CC BY
98
Шералишоева Гулба^ор Богбоновна,
сармуаллимаи кафедраи забони тоцикии ДДХБСТ
ВИЖАГЩОИ ЖАНРИ ГАЗАЛ ДАР Э^ОДИЁТИ ФАРЗОНА
Фарзона аз чумлаи шоиронест, ки эчоди суннати газалнависиро дар шеъри муосир намояндагй мекунад. У илова бар доштани шури хос дар офариниши шеъри сафед ва анвои дигари шеъри суннатии дар каволиби мухталиф сурудааш ба гуфтани газал низ пардохтааст. Агар ашъори Фарзонаро ба зарурат ба тоири баландпарвоз ташбех кунем, шеъри суннатй ва шеъри нав ду боли уст, ки хамчараёну хампарвозанд. Бино ба гуфтаи доктор Алиризо ^азва Фарзона бо навпардозии музайян тавонист бар бинои кухдни шеър ороиши нав бияфзояд ва аз ин тарика муваффактарин шоири замон бошад. Муаллифи мазкур зимни баррасии ашъори Фарзона бо овардани як газали шоира менависад:
«Дар миёни шоирони чавону сохибноми Точикистон номи Фарзонаи Хучандй номи ошнову кобили эътимод аст. Вай дар миёни занони шоири точик низ кадру макоми воло дорад.... Бубинед, ки газали имрузу шеъри имрузи Точикистон то чй андоза дар паи маънавияту дину ахлоку одоби мусалмонй гом мебардорад. Бегумон, хамин таваччуху иноят сабаб шудааст, то шеъри имрузи Точикистон аз навъи дигар ва бисёр наздик ба адабиёти имрузу мутааххиди Эрон бошад»(6, 11).
Фарзона дар гуиши шеъри мудерн низ дорои тарикаи махсуси худ аст ва хамчунон ки Алиризо ^азва таъкид мекунад, вай дар ин рох бар дигарон пешрав будааст. Дар ин замина низ сабаби тавфики у бештар ба хотири хамин тозаоварй дар шеъри сафед ё чадиди вай мебошад. Чунончи, дар абёти зерин мефармояд:
Зи фар%анги оянда, %арчанд рузе,
Сутурда шавад вожаи "дуст дорам".
Биё, навгаро бош цалби цадимам,
Ба мацрои фардо туро месупорам (1; 90 ).
Бо он ки шухрати шоирии Фарзона асосан аз шеъри чадиди уст, боз хам шеъри суннатй чавхари эчодиёти уро ташкил додааст.
Фарзона газалиёти дилангез дошта, дар бештари онхо андешахои тоза ва латиф, маънихои сареху рушан, таркибхои бадеу хушоханг ва алфози шевою устувор аст. Мазмуни газалиёти Фарзона сердомана аст. У орзумандию гамза-дагихои рузгорашро дар газалиёташ даромехтааст:
Хавои ру%и маро тоза кун ба омаданат,
Бщиштро ба замин куч де% ба як суханат (1;55).
Кай маро барандозад санги лаънати душман,
Дуст мекушад моро бо кулyxе аз доман.
Озмудаам кам - кам зиндагиву макрашро,
Беуаросам аз нафрин, меуаросам аз аусан (1; 53).
Як тарцумон надорад оинаи дили ман,
Оинае, ки уарфаш акси тулуъи xун аст.
Чарроуи гайбро гу бар кумакам шитобад,
Ором мерабояд xоре, ки аз дарун аст (1;84).
Чун цазираи бекас xy кунам ба xомyшй,
Шууратам ба побусат ояд аз фаромушй (1;87).
Фарзона дар газалиёти худ ба баёни масоили ишку мухаббат, нукоти ахлокй ва фалсафй низ пардохта, дар ин замина маънихои дилчасп ба зухур овардааст. Таркибхои зебои «бо нафас варак задани шохкитоби сурхи гул», «силй задани афлок», «озод шудани хуршед зи танкой».., ки дар абёти зерин ба кор бурда шудаанд, газалиёти шоираро боз хам равшантар ва ^ётар гардонидаанд:
Хоби абад, ки дар пай аст, xез ба цашни зиндагй,
Гуй, ки чист зиндагй баъди уазор соли xоб.
Бо нафасат варац бизан шоукитоби сурxи гул,
Варна муцова меканад ноxуни бод аз он китоб. (1; 156).
Хушёр нагардидем он цадр, ки ин афлок,
Андар сару руи мо силй заду шаппотй. (1; 201)
Тануоии доноён беxоmима xоxад монд,
Харгиз нашавад озод xуршед зи тануой (1; 95).
Масъалаи дигаре, ки дар газалиёти Фарзона ба чашм мерасад, мазмуни ватандyстона аст. Х,арчанд мавзyи мазкур аз мдвзуъхои човидонй ва серкорбурдтарини адабиёти мост, вале боз хам Фарзона ба ин масъала бо нигохи нав назар афкандааст:
Меравам, меравам эй шаур ба мацрои сапедат,
Нигауаммешиканадмауви тацаллои сапедат...
Шаури дарёии xуршеднадида, падруд,
Эй фуруги малакут оташи симои сапедат (1; 34).
Дар абёти фавк шоира аз ташбехоту таркибхои обшустае, ки бархе барои баёни мухаббати хеш нисбати ватан истифода мекунанд, дурй чуста, бо истифода аз ибороти зебои «мачрои сафед», «шахри дарёи хуршеднадида», «симои сапед»... мухдббати кахрамони лирикиро нисбат ба мехдн мавриди тасвир карор додааст. Гохо Фарзона бо мухдббати шоирона эъчози зебоии механро меситояд гохи дигар орифона аз ватани мачоз ба ватани асл андешаашро куч медихад, аз нигохи y аз ин ватан мо хамагй рахгузаронем: Хазонак шуд xазонак шуд магар гелоси гардун уам,
Дубора кор xоуад кард оё чарxи ворун уам. (2; 130)
Вижагии дигари газалхои Фарзона далели талошхои шоир дар ёфтани мавзуъхои тоза мебошад. Албатта, гохе дар тамом ё кисмати газалиёти вай мавзуи маъмул пайгирй шуда ба сурате, ки метавон унвони маъмулй бар он таъин кард. Акидае хаст ва борхо бархе аз устодони сухан таъкид кардаанд, ки дар газал сухани тоза ё маънии тоза офаридан номумкин аст, хатто кисме бар онанд, ки умри човидонаи беш аз хазорсолаи газалро нукта гузоранд, аммо Симини Бехбахонй ва низ шоираи номовари точик Фарзона на бо сухан, балки бо амал, яъне тозаофаринй дар жанри газал ин акидаро хати батлон задаанд. Фарзона дар газалиёти худ ба таври вофир аз асбоби муосири рузгор телефон, компютер, телевизор, салони зебой, саксафун, гитор, сигор, ва амсоли инхо ба сифати рамз кор мебарад:
Насозад хомаи машшота та%рир,
Рухамро дар салуни дилрабои (1; 154).
Дар замони кампутар, %амчу шохи динозавр,
Дар музей %ам набвад устухони Мацнун%о.
Духтаре маро гуяд ин ба%ор, эй хо%ар,
Дар %аётам афзун шуд ча^-ча^и телефун^о (1;193).
Дар газалиёти Фарзона таъбироти тоза, мазмуни замонавй, тарзи гуиши тоза ба чашм мерасад, ки инсофан месазад ба иктидо, ва идомаи умри тиллоии газал:
Ман нотаи офтобро медонам,
Шабзамзами мо%тобро медонам (2; 56).
Дар хамин ду мисраъ хам шоир бар гуфтани мазмуни тоза ва офаридани таъбироти тоза муваффак шудааст. Ин чо нотаи офтоб, шабзамзами мохтоб таъбироти шоиронаи бесобикаи нотакроранд. Донистани нотаи офтоб киноя аз донистани шева, дарси офтоб аст. Офтоб хам рушанй хам гармй хам зебой меофарад, некихои бегаразу бебозгашт мекунад. Шоира бар он ишорат мекунад, ки хамаи ин сифатхоро дар хеш парвардаву тарбият кардааст:
Одреси дили туро намедонам ман,
Кай ин ра%и касмаёбро медонам (2; 56).
Нота ва одрес монанди калимахои «салун», «компутар», «музей» ва «телфун», ки дар абёти дар боло овардаамон мавриди истифода карор гирифтаанд, вожахои замонавиянд ва бо ифода кардани маънихои мармузи аслу мачоз ба газал рухи тоза мебахшанд.
Шаш ци%ат гарц аст аз дуди туман,
Осмон %ам мекашад аз гам сигор (1;136).
Фарзона бо вожахои замонй мазмунхои зебову нотакрорро корбаст кардааст, сахобро бо дуди сигор ташбех додан ва осмонро ба шахси гамзадае, ки сигор мекашад, мушобех намудан шоиронаву тоза аст. Х,азорсолахо шамъу парвона, гулу булбул, май ва амсоли ин рамзхое буданд, ки бори маънй мекашиданд, вожахои калидии ирфонй буданд, месазад, ки вожахои замони мо хам таъбирот ва мазомини шигарфи шоиронаро ба душ гиранд ва мунодии замони мо бошанд. Чунонки дар музейхои таърихй асбобу ускунаи рузгор, зару зевар аз ахволу осори зиндагии адвори гуногуни халк, дарачаи тараккиёт, расму
оини миллатxои гуногуни дунё кисса мекунанд, вожаxою андешаxои замонй намоде аз рузгори мо ба фардоxо хоxад буд. Фарзона дар заминаи корбурди калимоти ифодакунандаи дастовардxои илмию техникии замони нав ва умуман истилоxоти чадид маxорати зиёд дорад. Чунончи:
Ба уазор моувора натавон ба шаб зафар кард,
Ту ба боми фикри мо уам ду- се моувора овар (1; 206).
Дар ин байт вожаи замонии «моxвора», ки тарики он мо метавонем тамоми чаxонро аз оинаи нилгун (телевизор) бубинем, ифодагари огоxй ваxдат, рушанй рангорангй ва фарxангy тамаддун омадааст. Мазмуни тамоми байт ин аст, ки бо ду- се моxвора (киноя аз моxвора ду- се кишвари мутараккй ё шояд ду- се шахси донову окил) намешавад ба зулмот, ки киноя аз гафлату бесаводй ва кафомондагист музаффар шуд. Дар мисраи дуввум шоира таъкид мекунад, ки ба боми фикри худи мо ду- се моxвора фурузон намой. Яъне, бо аклу хираду дониши пешкадам кишвари худро, рузгори халки худро обод намо ва ба умеди дигарон мабош. Ин чо мазмун бори тарбияро низ бар душ дорад, ки мувофики он амал кардан боиси ободии меxан мебуд:
Ин уама депрессиёву оуу афгон кам накард,
Рагбати васли маро бо субуу шоми зиндагй (1; 136).
Дар ин байт вожаи «депрессия» истифода шудааст, ки гаму андyx ва хастагии асабро ифода мекунад. Мазмун он аст, ки бо вучуди ин кадар гаму андyx xам шукргузори зиндагй бояд буд, ки зиндагй нотакрор аст.
Аглаби газалxои Фарзона дорои радифу кофия аст, аммо дар кам андар ками мактаи газал номи шоира зикр мешавад?
Биё, аз тангно бар вусъати xуршедзори ман,
Дилат дар орзуи бекарона метапад ё не(1;72).
Меравам, эй Юсуфи xуршед меxонам ба завк,
Аз уавошии сауар тафсири зебоии ту (1; 105).
Fазал шачари xамешасабзи боги адабиёт аст, ки намешавад адабиёт то мо ва мобаъдро бе ин жанри соxиби бадеъияту назокату латифй тасаввур кард. Fазали xар шоир бояд баёнгари рузгору сирати у, довари замону вазъи xоли он бошад. Вакте Фарзонаро дар газалаш дармеёбй, бемyxобо хоxй гуфт: «То ишк бувад манам xама ишк, то ёд бувад манам xама ёд». Fазали Фарзона газали худи уст, ки монои касе нест, кохи баланду бегазанди xyнари хос аст.
Kaлидвoжax^o: Фарзона, газал, шеъри муосир, таъбируои шоирона, мавзуъуои ашъор
Пайнавишт:
1. Фарзона. Муури гули мино. -X^уцанд: Ношир, 2008.
2. Фарзона. Себарга. -Xуцанд: Ношир, 2011.
3. Шеърдуст, Алиасгар. Чашмандози шеъри муосири имрузи Тоцикистон. - Теурон: ал-Худо, 1376.
4. Акбарзода, Юсуф. Нубуги шеър ва булуги шоир. - Xуцанд, 2003.
5. Бечко, Иржи. Адабиёти форсй дар Тоцикистон. (ТарцумаиМууаммад Ибодиён ва Хицрондуст. -Теурон: Илм ва фаруанг, 1372.
6. Фарзона. Садбарги газал. -Хуцанд: Ношир, 2011.
Шералишоева Гулбахор Богбоновна,
старший преподаватель кафедры таджикского языка ТГУПБП
Место жанра газели в творчестве Фарзоны
Ключевые слова: Газель, Фарзона, современная поэзия, поэтические особенности, тема поэзии.
В статье речь идет о значении жанра «газели» в творчестве известной таджикской поэтессы Фарзоны. Автор в своей работе отражает особенности газелей поэтессы и анализируя газели Фарзоны отмечает её способность создавать красивые поэтические образы при помощи целого ряда понятий, словоформ и сочетаний слов.
G.B. Sheralishoyeva Peculiarities of Gazel Genre in Farzones Creation Key words: gazel, Farzona, modern poetry, poetic peculiarities, theme of poetry
The article dwells on the significance of gazel genre in the creation of Farzona, the well-known Tajik poetess of contemporaneity. The author researches the peculiarities of the gazels created by the poetess who depicts splendid poetical images by dint of diverse linguistic means: a number of notions, word-forms and word-combinations.
