтоб»-ро ифода мекунад. «Чрруби вакт» бошад, ин гузашти лахзахои умр аст. Шоира гуфтанист: Тулуи офтоби паси куллахо баёни ин маънист, ки бояд аз лахзахои умр бахра бардорй ва ин дамро ганимат донй, мехр варзй ва ба дилат гармии мухаббатро чой кунй. Бубин, ки мухаббати гарми маро, ки иборат аз ёди ту аст, хатто гузашти умр хам натавонист нобуд созад. Яъне дар ин до шоира бо баёни андешаи тозае дар бораи човидонии ишку мухаббат ва хамчунин расидан ба кадри умр сухан кардааст.
Чунонки каблан таъкид шуд, фарки рубоиёти Фарзона аз рубоиёти шоирони дигар дар он аст, ки мазмуни оливу судманд ва бадеияти зебову парниёнй аз рамз дар як макому манзалат карор доранд. Хусусияти дигари рубоиёти эшонро метавон дар рухияи замонавй доштан ва фаро гирифтани тасвирхои замони мутамаддину пурошуби имруз донист. Зеро хар шоир фарзанди айёми хеш аст ва он чи дар мухити нигохи у карор дорад, дар оинаи ашъораш хоху нохох чилвагар хохад буд. Фарзона сохибтамаддун будани бонувони оламро ва дар баробари он банди зулмоту хурофот ва бесаводй мондани бонувони тодикро, ки дарди миллй аст ва маризии зехнии наслхои ояндаро натида медихад, бо дард чунин иброз медорад:
Эй бонуи тоцик, цах,онбохтай, Бар маъраках,о лаган ба cap тохтай.
Тсщдири my аз фалак чунин н-омадааст, Ингуш х;аётро ба худ сохтай (6, 364) Х,амчунин, иллати дигари бонувони тодикро шоира дар колопарастй ва аз илму фархаш дур будани онхо мебинад ва таассуф аз он мехурад, ки умри кутохи бонувон сарфи чизу ночиз мешавад. Ба ин маънй, шоира муваффак ба сохтани калимаи мураккаби «латтабонувон» гардидааст, ки маънии гироиши онон ба чизу чора буда, аз тарафи дигар маънии фалсафиро низ дар худ чой додааст:
Афсус, ки латтабонувонем х,ама, Гах, бар majçu колах,о тщонем х,ама. Харчанд, ки то мазор pax; кутох; аст, Осу да ба бозор равонем х;ама (6, 372) Дар замоне, ки мо умр ба cap мебарем, маънавиёт хеле коста гардидааст, бештари мардум аз адабу фарханг канора гирифтаанд. Ин дардхои чомеа мушкилоти хурде нест ва шоира чахониёнро хушдор медихад. ки пеши рохи ин саратони ахлокиро бигиранд. Дар рубоии зерин шоира дар баробари баёни ин маънии ахлокй калимаю таркибхои зебои «гумкарданасаб», «кассоби адаб», «зулмати бехавои дашномкада» ва «бемори асаб шудани карн»-ро офаридааст, ки дар чахор мисраи рубой ба вучуд овардани чахор калимаю таркиби чадид бешубха хеле нодир аст. Таваччух кунед ба рубой:
Гумкарданасаб шудаст царни ману ту, К,ассоби адаб шудаст царни ману ту. Дар зулмати бех;авои дашномкада, Бемори асаб шудаст царни ману ту (6, 371) Чунин ба назар мерасад, ки колаби рубой ба шоира имконият додааст, то тамоми дардхои чомеаро тавассути он баён кунад. Гирифтории чавонон ба майзадагию нашъамандй, пеш аз хама халокати зехниро сабаб мешавад ва халокати зехнй боиси аз байн рафтани тамаддуну фарханг ва кохиш ёфтани эхсоси худшиносиву худошиносй аст. Сарчашмаи ин хама нухусатро шоира дар бесаводй ва беадабй, ошной надоштан бо панду андарзхои зебой ниёгон медонад, ки ин маънй дар ду рубоии зерин ифода шудааст: Эй бонгзану бангзани кучаву ку, Аз Дуст рсщову бо худу хсшц аду. Магрури уболакй, ки аз гояти рах,м,
Мусича туро нидо кунад: Ку? Ку? Ку? {8, 165)
Эй суб^лицо, дил^абашият кофист, Наыие шудай, ншиъакашият кофист. Баркан, баркан тилисми цодуии худ, Инсоне шав, «паривший» - ят кофист (6, 364) Дар ин ду рубой низ шоира бо корбурди калимахои «бонгзан» ва «бангзан», «субхлико» ва «дилхабашй». «наъш» ва «нашъа», «инсонй» ва «паривашй» (яъне дунунй, Г.Ш.) хеле хунармандона маъниофарй карда, бад-ин минвол на танхо аз навокдси рухи замон изхори норизой мекунад, балки мушкилоти барои дахон хатарнокро низ мавриди накухиш кдрор дода, рохи надотро мехохад ба оламиён бирасонад.
Хдмин тарик,, аз баррасии мазмуну мухтаво ва хунари шоиронаи Фарзона дар корбурди яке аз маъмултарин жанрхои пуркорбурди шеърй гиной- рубой метавон ба чунин натидахо дастрасй ёфт:
1. Шоира Фарзона дар рубоиёти хеш аз маънисозихои кухна ва обшуста даст кашида, бар он муваффак, гардидааст, ки маънихои тоза, таркибот ва ибороти дилнишинро ба вучуд оварад.
2. Дар рубоиёти шоира на танхо маънихо тозаву бикр хастанд, балки тарзи нигариш ва бахрабардорй ба ашё низ чадид аст.
3. Нигохи шоиронаи Фарзона нигохи маънидуст, у хатто аз образхои кухани шеърй форсй низ бо диди нав менигарад ва аз онхо маънии тозае берун мекашад. Мо ин шеваро зимни истифодаи шоира аз талмехоти Исо ва Марям, Маднун ва Лайлй маънй бароваридани эдодкор мушохида кардем.
4. Рубой аз махбубтарин кдволиби шеърии шоира буда, имконоти бештареро барои баёни маънй ба хидмати у вогузоштааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Акбарзода, Юсуф. Давраи тозаи инкишофи шеърй тодик//Садои Шарк. шумораи 12, 2012
2. Акбарзод, Мубашшир. Сухан з-осмонхо фуруд омадаст. -Душанбе: Адиб, 2001
3. Адамй, Мухаммадалй. Х,ашри ишк; дар бахори калимахо/ Рузномаи "Адабиёт ва санъат", №3 (1662) аз 17 январи соли 1213
4. Фарзона. Катрае аз Мулиён. Дар се мудаллад. -Худанд: Нури маърифат, 2003
5. Фарзона.С^зи нотамом(мадмуаи шеър). -Техрон: Расониш, 1385
6. Фарзона. Мухри гули мино.-Хучанд: Ношир, 2009
7. Фарзона. Як гунча роз. -Хучанд: Ношир, 2009
8. Фарзона. Себарга. -Хучанд: Ношир, 2011
9. Фарзона. Садбарги газал. -Хучанд: Ношир, 2011
10. Шеърдуст, Алиасгар. Чашмандози шеърй имрузи Точикистон,-Тех,рон: Ал-чудо, 1376
11. Юнусов С. Аз зо^ири ашё ба асли вдкикатхо (тахдики лирикаи Фарзона ва Сиёвуш). -Хучанд: Нашриёти давлатии ба номи Р. Чалил, 1998
Жанр рубай в творчестве Фарзоны
Г.Шералишоева
Ключевые слова: художественно-стилистические особенности творчества Фарзоны, жанр рубай, творческие находки, поэтические формы
Статья посвящена изучению одного из популярных жанров Фарзоны
- рубай. Автор подвергает анализу идейное и художественно-стилевое своеобразие четверостиший поэтессы, прослеживает особенности использования традиционных поэтических жанров в её творчестве.
Подчеркивается, что четверостишия Фарзоны приобретают глубинный смысл через употребление новых и свежих лексических оборотов. На примере четверостиший раскрываются новаторские тенденции в творчестве Фарзоны.
The Genre of Rubai in the Creation of Farzona
G. Sheralishoyeva
Key words: artistico-stylistic peculiarities, Farzona's creation, the genre of rubai, creative findings, poetical forms
The article dwells on the study of the one of popular genres in the creation of Khujand poetess Farzona - that of rubai. The author of the article analyzes the peculiarities of Farzona's quatrains from the point of view of ideology and artistic style; the traditional poetical genre is considered in the context of individual poetry.
It is emphasized that Farzona's quatrains acquire profound sense by her resorting to new fresh locutions. The quatrains help reveal innovatory tendencies in the creation of the poetess.
