CC BY
15
lish language, "Dictionary.com", "Onelook dictionaries", "Online dictionaries", "Your dictionary" are very popular. All of them are grouped thematically, unilin-gual (English, German, and French) and bilingual (English-Spain, Chinese-English etc) and more than 200 general and special dictionaries. "Your dictionary" offers dictionaries in 240 languages and more than 30 news books. It is the most huge electron dictionary in the English language's electron resource. Then, another list of dictionaries are opened - "Diversity Dictionary University of Maryland", "Glossary Humanities" "Yahoo dictionaries" and etc.
Electron resources in the Russian language -"Yandex" encyclopedic resource system is the most popular in Russia. "High Soviet Encyclopedia", "Small Soviet Encyclopedia", "Brokgauz and Efrona small encyclopedic dictionaries", "Literary encyclopedia (11 part)", "Russian synonyms dictionary", "Land history from ancient to modern", "Explanatory dictionary by V.I.Dal" and etc. The most popular internet catalogues of Russian are "Russia is online" and "Krugosvet" (electron resource) which they collected wide dictionary articles linguistics, psychology, sociology, economic, history and etc. The second leader program in "Kiril and Mefodia" is "Megabook" (having more than 100.000 articles, 30.000 illustrations and 10 online dictionaries including information about auto, music, health, etiquette etc).
RESULT. Dictionaries of a kind can also be purchased as part of online courseware. English language teaching textbooks, complete with glossaries, are being converted to cd-rom, or written especially for the electronic format, while online courseware originally developed for internal use is now becoming commercially available.
Several studies have been conducted to evaluate students 'perceptions on and attitudes toward the use of electronic dictionaries in educational contexts. For further improvement of the dictionaries, appearances of electronic dictionaries have been resulted in interest of
the modern linguistics. Keeping more information in these dictionaries have internal users ability even can give anonymous comments and feedback.
Resourses
1. National strategy of Azerbaijan Republic for develpoing ICT (ICTNS). 2003-2012. Baki. 2003.www.tqdk.az, http://www.nicts.az (electron resourse)
2. Mahmudov M.A., Formal classification system of the text (on the basie of Azerbaijan materials), Baki: "Elm", 2002.-244p
3. CONTEXT 4.0 Electronic Dictionaries System for Windows. Copyright 1991-2001 Informatic, Russia and Smart Link Corp. USA. 36p (electron resourse)
4. Алексеев П.М. Статистическая лексикография. Учебн.пособие. Ленинград, Ленинградский пед. Институт им.А.И.Герцена, 1975, 120с
5. Internet resource: www.google.az; www.polyglot.az;www.dilmanc.az; www.vivo-book.com/azerbaycanedebiyyatia (electron resourse)
6. Алексеев П.М. Статистическая лексикография. Учебн.пособие. Ленинград, Ленинградский пед. Институт им.А.И.Герцена, 1975, 120с
7. Internet resurs: www.dilmanc.az www.polyglot.com.www.azerdict.com. www. anl.az www.dictionary.com (electron resourse)
8. Hilary Nesi, Current English learners' dictionaries in electronic form, 1995, System, 24 (4): p. 537 -546. /https:// www.researchgate.net/publication/ 265198260/ (scientific article)
9. Andrew T., Adelaide C., Pocket electronic dictionaries and their use, Proceedings of the 6th Euralex International Congress, (Amsterdam: Euralex) 1994, p.598 -605 (scientific article)
10. Peter Sharpe. Electronic dictionaries with particular reference to the design of an electronic bilingual dictionary for English-speaking learners of Japanese, International Journal of Lexicography, 1995. 8 (1): p. 39 - 54 (scientific article)
^hAH4AHY ДЭУ1Р1НДЕГ1 МОНГОЛИЯ ЖУРНАЛИСТИКАСЫНЫН ДАМУ ЕРЕКШЕЛ1Г1 ЖЭНЕ К6КЕЙТЕСТ1 МЭСЛЕЛЕР1
Зулькафиль Маулет,
Моцголия мемлекеттк университеттщ Журналистика кафедрасыныц мецгерушiсi, тарих гылымдарыныц докторы, профессор, Улаанбаатар цаласы, Моцголия.
CepiK Зулькафиль, Моцголия мемлекеттж университетiнiц Социология кафедрасыныц оцытушысы, социология гылымдарыныц кандидаты, Улаанбаатар цаласы, Моцголия.
Ключевые слова: демократическая журналистика, мобайл журналистика, независимая пресса, глобализация журналистики, демассовизация и конвергенция, расследовательская журналистика.
Keywords: democratical journalism, mobile journalism, free press, globalization of journalism, demassifica-tion & convergation, investigative reporting.
ОСОБЕННОСТИ И ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ МОНГОЛЬСКОЙ ЖУРНАЛИСТИКИ В
ЭПОХУ ГЛОБАЛИЗАЦИИ
АННОТАЦИЯ
Данная статья представляет попытку показать на конкретных примерах и фактах специфику развития современной монгольской журналистики, выявить основные тенденции развития свободно-демократической журналистики путём анализа выступлений и обобщения опыта масс-медиа. Автор анализируя новые направления в деятельности монгольской журналистики делает вывод о том, что несмотря на неудачи и преграды переходного периода монгольская журналистика приближается к мировому уровню свободно-демократической журналистики, что является одним из главных достижений Монголии.
THE FEATURES AND MAJOR ISSUES OF THE DEVELOPMENT OF MONGOLIAN JOURNALISM IN THE AGE OF GLOBALIZATION
SAMMARY
This article discusses the unique development of contemporary journalism in Mongolia using concrete examples and facts and identifies the main trends in the development of free press through assessment of mass media products and summarizing the media experience. Based on an analysis of the latest developments in Mongolian journalism, the author concludes that despite the significant challenges during the period of transition, Mongolian journalism has come close to meeting the international standards of free, democratic journalism, which is one of the major achievements of Mongolia.
Ka3ipri Монголия журналистикасыньщ ipre тасын 1913-жылы 6-наурызда Урга (Ka3ipri Улаанбаатар) каласында жарык керген "Шинэ толь хэмээх бичиг" ("Жана айна атты парак") газет калаганнан берi бiр гасырдан астам уакыт еттг Осы мерзiмнiн 70-тен астам жылы коммуниста дэуiрде, 30-га тарта жылы демократиялык когамда етуде. Монголиянын б^каралык акпарат к¥ралдары кайсы кезенде болсын каншама киыншылыктары артка тастап, кaзiргi когам такауырына сай дамып, 1970-жылдары БАК-тын системасы к¥рылып, бYгiн демократиялык ершп бaспaсездi дамыту жолында алга жылжуда. 1990-жылдан тэуелсiз журналистиканын iрге тасы каланып, бYгiн жартылай ерiктi бaспaсездi 70-дей елдiн катарына косылды. Б^л 70 жыл тоталитардык когамда, коммунист журналистикалы Монгол елi Yшiн ауыз толтырып айтарлыктай табыс деуге болады. Себебi бYгiн элемнiн кеш бастаушы iрi елдерiнiн катарындагы бiздiн алдынгы жэне арткы кершiлерiмiз Ресей, КХР-сы кaзiрге дейiн ерiксiз (тэуелдi) бaспaсездi елдiн катарында екенiн элемнiн "Freedom forum", "Freedom house" сиякты беделдi ^йымдарынын зерттеулерiнен керуге болады.
Б^л макаланын максаты 1990-жылдан кейiнгi Монголия журналистикасынын даму ерекшелiктерi мен кекейтестi мэселелерш БАК-тын кaзiргi практикалык кызметi, авторлардын осы салада жYргiзген зерттеулерiнiн кортындысына, накты мысалдар мен деректерге CYЙене отырып аныктауга багытталган.
Монголияда тэуелаз журналистика пайда болуга эуелi темендеп бес фактор эсерiн тигiзгенi байкалады. Олар:
• 1980-жылдардын сонында Кенестер одагында ерiс алган кайта к¥ру эсерi Монголия когамынын барлык саласында, сонын iшiнде БАК саласына эсерш тигiзiп, БАК материалдарынын мазм^нына тетенше бакылау коятын Бaспaсездi
бакылау орныньщ кызметше (Главлит) тиым салынды. Баскаша айтканда цензура жойылып, журналистер ершн жаза бастады.
• 1990-жылдан демокртатиялык твнкерiс женiп, когам жYЙесi толыгынан взгерiп, бiр партиялык жYЙеден квп партиялык жYЙеге квштi.
• 1992-жылы жада Ата зад бекiтiлiп, онда азаматтардын свз жэне баспасвздiн бостандыгына кепiлдiк берiлдi. Кыскасы Монгол елi алгаш рет пiкiралуандыFын (плюрализм) толык мойындап, оны шартарапка ашык жариялады.
• Жада Ата задныд н^скауы бойынша Монголия уммеп 267-каулы кабылдап, онда осы елдiн кез келген азаматы БАК-ын иемдену, жумыстатуга к¥кылы болды.
• 1998-жылы 26-тамызда Монголия ¥лы К^рылтайы (парламент) "Баспасвз акпарат бостандыгы туралы" зад кабылдап, осы зад бойынша 1999-жылдын 1-кадтарынан бастап Мемлекеттiн билiгiндегi барлык БАК-ты меншiкке вткiздi [6, б.254-255].
Жоргарыда аталган факторлардыд ыкпалымен Монголия журналыстикасына аз уакыттыд iшiнде твмендегi бiрнеше багытта Yлкен взгерiстер жYрiлдi.
Б1|Ш1им, БАК-тыд системасы толыгынан взгерiп, коммунистiк партияныд карауындагы барлык БАК меншшке втiп, бейресми уйымдардыд, жада партиялардыд, жеке азаматтардыд, окырман, кврермен, тыидаушылардыд жасы, жынысы, маманы, саяси квзкарасына багытталган баспасвздiн жада Yлгiсi, формалары пайда болып, журналистиканыд жада багыттары байкала бастады. БАК пiкiралуандыFы мен жариялылыктыд накты мiнбесiне айналды. Егер 1990-ж^1лдыд алдыида небэрi 84 газет, журнал, 20-дан астам радио, телевизия [4, б.457] жумыстаган болса 1990-жылдардыд ортасында БАК саны 2500-ге жеттi. Казiр акпарат сайттарды коспаган да 450-дей БАК жумыстауда [7, б.192-193]. Бул накты акпарат
Евразийский Союз Ученых (ЕСУ) # 8 (53), 2018 тутынушылар саны 1.5 млн-нан аспайтын Монгол елi Yшiн жогаргы керсетк1ш болып табылады.
Екшим, теракты баспасездiн материалдары, радио, телевизиянын багдарламаларынын мазмуны езгерiп, такырып келемi кенейдi. Бурын БАК-тын пайымынан тыскары калган, жазуга катан тиым салынган сан мындаган такырып, мэселелер ^нделжп акпараттын негiзгi езегiне айналды. Шынгысханнан бастап демокртатиялык тенкерiске дейiнгi тархитын келенкелi жактары, Монгол ель Кенестер одагы арасындагы достык карым-катынаста бурын-сонды баспасезден тыскары калган "эттеген-айлар", паракорлык, экология мэселелерi, жемкорлык, коррупция, нашакорлык, жогаргы лауазымдылардын, саясаткерлердiн, бизнесмендердщ моральдык кемшiлiктерi, экономикалык кылмыстары, зан жэне карулы кYштер уйымдарынын олкылыктары, тYрме емiрiне дейiнгi барлык мэселелер БАК бетiнен кенiнен орын алып, кепшiлiк кауымнын кулагына шалынып, кезше iлiне бастады. Кыскасы БАК езшщ когамды бакылау мiндетiн аткаратын мумшндж туды. Бiрак БАК саны молайган сайын окырмандарды тарту, теракты баспасезге жазылушылардын, сатып алушылардын санын молайту Yшiн от касы, ошак басынын есек-аянынан шыгалмай, айкай-шу кетеру, тYЙмедейдi тYЙедей болдырып тутынушылардын психологиясымен ойнау да етек алды. Бул бурын-сонды Монголия журналистикасында болмаган кешенщ "сары" газеттерi мен журналдарын алып келдг Осы Yдрiс кYнi бYгiнге дейiн жалгасуда.
Yшiнiшi, журналистердiн жазу шеберлiгенде белгiлi денгейде езгерiстер байкала бастады. Бiр такырып, жанрга усталмай, бурынгы кур мактау, бiр стандартка табыну, ресми жазбадан бiрте-бiрте алшактап, кандай такырыпта жазса да ершн жазатын, ез кезкарасы, ойлган ойын, айтайын дегенiн толык жеткiзе алатын болды. Бiрак ерк1н жазудын аясында калай болса солай жазатын, эрш пен стилистикалык категе толы, жай бiр окырманнын кYнделiгiнен аспайтын, айтары аз, берерi жок "шимайлар" да молайып, мамандар тургой жай бiр окырмандардын сынына iлiнiп, мазагына айналу да етек алды. Бул журналистиканын мамандык денгейне, абыройына керi эсерш тигiзiп, кепшiлiктiн БАК-ка деген сенiмi кYрт темендедi. Дорыта айтканда бYгiн монгол журналистерiнiн жазу шеберлiк денгей 1990-жылдардын алдындагыдан кеп темендедi деуге болады.
Твртiншi, БАК-тын материалдарынын жанры, тутынушыларга жетк1зу эдiстерi мен формаларына (пiшiн) Yлкен езгерiстер кiрдi. БАК-тын кепшiлiк кауымды акпаратпен канымдау мщдеп артып, БАК-тар арасындагы бэсекелестiк YДеуiне байланысты информациялык жанрлар баса орын алып, керкемдiк жэне сыкак жанрлары азайды. Бурын айтылмаган такырыптар молайып, олкылыктар мен кемшiлiктерге ерекше назар аудара бастаганы проблемалык, сыни макалалар, радио, телевизиянын сыни хабарлары, багдарламалары 5 жылдын iшiнде 4.5 есе косылды
[5, 138]. Кейбiр жанрлар жойылып, кайсы бiрi жанадан пайда болып, жанрлар арасынан бiр бiрiне жакындап, бiрiнiн белгiсi келеасшен орын ала бастаганы байкалады. Бул тек Монголиянын гана емес элем журналистикасында кещнен орын алган Yрдiс екенi белгiлi. Сондай-ак БАК материалдарын дайындайтын Батыстын "темен караган пирамида", "екпiндi козгалыстар бiрлiгi", "ирек сызык устанымы" т.б. секiлдi эдiстер, формалар БАК жумысынын кYнделiктi практикасында орын ала бастады. Бул жаксы бастама болганымен БАК-тын жанр саласында кемшшктер аз емес. Хабар, сухбат, репортаж секiлдi бiрнеше гана жанр аясынан шыгалмай, очерк, фельетон, памфлет, рецензия секiлдi журналистерден енбек, уакыт, iзденiс, талант такауырлайтын жанрлар кYрт азайганы журналистердiн ауырлау жанрлардан бас тартып, жанрга ат Yстi карауынын белпа.
Bcciiiiiii, заман талабына сай БАК-ты баскару, ягни менежмент, маркетинг саласында ауыз толтырып айтарлыктай езгерiстер журш жатыр. Мемлекет билiгiндегi барлык БАК меншшке еткенi оны бурынгыша баскарудан бас тартып, нарыктык экономика заны бойынша алып журуге тура келдг Сондыктан БАК редакциялары окырмандар Yшiн бэсекелесте акпарат нарыгында ез орнын табу, пайдалы жумыстау Yшiн осы саладагы элем журналистикасынын табыстарымен танысып, тэжiрибелерiн игеруге умтылуда. Iрi газет, журналдар материалдык базасын ныгайтып, езiндiк баспа ендiрiсiн орнатып, барлыгы онлайн Yлгiсiн жузеге асырып, жексембiлiк кеп паракты, кiшi форматты косымша, жарнама газеттердi шыгарып, жанында акпарат веб сайтын жумыстатып жатса, радиостанция, телевизиялар багдарламаларын дерлiк интернет аркылы берумен катар негiзгi бiр такырып байынша 2, 3-каналдарын жумыстата бастады.
Казiр элем журналистикасынын даму багытын айкындап отырган жаhандану (globalization), топтасу (conglomeration), ыдырау (demassification), жакындау (convergation) секiлдi негiзгi терт фактор [2, б.130] Монголия журналистикасына накты ыкпалын тигiзуде. Эрi карай осы факторлар Монголиянын журналистикасына калай эсер етш, кандай орын алып жатканы жайлы кыскаша баяндайык.
• БYгiн Монголияда тек БАК-тын саны теракты есумен катар интернет журналистика, экологиялык журналистика, журналиста зерттеу (investigative journalism), мобайл журналистика, азаматтык журналистика, экономикалык журналистика, аналитик журналистика, кабель телевизиясы, кыска толкынды радиостанция (FM), БАК жарнамасы секiлдi журналистиканын жана багыты мен жана куралдары накты кубылыс болып, кепшiлiк элемнiн кай бурышынан да хабар алып, акпаратын жалгастыратын, когамдык жуйе аркылы ез кезкарасын ерк1н бiлдiре алатын мумшндш туды. Кыскаша айтканда акпарат кещспкке де, уакытка да багынбайтын болды. Жалгыз мысал келтiрсек, бYгiн Монголиянын керермендерi кабель телевизиясынын 200-дей каналы аркылы 30-га
тарта тглде акпарат кабылдап, 201 теракты баспасез (111 газет, 90 журнал, онын 11-i ^нделжп газеттер) окып, 125 телевизия багдарламасын (онын 16-сы елiмiз келемiнде багдарлама таратады) керiп, 84 радиостанциясынан хабар тындап, 200-ден астам сайттан акпарат алуда [1]. 2005-жылдан 25-канал, ТВ5, ТВ9 секiлдi 10-нан астам телевизия багдарламасын 24 сагат, баска телевизиялар орта есеппен 16-18 сагат келемiнде беруде. Интернет тутынушылар саны 2002 жылмен салыстырганда 400 есе есш, кaзiр 2.1 млн-га жетп. ¥ялы телефон пайдаланушылар саны 5 млн-га жетш, 100 адамга 165 уялы телефон сай келiп, осы керсетшш бойынша Хонхонг (240), Арабтын Бiрiккен Эмираты (204), Монтенегро (178), Сауд Аравиясынан (169) кейiн гана кiредi. ¥ялы телефон тутынушылар жылына 4.5 млд.-тан астам минут телефонмен хабар алмасуда [5]. Монгол елi бYгiн 1000 адамга сай келетш БАК жэне телефон тутынушылар саны бойынша элемнiн дамыган елдерiнiн катарына косылды. Бул 1960-жылдары Канаданын белгш философы Маршал Мaклюэннiн алдын ала болжап айткан "жаИан ауылжайы" бYгiн накты керiнiсiн тапканынын бiр мысалы болмак.
• Сонгы жылдары Монголиянын БАК-ында бiршaмa екпiндi жYрiп жаткан Yрдiстiн бiрi акпарат куралдары бiр компаниянын билiгiне топтасу болып табылады. БYгiн 6-12 БАК бiр компанияга топтасып, акпарат куралдары арасынан бiрiгу Yрдiсi жедел жYрiп жатыр. Монгол Ньюс, Монгол Масс Медиа, Масс медиа группа, Женко группа сиякты медиа компаниялар кYнделiктi жэне апталык газет, журнал, акпарат сайты, телевизия, кыска толкынды радиостанцияны иемденуi оснын накты мысалы. Тек Монголиянын алгашкы медиа группасы Монгол Ньюс компаниясынын билiгiнде "25-канал" телевизия, фотостудиянын сыртында кYнделiктi "внеедер" ("Бугш"), апталык "Таван цагираг" ("Бес шыгырык"), "UB Post" (агылшынша), "Ням гариг" ("Жексенбi") газеттер, "Гэрэг" ("Елiк"), "Миний гэр" ("Бiздiн YЙ") журнал, баспа тарататын АБМ компаниясы бар. Кейбiр медиа компаниялар жергiлiктi жерлерде филалдарын ашып, 2, 3-каналдарын жумыстатуда. Бул багыттын жаксы жагы артында iрi компания болгандыктан акша каражаттан муктаждык кермейдi, осал жагы сол компаниянын, онын артындагы саясаткерлер, бизнесмендер мен билжгегшердщ кезкарасы, пiкiр талабынын мшбесше айналып, акпараттын тепе-тендiгi жойылып, кепшшк кауымга терiс тYсiнiк тудыруы мYмкiн. Осындай жагдайлар кaзiргi медиа компаниялардын кызметiнен жиi байкалады.
• Kaзiр акпарат тутынушылардын тандау мYмкiндiгi айтарлыктай жаксаргандыктан БАК-тын аудиториясы кептеген шшкентай группаларга белiнiп, жасы, жынысы, маманы, бiлiмi, когамдагы иеленетiн орны бойынша жекелену YPДiсi екпiндi жYрiлiп жатыр. Интернет журналистиканын дамысы туракты баспанын окырмандарынын саны жыл сайын азаюга эсер етуде. Эаресе газет, журнал окитын жастардын саны азайып, олардын пайдаланатын негiзгi акпарат куралы интернет,
Евразийский Союз Ученых (ЕСУ) #8 (53), 2018 телевизиянын энтертайнмент багдарламасы болды. КYнделiктi шыгатын сапалы гaзеттердi негiзiнде орта жастан аскан, бшм денгейi мейiлiнше жогары адамдар окитын болса апталык, он кYнде бiр рет шыгатын гaзеттердi бизнеспен шугылданатын адамдар, жергiлiктi жердiн тургындары, бшм денгеш сэл темендеу адамдар окитын кершедг Сондай-ак блогшылар езiндiк окырмадарын тауып, кYн санап косылып жаткан сайттардын тутынушылар саны есуде. Кеп паракты, керкем суреттермен безендiрiлген, заманауи дизайн шешiмiн тапкан журналдардын саны кебешп, дэстYрлi БАК-тардын тутынушыларын езiне тартуда. Монголиянын барлык халкынын 94 пайызы радио хабарын тындайтын, 80 пайызы телевизия багдарламасын кере алатын, туракты баспасездщ бiр реткi барлык данасын косып есептегенде бiр окырманга 4-5 дана сай келедi [7, б.112-113]. Бул бYгiнгi Монголия журналистикасынын даму денгейiн керсете алатын тагы бiр ауыз толтырып айтарлыктай керсетшш болары шындык.
• Монголия журналистикасында 2000-жылдардан айкын байкала бастаган тагы бiр YPДiс бiр акпарат куралы баска бiрнеше акпарат куралынын белгiлерiн езше сiнiстiрiп, таратып жатткан акпараты, оны дайындайтын кызметi езара уксас бола бастауы. Буган накты ыкпалын типзш жаткан негiзгi фактор акпараттын жана технологиясы, заманауи тiлiмен айтсак new media болатыны тYсiнiктi. Журналистиканын кызметше дижитал технологиясын колдану нэтижесiнде тек интернет, кино жэне телевизиянын козгалмалы кесшнш, радионын дыбыс Yнiн, фото журналистиканын козгалыссыз кескiнiн, туракты баспанын мэтiнiнiн барлык тYрiн, электрон штаты, пошта байланыс саласынын мYмкiндiгiн кещнен пайдалануда. Барлык газет, журналдар онлайн Yлгiлi болып, радио, телевизия багдарламасын интернет аркылы жалгастыратын болды. Дэл осы фактордын нэтижесiнде кaзiр акпарат та кещстж, уакыт деген тYсiнiк жойылып, онын жедел де жеткшкп болу денгейiн жана сатыга шыкты. Акпарат сыйымдылыгы айтарлыктай жаксарумен катар БАК-тын интерактив MYмкiндiгi азаматтыц журналистиканы дамытуда аса манызды рель аткаруда.
Когамдык катынас мамандары жогарыда айтылган езгерiстер жэне когамдык жуйе, интернет кYн сайынгы тутыну куралы болтаны акпарат тутынушылардын жана дэуiрiнiн басталганын ескертуде. Бул бiздiн пайымдауымызша темендегi факторларга тiкелей байланысты.
• Информациялык технологиянын дамысы БАК-тын жаппай камту жYЙесiн кенейтiп, кепшшкке жеткiлiктi болу мYмкiндiгi бурын -сонды болмаган денгейде жаксарды.
• ДэстYрлi журналистика туралы тYсiнiктiн ерю кещп, сыйымдылыгы, мазмуны езгерiп, журналистика жекелей кызмет жасауы азайып, когамдык акпарат катынасынын ягни Mass communication-нiн бiр курамдык белiгiне айналды.
Евразийский Союз Ученых (ЕСУ) # 8 (53), 2018 Акпарат товар, бизнеске айналып, оны БАК-тыд квбi ед негiзгi максаты деп санайтын болды.
• Акпарат нарыгында БАК-тыд сан алуан тYрi катар жумыстап, олардыд арасында окырмандар Yшiн бэсекелестiк аса екпiндi жYрiлетiн болды.
• Сошиал медиа когамдык кызметтiн барлык саласында накты орын алып, журналистердiн кейбiр мiндеттерiн блогшылар аткаратын болды. Жада акпарат дайындауды тек журналистер гана емес оны кез келген сайт, кез келген азамат аткарып, журналистердiн мiндетiн карапайым адамдар аткаратын болды. Кандай бiр жада акпараттыд квзi (источник) оны дижитал технологияныд квмегiмен журналистсiз жалгастыратын мумшндж туды.
• Акпараттыд жеделдiк дедгей жогарлап, кенiстiк пен уакыт факторларына бой урмайтын болды. ЖаИанданудыд ыкпалымен квпшiлiк кауымныд акпаратты кабылдайтын мумшндш ерекше жаксарды.
• Модгол мемлекетi "квп пректГ ерк1н сыртыкты саят жYргiзе бастаганы БАК акпаратын квптеген шет плдерде жYЗдеген каналмен кабылдайтын мYмкiндiк туды.
• Когам дамысына байланысты адамдардыд ой-сана, бiлiм жэне мэдениет дедгеш Yздiксiз жогарлап келе жатканы БАК-ка бурынгыдан баскаша карауга ыкпалын типзда. Бул БАК-тыд мiндетi мен максатын, жумыс эдiстерiн кайта карап, жада заман, жада окырмандардыд талабына сай жумыстауды талап етуде.
• БАК-тар менежмент, маркетингi мэселесiне ерекше назар аударып, нарыктык экономика кезенiнде акпарат тутынушылардыд талап-тiлегi, такауырын ед басты мэселе дедгешне коятын болды. Кыскасы журналистика акпарат нарыгында "тутынушы хан" деген кагидатты катад устанатын болды.
• 1990-жылдан бурын БАК-ка ненi жазам дегендi партия уйымдары, бастыктар бшетш болса бYгiн оны акпарат тутынушылар аныктайтын болды. Кaзiр кез келген БАК окырмандардыд акпараттык талап- тшепнен тыскары жумыстайтын ешбiр мYмкiндiк жок екенi анык.
• Нарыктык экономика кезiнде жарнамасыз кун кешу мумшн емес болгандыктан осы багытта жеке газет, журнал, радио, телевизияныд жеке каналдары пайда болды. Казiр ^вдел^л газеттердiн 25-40%-ын жарнама иеленуi [7, б. 197] осыныд куэсi.
• Содгы 15 жылда Модголияныд БАК-тыд саны 2 есе азайып, акпарат куралдары арасынан бiрiгу, бiрнеше БАК-тар бiр адамныд немесе бiр компаниянын билiгiнде топтасуы тутынушылардыд факторына байланысты. Баска жагынан карасак бул нарыктык когамныд зацдылыгы болып табылады.
• Кaзiр акпарат тутынушылардыд жасы, элеуметтiк курамында Yлкен взгерiстер байкалуда. Туракты баспаныд окырмандар саны азайып, оны зиялылар мен кариялар квптеп окыса, телевизия
мен саштардыд тутынушыларыныд денi жастар, ал радио малшылар мен дихандардыд негiзгi акпарат куралына айналды.
Казiргi Модголия журналистикасында осындай взгерiстер, ип бастамалар болганымен болашакта шешiмiн ^тш турган мэселелер аз емес. Оларды твмендегi бес топка бвлiп карауга болады.
1. Журналистка туралы мемлекетпк саясат айкын болумен катар тэуелаз БАК мэселесi жвнiндегi заднаманы жетiлдiру, журналистиканы дамытуга багытталган кукыктык ортаны калыптастыру
2. Жауапты, этикалы журналистиканы калыптастыру. Журналистердiн бейресми, маманды уйымдарыныд жумысын жаксартып, редакциянын шш бакылауын, журналистердiн взi взiне коятын бакылауды ныгайту.
3. Журналистердi дайындау, маманын жетiлдру, бiлiктiлiгiн арттыру кызметш жада сатыга шыгару
4. Журналистиканы зерттеу, БАК кызметi, басылымдар жайлы сынды дамытып, журналистиканы зерттейтш жеке гылыми уйым орнату
5. Журналистердщ жумыс жасайтын ортасын жаксартып, олардыд элеуметтiк мэселелерiн шешуге багытталган шараларды колдану бYгiнгi Модголия журналистикасыныд квкейтесп мэселелерi болып табылады.
^ортынды
1. Элем журналистикасыныд даму тенденциялары Модголияныд заманауи журналистикасына зор ыкпалын типзш, БАК-тыд системасы, туракты баспа материалдары мен радио, телевизияныд багдарламасы, журналистердщ шеберлш, БАК жанрында Yлкен взгерютер байкалды. Бул Модголия журналистикасы элемнщ демократиялык ерiктi журналистикасыныд дамысынан калыспай дYрыс багытта дамып келе жатканыныд белгiсi.
2. Модголия журналистикасы либертарлык журналистикадан жауапты, этикалы журналистикага карай накты кадам жасай бастады. Бiрак шешiмiн таппай жаткан мэселелер аз емес.
3. Модголия журналистикасы бiр гасырдан астам уакыттагы дамысыныд дэстYрлерiн накты дедгейде устанып, оны жада заманныд взгерiс, жадартуларымен коса колданып келедi. Бул эаресе туракты баспасвзде айкын байкалуда.
4. БАК саны жагынан камтамасыз болганымен квшiлiк кауымныд акпаратка деген iзденiсi, кажеттiлiгi, жада заман такауырынан кейiн калып барады. Сондыктан саннан салага квшу Yшiн айкын багытты, мэндi максатты саясат жYргiзiп, батыл кадам жасау керек.
ПайдаланFан эдебиеттер тiзiмi
1. БаасансYрэн Т. Монголын хэвлэл мэдээллийн внввгийн байдал, цаашдын чиг хандлага (Модголия БАК-ыныд казiргi жагдайы, даму ерекшелiктерi) //"Зууны мэдээ". 2014.05.02, №102.
2. Бакулев Г.П. Массовая коммуникация. Зададные тоерии и концепции. М.: Аспект пресс, 2010. -190 с.
3. Дэлэг Г. Монгол тогтмол хэвлэлийн тYYхэн тэмдэглэл (Монгол теракты баспасынын тарихи очерктерО. УБ.: УХХЭХ, 1965. -416 б.
4. Дэлэг Г. Монголын хэвлэл. Боть II. (Монголдын баспасы. Т.11). УБ. 1971. х.175. -480 б.
5. Жаргалсайхан Д. Тоон технологийн хегжлийн товгYЙ унац (Дижитал технология дамысынын жарымаган Yлесi) // "внеедер". 2016.03.02, №052.
6. Зулькафиль М. Орчин Yеийн сэтгYYл ЗYЙ (Монголиянын заманауи журналистикасы). УБ., 2015. - 300 б.
7. Зулькафиль М. Орчин Yеийн Медиа: шинэчлэл, чиг хандлага. (Заманауи Медиа: жанарту, даму ерекшелжтер^. УБ.: "Удам соёл" ХХК, 2017. -304 б.
8. Зулькафиль М. Монголын олон нийтийн мэдээлэл: нэг Yзэл суртлаас олон ургальч Yзэл хYртэл (Монголиянын букаралык аппараты: бiр идеологиядан плюрализмге дейiн). УБ.: "Удам соёл" ХХК, 2017. -304 б.
9. Монголын хэвлэл мэдээлэл енеедер-2014. (Монголияньщ казiргi акпарат куралдары-2014). МХХ: УБ.: "Менхийн Yсэг" ХХК, 2015. - 114 б.
10. Мониторнгийн судалгаа. (Мониторлык зерттеу). УБ.: "Менхийн Yсэг" ХХК, 2014. -85 б.
ОСОБЕННОСТИ ПЕРЕВОДА ОБРАЗНЫХ КОМПОНЕНТОВ В ТВОРЧЕСТВЕ Д.Г. ЛОУРЕНСА НА ПРИМЕРЕ РОМАНА «СЫНОВЬЯ И
ЛЮБОВНИКИ»
Микитанова Татьяна Сергеевна
Студент КубГУ, ф-т Романо-Германской филологии, г. Краснодар
АННОТАЦИЯ
Целью работы является исследование романа Д.Г. Лоуренса «Сыновья и любовники» на английском и русском языках для вычленения случаев совпадения и несовпадения перевода и языка-оригинала. В работе применялись общетеоретические, практические и лингвистические методы исследования: анализ, синтез, аналогия, классификация, наблюдение, дедукция, интерпретация. Для достижения цели были поставлены и решены следующие задачи: рассмотреть понятие термина «перевод»; выделить основные цели и задачи перевода; изучить переводческие трансформации; проанализировать особенности перевода эмотивной лексики в романе; разобрать особенности перевода цветообозначений в романе.
ABSTRACT
The aim of this work is the study of the novel "Sons and lovers" by D. H. Lawrence in English and Russian for the distinguishing of cases of the coincidence and discrepancy between the translation and the original language. Such theoretical, practical and linguistic methods of research as analysis, synthesis, analogy, classification, observation, deduction, interpretation were used in the work. To achieve the goal, the following tasks were set and solved: to consider the concept of the term "translation"; to identify the main goals and objectives of translation; to study translation transformations; to analyze the peculiarities of the translation of emotive vocabulary in the novel; to understand features of the translation of the colour terms in the novel.
Ключевые слова: перевод, переводческие трансформации, эмотивная лексика, цветообозначения.
Keywords: translation, translation transformations, emotive vocabulary, colour terms.
XXI век ставит новые задачи в информационном пространстве человечества. Благодаря массовой информации роль перевода в жизни человечества неуклонно возрастает. Сегодня переводческие связи охватывают почти все сферы человеческой деятельности. Движение информационных потоков не знает ни границ, ни времени, ни пространства, поэтому постоянно растет значение переводческой деятельности, и вместе с ними возникают и переводческие проблемы. Таким образом, так как в наши дни весьма актуален «переводческий» вопрос, то и тема данной работы также весьма актуальна. В качестве исследования был выбран роман одного из ключевых английских писателей ХХ века Дэвида Герберта Лоуренса «Сыновья и любовники».
Слово «перевод» принадлежит к числу общеизвестных и общепонятных, но и оно, как обозначение специального вида человеческой деятельности и ее результата, требует уточнения и терминологического определения. Оно обозначает:
1) процесс, совершающийся в форме психического акта и состоящий в том, что речевое произведение (текст или устное высказывание), возникшее на одном - исходном - языке (ИЯ), пересоздается на другом - переводящем - языке (ПЯ);
2) результат этого процесса, т. е. новое речевое произведение (текст или устное высказывание) на ПЯ.
Цель же перевода - как можно ближе познакомить читателя (или слушателя), не знающего ИЯ, с данным текстом (или содержанием устной речи). А перевести - значит выразить верно и полно средствами одного языка то, что уже выражено ранее
