CC BY
11
I
BADANIA I ROZWÖJ
mgr inz. Wiestaw Leszkoa), dr inz. Krzysztof Gryza)*
'^Centralny Instytut Ochrony Pracy - Panstwowy Instytut Badawczy / Central Institute for Labour Protection - National Research Institute *Autor korespondencyjny / Corresponding author: krgry@ciop.pl
Elektromagnetyczne zagrozenia balistyczne podczas stuzby funkcjonariuszy strazy pozarnej
The Electromagnetic Ballistic Hazards Faced by Fire Service Officers While on Duty Магнитные баллистические угрозы во время службы офицеров пожарной охраны
ABSTRAKT
Cel: Pole magnetostatyczne (PMS) moze bye przyczynq przemieszczania si§ obiektöw metalowych (ferromagnetycznych), ktöre stanowi duze zagrozenie dla infrastruktury technicznej i ludzi znajdujqcych si§ w otoczeniu silnego zrödta takiego pola. Takie zagrozenie wywotane przemieszczaniem si§ przedmio-töw ferromagnetycznych w polu magnetostatycznym (PMS) potocznie okreslane jest jako zagrozenie balistyczne lub zagrozenie latajqcymi przedmiotami. Celem prezentowanych badan byta analiza warunköw mozliwego wystqpienia elektromagnetycznych zagrozen balistycznych podczas prowadzenia przez strazaköw zröznicowanych dziatan operacyjnych (ratowniczych, gasniczych, rozpoznawczo-kontrolnych lub ewakuacji ewiczebnych), a takze okreslenie podatnosci indywidualnego wyposazenia strazaköw oraz sprz^tu ratowniczego na oddziatywanie PMS.
Projekt i metody: Podatnose na PMS sprawdzono w badaniach zaröwno indywidualnego wyposazenia strazaköw, jak i sprz^tu ratowniczego wykorzysty-wanego przez strazaköw, stanowiqcego wyposazenie pojazdu gasniczego. Wyposazenie do badan wybrano na podstawie wizyt studyjnych w jednostkach ratowniczo-gasniczych oraz wywiadöw przeprowadzanych ze strazakami, analizy wymagan przepisöw prawnych dotyczqcych funkcjonowania PSP a takze ogölnodost^pnych materiatöw szkoleniowych. Dla indywidualnego wyposazenia strazackiego oraz sprz^tu ratowniczego, b^dqcego na wyposazeniu wozu strazackiego, przeprowadzono doswiadczalne badania podatnosci na oddziatywanie PMS wykonane z zastosowaniem magnesu ferrytowego cha-rakteryzujqcego si§ minimalnq wartosciq indukcji magnetycznej remanencji 0,37 T. Badania obejmowaty obserwaj potozenia magnesu, zlokalizowanego swobodnie w odlegtosci 5-10 cm od badanych elementöw wyposazenia strazaka.
Wyniki: Stwierdzono, ze wyposazenie strazackie, charakteryzuje si§ niewielkq podatnosciq na oddziatywanie PMS. Odmienna sytuacja jest w przypadku elementöw sprz^tu ratowniczego. Zagrozenia balistyczne mogq miee miejsce szczegölnie w otoczeniu silnych zrödet PMS, takich jak medyczne skanery i laboratoryjne spektrometry rezonansu magnetycznego oraz chwytaki lub separatory magnetyczne, i powodowae np. uszkodzenia sprz^tu, uszkodzenie ciata, a nawet utratQ zycia. Funkcjonariusze strazy pozarnej prowadzqcy dziatania operacyjne w bliskim otoczeniu skaneröw i spektrometröw rezonansu magnetycznego mogq bye narazeni na tego typu niebezpieczenstwa (najcz^sciej w placöwkach medycznych i naukowych) z uwagi na specjalne procedury dezaktywacji magnesöw i natychmiastowego przerwania generacji silnego PMS.
Wnioski: Rozporzqdzenie MSWiA dotyczqce BHP w czasie petnienia stuzby nie okresla wymagan na wypadek prowadzenia dziatan ratowniczo-gasniczych w narazeniu na silne PMS. Rozpoznanie, oznakowanie i eliminacja takich zagrozen powinny bye omawiane w ramach szkolen i ewiczen dla strazaköw. Stowa kluczowe: pole magnetostatyczne, zagrozenia balistyczne, posrednie zagrozenia elektromagnetyczne Typ artykutu: oryginalny artykut naukowy
PrzyjQty: 12.09.2016; Zrecenzowany: 24.05.2017; Opublikowany: 30.06.2017; Procentowy wktad merytoryczny: W. Leszko - 70%, K. Gryz - 30%; Artykut zostat wyrözniony przez Komitet Redakcyjny;
ProszQ cytowae: BiTP Vol. 46 Issue 2, 2017, pp. 12-27, doi: 10.12845/bitp.46.2.2017.1;
Artykut udost^pniany na licencji CC BY-NC-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
ABSTRACT
Aim: Static magnetic fields (SMF) can cause metal (ferromagnetic) objects to move and thus pose a serious hazard for the utilities and the people who are close to the source of strong SMF. These kinds of electromagnetic hazards are identified as "flying objects" or "ballistic hazards". The aim of this study was to analyse the conditions in which electromagnetic ballistic hazards can occur during the operations of Fire Service officers (rescue, firefighting, reconnaissance/inspection and evacuation drills) and also to test personal firefighter equipment and rescue equipment for SMF susceptibility.
Project and methods: SMF susceptibility was tested for both personal firefighter equipment and fire-engine rescue equipment. The equipment to be tested was selected based on study visits to fire and rescue departments, and on the basis of interviews with firefighters, and also based on an analysis of the laws governing the functioning of the State Fire Service, as well as commonly available training materials. Both the personal firefighter equipment and fire-engine rescue equipment were subjected to experimental testing for SMF susceptibility. A ferrite permanent magnet with a minimum remanence of 0.37 T was used for the testing. Field testing involved the observation of the magnet's location, with the magnet located unconstrained within a distance of 5-10 cm from the tested firefighter equipment. Results: We have found that personal firefighter equipment is only moderately susceptible to SMF, while pieces of rescue equipment show higher susceptibility. Furthermore, we have concluded that strong SMF sources, such as, especially, magnetic resonance imaging scanners and spectrometers, magnetic grippers and separators, might pose ballistic hazards in their surroundings, causing, for instance, damage to the equipment, bodily injuries, or even death. Firefighters engaging in operations near magnetic resonance imaging scanners or spectrometers are very likely to be exposed to these kinds of hazards (usually in medical centres and research institutes), since the immediate deactivation of the SMF of these devices is impracticable in emergencies, as it requires complex procedures to be followed. Conclusions: The Regulation of the Ministry of the Interior governing the safety of firefighters on duty does not specify any safety requirements for operations in the proximity of strong SMF sources. The identification, signage and elimination of hazards should be discussed during firefighters' training and exercises. Keywords: static magnetic field, ballistic hazards, indirect electromagnetic hazards Type of article: original scientific article
Received: 12.09.2016; Reviewed: 24.05.2017; Published: 30.06.2017; Percentage contribution: W. Leszko - 70%, K. Gryz - 30%; The article was recognised by the Editorial Committee;
Please cite as: BiTP Vol. 46 Issue 2, 2017, pp. 12-27, doi: 10.12845/bitp.46.2.2017.1;
This is an open access article under the CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
АННОТАЦИЯ
Цель: Магнитостатическое поле (PMS) может вызвать перемещение металлических (ферромагнитных) объектов, представляющее собой серьезную угрозу для технической инфраструктуры и людей, находящихся поблизости мощного источника такого поля. Такую угрозу, вызванную перемещением ферромагнитных объектов в магнитном поле (PMS), как правило, называют баллистической угрозой или угрозой от летающих предметов. Целью представленных исследований являлся анализ условий для возможного возникновения магнитных баллистических угроз во время проведения пожарными различных оперативных действий (спасательных, гасящих, разведки или эвакуационных тестов), а также определение чувствительности отдельных частей средств индивидуальной защиты пожарных и спасательного оборудования к воздействию магнитостатического поля. Проект и методы: Восприимчивость к PMS была проверена в испытаниях как индивидуального оснащения пожарных, так и спасательного оборудования пожарного автомобиля. Испытательное оборудование было выбрано на основе ознакомительных поездок в пожарно--спасательные подразделения и интервью с пожарными, анализа нормативных требований, касающихся функционирования PSP а также общедоступных учебных материалов. Для индивидуального оборудования и спасательного оборудования пожарного автомобиля были проведены экспериментальные испытания на воздействие PMS, в которых использовался ферритовый магнит, который характеризуется минимальным значением индукции остаточной намагниченности на уровне 0,37 Т. Исследования включали наблюдение положения магнита, свободно расположенного в пределах 5-10 см от исследуемых образцов оснащения пожарного.
Результаты: Было установлено, что противопожарное оборудование характеризуется низкой чувствительностью к воздействию PMS. Иначе обстоит дело в случае элементов спасательного оборудования. Баллистические угрозы могут возникнуть особенно около сильных источников PMS, таких как медицинские сканеры и лабораторные магнитно-резонансные спектрометры, а также захваты/грейферы или магнитные сепараторы. Такие угрозы могут приводить к повреждениям оборудования, травмам или даже гибели людей. Офицеры пожарной службы, осуществляющие оперативную деятельность в непосредственной близости от сканеров и магнитно-резонансных спектрометров, могут быть подвержены такой опасности (чаще всего в медицинских и научных учреждениях) в связи с конкретными процедурами дезактивации магнитов и немедленного прекращения сильного излучения PMS.
Выводы: Распоряжение Министерства внутренних дел и администрации относительно охраны здоровья и безопасности труда при исполнении служебных обязанностей не включает требований в случае проведения спасательно-гасящих работ при воздействии сильного PMS. Диагностика, определение и устранение таких угроз следует обсуждать во время обучения и тренировки пожарных. Ключевые слова: магнитостатическое поле, баллистические угрозы, косвенные магнитные угрозы Вид статьи: оригинальная научная статья
Принята: 12.09.2016; Рецензирована: 24.05.2017; Опубликована: 30.06.2017; Процентное соотношение участия в подготовке статьи: W. Leszko - 70%, K. Gryz - 30%; Эту статью наградил Редакционный Совет;
Просим ссылаться на статью следующим образом: BiTP Vol. 46 Issue 2, 2017, pp. 12-27, doi: 10.12845/bitp.46.2.2017.1; Настоящая статья находится в открытом доступе и распространяется в соответствии с лицензией CC BY-NC-SA 4.0 (https://creativecommons.Org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
Wprowadzenie
Silne pole magnetostatyczne (PMS) moze stanowic zrodto powaznych zagrozen dla zdrowia i zycia ludzi, a takze powaznych uszkodzen sprz?tu i urz^dzen znajduj^cych si? w obszarze jego oddziatywania [1]. PMS o indukcji magnetycznej przekraczaj^cej 3 mT moze spowodowac wyst^pienie tzw. zjawiska balistycz-nego, okreslanego rowniez jako zagrozenie lataj^cymi obiekta-mi [2, 3]. Polega ono na wprawieniu w ruch i przyci3gni?ciu do zrodta obiektow ferromagnetycznych, czyli posiadaj^cych trwate wtasciwosci magnetyczne [4]. W silnym PMS w ruch mog^ byc wprawione obiekty o masie nawet wielu kilogramow, na ktore w polu o niejednorodnym rozktadzie przestrzennym oddziatywaj^ sity przesuni?cia i obrotu, znacznie przewyzszaj^ce opory tarcia, a nawet przyci^ganie ziemskie. Wraz z przesuwaniem si? do zrodta podlegaj^ one oddziatywaniu coraz silniejszego PMS, ktore przyczynia si? do gwattownego wzrostu pr?dkosci ich przemiesz-czania i energii kinetycznej. Z tego powodu stanowi^ one duze zagrozenie dla infrastruktury technicznej i ludzi znajduj^cych si? przy zrodle [2]. Niestety incydenty, do ktorych doszto z udziatem ww. lataj^cych obiektow, zazwyczaj nie s^ rejestrowane, o ile nie doprowadzity do strat w mieniu lub uszczerbkow na zdrowiu. Utrudnia to ocen? rzeczywistej skali wyst?powania problemu [2]. Z doniesien prasowych znane s^ nawet przypadki ofiar smiertel-nych np. w wyniku uderzenia przez taki latajgcy przedmiot przy-ci^gni?ty do magnesu skanera rezonansu magnetycznego [5].
Cel
Celem prezentowanych badan byta analiza warunkow moz-liwego wyst^pienia elektromagnetycznych zagrozen balistycz-nych podczas prowadzenia przez strazakow zroznicowanych dziatan operacyjnych (ratowniczych, gasniczych, rozpoznaw-czo-kontrolnych lub ewakuacji cwiczebnych), a takze okreslenie podatnosci indywidualnego wyposazenia strazakow oraz sprz?-tu ratowniczego na oddziatywanie PMS.
Materiafy i metody
Sprz^t obj^ty badaniami
Z racji roznorodnosci srodowisk, w ktorych mog^ byc prowadzone dziatania operacyjne strazy pozarnych (np. placowki medyczne, laboratoryjne, zaktady przemystowe), zroznicowane mog^ byc rowniez wyst?puj^ce w nich zrodta silnych PMS. W zwi^zku z powyz-szym badaniom podatnosci na PMS poddano zarowno indywidualne wyposazenie strazakow, jak i strazacki sprz?t ratowniczy, stanowi^-cy wyposazenie pojazdu gasniczego. Wyposazenie do badan wybra-no na podstawie wizyt studyjnych w jednostkach ratowniczo-ga-sniczych oraz wywiadow przeprowadzanych ze strazakami, analizy wymagan przepisow prawnych dotycz^cych funkcjonowania PSF! a takze ogolnodost?pnych materiatow szkoleniowych [6].
W sktad indywidualnego wyposazenia strazakow, ktore zo-stato obj?te badaniami wchodz^ nast?puj^ce grupy ekwipunku:
— odziez specjalna np. ubranie koszarowe,
— srodki ochrony indywidualnej np. ubranie specjalne, hetm strazacki,
— ekwipunek osobisty np. pas strazacki z zatrzasnikiem [7].
Introduction
Strong static magnetic field (SMF) can be a source of serious hazards to human health and life. It can also cause heavy damage to the equipment and devices located within its range [1]. SMF with a magnetic flux density of more than 3 mT can induce the occurrence of the so-called ballistic event, also known as the flying object hazard [2, 3]. It involves the setting in motion, and attracting to SMF sources, of ferromagnetic objects, that is, objects with permanent magnetic properties [4]. A strong SMF can set in motion objects weighing as much as several kilogrammes. In a field without a uniform spatial distribution, these objects are exposed to displacement and rotation forces which substantially exceed the frictional resistances and even gravitation. As they move closer to the source, they become exposed to increasingly stronger SMF, which in turn cause their velocity and kinetic energy to rise abruptly. Consequently, they pose a major hazard for the utilities and for the people who are close to the source [2]. Regrettably, incidents involving flying objects are usually not reported, unless they have caused property damage or bodily injuries. This makes it difficult to determine the actual scale of the problem [2]. There have, however, been press reports of fatalities - for instance, as a result of being hit by a flying object attracted to the magnet of a magnetic resonance imaging scanner [5].
Aim
The aim of this study was to investigate the conditions in which there is a potential of electromagnetic ballistic hazards during a number of firefighting operations (reconnaissance, rescue, extinguishing and fire drills), and also to determine the susceptibility of personal firefighter equipment and rescue equipment to SMF.
Materials and methods
The equipment tested
Firefighting operations can be conducted in a great variety of environments (medical centres, laboratories, industrial facilities), which, by extension, contain varied sources of strong SMF. Cognisant of this fact, we tested both personal firefighter equipment and fire-engine rescue equipment for SMF susceptibility. The equipment to be tested was selected based on study visits to fire and rescue departments, and on the basis of interviews with firefighters. This selection was also built upon an analysis of the laws governing the functioning of the State Fire Service, and on commonly available training materials [6].
The personal firefighter equipment tested comprised the following gear groups:
— special clothing, such as station wear;
— personal protective measures, specialised clothing, fire helmets;
— personal gear, the firefighter's belt with a snap hook [7].
Dodatkowo strazacy mogi byc wyposazeni w latarkç rçcz-ni lub nahelmowi, noz ratowniczy lub podrçczne narzçdzie wielofunkcyjne tzw. multitool oraz radiotelefon nasobny.
W trakcie dzialan operacyjnych strazacy korzystaji ze sprzçtu do ratowania i zabezpieczania osob, zwierzit, srodo-wiska i mienia, ktorych zycie lub stan techniczny jest zagrozo-ny z powodu pozaru, katastrofy lub innego naglego, losowego, nieprzewidzianego zdarzenia.
Badaniami objçto nastçpujice grupy zasadniczego sprzç-tu ratowniczego:
— hydrauliczne narzçdzia ratownicze (rozpieracze, nozy-ce) - srednia masa urzidzen zawiera siç w przedziale od 10 do 30 kg. Narzçdzia te sluzi do torowania drog dojscia oraz ratowania ludzi, zwierzit i mienia, do ktorych dojscie jest utrudnione na skutek katastrof drogo-wych, kolejowych lub budowlanych, spowodowanych silami natury lub przez czlowieka,
— mechaniczny sprzçt tnicy (pily tarczowe i lancuchowe) - srednia masa urzidzen zawiera siç w przedziale od 8 do 15 kg. Sprzçt ten wykorzystywany jest w akcjach ratowniczych polegajicych na usuwaniu przeszkod w formie konstrukcji metalowych, drewnianych i be-tonowych, pojazdow mechanicznych i innych przed-miotow utrudniajicych bezpieczni i skuteczni pracç ratownika,
— sprzçt burz^cy (lomy, topory, podnosniki, wyciigarki) -srednia masa urzidzen zawiera siç w przedziale od 5 do 12 kg. Sprzçt burz^cy wyroznia siç prosti konstrukcji oraz tym, ze uzytkuje siç go przy uzyciu sily ludzkich rik, systemow dzwigni lub bloczkow [6].
Badaniami objçto rowniez aparaty ochrony drog oddecho-wych, w ktore wyposazeni si strazacy w trakcie prowadzenia dzialan gasniczych. W sklad aparatu wchodzi maska twarzo-wa z podliczanym automatem oddechowym, reduktor, mano-metr oraz noszak, do ktorego przyczepiana jest butla.
Procedura badan podatnosci sprzçtu indywidualnego oraz ratowniczego na oddziatywanie PMS
Doswiadczalne badania podatnosci elementow wyposaze-nia strazackiego i sprzçtu ratowniczego na oddzialywanie PMS wykonano z zastosowaniem walcowego magnesu ferrytowego o srednicy 58 mm i wysokosci 18 mm. Magnes ten zostal wy-konany z materialu magnetycznego o oznaczeniu F30, charak-teryzujicego siç minimalni wartoscii indukcji magnetycznej remanencji 0,37 T.
Badania terenowe polegaly na obserwacji polozenia ma-gnesu, zlokalizowanego swobodnie w odleglosci 5-10 cm od badanych elementow wyposazenia strazaka. Jezeli magnes byl wprawiony w ruch w wyniku oddzialywania miçdzy PMS magnesu i elementem ekwipunku lub sprzçtu, to uznawano go za element o cechach ferromagnetycznych, dokonujic nastçpnie identyfikacji, jakie jego czçsci byly szczegolnie podatne na oddzialywania PMS. Element nie przyciigajicy magnesu, kwalifi-kowany byl jako nie posiadajicy cech ferromagnetycznych i nie zajmowano siç jego dalszymi badaniami.
Firefighters may be additionally equipped with a hand torch or a helmet-mounted flashlight, a rescue knife, a multi-tool and a portable radiotelephone.
During their operations, firefighters use equipment designed to rescue and protect people, animals, environments and property in which lives or technical condition are at risk due to fire, disaster or sudden, random and unforeseeable events.
The study included the following groups of primary rescue equipment:
— hydraulic rescue tools (spreaders, shears) - the average weight of these tools ranges from 10 to 30 kg. These tools are used to clear access and save people, animals and property, the access to whom or which is blocked as a result of road traffic, rail and construction disasters brought about by natural phenomena or human activity.
— mechanical cutting equipment (circular saws and chainsaws) - the average weight of these ranges from 8 to 15 kg. This equipment is used in rescue operations involving the removal of such obstacles as steel, wooden and concrete structures, motor vehicles and other objects compromising the safety and effectiveness of rescue work;
— demolition equipment (crowbars, axes, jacks, hoists) - the average weight of these ranges from 5 to 12 kg. Demolition equipment has a distinctly simple design and is operated using manual force, lever systems and pulleys [6].
The study also included the breathing apparatus used by firefighters during extinguishing operations. An apparatus set includes a face mask with an inhalator, a pressure reducer, a pressure gauge and a backpack to which the air tank is attached.
Personal and rescue equipment SMF susceptibility testing procedures
The experimental testing of the individual pieces of fire-fighting and rescue equipment for their SMF susceptibility was conducted using a cylindrical permanent ferrite magnet with a diameter of 58 mm and a height of 18 mm. This magnet was made of F30 magnetic material which had a minimum rema-nence of 0.37 T.
Field testing involved the observation of the magnet's location, with the magnet located unconstrained within a distance of 5-10 cm from the tested firefighter equipment. If a piece of personal or rescue equipment was set in motion by the magnet's SMF, we classified such piece of equipment as ferromagnetic, and then we identified which parts of it were particularly susceptible to SMF. Equipment which the magnet did not attract was classified as not being ferromagnetic and excluded from further testing.
Rozpoznanie zrodet PMS
Na podstawie analizy danych zebranych przez CIOP-PIB dokonano rozpoznania charakterystyki zrodet silnych PMS, z ktorymi strazacy mog^ miec do czynienia w przypadku dzia-tan operacyjnych prowadzonych np. w osrodkach diagnostyki medycznej lub weterynaryjnej, laboratoriach biologicznych i chemicznych, magazynach lub zaktadach produkcji wyrobow metalowych i mog^cych stworzyc potencjalne zagrozenie wypadkowe z uwagi na wyst^pienie zjawiska balistycznego. Przyktadowe scenariusze zdarzen wypadkowych omowiono na podstawie statystyk dotycz^cych rodzajow oraz ilosci in-terwencji strazackich zamieszczonych w biuletynie publicz-nym PSP [8].
Wyniki badan
SMF source identification
First, an analysis was conducted of the data collected by the Central Institute for Labour Protection - National Research Institute (CIOP-PIB). Based on the findings this analysis provided, we identified the characteristics of the strong SMF sources which firefighters might deal with during operations in medical diagnostics centres or veterinary diagnostics centres, biological and chemical laboratories, warehouses, as well as steel-product manufacturing facilities, and which can pose a potential accident hazard due to a ballistic event. Examples of accident scenarios are discussed on the basis of statistics concerning the types and number of fire-service interventions, as published in the official journal of the Polish State Fire Service [8].
Results
Podatnosc wyposazenia strazackiego i sprzçtu ratowniczego na oddziatywanie PMS
Sposrod wymienionych grup ekwipunku, odziez ochronna oraz srodki ochrony indywidualnej, takie jak ubior koszarowy i ubranie specjalne s^ wykonane z materiatow tekstylnych (np. bawetna, poliester, tkaniny kevlarowe, nomexowe), a takze z wto-kien szklanych oraz skory, i nie wykazuj^ one wtasciwosci ferro-magnetycznych. Natomiast wystçpowanie materiatow o takich wtasciwosciach zostato stwierdzone w przypadku niektorych elementow wyposazenia indywidualnego (tabela 1).
Personal and rescue equipment SMF susceptibility
The above-mentioned equipment groups include equipment which exhibits no ferromagnetic properties. This includes personal protective clothing and measures, such as station wear and specialised clothing which is made of textiles (e.g. cotton, polyester, Kevlar and Nomex fibres), glass fibres and leather. Materials with ferromagnetic properties were found as well in some pieces of personal firefighter equipment (Table 1).
Tabela 1. Podatnosc na oddziatywanie pola magnetostatycznego - wyniki badan doswiadczalnych dotycz^cych elementow wyposazenia indywidualnego strazaka
Table 1. Susceptibility to static magnetic field - results of experimental testing on personal firefighter equipment.
Lp. / No. Elementy wyposazenia indywidualnego / Piece of personal equipment Przyblizona masa / Approximate weight [kg] Materiaty, z ktorych wykonano element / Materials the piece of equipment is made of Zidentyfikowana cz^sc elementu o wtasciwosciach ferromagnetycznych / The identified ferromagnetic parts of the piece
1. pas strazacki / firefighter's belt 0,9 poliamid, skora, metal / polyamide, leather, metal klamra, uchwyt / buckle, handle
2. toporek strazacki / fire axe 2,5 stal hartowana / hardened steel caty toporek / entire tool
3. latarka r^czna / hand-held torch 0,15 Obudowa - propolimer, poliwçglan Akumulator - metal, np. kadm, nikiel lub mangan / Casing - pro-polymer, polycarbonate Battery - metal, e.g. cadmium, nickel or manganese ogniwa w akumulatorze /battery cells
4. latarka hetmowa / helmet flashlight 0,20 Obudowa - propolimer Akumulator - metal, np. kadm, nikiel lub mangan/ casing -pro-polymer, battery - metal, e.g. cadmium, nickel or manganese ogniwa w akumulatorze / battery cells
5. podr^czne narz^dzie wielofunkcyjne multitool / multi-tool 0,20 stal nierdzewna / stainless steel cate narz^dzie / entire tool
6. radiotelefon r^czny / handheld radiotelephone 0,6 plastikowa obudowa dookota ptytki z elementami elektronicznymi / plastic casing around the plate's electronic components elementy wbudowanego gtosnika, akumulatory / elements of the built-in loudspeaker, batteries
7. zatrzasnik/karabinczyk / snap hook/snaplink 0,20 duraluminium / duralumin element nieferromagnetyczny / non-ferromagnetic object
Zrodto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.
W tabeli 2 zaprezentowano wyniki badan sprz^tu ratowni- Table 2 presents the results of rescue equipment testing for czego ze wzgi^du na jego wtasciwosci ferromagnetyczne. ferromagnetic properties.
Tabela 2. Podatnosc na oddziatywanie pola magnetostatycznego - wyniki badan doswiadczalnych dotycz^cych sprz^tu ratowniczego uzytkowanego przez jednostki strazy pozarnych
Table 2. Susceptibility to static magnetic field - the results of experimental testing on personal firefighter equipment
Lp. / No. Strazacki sprz^t ratowniczy / Firefighting rescue equipment Przyblizona masa / Approximate weight [kg] Materiaty, z ktorych wykonano element / Materials the piece of equipment is made of Zidentyfikowana cz^sc elementu o wtasciwosciach ferromagnetycznych / The identified ferromagnetic parts of the piece
1. rozpieracze hydrauliczne / hydraulic spreader 10-28 stal / steel wymienne ostrza / replaceable blades
2. rozpieracze kolumnowe / column spreader 10-21 stal / steel cylinder, ttoczyska / cylinder, piston rods
3. nozyce hydrauliczne / hydraulic shears 9-15 stal / steel wymienne ostrza / replaceable blades
4. nozyco-rozpieracze „combi" / hydraulic combination tools 9-20 stal / steel wymienne ostrza / replaceable blades
5. pilarki tancuchowe do drewna / chainsaw for wood 8 metal / metal prowadnica, tancuch / track, chain
6. pity tarczowe do stali i betonu / circular saw 12-15 metal / metal tarcza, ostony tarczy, cylindrow silnikowych, swiec, ttumik wydechu / disc, disc cover, engine cylinders, spark plugs, mufflers
7. platforma hydrauliczna przesuwu bocznego / plumbing platform for side moving 20-25 metal / metal cata platforma / the whole platform
8. przewody hydrauliczne / hydraulic hose 1 poliuretan, metal / polyurethane, metal metalowe zt^czki/ metal adapters
9. osprz^t pneumatyczny wraz z przewodami / pneumatic tools along with hoses 1 poliuretan, metal / polyurethane, metal metalowe zt^czki na koncach przewodow, reduktor cisnienia / metal adapters on hose ends, pressure reducer
10. agregat hydrauliczny / hydraulic power generator 10-40 metal / metal caty agregat / the whole generator
11. zestaw podpor stabilizacyjnych / set of stabilising supports 5-10 metal / metal caty zestaw / whole set
12. hooligan / hooligan 9 stal hartowana / hardened steel cate urz^dzenie / whole tool
13. siekiera / axe 2,5 drewno, metal / wood, metal cata powierzchnia ostrza / the entire blade
14. szpadel / spade 1,5-2 drewno, metal / wood, metal tyzka/czerpak / scoop-head
15. mtot, narz^dzia burz^ce / hammer, demolishing tools 5 drewno, metal / wood, metal obuch / head
16. podr^czny sprz^t gasniczy (gasnice) / portable fire extinguishers 6 stal / steel cata zewn^trzna obudowa zbiornika, zawor wylotowy / the entire outer casing of the tank, the exhaust valve
17. zestaw transportowy, wozki do przemieszczania / transport set, carts for carrying tools 3-4 metal / metal caty zestaw / whole set
18. szekle / shackles 0,5-4 metal, zeliwo / metal, cast iron caty zestaw / whole set
19. wspornik progowy / bracket 1,5-2 stal w^glowa / carbon steel caty wspornik / whole bracket
20. talerze slizgowe (podktady pod podpory) / slide plates (support bases) 2-4 metal, zeliwo / metal, cast iron caty talerz / the entire plate
21. wyci^garka r^czna / hand-operated hoist 15-18 metal / metal cate urz^dzenie / whole tool
22. pompa r^czna hydrauliczna / hand-operated hydraulic pump 5-12 metal / metal cate urz^dzenie / whole tool
23. przecinak do pedatow / pedal cutter 2 stal / steel cate urz^dzenie / whole tool
24. mtoty udarowe z zakonczeniami oraz inne wiertarki / drill hammers with end pieces and other drills 5-30 stal / steel cata obudowa oraz wymienne zakonczenia / whole casing and replaceable end pieces
25. butla z powietrzem / air tank 3-7 stalowa lub kompozytowa / steel or composite cata obudowa / whole casing
26. klucze hydrantowe / hydrant wrenches 0,3-1 stal / steel caty klucz / whole wrench
Lp. / No. Strazacki sprz^t ratowniczy / Firefighting rescue equipment Przyblizona masa / Approximate weight [kg] Materiaty, z ktorych wykonano element / Materials the piece of equipment is made of Zidentyfikowana cz^sc elementu o wtasciwosciach ferromagnetycznych / The identified ferromagnetic parts of the piece
27. przecinak do samochodowych pasow bezpieczenstwa / seat belt cutter 0,1 plastik, ostrze stalowe / plastic steel blade ostrze / blade
28. pr^downica pianowa / foam nozzle 2 stal kwasoodporna / acid-resistant steel element nieferromagnetyczny / non-ferromagnetic object
29. dziatko wodno-pianowe 2x75 / water-foam monitor 2x75 2 aluminium, mosi^dz / aluminium, brass element nieferromagnetyczny / non-ferromagnetic object
30. dziatko wodno-pianowe 3x75 / water-foam monitor 2x75 3 aluminium, mosi^dz / aluminium, brass element nieferromagnetyczny / non-ferromagnetic object
Zrodto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.
Na podstawie przeprowadzonych badan stwierdzono, ze wiçkszosc sprzçtu ratowniczego eksploatowanego przez jed-nostki strazy pozarnej jest wykonana z materiatów szczególnie podatnych na oddziatywanie PMS. Z tego wzglçdu moze zostac on przyci^gniçty do zródta PMS. Tylko nieliczne elementy wypo-sazenia nie wykazuj^ wrazliwosci na oddziatywanie PMS.
Charakterystyka zródet silnych PMS
PMS jest rodzajem pola magnetycznego niezmiennego w czasie (o czçstotliwosci 0 Hz), którego zródtami w srodowi-sku pracy s^ m.in. elektromagnesy zasilane pr^dem statym, ma-gnesy trwate lub instalacje statopr^dowe [9]. Najsilniejsze PMS emituj^ elektromagnesy skanerów i spektrometrów rezonansu magnetycznego, eksploatowane w placówkach medycznych, naukowych lub laboratoriach analitycznych.
W tym przypadku zródtem jednorodnego PMS, które wy-stçpuje nieprzerwanie 24 godziny na dobç, jest elektromagnes nadprzewodz^cy o indukcji magnetycznej najczçsciej od 0,5 do 3 T (w przypadku skanera), a nawet do 20 T (w przypadku spektrometru) [3]. Dla porównania, indukcja magnetyczna pola geomagnetycznego na obszarze Polski wynosi ok. 0,00004 T [1].
Proces aktywacji elektromagnesu nadprzewodz^cego jest ztozony i kosztowny - wymaga m.in. obnizenia temperatury uz-wojenia elektromagnesu do ok. 4 K (tj. ok. -270°C) i utrzymania go w takich warunkach, aby uzyskac w nim zjawisko nadprzewod-nictwa. W tym celu niezbçdna jest specjalna instalacja chtodz^ca z ciektym helem. W urz^dzeniach z elektromagnesami nadprzewo-dz^cymi nie stosuje siç rutynowego wyt^czania PMS po zakon-czeniu pracy z urz^dzeniem, jak w przypadku innych zródet PMS. Ponadto charakterystyczn^ cech^ elektromagnesu nadprzewo-dz^cego jest dziatanie aktywowanego elektromagnesu niezalezne od zasilania elektrycznego (taki elektromagnes po uruchomieniu jest urz^dzeniem autonomicznym, dopóki temperatura uzwojenia jest utrzymywana na odpowiednio niskim poziomie). W sytuacjach awaryjnych mozna spowodowac natychmiastowe dezaktywowa-nie elektromagnesu nadprzewodz^cego jedynie poprzez zastoso-wanie specjalnej procedury i wyposazenia awaryjnego.
Nieliczne skanery rezonansu magnetycznego maj^ magne-sy trwate o indukcji magnetycznej ponizej 0,5 T. Z kolei ich roz-magnesowanie jest mozliwe jednorazowo (trwale) po poddaniu magnesów obróbce termicznej w temperaturze przekraczaj^cej wartosc charakterystyczn^ dla materiatu, z którego wykonany jest konkretny magnes, zwan^ punktem Curie (np. ok. 1114oC dla kobaltu, 770oC dla zelaza i 354oC dla niklu).
The study led to the conclusion that most pieces of rescue equipment operated by fire service departments were made of materials particularly susceptible to SMF. Consequently, this equipment can be attracted to the SMF source. Only a few pieces of the equipment were found to be non-susceptible to SMF.
Characteristics of strong SMF sources
SMF is a type of time-invariant magnetic field (with a frequency of 0 Hz) whose sources in the working environment include DC electromagnets, permanent magnets or DC installations [9]. The strongest SMF is emitted by electromagnets of magnetic resonance imaging scanners and spectrometers utilised in medical centres, research institutions or analytical laboratories.
In this case, the source of a 24-hour-a-day uniform SMF is the superconducting electromagnet with a magnetic flux density usually ranging from 0.5 to 3 T (for scanners) up to 20 T (for spectrometers) [3]. For comparison, the magnetic flux density of the geomagnetic field within Poland is about 0.00004 T [1].
Activating a superconducting electromagnet is a complex and costly process - it requires, among other conditions, the temperature of the electromagnet's winding to be reduced to about 4 K (i.e. about -270°C), and the electromagnet must be kept in this temperature to generate super conduction. To achieve this, a special liquid helium cooling system must be used. In devices with superconducting electromagnets, SMF is not routinely switched off after the operator finishes operating the device, as is the case with other SMF sources. Another distinctive feature of superconducting electromagnets is that once activated, they remain active even without power supply (after activation, such an electromagnet is an independent device as long as the winding's temperature is kept sufficiently low). In emergency situations, superconducting electromagnets can be deactivated immediately. This can be only done, however, by means of a special procedure and emergency equipment.
A few magnetic resonance imaging scanners have permanent magnets with a magnetic flux density of less than 0.5 T. They can be demagnetised only once (permanently), when subjected to temperatures in excess of the characteristic values for the respective materials they are made of, called the Curie point (e.g. about 1,114oC for cobalt, 770oC for iron and 354oC for nickel).
PMS wyst^puje nieprzerwanie (24 godziny na dob?) w oto-czeniu magnesow nadprzewodzicych i trwatych, dlatego urzi-dzenia tego rodzaju stanowii najistotniejsze zrodto zagrozen.
Silne PMS wyst^puje rowniez przy chwytakach i separatorach magnetycznych, wykorzystywanych w przedsi^biorstwach prze-mystowych - zazwyczaj wyposazonych w elektromagnes rdzenio-wy, ktorego zasilanie moze byc wyticzone w dowolnym momencie.
Skanery rezonansu magnetycznego
Urzidzenia te stuzi do obrazowych badan diagnostycznych ciata pacjenta (rycina 1). Aby uzyskac obraz diagnostyczny, pa-cjent umieszczany jest w PMS [3].
Wi?kszosc tego typu urzidzen eksploatowana jest w szpi-talach lub ambulatoryjnych placowkach diagnostyki medycz-nej jako urzidzenia stacjonarne. Mozliwa jest ich eksploatacja w naukowych placowkach weterynaryjnych i biologicznych. Skaner moze byc rowniez zlokalizowany na naczepie ciignika siodtowego i wyposazony w indywidualny agregat elektryczny (akumulatorowy) podtrzymujicy zasilanie instalacji chtodz^cej magnes podczas transportu. Skanery mobilne stosowane si zazwyczaj jako rozwiizanie tymczasowe dla specjalistycznych placowek medycznych, podczas przeprowadzenia prac serwiso-wych urzidzen stacjonarnych lub jako rozwiizanie umozliwiaji-ce dotarcie do pacjentow z matych miejscowosci.
Zazwyczaj skanery i miejsca ich eksploatacji nie si ozna-kowane wymaganymi przez przepisy bezpieczenstwa i higieny pracy znakami ostrzegawczymi, informujicymi o zrodtach PMS i wyst?pujicych w ich otoczeniu zagrozeniach dla ludzi i infra-struktury technicznej (np. brak takich widocznych oznaczen). Przyktad braku oznakowania przedstawiono na rycinie 1.
SMF is constantly present (24 hours a day) around superconducting and permanent magnets, so these devices are the major source of hazard.
Strong SMF is also found around magnetic grippers and separators used in industrial facilities. Usually, these are equipped with core electromagnets whose supply can be switched off at any time.
Magnetic resonance imaging scanners
These devices are intended for the diagnostic imaging of patients' bodies (Figure 1). To obtain an image, the patient has to be placed within the SMF [3].
These devices are in use, as stationary devices, mainly in hospitals and outpatient clinics. However, they can also be utilised in veterinary and biological research institutions. What is more, these scanners can be placed on semitrailers of truck-tractors, as well as be equipped with power generating units (battery powered) which power the magnet-cooling systems during transport. Mobile scanners are usually used as a temporary solution for specialised medical centres while their stationary devices are undergoing maintenance. Alternatively, these can prove helpful when patients from small towns have to be reached for testing.
Scanners and the sites where they are utilised are usually not marked with the warning signs required under the OSH regulations to advise of SMF sources and the potential risks that exist around them for humans and utilities (e.g. no such signs can be seen in Figure 1).
Rycina 1. Przyktadowy stacjonarny skaner rezonansu magnetycznego do medycznych badan diagnostycznych Figure 1. Example of a stationary magnetic resonance imaging scanner for medical diagnostic imaging Zrodto/Source: Fot. smart.art/Bigstockphoto.
Skanery rezonansu magnetycznego mog^ bye mylone z to-mografami komputerowym (CT), ze wzglçdu na podobienstwo i typowe uzytkowanie obu rodzajow urz^dzen w pracowniach diagnostycznych placowek medycznych [10].
Magnetic resonance imaging scanners can be mistaken with computer-tomography scanners. Indeed, they are similar and are also usually used in the diagnostic departments of medical centres [10].
Spektrometry rezonansu magnetycznego
Spektrometry rezonansu magnetycznego to urz^dzenia wyko-rzystywane w roznych przemystowych laboratoriach analitycznych (np. chemicznych lub farmaceutycznych) lub naukowych laboratoriach analitycznych na uczelniach lub w instytutach badawczych. Urz^dzenia te pozwaj na badanie sktadu chemicznego analizo-wanej substancji umieszczonej w silnym PMS (rycina 2).
Magnetic resonance imaging scanners
Magnetic resonance spectrometers are used at various industrial laboratories (e.g. chemical or pharmaceutical) or university research laboratories and research institutes. These devices can be used to investigate the chemical composition of substances placed within a strong SMF (Figure 2).
oo
BROKER
CXJ
znak informujqcy o silnym PMS i jego oddziatywaniu na elementy ferromagnetyczne / a sign warning of a strong SMF and its impact on ferromagnetic objects
Rycina 2. Przyktadowy spektrometr rezonansu magnetycznego do badania sktadu chemicznego substancji Figure 2. Example of a magnetic resonance spectrometer used for chemical composition analysis Zrodto/Source: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bruker_Avance_DPX_250_NMR_Spectrometer.jpg.
Chwytaki magnetyczne
Chwytaki magnetyczne to urz^dzenia stuz^ce do podnosze-nia lub przenoszenia ciçzkich elementow metalowych. Znajduj^ one zastosowanie w wielu sktadach stali, fabrykach, magazy-nach, warsztatach, gdzie mog^ bye pomocne przy przenoszeniu blach, ptyt i innych duzych stalowych elementow.
Magnetic grippers
Magnetic grippers are devices used to lift and handle heavy metal components. They are used in many steel storage facilities, plants, warehouses and workshops, where they can facilitate the handling of metal sheets and other large steel components.
Separatory magnetyczne
Separatory magnetyczne to urz^dzenia stuz^ce do oddzie-lania zanieczyszczen o wtasciwosciach ferromagnetycznych z materiatow sypkich lub granulowatych. Znajduj^ one zastosowanie m.in. przy tasmoci^gach eksploatowanych w liniach recyklingu lub segregacji odpadow, a takze w przetworstwie pasz i zboz, przy wytwarzaniu ptyt wiorowych oraz wykorzysta-niu innych materiatow rozdrobnionych np. wçgla lub biomasy w elektrowniach.
Magnetic separators
Magnetic separators are used to separate ferromagnetic impurities from loose and granular materials. They are employed, for instance, for conveyor-belt flights in recycling or waste-segregation lines, as well as in fodder and grain processing, the manufacture of chipboards, or when other loose materials, such as coal or biomass, are used in power plants.
Charakterystyka zagrozen zwi^zanych z eksploataj zrodet silnego PMS
W tabeli 3 przedstawiono charakterystyka omowionych wczesniej zrodet silnego PMS dotyczici warunkow wystipienia zagrozen balistycznych w PMS o indukcji magnetycznej przekra-czajicej 3 mT, z uwzglQdnieniem mozliwosci lub braku mozliwosci wyliczenia generacji PMS.
Specification of hazards related to strong SMF sources
Table 3 specifies the above described sources of strong SMF in terms of the conditions in which any SMF with a magnetic flux density of more than 3 mT can create a ballistic hazard, taking into account the possibility, or the lack thereof, of switching off the generation of SMF.
Tabela 3. Charakterystyka zagrozen balistycznych zwiizanych z eksploatacji zrodet silnego pola magnetostatycznego Table 3. Specification of sources of strong static magnetic field and the ballistic hazards which they can generate
Urz^dzenie / Device
Zrodto silnego pola magnetostatycznego / Source of strong static magnetic field
Mozliwosc rutynowej dezaktywacji zrodta pola magnetostatycznego / Routine SMF source deactivation possible
Koniecznosc stosowania
specjalnych procedur dezaktywacji zrodta pola magnetostatycznego / The necessity of employing special procedures of SMF source deactivation
Zasi^g pola magnetostatycznego, w ktorym mogq wystqpic zagrozenia balistyczne / The range of static magnetic field in which ballistic hazards may occur
skaner rezonansu magnetycznego / magnetic resonance imaging scanner
elektromagnes nadprzewodzqcy / superconducting electromagnet
magnes trwaty / permanent magnet
brak
(dezaktywacja tylko
w sytuacjach nadzwyczajnych) / unavailable (deactivation possible
in extraordinary circumstances only)
tak / yes
ok. 2-3 m / approx. 2-3 m
brak / unavailable
brak
(magnes trwaty dezaktywuje jedynie jego uszkodzenie termiczne) / unavailable
(permanent magnets can be deactivated only when damaged by temperature)
ok. 1 m / approx. 1 m
spektrometr rezonansu magnetycznego / magnetic resonance spectrometer
elektromagnes nadprzewodzqcy / superconducting electromagnet
brak
(dezaktywacja tylko
w sytuacjach nadzwyczajnych) /
unavailable (deactivation possible only in extraordinary circumstances)
tak / yes
ok. 0,5 m / approx. 0.5 m
chwytak magnetyczny / magnetic gripper
elektromagnes rdzeniowy / core electromagnet
tak / yes
nie / no
ok. 1 m / approx. 1 m
separator magnetyczny / magnetic separator
elektromagnes rdzeniowy / core electromagnet
tak / yes
nie / no
ok. 1 m / approx. 1 m
Zrodto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.
Scenariusze przyktadowych zdarzen wypadkowych zwiizanych ze zjawiskiem balistycznym
Zagrazajice zyciu i zdrowiu strazakow skutki zjawiska ba-listycznego mogi wystipic podczas dziatan operacyjnych lub cwiczen ewakuacyjnych w obiektach, w ktorych zlokalizowane si omowione zrodta silnego PMS.
Koniecznosc przeprowadzania cwiczen ewakuacyjnych w Polsce wynika z wytycznych okreslonych w rozporzidzeniu Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynkow, innych obiektow budowlanych i terenow [11]. Koniecznosc przepro-wadzenia praktycznego sprawdzenia organizacji i warunkow ewakuacji co najmniej raz na 2 lata dotyczy placowek zatrud-niajicych co najmniej 50 osob. W analizowanym zakresie taka koniecznosc obejmuje przede wszystkim szpitale, duze obiekty
Scenarios of possible accidents involving ballistic events
Health- and life-threatening effects of ballistic events can occur for firefighters during operations and fire drills conducted in structures containing the said sources of strong SMF.
Fire drills are a mandatory requirement in Poland under the guidelines set out in the Regulation of the Minister of the Interior and Administration of 7 June 2010 on the fire protection of buildings and other structures and areas [11]. Evacuations must be practised at least once every two years by any establishment with a workforce of at least 50. As far as ballistic events are concerned, this is a requirement primarily for hospitals, large industrial facilities, specialised laboratory centres, major medical centres and specialised clinics. These measures aim to prepare the building and the employees working in it for actual health- or life-threatening situations, so
przemystowe, specjalistyczne osrodki laboratoryjne, wiçksze placowki medyczne i specjalistyczne przychodnie. Dziatania te maj^ na celu ocenç przygotowania obiektu i znajduj^cych siç w nim pracownikow do sytuacji rzeczywistego zagrozenia, dlatego dziatania takie nalezy przeprowadzae podczas normal-nego funkcjonowania obiektu. Ze wzglçdu na liczne trudnosci w organizacji, specyfikç miejsc oraz mozliwose spowodowania przypadkowego zagrozenia dla zdrowia i zycia pacjentow, ewi-czenia takie bywaj^ przeprowadzane rzadziej niz jest to okreslo-ne w rozporz^dzeniu. W tego typu placowkach nalezy liczye siç z wystçpowaniem omawianych zrodet PMS.
Specyficzn^ formç zagrozen stanowi^ wspomniane mobilne skanery rezonansu magnetycznego. Zagrozenie zjawiskiem ba-listycznym moze wyst^pie w tym przypadku w trakcie prowadze-nia dziatan ratowniczo-technicznych na drogach publicznych np. w sytuacji wypadku komunikacyjnego z udziatem ci^gnika siodtowego przewoz^cego urz^dzenie w naczepie, poniewaz jak wspominano elektromagnes nadprzewodz^cy znajduj^cy siç w urz^dzeniu jest aktywny podczas transportu. Jego dez-aktywacja moze nast^pie wskutek uszkodzenia lub wyt^czenia instalacji chtodz^cej elektromagnes ciektym helem lub catkowi-tego wyczerpania energii z agregatu, ktory podtrzymuje zasilanie instalacji chtodz^cej. Dochodzi wtedy do podwyzszenia siç tem-peratury uzwojenia elektromagnesu (zaniku zjawiska nadprze-wodnictwa). Ponadto do dezaktywacji moze dojsé takze w razie uszkodzenia lub uruchomienia procedury natychmiastowej dez-aktywacji elektromagnesu skanera podczas wypadku.
Dyskusja
W wyniku dziatan operacyjnych wynikaj^cych z przytoczo-nego rozporz^dzenia [11] prowadzonych przez strazakow na terenie obiektu, gdzie znajduje siç zrodto silnego PMS, moze dojse do zagrozenia bezpieczenstwa i zdrowia wskutek po-datnosci wyposazenia strazakow na oddziatywanie PMS, gdy znajd^ siç oni w bliskim s^siedztwie takiego zrodta (tabela 3). Przedstawiony problem zagrozen balistycznych nie dotyczy separatorow oraz chwytakow magnetycznych, poniewaz s^ one wyposazone w wyt^czniki umozliwiaj^ce odt^czenie zasi-lania, gdy nie s^ one eksploatowane. Natychmiast po wyt^cze-niu ich zasilania elektrycznego nastçpuje dezaktywacja elek-tromagnesow rdzeniowych.
Istotnose zagrozen balistycznych wystçpuj^cych przy skane-rach i spektrometrach rezonansu magnetycznego wynika z faktu, ze zagrozenia zwi^zane z oddziatywaniem PMS maj^ charakter ci^gty i wystçpuj^, nawet gdy badania nie s^ prowadzone. Urz^-dzenia te wyposazone s^ w wyt^czniki umozliwiaj^ce awaryjn^ dezaktywacjç PMS poprzez rozwarcie obwodu elektromagnesu nadprzewodz^cego, generuj^cego silne PMS (rycina 3). Jednak wysokie koszty zwi^zane z ich kazdorazowym uruchomieniem sprawiaj^, ze nie s^ one dezaktywowane poza szczegolnymi sytu-acjami awaryjnymi np. na czas prowadzonych ewiczen.
Dla strazakow mozliwose wyst^pienia zagrozen balistycz-nych w przypadku spektrometrow rezonansu magnetycznego jest mniejsza niz przy skanerach rezonansu magnetycznego. Spektometry charakteryzuj^ siç zdecydowanie mniejsz^ roz-legtosci^ silnego PMS mog^cego oddziatywae na ferromagne-
they should be conducted at times when the building functions normally. Due to a multitude of organisational difficulties, the unique qualities of each place wherein the specified drills are to be conducted, and the potential hazards to the health or life of patients of their undertaking, such drills do not take place in these establishments as often as prescribed by the Regulation, despite such establishments being highly likely to contain SMF sources.
The previously mentioned mobile magnetic resonance imaging scanners are a specific form of hazard. In this case, a ballistic-event hazard can occur during rescue operations on public roads - for instance, if there is an accident involving a truck-tractor carrying the device in its semitrailer. This is because the superconducting electromagnet inside it is active while the vehicle is on its way. The fluid-helium cooling system of the magnet would have to be damaged or switched off, or the power generating unit which keeps the system going would have to run out of power, in order for the electromagnets to be deactivated as a result of an increase in the temperature of the electromagnet's winding (loss of super conduction). The electromagnets can also be deactivated during an accident when damaged, or when a procedure for its immediate deactivation is initiated.
Discussion
The drills required under the Regulation [11] and conducted by firefighters in sites which contain sources of strong SMF may pose a hazard to life or health, since firefighter equipment becomes susceptible to SMF if close enough to it (Table 3). Ballistic hazard is not an issue for magnetic separators and grippers, though, as they have switches to turn the power off when not used. With no power supply, their core electromagnets are deactivated.
The major ballistic hazards associated with magnetic resonance imaging scanners and spectrometers are attributable to the continuous presence of SMF, even when the device is not on. They are equipped with switches designed to deactivate SMF by opening the circuit of the superconducting electromagnet which generates strong SMF (Figure 3), but it is highly expensive to activate them again, so this procedure is reserved for special or emergency situations and avoided during e.g. drills.
In terms of ballistic hazards, magnetic resonance spectrometers are less hazardous for firefighters than magnetic resonance imaging scanners. Indeed, the strong SMF generated by spectrometers has a much smaller range compared to that generated by magnetic resonance imaging scanners, and thus a much lower potential to affect the ferromagnetic pieces of firefighter equipment. Compare:
— a range of approx. 0.5 m from the casing of the device for a spectrometer's electromagnet
— a range of up to 2-3 m from the casing of the device for a scanner's electromagnet.
Rycina 3. Przyktadowy awaryjny wyt^cznik umozliwiaj^cy natychmiastowç dezaktywacjç silnego PMS w skanerze rezonansu magnetycznego Figure 3. Example of an emergency switch to immediately deactivate the strong static magnetic field of a magnetic resonance imaging scanner Zrodto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.
** %
EMERGENCY SWITCH
OPERATION OF THIS SWITCH HILL DE-ENERGIZE THE MAOMET
WARNING !
ENERGIZING THE MAGNET IE
A LONG AND VtKlI COSTLY PROCESS
tyczne elementy wyposazenia strazackiego w przeciwienstwie do skanerów rezonansu magnetycznego:
— ok. 0,5 m od obudowy elektromagnesu spektrometru,
— do 2-3 m od obudowy elektromagnesu skanera.
Jak wynika ze statystyk PSP w roku 2013 zarejestrowano 90 przypadków wyst^pienia róznej wielkosci pozarów w pla-cówkach szpitalnych [8]. W budynku, w którym wyst^pil pozar, podjçcie dzialan ratowniczo-gasniczych powinno bye rozpo-czçte dopiero po odciçciu pr^du za pomoc^ przeciwpozarowego wyl^cznika pr^du. Zgodnie z wymaganiami zawartymi w rozpo-rz^dzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadae budynki i ich usytuowanie, odciçcie doplywu pr^du z zastosowaniem tego wyl^cznika powinno spowodowae wyl^czenie doplywu pr^du do wszystkich obwodów wewn^trz danego budynku, oraz nie powinno spowo-dowae samoczynnego zal^czenia drugiego zródla energii elek-trycznej, w tym zespolu pr^dotwórczego [12]. Wyj^tek stanowi^ zródla zasilaj^ce urz^dzenia elektryczne podtrzymuj^ce zycie, które musz^ funkcjonowae podczas pozaru. Do takich wyj^tków zaliczye mozna np. szpitalny blok operacyjny lub urz^dzenia na oddziale intensywnej terapii.
Natomiast w przypadku skanerów rezonansu magnetycznego, rozwi^zaniem zalecanym przez producentów jest doprowa-dzenie zasilania z niezaleznego zródla energii oraz zapewnienie instalacji zasilania awaryjnego (podtrzymuj^cego). Ma to za-pobiec naglemu zanikowi energii zasilaj^cej cieklym helem in-stalacjç chlodz^c^ elektromagnes nadprzewodz^cy. W zwi^zku z tym nalezy brae pod uwagç, ze PMS skanera moze bye nadal aktywne, pomimo uzycia wyl^cznika przeciwpozarowego. Po-nadto zanik zasilania elektrycznego nie dezaktywuje elektroma-gnesu nadprzewodz^cego, w którym pr^d elektryczny przeplywa autonomicznie dopóki wystçpuj^ warunki nadprzewodnictwa. Placówki diagnostyczne przy szpitalach eksploatuj^ce skanery
According to Polish State Fire Service statistics, a total of 90 fire incidents of varying sizes were recorded for medical centres in 2013 [8]. It is important to note that no rescue and extinguishing operations should start in a building before it is cut off from power using a fire switch. In line with the requirements of the Minister of the Interior Regulation pertaining to the technical conditions to be complied with by buildings and their locations, a fire switch should cut off power supply to all the circuits inside a building without automatically activating other power sources, including power generators [12]. As an exception, this does not apply to power sources for electric life support devices, which must be operational during a fire - for instance, for operating theatres or ICU (Intensive Care Unit) equipment.
As far as magnetic resonance imaging scanners are concerned, manufacturers recommend providing them with independent power supply and installing uninterrupted power supply units. This is to prevent sudden outages of the power needed to supply liquid helium to the cooling system of the superconducting electromagnet. Hence, firefighters should reckon with the possibility that the scanner's SMF is still active even though the fire switch has been used. What is more, the power outage will not deactivate the superconducting electromagnet, as the electric current will flow thought it independently as long as there is super conduction. Also of note, hospital diagnostic centres which operate magnetic resonance imaging scanners are sometimes independent entities with their own utilities.
If there is a traffic accident, the head of rescue operations (HRO) will make a reconnaissance to assess the situation. This is very important, as firefighters may come into direct contact with the mobile scanner if the reconnaissance has not been done properly or if the firefighters find themselves too close to the scanner - for instance when they are spreading, lifting
rezonansu magnetycznego bywaj^ samodzielnymi osrodkami z wydzielon^ infrastruktur^ techniczn^.
W razie wypadku komunikacyjnego, kieruj^cy dziataniami ra-towniczymi (KDR) przeprowadza rozpoznanie i ocenia zaistniat^ sytuacjç. Do bezposredniego kontaktu strazaków z transporto-wanym mobilnym skanerem moze dojsc w wyniku btçdnego roz-poznania lub przebywania w jego bliskim otoczeniu np. podczas czynnosci operacyjnych takich jak rozszczepianie, podnoszenie i stabilizowanie samochodów, które ulegty wypadkowi. W tych dziataniach niezbçdne jest zastosowanie narzçdzi ratowniczych, które s^ duzo ciçzsze od ekwipunku osobistego i podrçcznego uzytkowanego przez strazaków podczas prowadzonych dziatañ ratowniczych. Dodatkowo nalezy zwrócic uwagç, ze podstawo-wy sprzçt ratownictwa technicznego (np. rozpieracze lub nozyce) czçsto zasilany jest z agregatu hydraulicznego. Elementy te s^ ze sob^ pot^czone za pomoc^ wçzy hydraulicznych. W zwi^zku z po-wyzszym w razie wyst^pienia zjawiska balistycznego zródtem zagrozenia staje siç nie tylko samo urz^dzenie, ale równiez prze-wody oraz agregat, które w wyniku poci^gniçcia mog^ stanowic zagrozenie dla prowadz^cych dziatania ratowników.
BHP w czasie stuzby strazaków
Strazacy musz^ liczyc siç z zagrozeniem zycia i zdrowia podczas akcji ratowniczo-gasniczych lub cwiczeñ. Rozporz^-dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 16 wrzesnia 2008 r. w sprawie szczegótowych warunków bez-pieczeñstwa i higieny stuzby strazaków Pañstwowej Strazy Po-zarnej okresla wytyczne dotycz^ce bezpieczeñstwa strazaków PSP w takich sytuacjach oraz wymagania bezpieczeñstwa i higieny stuzby w obiektach i pomieszczeniach przeznaczonych na uzytek jednostek ratowniczo-gasniczych, wymagania dotycz^ce wyposazenia strazaków w srodki ochrony indywidualnej oraz zabezpieczenia medycznego podczas dziatañ ratowniczo-ga-sniczych, cwiczeñ i szkolenia [13].
Rozporz^dzenie to nie przewiduje specjalnych regulacji prawnych na wypadek koniecznosci prowadzenia przez straza-ków dziatañ ratowniczo-gasniczych w narazeniu na silne PMS. Wymagania BHP w tym zakresie okresj rozporz^dzenia Ministra Rodziny Pracy i Polityki Spotecznej [14, 15].
Przeprowadzone rozpoznanie wykazato podatnosc niektó-rych elementów indywidualnego wyposazenia strazaków oraz sprzçtu ratowniczego na oddziatywanie PMS. Analiza potencjal-nych scenariuszy dziatania strazy pozarnej wykazata mozliwosc zaistnienia sytuacji wymagaj^cej podjçcia dziatañ ratowniczo-gasniczych, kontrolno-rozpoznawczych lub cwiczeñ, podczas których strazacy mog^ byc narazeni na silne PMS oraz mozliwosc wyst^pienia zagrozeñ balistycznych zwi^zanych z uzyt-kowaniem wyposazenia indywidualnego oraz sprzçtu ratowniczego przy zródtach PMS. W zwi^zku z powyzszym zasadne jest przeprowadzenie rozpoznania oraz odrçbnej szczegótowej analizy ze wzglçdu na podatnosc na PMS wyposazenia i sprzçtu jednostek strazy pozarnych.
Zgodnie z wymaganiami obowi^zuj^cych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy uzytkownik zródta PMS powinien przy pracach zwi^zanych z narazeniem na pola elektromagnetyczne rozpoznac, ocenic i oznakowac wystçpuj^ce zagrozenia elektro-
and stabilising a car involved in an accident. These measures require rescue tools which are much heavier than the personal and carry-on gear used by firefighters during rescue operations. Also, it should be noted that the basic rescue equipment (e.g. spreaders or shears) is often powered by hydraulic power generators. Such equipment and generators are, therefore, interconnected through hydraulic hoses. By extension, if a ballistic event occurs, the hazard will come not only from the device alone, but also from the hoses and the power generator. Indeed, these might pose a danger to the firefighters when accidentally pulled or knocked.
Firefighting OSH
Firefighters are facing an inherent hazard to their life and health during each rescue and extinguishing operation or drill. The Regulation of the Minister of the Interior and Administration of 16 September 2008 on the detailed health and safety conditions for the State Fire Service firefighters lays down the safety guidelines for such operations, and also the health and safety requirements applicable in the buildings and rooms used by rescue and firefighting units, as well as personal protection and medical protection requirements for rescue and extinguishing operations, drills and training [13].
The Regulation does not, however, contain any contingency provisions for operations involving firefighters' exposure to strong SMF. The OSH requirements in this respect are defined by the Ministry of Family, Labour and Social Policy Regulations [14, 15].
Our tests have shown that certain pieces of personal firefighter equipment and rescue equipment are susceptible to SMF. Furthermore, having analysed the potential scenarios of Fire Service operations, we have identified possible situations in which firefighters will have to engage in rescue and extinguishing, or reconnaissance, or drill operations involving their exposure to strong SMF, as well as possible ballistic hazards incidental to the use of personal or rescue equipment near SMF sources. There is all reason, therefore, to thoroughly investigate and test Fire Service equipment and gear for susceptibility to SMF.
Under applicable OSH laws, users of SMF-source devices whose work involves exposure to electromagnetic fields should identify, assess and provide signage of any existing electromagnetic hazards (including ballistic hazards), as well as mark SMF sources and ranges of protected zones (i.e. areas in which a ballistic event might occur), and the types of electromagnetic hazards that might occur there [14, 15]. Standardised signs may be used for this purpose, as in Figure 4 [16, 17, 18]. When placed in plain sight, this signs can prevent firefighters
magnetyczne (takze zagrozenia balistyczne) oraz oznakowac zro-dta PMS i zasi?gi stref ochronnych (tj. obszarow, w ktorych moze zaistniec zjawisko balistyczne), a takze rodzaje zagrozen elektro-magnetycznych, jakie mogi tam wystipic [14, 15]. Stosowac do tego mozna znormalizowane znaki np. pokazane na ryc. 4 [16, 17, 18]. Umieszczenie takich znakow w widocznych miejscach moze zapobiec zagrozeniom wynikajicym ze zblizenia si? strazaka (lub innej osoby) ze sprz?tem o wtasciwosciach ferromagnetycznych do aktywnego zrodta silnego PMS. Ze wzgl?du na wspominane uzytkowanie zarowno magnesow trwatych, jak i elektromagnesow nadprzewodzicych, jako dobri praktyk? nalezy uznac traktowanie oznakowanych zrodet PMS jako zawsze aktywnych - dopoki nie zostanie potwierdzone ich dezaktywanie (wyticzenie pola). Szcze-golnej uwagi wymaga rowniez niewtasciwa praktyka wielu uzyt-kownikow zrodet silnych PMS, polegajica na umieszczeniu znakow ostrzegajicych o zagrozeniach balistycznych w niewidocz-nych miejscach lub stosowanie znakow o zbyt matych rozmiarach, ktore mozna odczytac dopiero po zblizeniu si? do zrodta PMS.
(or other individuals) wearing or carrying highly ferromagnetic equipment from coming too close to an active source of strong SMF and thus creating an inherent hazard. As mentioned earlier, since both permanent magnets and superconducting electromagnets are in use, it should be a best practice to consider marked SMF sources as being always active until they are positively deactivated (that is, until the electromagnetic field is turned off). Special consideration should also be given to eliminating the inappropriate practice - common among users of devices generating strong SMF - of putting ballistic-hazard warning signs in inconspicuous places, or using signs which are too small and not legible unless the SMF source is approached.
Rycina 4. Przyktadowe znaki informujice o mozliwosci wystipienia zagrozenia balistycznego Figure 4. An example of a ballistic-hazard warning sign Zrodto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.
Podsumowanie
Summary
Zagrozenia balistyczne mogi wystipic w otoczeniu zrodet silnych PMS, szczegolnie takich jak skanery i spektrometry re-zonansu magnetycznego, chwytaki lub separatory magnetyczne, powodujic np. uszkodzenia sprz?tu, uszkodzenie ciata, a nawet utrat? zycia. Do grup zawodowych narazonych na tego typu nie-bezpieczenstwa nalezi rowniez funkcjonariusze strazy pozarnej prowadzicy dziatania operacyjne w bliskim otoczeniu skanerow i spektrometrow rezonansu magnetycznego (np. w placowkach medycznych i naukowych). Z uwagi na specjalne i kosztowne procedury dezaktywacji i aktywacji takich zrodet silnego PMS si one zwykle stale aktywne.
Strong SMF sources, such as, in particular, magnetic resonance imaging scanners and spectrometers, magnetic grippers and separators, might pose ballistic hazards within their surroundings. These hazards, in turn, can cause damage to the equipment, bodily injuries, or even death. Such hazards are faced, among other occupations, by Fire Service officers working in the proximity of magnetic resonance imaging scanners and spectrometers (e.g. in medical centres or research institutes). The strong SMFs of these devices are usually active permanently, since the procedures for their deactivation are too complex and costly.
Problematyka zagrozeñ elektromagnetycznych powinna byc omawiana podczas szkoleñ oraz cwiczeñ strazaków. Powinny one uwzglçdniac rodzaje zagrozeñ i rozpoznane okolicznosci, w których mog^ one wyst^pic, sposoby ich oznakowania i ogra-niczania, tak aby mozliwe byto trenowanie procedur dziatania podczas akcji ratowniczych, równiez w specyficznych warunkach w poblizu aktywnych zródet silnych PMS.
Podczas czynnosci kontrolnych stanu zabezpieczenia prze-ciwpozarowego i warunków ewakuacji w placówkach, gdzie eksploatowane s^ zródta silnego PMS, nalezy równiez zwrócic szczególn^ uwagç na wtasciwe oznakowanie zródet i dostatecz-n^ widocznosc informacji o wystçpuj^cych tam zagrozeniach elektromagnetycznych. Powinny byc takze dostçpne istotne dla strazaków informacje na temat sposobu awaryjnej dezaktywacji zródta tzn. sposobu natychmiastowego wyt^czenia silnego PMS oraz eliminacji zagrozeñ balistycznych w razie koniecznosci przebywania strazaków w poblizu takiego zródta PMS.
Publikacja opracowana na podstawie wyników III etapu pra-gramu wieloletniego „Poprawa bezpieczeñstwa i warunków pracy", finansowanego w latach 2014-201б w zakresie zadañ stuzb pañ-stwowych przez Ministertwo Rodziny, Pracy i Polityki Spotecz-nej (zadanie 2.Z.30). Koordynator programu: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pañstwowy Instytut Badawczy
Wykaz skrótów
BHP - bezpieczeñstwo i higiena pracy PMS - pole magnetostatyczne PSP - Pañstwowa Straz Pozarna
Literatura / Literature
[1] Karpowicz J., Gryz K., Politañski P., Zmyslony M., Narazenie na pole magnetostatyczne i zagrozenia zdrowia przy obsludze skanerów rezonansu magnetycznego, „Med. Pr." 2011, 62(3), 309-321.
[2] Karpowicz J., Gryz K., Ocena zagrozeñ balistycznych w placówkach diagnostyki obrazowej na podstawie badañ eksperymentalnych, „Pol. J. Radiol." 2013; 78(2), DOI: 10.12659IPJR.883943.
[3] Portal internetowy „BEZPIECZNIEJ", http:IIwww.ciop.pIIbezpiecz-niej [dostçp: 10.09.201б].
[4] Resnick R.l Halliday D., Walker J., Fundamentals of Physics, 9th edition, 2012.
[5] Chen D.W., Boy, 6, dies of skull injury during M.R.I., "NY Times" 2001; Jul 31:Sec. B:1,5 [electr. doc.] http:IIducknetweb.bIogspot.comI2010I06I mri-accident-earlier-this-year-kills.html [accessed: 30.06.2016].
[6] Materiaty dydaktyczne prezentowane podczas kursu podstawowe-go dla Ochotniczych Strazy Pozarnych „Szkolenie strazaków-ra-towników OSP cz. 1"l KM PSP w Warszawie, 9.05-13.06.2015.
[7] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 30 listopada 2005 r. w sprawie umundurowania strazaków Pañstwowej Strazy Pozarnej (Dz.U. z 2006 r. Nr 4, poz. 25).
[8] Biuletyn Informacyjny Pañstwowej Strazy Pozarnej za rok 2013, KG PSP, Warszawa 2014.
[9] Sikora R.l Teoria pola elektromagnetycznego, Wydawnictwa Naukowo--Techniczne, wydanie 3, 1997.
Hence, electromagnetic hazards should be discussed during firefighters' training and exercises. This should include the types of these hazards and the known circumstances in which they might occur, as well as the means whereby they can be marked and contained, so as to enable the Fire Service to practice rescue operational procedures, including in the proximity of strong SMF sources.
Fire-safety and evacuation-safety inspections conducted in buildings where devices generating strong SMF are operated should pay special attention to whether or not these SMF sources are properly marked, and also to whether the electromagnetic-warning signs are sufficiently legible. It would also be advisable for such buildings to have instructions in place for firefighters on how to proceed with the emergency deactivation of SMF sources, that is, how to immediately switch off any strong SMF source and eliminate ballistic hazards should the firefighters have to approach such an SMF source.
This paper has been based on the results of research carried out within the scope of the third of the National Programme "Improvement of safety and working conditions" partly supported in 2014-2016 within the scope of state services by Ministry of Family, Labour and social Policy (task 2.Z.30). The main coordinator of the Programme: The Central Institute for Labour Protection - National Research Institute
List of abbreviations
OSH - occupational health & safety SMF - static magnetic field SFS - State Fire Service
[10] Karpowicz J. (red.), Zagrozenia w placowkach diagnostyki obrazowej - wymagania bezpieczenstwa i higieny pracy oraz zasady profilaktyki, CIOP-PIB, Warszawa 2015, 50.
[11] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynkow, innych obiektow budowlanych i terenow (Dz.U. Nr 109, poz. 719).
[12] Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkow technicznych, jakim powinny odpowiadae bu-dynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690).
[13] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 16 wrzesnia 2008 r. w sprawie szczegotowych warunkow bezpieczenstwa i higieny stuzby strazakow Panstwowej Strazy Pozarnej (Dz.U. Nr 180, poz. 1115).
[14] Rozporz^dzenie Ministra Rodziny Pracy i Polityki Spotecznej z dnia 29.06.2016 r. w sprawie bezpieczenstwa i higieny pracy przy pracach zwi^zanych z narazeniem na pola elektromagnetyczne (Dz.U. poz. 950).
[15] Rozporz^dzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Spotecznej z dnia 27.06.2016 r. zmieniajçce rozporz^dzanie w sprawie najwyzszych dopuszczalnych stçzen i natçzen czynnikow szkodliwych dla zdro-wia w srodowisku pracy (Dz.U. poz. 952).
[16] PN-93/N-01256/03 Znaki bezpieczenstwa. Ochrona i higiena pracy.
[17] PN-74/T-06260 Zrodta promieniowania elektromagnetycznego. Znaki ostrzegawcze.
[18] PN-ISO 7010:2012 Symbole graficzne. Barwy bezpieczenstwa i znaki bezpieczenstwa. Zarejestrowane znaki bezpieczenstwa.
MGR INZ. WIESLAW LESZKO - ukonczyt szkotç Gtowni Stuzby Pozarni-czej w 2007 ooku. Obecnie j<3st zatrudnio ny w Pracowni Zagrozen Elektro-magnetycznych w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy - Panstwowym Instytucie Badavrczym.
DR INZ. KRZYSZTOF GRYZ o w 2004 obronit doktorat w Centralnynk Instytucie Ochrony Praoy - Panstwowym Instytucie Badawczym. Obecnie jest zatrudniony jako adiunkt w Pracowni Zagrozen Elektromagnetycznych tego Instytutu.
WIESLAW LESZKO, M.Sc.Eng. - graduated from The [Main School of Fire Servicein 2007. He is currently employed at the Electromagnetic Hazards Laboratory, the CentralInstitute for Labour Protection - National Research Institute.
KRZYSZTOF GRYZ, Ph.D. Eng. - obtained a Ph.D. degree from the Central Institute for Labour Protection - National Research Institute in 2004. He is currently Assistant Professor at the Laboratory of Electromagnetic Hazards, the Central Institute for Labour Protection - National Research Institute.
Ministerstwo Nauki î Szkolnictwa Wyzszego
ArtykuJ eostal prebtlumaceooy ee srodkCw MNiSW w ramacO eadania: Stworeboib anglojçeycenycO wersji kryginalnycO ar-tykuJCw oaukowycO wydawaoycO w kwartaloiku „BiTP. Beepieceenstwo i TecOoika Pozaroicea" - typ eadania: stworeboib aoglqjçeyceoycO wersji wydawaoycO publikacji fmaosowaob w ramacO umowy 935/P-DUN/2016 ee srodkCw Mioistra Nauki i Sekoloictwa Wyzsebgo prebeoaceooycO oa deialalooSc upowsebcOoiaj^c^ oaukç.
