CC BY
45
ml. kpt. inz. Tomasz KIELBASA
Jednostka Certyfikuj^ca CNBOP
KONCEPCJA WYMAGAN DLA STALYCH URZ^DZEN GASNICZYCH GAZOWYCH
Streszczenie
Artykul prezentuje koncepcj? wymagan dla stalych urz^dzen gasniczych gazowych stosowanych w ochronie przeciwpozarowej w budownictwie.
Summary
The article presents the concept of requirements for gas extinguishing systems used in protection of buildings against fires.
Wprowadzenie
Stale urz^dzenia gasnicze sluz^ce do zapewnienia ochrony przeciwpozarowej budynkow i obiektow budowlanych powinny charakteryzowac si? wysok^. skutecznosci^. i niezawodnosci^. dzialania. Zalezy od tego zdrowie i zycie osob przebywaj^cych w miejscu zagrozonym powstaniem pozaru, lub w bezposrednim jego s^siedztwie, a takze losy chronionego mienia.
Stale urz^dzenia gasnicze gazowe, znane od dawna z roznych zastosowan, staly si? w ostatnich latach przedmiotem zainteresowania srodowisk uczestnicz^cych w pracach normalizacyjnych na szczeblu europejskim. Wszystko to za spraw^ podj?cia proby opracowania jednolitych wymagan dla tych urz^dzen. Niestety wyniki prac zainicjowanych
w latach 90-tych ubieglego wieku, nie znalazly jak dotychczas odzwierciedlenia w publikacji stosownej normy europej skiej.
Aby stale urz^dzenia gasnicze gazowe mogly zostac wprowadzone do obrotu i stosowania w budownictwie zgodnie z obowi^zuj^cymi przepisami, powinny zostac poddane ocenie zgodnosci wedle zasad tzw. krajowego systemu oceny zgodnosci wyrobow budowlanych [1]. Ze wzglçdu na brak Polskiej Normy dla przedmiotowych urz^dzen, konieczne jest opracowywanie aprobat technicznych dla stalych urz^dzen gasniczych gazowych. Z kolei brak jakichkolwiek krajowych norm, wytycznych specyfikuj ^cych wymagania i metody badan tych wyrobow, dodatkowo komplikuje i wydluza w czasie proces opracowania aprobaty technicznej, a co za tym idzie proces oceny zgodnosci stalego urz^dzenia gasniczego gazowego.
Co wiçcej brak krajowych wymagan w omawianym zakresie stanowi istotn^. barierç dla polskich producentow, ktorzy wsparcia merytorycznego szukaj^. za granic^, a badania kompletnych urz^dzen gasniczych, na podstawie obcojçzycznych dokumentow odniesienia, zmuszeni s^. wykonywac w laboratoriach zagranicznych.
Opisana sytuacja stanowi podstawç podjçcia proby okreslenia zakresu wymagan dla stalych urz^dzen gasniczych gazowych, na potrzeby prowadzenia procesow oceny zgodnosci wyrobow, wymaganej przed udostçpnieniem kompletnych urz^dzen na krajowym rynku wyrobow budowlanych.
Stale urz^dzenia gasnicze gazowe
Stale urz^dzenia gasnicze gazowe, zwane rowniez SUG gazowe, to urz^dzenia zwi^zane na stale z obiektem, zawieraj^ce wlasny zapas srodka gasniczego, ktorym jest gaz gasniczy. Urz^dzenia te uruchamiane s^. w sposob automatyczny we wczesnej fazie rozwoju pozaru, niemniej dodatkowo zapewniania jest rowniez mozliwosc rçcznego uruchomienia. Do gaszenia pozarow przez SUG gazowe wykorzystywane s^. nastçpuj^ce grupy gazow gasniczych:
• gazy obojçtne tj. gaz lub mieszania gazow nieskroplonych, ktore gasz^. pozar glownie przez redukcjç stçzenia tlenu w przestrzeni chronionej, takie jak: argon, azot lub dwutlenek wçgla, lub mieszaniny tych gazow;
• gazowe chlorowcopochodne wçglowodorôw, czyli srodki gasnicze, w ktorych glownym skladnikiem jest co najmniej jeden zwi^zek organiczny, zawieraj^cy co najmniej jeden pierwiastek taki jak: fluor, chlor, brom lub jod.
Sposrôd grupy stalych urz^dzen gasniczych gazowych na gazy obojçtne wyrôznia siç urz^dzenia gasnicze gazowe na dwutlenek wçgla, ktôrego stosowanie wymaga zachowania szczegolnych srodkow ostroznosci, z reguly opisywanych w odrçbnych standardach projektowych. Dodatkowo grupa urz^dzen na CO2 dzieli siç na:
• wysokocisnieniowe urz^dzenia gasnicze na CO2 - w ktorych dwutlenek wçgla skladowany jest w temperaturze otoczenia (cisnienie skladowanego CO2 w temperaturze 21oC wynosi 58,6 bar),
• niskocisnieniowe urz^dzenia gasnicze na CO2, w ktorych dwutlenek wçgla skladowany jest w niskiej temperaturze, zazwyczaj od -19oC do -21oC (cisnienie skladowanego CO2 w zakresie ww. temperatur wynosi ok. 20 bar).
Mjc zatem powyzsze na uwadze projektowany zakres wymagan powinien dotyczyc stalych urz^dzen gasniczych gazowych:
• na CO2 (wysoko- i niskocisnieniowych),
• na gazy oboj çtne i mieszaniny gazow oboj çtnych,
• na chlorowcopochodne wçglowodorôw.
Stosowanie SUG gazowych
W mysl przepisôw reguluj^cych zagadnienia ochrony przeciwpozarowej budynkow, innych obiektôw budowlanych i terenôw [2] stale urz^dzenia gasnicze gazowe uznane zostaly za urz^dzenia przeciwpozarowe. Zgodnie z tymi przepisami stosowanie stalych urz^dzen gasniczych jest wymagane w:
• archiwach, wyznaczonych przez Naczelnego Dyrektora Archiwôw Panstwowych;
• muzeach oraz zabytkach budowlanych, wyznaczonych przez Generalnego Konserwatora Zabytkôw w uzgodnieniu z Komendantem Glôwnym Panstwowej Strazy Pozarnej ;
• osrodkach elektronicznego przetwarzania danych o znaczeniu krajowym. Przywolana lista nie wyklucza stosowania stalych urz^dzen gasniczych gazowych w innych, niewymienionych powyzej obszarach, a fakt ten potwierdzaj^. m.in. opinie przedstawicieli srodowisk zajmuj^cych siç projektowanie, produkj i instalowaniem SUG gazowych, wedle ktôrych przypadki obligatoryjnego stosowania tych urz^dzen stanowi^. znikom^ czçsc przedsiçwziçc instalacyjnych [3].
Niestety wsrôd inwestorôw i uzytkownikôw systemôw gasniczych panuje mylne przekonanie, ze jesli stosowanie wyrobu nie jest obligatoryjne, tj. nie wynika z listy obszarôw obowi^zkowego stosowania tych urz^dzen jak wymieniono powyzej, to instalowane
urz^dzenie nie musi spelniac zadnych wymagan. Rzecz jasna jest to informacja nieprawdziwa, gdyz ocenie zgodnosci powinny podlegac urz^dzenia gasnicze gazowe, ktôre s^. zgodne z definij „wyrobu budowlanego" wg postanowien Ustawy o wyrobach budowlanych [1]. Co wiçcej prowadzenie oceny zgodnosci SUG gazowych przez niezalezne laboratoria i jednostki certyfikuj^cej jest wskazane z punktu widzenia potwierdzania bezpieczenstwa dzialania i skutecznosci stosowania tych urz^dzen. Wynika st^d, ze wymagania stawiane stalym urz^dzeniom gasniczym nie powinny ograniczac siç do szczegôlnych warunkôw uzytkowania, lecz powinny traktowac obszar calosciowo tj. precyzowac wymagania dla stalych urz^dzen gasniczych gazowych stosowanych w ogolnie rozumianej ochronie przeciwpozarowej.
Koncepcja wymagan
Wymagania prezentowane w dokumencie odniesienia opisuj^cym wymagania dla stalych urz^dzen gasniczych gazowych powinny odnosic siç do kompletnego systemu. Zgodnie z definij zaprezentowan^ w Polskiej Normie PN-EN 12094-2 dla nieelektrycznych automatycznych urz^dzen sterjcych i opôzniaj^cych stosowanych w SUG gazowych, za system (gasniczy gazowy) uznac nalezy wybôr uznanych podzespolôw, zbadanych pod wzglçdem poprawnego dzialania i kompatybilnosci [4]. System gasniczy obejmuje przeto wszystkie podzespoly uzywane w stalym urz^dzeniu gasniczym gazowym oraz opisuje kombinacje podzespolôw stalego urz^dzenia gasniczego gazowego. Przyklad systemu gasniczego gazowego zobrazowano na rycinie nr 1.
Ryc. 1 Schemat ideowy stalego urz^dzenia gasniczego gazowego [5].
Mjc powyzsze na uwadze, w celu zapewnienia prawidlowego dzialania kompletnych SUG gazowych nalezy przede wszystkim dokonac sprawdzenia czy:
• wszystkie podzespoly s^. wlasciwie dobrane do budowy urz^dzenia wykorzystuj ^cego okreslony srodek gasniczy;
• wszystkie l^czone podzespoly s^. technicznie kompatybilne;
• wszystkie podzespoly s^. funkcjonalnie kompatybilne.
Wynika st^d, ze oceniana kombinacja komponentôw winna zapewnic prawidlowe funkcjonowanie stalego urz^dzenia gasniczego, zgodnie z odpowiedni^. specyfikacj ц techniczn^ okreslaj^c^ warunki projektowania, wykonania i montazu urz^dzenia.
Projektowany zakres wymagan dotyczy systemôw, w ktôrych funkcje podstawowe tj. sterowanie, inicjowanie i wyzwalanie, realizowane s^. w sposôb elektryczny, pneumatyczny lub mechaniczny, b^dz w kombinacjach wymienionych sposobôw.
Na podstawie wyzej omôwionych rozwazan zaprezentowac mozna nastçpuj^cy zakres wymagan dla stalych urz^dzen gasniczych gazowych:
• dokumentacja i zgodnosc wykonania z dokumentacja
• podzespoly,
• kompatybilnosc techniczna i funkcjonalna,
• niezawodnosc zadzialania,
• charakterystyki przeplywu,
• opôznienie systemowe,
• zrôdla zasilania,
• urz^dzenia testuj^ce,
• srodki ochrony osôb,
• znakowanie.
Wymaganie te zostaly szczegôlowo omôwione w punktach jak nizej :
A) Dokumentacja i zgodnosc wykonania z dokumentacjq
Dokumentacja wyrobu ma kluczowe znaczenie dla przeprowadzenia rzetelnej i wiarygodnej oceny zgodnosci wyrobu. Co wiçcej w odrôznieniu od wiçkszosci wyrobôw budowlanych, proces produkcji kompletnego systemu nie odbywa siç na linii produkcyjnej, lecz w miejscu jego uzytkowania. Wôwczas dokumentacja wyrobu jest zasadniczym zrôdlem informacji na temat zasad montazu i uzytkowania stalego urz^dzenia gasniczego gazowego.
Ponadto kluczowym elementem procesu oceny zgodnosci jest podejmowanie czynnosci wyl^cznie wzglçdem nalezycie zidentyfikowanego wyrobu. Wobec tego ocena zgodnosci wyrobu z dostçpn^. dokumentacja producenta jest czynnosci^. pierwszoplanow^.. Zatem producent SUG gazowego, lub jego upowazniony przedstawiciel, powinien opracowac i utrzymywac dokumentacjç wyrobu, okreslaj^c^. warunki montazu i dzialania kompletnego systemu, oraz warunki konserwacji, w tym prowadzenia badan okresowych urz^dzenia (np. w formie dokumentacji techniczno - ruchowej wyrobu). Dokumentacja ta powinna obejmowac co najmniej ogôlny opis wyrobu, na ktôry skladac siç powinny nastçpuj^ce informacje:
podstawowe parametry pracy systemu, lista dost^pnych funkcji,
lista typowych konfiguracji urz^dzenia, opracowana np. wg tablicy 1.
Tabela 1
Zestawienie typowych konfiguracji SUG gazowych [5]
Numer Liczba Czas Ilosc Liczba Liczba Rezer- Urz^dzenie Zatrzy-
sche- stref wst^pnego srodka n.u.s. butli wa opozniaj^ce manie
matu chronio-nych ostrze-gania gasn. na s. ch. steru-j^cych n.e. n.e./e. awaryjne
1 brak X X X X X X
1 e.u.s X X X X X X
1 n.u.s X X X
wi?cej brak rowna X X X X X
wi?cej brak nierowna X X X X X
wi?cej e.u.s rowna X X X X X
wi?cej e.u.s nierowna X X X X X
wi?cej n.u.s rowna na s.ch. na s.ch.
wi?cej n.u.s rowna na s.ch. 1
wi?cej n.u.s rowna 1 na s.ch.
wi?cej n.u.s rowna 1 1
wi?cej n.u.s nierowna na s.ch. na s.ch.
wi?cej n.u.s nierowna na s.ch. 1
wi?cej n.u.s nierowna 1 na s.ch.
wi?cej n.u.s nierowna 1 1
Skroty stosowane w tablicy: s.ch. - strefa chroniona; e.u.s. - elektryczne urz^dzenie stenjce; n.u.s. - nieelektryczne urz^dzenie stenjce; e. - elektryczne; n.e. - nieelektryczne, X - nie ma zastosowania.
UWAGA W przypadku kolumn: rezerwa, urz^dzenie opozniaj^ce i zatrzymanie awaryjne nalezy w poszczegolnych wierszach stwierdzic obecnosc lub brak danej opcji (zwyczajowo przez wpisanie slowa ,jest" lub „brak")
Na podstawie wymagan w tablicy 1 mozliwe jest opracowanie typowych konfiguracji SUG gazowych. Kazdemu wierszowi tablicy odpowiadac powinien kazdy dost^pny, typowy schemat konfiguracji SUG gazowego, charakteryzowany informacjami, wynikaj^cymi z poszczegolnych kolumn tablicy. Identyfikacja poszczegolnych schematow mozliwa jest za pomoc^. odpowiednich numerow wpisywanych w pierwszej kolumnie tablicy 1.
Dla oferowanego urz^dzenia powinna byc takze dost^pna dokumentacja techniczna okreslaj^ca rodzaj i wymagany poziom energii niezb^dnej do realizacji podstawowych funkcji systemu gasniczego gazowego tj. sterowania, inicjowania i wyzwalania. Specyfikacja ta powinna precyzowac mozliwosci stosowania urz^dzenia w okreslonych warunkach otoczenia. Winny si? w niej rowniez znalezc informacje na temat sposobu przeprowadzenia prawidlowego montazu wyrobu (np. instrukcja montazu), oraz warunki konserwacji systemu (np. instrukcja konserwacji).
Powyzsze zestawienie dotyczy ogôlnych informacji o systemie. W celu przeprowadzenia wiarygodnej oceny zgodnosci kompletnego systemu podmiot o ni^. wnioskuj^cy powinien rôwniez opracowac i utrzymywac nastçpuj^ca dokumentacjç szczegôlow^. urz^dzenia, obej muj ^c^.:
a) listç nalezycie zidentyfikowanych podzespolôw,
b) rysunki, schematy wszystkich typowych konfiguracji urz^dzenia, opracowanych np. wg tablicy 1, wraz z:
• identyfikaj podzespolôw uzytkowanych w kompletnym urz^dzeniu, oraz miejscem ich lokalizacji w systemie,
• identyfikaj pol^czen wystçpuj^cych pomiçdzy podzespolami, wraz z wymaganymi informacjami na temat rodzaju tych pol^czen,
• opisem zrôdel zasilania, wraz z typem i wielkosci^ zrôdla.
Co wiçcej dla systemôw, w ktôrych sterowanie, inicjowanie i wyzwalanie realizowane s^. za pomoc^. energii elektrycznej, istotne jest przedstawienie szczegôlowej informacji o powi^zaniach i wzajemnym oddzialywaniu elektrycznych i nieelektrycznych urz^dzen sterjcych. Powinna ona obejmowac co najmniej zestawienie wszystkich podzespolôw wystçpuj^cych w systemie, ktôrych zastosowanie wymaga wykorzystania sygnalôw elektrycznych, wraz z informacjami o:
• rodzaju podzespolu;
• kazdej dostçpnej funkcji podzespolu;
• producencie / dostawcy;
• nominalnym napiçciu pracy;
• napiçciowym zakresie pracy;
• poborze pr^du;
• wymaganiach na temat formy sygnalu (czas trwania, opôznienia itp.);
• opôznieniu sprowadzenia do stanu wyjsciowego, oraz czasie trwania opôznienia przed zainicjowaniem sprowadzenia do stanu wyjsciowego, jesli jest to wymagane;
• dodatkowych warunkach i wymaganiach, jesli ma to zastosowanie do zapewnienia prawidlowego funkcjonowania systemu.
Uzupelnienie powyzszych informacji stanowic powinien schemat systemu obrazuj^cy powi^zania pomiçdzy podzespolami wykorzystuj ^cymi sygnaly elektryczne. Niezaleznie od informacji dotycz^cych kompletnego urz^dzenia gasniczego gazowego dokumentacja powinna rôwniez obejmowac szczegôlowy opis podzespolôw uzytkowanych w systemie.
Dokumentacja, o ktôrej mowa w niniejszym punkcie, winna bye przedmiotem oceny formalnej i merytorycznej w celu potwierdzenia kompletnosci i adekwatnosci zamieszczonych informacji.
B) Podzespoly
Z zaprezentowanej wczesniej definicji systemu gasniczego gazowego wynika, ze SUG gazowe stanowi^. wybôr uznanych podzespolôw, zbadanych pod wzglçdem poprawnego dzialania i kompatybilnosci. Wobec tego wszystkie podzespoly uzytkowane w ocenianym systemie nalezaloby poddae ocenie zgodnosci przeprowadzonej na podstawie odpowiednich czçsci norm serii PN-EN 12094.
W tabeli 2 zamieszczono zestawienie Polskich Norm dostçpnych dla podzespolôw stosowanych w SUG gazowych. Z uwagi na duz^ liczbç certyfikatôw EC dla podzespolôw stalych urz^dzen gasniczych gazowych, udzielanych w ramach Dyrektywy 89/106/EWG „Wyroby budowlane", przez zagraniczne jednostki notyfikowane, w tablicy tej zamieszczono rôwniez odniesienie do europejskich odpowiednikôw tych norm.
Tabela 2
Wykaz norm w zakresie podzespolôw stalych urzqdzen gasniczych gazowych
Polska Norma Norma europej ska
PN-EN 12094-1:2006 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 1 : Wymagania i metody badan elektrycznych central automatycznego sterowania EN 12094-1:2003 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 1: Requirements and test methods for electrical automatic control and delay devices
PN-EN 12094-2:2007 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 2: Wymagania i metody badan nieelektrycznych automatycznych urz^dzen steruj^cych i opôzniaj^cych EN 12094-2:2003 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 2: Requirements and test methods for non-electrical automatic control and delay devices
PN-EN 12094-3:2006 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 3 : Wymagania i metody badan rçcznych urz^dzen inicjuj^cych i wstrzymuj^cych EN 12094-3:2003 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 3: Requirements and test methods for manual triggering and stop devices
PN-EN 12094-4:2007 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 4: Wymagania i metody badan zespolôw zaworu zbiornika i ich urz^dzen wyzwalaj^cych EN 12094-4:2004 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 4: Requirements and test methods for container valve assemblies and their actuators
PN-EN 12094-5:2006 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 5: Wymagania i metody badan zaworôw kierunkowych wysokocisnieniowych i niskocisnieniowych oraz ich urz^dzen wyzwalaj^cych (oryg.) EN 12094-5:2006 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 5: Requirements and test methods for high and low pressure selector valves and their actuators
Polska Norma Norma europej ska
PN-EN 12094-6:2006 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 6: Wymagania i metody badan nieelektrycznych urz^dzen blokuj^cych (oryg.) EN 12094-6:2006 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 6: Requirements and test methods for non-electrical disable devices
PN-EN 12094-7:2002/A1:2006 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly do urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 7: Wymagania i metody badan dysz stosowanych w urz^dzeniach gasniczych na CO2 EN 12094-7:2000/A1:2005 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 7: Requirements and test methods for nozzles for CO2 systems
PN-EN 12094-8:2006 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 8: Wymagania i metody badan I^czniköw (oryg.) EN 12094-8:2006 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 8: Requirements and test methods for connectors
PN-EN 12094-9:2006 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 9: Wymagania i metody badan specjalnych czujek pozarowych EN 12094-9:2003 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 9: Requirements and test methods for special fire detectors
PN-EN 12094-10:2006 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 10: Wymagania i metody badan cisnieniomierzy i I^czniköw cisnieniowych EN 12094-10:2003 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 10: Requirements and test methods for pressure gauges and pressure switches
PN-EN 12094-11:2006 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 11 : Wymagania i metody badan mechanicznych urz^dzen wagowych EN 12094-11:2003 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 11: Requirements and test methods for mechanical weighing devices
PN-EN 12094-12:2007 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 12: Wymagania i metody badan pneumatycznych urz^dzen alarmowych EN 12094-12:2003 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 12: Requirements and test methods for pneumatic alarm devices
PN-EN 12094-13:2005 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly do urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 13: Wymagania i metody badan zaworöw zwrotnych EN 12094-13:2001 Fixed firefighting systems - Components for gas extinguishing systems - Part 13: Requirements and test methods for check valves and non-return valves
W takiej sytuacji dokumentacja SUG gazowego powinna zostac zweryfikowana w celu potwierdzenia, ze wszystkie podzespoly, ktôre mog^. byc zastosowane w systemie s^. zgodne z wymaganiami odpowiednich czçsci norm serii PN-EN 12094.
W tablicy 3 zamieszczono zestawienie podzespolôw objçtych wymaganiami Polskich Norm zharmonizowanych z postanowieniami Dyrektywy 89/106/EWG „Wyroby budowlane", z podzialem na rodzaj SUG gazowych, w ktôrych mog^. wystçpowac.
Tabela 3
Zestawienie podzespotôw SUG gazowych objçtych wymaganiami Polskich Norm
Podzespoly stalych urz^dzen gasniczych gazowych Stale urz^dzenia gasnicze gazowe na:
CO2 (wysoko-cisnieniowe) CO2 (nisko- cisnieniowe) gazy obojçtne i ich mieszaniny chlorowco- pochodne wçglowodorôw
Elektryczne centrale automatycznego sterowania (centrale sterowania gaszeniem)
Nieelektryczne automatyczne urz^dzenia sterjce, zespolone z nieelektrycznymi urz^dzeniami opôzniaj^cymi
Nieelektryczne urz^dzenia opôzniaj^ce
Rçczne urz^dzenia inicjuj^ce elektryczne
Rçczne urz^dzenia inicjuj^ce nieelektryczne
Rçczne urz^dzenia wstrzymuj^ce elektryczne
Rçczne urz^dzenia wstrzymuj^ce nieelektryczne
Zawory zbiornika (typ 1, typ 2 lub typ 3 - wg PN-EN 12094-4) wraz z ich urz^dzeniami wyzwalaj ^cymi
Zawory kierunkowe wraz z ich urz^dzeniami wyzwalaj ^cymi
Nieelektryczne urz^dzenia blokuj ^ce
Dysze gasnicze gazowe (do gaszenia przez calkowite wypelnienie)
t^czniki elastyczne (typ 1 - wg PN-EN 12094-8)
t^czniki elastyczne (typ 2 - wg PN-EN 12094-8)
t^czniki elastyczne (typ 3 - wg PN-EN 12094-8)
t^czniki elastyczne (typ 4 - wg PN-EN 12094-8)
t^czniki sztywne (typ 5 - wg PN-EN 12094-8)
Specjalne czujki pozarowe (inne niz uwzglçdniono w normie PN-EN 54-1) dzialaj^ce przez pçkniçcie ampulki szklanej
Specjalne czujki pozarowe (inne niz uwzglçdniono w normie PN-EN 54-1) dzialaj^ce przez stopienie elementu topikowego
Cisnieniomierze (do monitorowania zbiornikôw pilotowych, sterowania, alarmu i skladowania srodka gasniczego)
t^czniki cisnieniowe (z wyl^czeniem l^cznikôw cisnieniowych wskazuj^cych wyladowanie)
Mechaniczne urz^dzenia wagowe (z wyl^czeniem urz^dzen wagowych do nietransportowych zbiornikôw, ktôre s^ napelniane i ponownie napelniane w terenie)
Pneumatyczne urz^dzenia alarmowe
Zawory zwrotne rury zbiorczej (kolektora)
Zawory zwrotne linii pilotuj^cej
UWAGA W tablicy 3 polem szarym zaznaczono informacjç o braku wymagan zawartych w Polskich Normach serii PN-EN 12094 wzglçdem przedmiotowych podzespolôw.
W przypadku podzespolôw uzytkowanych w ocenianym systemie, a niewymienionych w tablicy 3, nalezy zweryfikowac czy poddano je ocenie zgodnosci przeprowadzonej na podstawie innych, dostçpnych dokumentôw odniesienia, o ile jest to uzasadnione np. wzglçdami bezpieczenstwa.
Dobrym przykladem takiej sytuacji s^. zawory redukcyjne stosowane w stalych urz^dzeniach gasniczych gazowych na gazy obojçtne lub mieszaniny gazôw obojçtnych. Cisnienie robocze gazu gasniczego przechowywanego w zbiornikach tych urz^dzen wynosi zwykle 200 lub 300 bar. Zadaniem zaworôw jest obnizenie cisnienia gazu do wartosci umozliwiaj^cej prawidlowe funkcjonowanie urz^dzenia. Nieprawidlowe dzialanie zaworôw ma zatem wplyw na skutecznosc dzialania urz^dzenia gasniczego.
Drug^ grup^. wyrobôw, ktôrych brak w tablicy 3 s^. dysze gasnicze gazowe, sluz^ce do gaszenia przez calkowite wypelnienie, stosowane w systemach innych niz na dwutlenek wçgla. Co prawda, o ile w przypadku gazôw obojçtnych lub chlorowcopochodnych wçglowodorôw nie ma zagrozenia negatywnego oddzialywania uwalnianego medium na dysze gasnicze, o tyle niezweryfikowane pozostaj^. parametry funkcjonalne tych urz^dzen, ktôre warunkuj^. skutecznosc dzialania systemu gasniczego gazowego.
Ponadto w Polskiej Normie PN-EN 12094-4 [6] dla zespolôw zaworôw zbiornikôw gazôw gasniczych stosowanych w SUG gazowych sprecyzowano zalecenie wzglçdem urz^dzen wyzwalaj^cych zaworu zbiornika srodka gasniczego, dotycz^ce zapewnienia srodkôw umozliwiaj^cych przeprowadzenie badania zadzialania tych urz^dzen bez rzeczywistego wyzwolenia srodka gasniczego. W przypadku ich braku, specyfikacja podzespolôw kompletnego systemu powinna przewidywac takie urz^dzenie, dziçki ktôremu mozliwe bçdzie wykonanie osobnych prôb i sprawdzen dla kazdej grupy zbiornikôw uruchamianych w tym samym czasie, w celu sprawdzenia czy dostarczona jest niezbçdna energia. Jesli zastosowane urz^dzenie posiadaloby urz^dzenie blokuj^ce, zapobiegaj^ce wyladowaniu srodka gasniczego, nalezaloby zapewnic mechaniczn^. ochronç przed nieuprawnionym jego uzyciem (np. kolpak ochronny).
Wyzej opisane informacje powinny takze znalezc swoje odzwierciedlenie w procedurze weryfikacji stanu faktycznego podzespolôw.
C) Kompatybilnosc techniczna i funkcjonalna
Przez kompatybilnosc techniczn^ systemu nalezaloby rozumiec mozliwosc pol^czenia podzespolôw w celu uzyskania bezposredniego oddzialywania, rozumian^ wyl^cznie w kontekscie bezposrednich rezultatôw tego oddzialywania (np. zdefiniowany rodzaj energii, zakres poziomu energii lub sily, srodki niezbçdne do wykonania pol^czenia, funkcja podzespolu np. zawôr i wyzwalacz) [7]. Podstawowe wymaganie w tym zakresie odnosi siç zatem do faktu, iz l^czone ze sob^ podzespoly powinny byc technicznie kompatybilne. Jednoczesnie zgodnie z nurtem przedstawionej definicji nalezaloby postawic wymaganie wzglçdem dostçpnej sily, niezbçdnej do zapewnienia prawidlowej wspôlpracy rozpatrywanych podzespolôw.
Wszystkie podzespoly uzytkowane w ramach systemu powinny byc rôwniez funkcjonalnie kompatybilne. Kompatybilnosc funkcjonalna rozumiec nalezy jako mozliwosc oddzialywania okreslonej kombinacji technicznie kompatybilnych podzespolôw w celu realizacji przez ten zestaw podzespolôw projektowanych funkcji i zadan [7]. Wynika st^d, ze kazda kombinacja podzespolôw, stanowi^ca odzwierciedlenie kazdej typowej konfiguracji stalego urz^dzenia gasniczego gazowego, powinna zapewniac prawidlowe funkcjonowanie tego urz^dzenia.
W obydwu przypadkach podstaw^. wykonania badan powinna byc dostarczona dokumentacja urz^dzenia. Jesli nie bçdzie takiej mozliwosci, lub w kwestii wyjasnienia powstalych w^tpliwosci, nalezaloby posilkowac siç wykonaniem badan praktycznych na stosownych podzespolach.
D) Niezawodnosc zadzialania
Kompletne urz^dzenie gasnicze gazowe powinno pracowac w sposôb niezawodny tzn. powinno byc zdolne do dzialania w rôznych warunkach pracy, oraz powinno charakteryzowac siç odpornosci^ na zuzycie. Innymi slowy system powinien pracowac zgodnie z oczekiwaniami. Wobec tego dostarczona dokumentacja urz^dzenia powinna zostac sprawdzona pod k^tem wystçpowania w kombinacji podzespolôw aspektôw niezawodnosci zadzialania, innych niz te, ktôre wynikaj^. z niezawodnosci zadzialania poszczegôlnych podzespolôw. Jesli tak, nalezaloby dla takiej kombinacji podzespolôw wykonac odpowiednie badania.
E) Charakterystyki przeplywu
Znajomosc wartosci wspôlczynnikôw oporu przeplywu poszczegôlnych podzespolôw sytemu ma kluczowe znaczenie dla projektowania ochrony za pomoc^. urz^dzenia gasniczego gazowego. Z tego wzglçdu dla podzespolôw systemu, ktôrych montaz przewiduje siç za kolektorem urz^dzenia, powinny zostac wyspecyfikowane wiarygodne wartosci wspôlczynnikôw oporu przeplywu. Natomiast jako calosc uzytkow^. rozpatrywac nalezy kombinacjç nastçpuj^cych podzespolôw stalych urz^dzen gasniczych gazowych instalowanych przed kolektorem:
• zawôr zbiornika,
• rura syfonowa (jesli jest stosowana),
• l^cznik (typ 1 wg PN-EN 12094-8),
• zawôr zwrotny,
dla ktôrych wyznacza siç wartosc wspôlnego wspôlczynnika oporu przeplywu. Wspôlczynnik ten wyznaczyc mozna na podstawie badan prowadzonych zgodnie z wymaganiami Polskiej Normy dla zespolôw zaworu zbiornika i ich urz^dzen wyzwalaj^cych [6] lub na podstawie kalkulacji wartosci wspôlnego wskaznika oporu przeplywu kombinacji ww. podzespolôw jesli bçdzie ona prawdopodobna, oraz mozliwa do przyjçcia.
F) Opôznienie systemowe
Wyrôznia siç dwa rodzaje opôznienia systemowego. S3. to: systemowe opôznienie alarmowania i systemowe opôznienie wyladowania. Pierwsze z nich definiuje czas miçdzy uruchomieniem nieelektrycznego automatycznego urz^dzenia steruj^cego, a uruchomieniem urz^dzenia dzwiçkowego, drugie natomiast odnosi siç do czasu miçdzy odpowiedzi^ urz^dzenia sygnalizacji pozarowej, specjalnej czujki pozarowej lub rçcznego urz^dzenia inicjuj^cego, a uruchomieniem wyzwalacza zaworu powoduj^cego wyladowanie gazu, bez uwzglçdniania czasu wstçpnego ostrzegania [4].
Zgodnie z wymaganiami PN-EN 12094-2:2007 systemowe opôznienie wyladowania nie powinno przekraczac 15 s, a systemowe opôznienie alarmowania nie powinno przekraczac 5 s. Dla kompletnego urz^dzenia gasniczego gazowego wymagania te powinny dotyczyc najbardziej niekorzystnych warunkach pracy urz^dzenia.
Szczegôlnie istotne podczas badan jest zainicjowanie pracy nieelektrycznego automatycznego urz^dzenia steruj^cego w najbardziej niekorzystnych warunkach otoczenia np. w obnizonej temperaturze, przy zastosowaniu maksymalnej konfiguracji przyl^czonych
podzespolôw wg zalecen producenta, takich jak: alarmowe urzedzenia dzwiçkowe, wyzwalacze itp., wraz z maksymalne dopuszczalne pojemnoscie rurociegôw.
Powyzszy wymôg moze zostac zweryfikowany na drodze analizy przedstawionej dokumentacji, przy zapewnieniu, ze informacje tam przedstawione bçde dotyczyc najbardziej niekorzystnych warunkôw otoczenia. Gdy takie sprawdzenie nie bçdzie mozliwe, nalezaloby przeprowadzic odpowiednie badania praktyczne na stosownych prôbkach podzespolôw, zgodnie z metodyke badania opisane w Polskiej Normie PN-EN 12094-2:2007.
G) Zrödla zasilania
Wymaganie to dotyczy weryfikacji informacji na temat zrôdel energii gwarantujecych prawidlowe funkcjonowanie systemu. W przypadku urzedzen wykorzystuj ecych do dzialania energiç elektryczne producent systemu powinien podac:
• wartosc predu podczas awarii zasilania,
• wartosc predu podczas cyklu wyzwolenia,
• wartosc predu podczas dzialania urzedzen alarmowych.
Natomiast, gdy w systemie wykorzystywana jest energia pneumatyczna (przypadek zasilania energie pneumatyczne z wykorzystaniem zbiornikôw pilotowych), dostçpna objçtosc rezerwowa gazu, ktôry stanowic moge dwutlenek wçgla, powietrze lub gazy obojçtne, powinna odpowiadac wymaganiom sprecyzowanym w Polskiej Normie dla nieelektrycznych automatycznych urzedzen steruj ecych i opôzniaj ecych stosowanych w stalych urzedzeniach gasniczych gazowych [4].
Podobnie jak w poprzednich badaniach dostarczona dokumentacja urzedzenia powinna zostac sprawdzona pod wzglçdem kompletnosci informacji. Jesli wykonanie sprawdzenia nie jest mozliwe na podstawie badania dokumentacyjnego, nalezaloby wykonac odpowiednie badania na stosownych podzespolach.
H) Urzqdzenia testujqce
Powinna zostac zapewniona mozliwosc prowadzenia weryfikacji prawidlowego funkcjonowania systemu, z wyleczeniem uwolnienia srodka gasniczego ze zbiornikôw. Jesli jest to wymagane, powinny zostac podjçte specjalne srodki w tym celu, takie jak np. zamontowanie przylecza do zrôdla zasilania energie pneumatyczne w celu wykonania odpowiednich prôb i badan. Dostarczona dokumentacja urzedzenia powinna zostac sprawdzona w celu wykazania, ze zapewniono mozliwosc prowadzenia wlasciwego nadzoru nad zapewnieniem calkowitej funkcjonalnosci zainstalowanego systemu, bez potrzeby uwalniania srodka gasniczego.
I) Srodki ochrony osob
Polskie przepisy [2] narzucaj^ obowi^zek zapewnienia warunkôw bezpieczenstwa dla osôb przebywaj^cych w strefach pozarowych i pomieszczeniach wyposazonych w stale urz^dzenia gasnicze gazowe. Kompletny system winien byc zatem sprawdzony pod k^tem dostçpnosci srodkôw umozliwiaj^cych spelnienie wymagan polskich przepisôw.
J) Znakowanie
Oznakowanie kompletnego urz^dzenia gasniczego gazowego powinno byc wykonywane w sposôb trwaly i czytelny. Oznakowanie powinno zawierac co najmniej nastçpuj^ce informacje (jezeli maj^ zastosowanie):
a) peln^ nazwç urz^dzenia,
b) nazwç producenta/firmy instalacyjnej,
c) numer urz^dzenia i/lub projektu,
d) datç montazu,
e) identyfikacjç srodka gasniczego,
f) nominalne cisnienie srodka gasniczego w zbiorniku(zbiornikach),
g) liczbç zbiornikôw ze srodkiem gasniczym,
h) poj emnosc j ednego zbiornika ze srodkiem gasniczym,
i) calkowit^. masç srodka gasniczego, j) liczbç stref gasniczych,
k) l^czna kubaturç chronion^. przez urz^dzenie gasnicze,
l) rodzaj czynnika napçdowego zastosowanego w ukladzie sterowania,
m) nominalne cisnienie czynnika napçdowego,
n) liczbç zbiornikôw z czynnikiem napçdowym,
o) poj emnosc j ednego zbiornika z czynnikiem napçdowym,
p) calkowit^. masç czynnika napçdowego,
q) masç/liczbç obci^znikôw niezbçdnych do wyzwolenia urz^dzenia gasniczego, r) parametry zasilania elektrycznego. Oprôcz ww. informacji SUG gazowe powinno byc oznakowane zgodnie z wymaganiami odrçbnych przepisôw. W praktyce zaleca siç rôwniez umieszczanie przy urz^dzeniu gasniczym instrukcji jego obslugi, wraz ze schematami m.in. chronionej przestrzeni (strefy), rurazu, ukladu sterowania urz^dzenia gasniczego itp.
Podsumowanie
Przedstawiony material stanowi wstçpny etap procesu opracowania krajowych wymagan w zakresie oceny przydatnosci do stosowania stalych urzedzen gasniczych gazowych stosowanych w budownictwie. Przyjçcie powyzszej koncepcji z pewnoscie usprawniloby procedure wprowadzania SUG gazowych do obrotu i stosowania w Polsce. Oprócz wzgl^dów prawidlowej identyfikacji wyrobów, pod uwagç wziçto aspekty funkcjonalnosci, niezawodnosci dzialania i bezpieczenstwa stosowania przedmiotowych urzedzen.
Niniejszy artykul stanowi równiez zaproszenie do dyskusji wsród Czytelników na lamach kwartalnika, na temat zakresu wymagan, jak równiez doboru odpowiednich metod badawczych, na potrzeby prowadzenia badan kwalifikacyjnych stalych urzedzen gasniczych gazowych, wprowadzanych do obrotu i stosowania w Polsce.
W przypadku zaistnienia odpowiednich okolicznosci praca ta moglaby sklonic srodowiska zainteresowane tematyke oceny zgodnosci stalych urzedzen gasniczych gazowych, do podjçcia dyskusji na temat zainicjowaniu procesu opracowania Polskiej Normy dla tego wyrobu.
Literatura
1. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 o wyrobach budowlanych (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 881 z pózn. zm.)
2. Rozporzedzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 80 poz. 563)
3. FIEJKO K., Zagrozenia w stosowaniu SUG, Ochrona przeciwpozarowa, czerwiec 2/2009 (28), s. 22-24
4. PN-EN 12094-2:2007 Stale urzedzenia gasnicze - Podzespoly urzedzen gasniczych gazowych - Czçsc 2: Wymagania i metody badan nieelektrycznych automatycznych urzedzen steruj ecych i opózniaj ecych
5. CEA 4009: February 2000 (en) CEA Specifications for fire-fighting systems using a gaseous extinguishant. Requirements and test methods for system approval
6. PN-EN 12094-4:2007 Stale urz^dzenia gasnicze - Podzespoly urz^dzen gasniczych gazowych - Czçsc 4: Wymagania i metody badan zespolôw zaworu zbiornika i ich urz^dzen wyzwalaj^cych
7. prEN 12094-20:1999 (working draft 3rd) Fixed firefighting systems. Components for gas extinguishing systems. Part 20: Requirements and test methods for compatibility of components.
