CC BY
89
st. kpt. mgr inz. Pawel ZBROZEK
Zespol Laboratoriow Technicznego Wyposazenia Strazy Pozarnej i Technicznych Zabezpieczen Przeciwpozarowych CNBOP ml. kpt. mgr inz. Tomasz KIELBASA Jednostka Certyfikuj^ca CNBOP
WPLYW UREGULOWAN UNIJNYCH DOTYCZ^CYCH POST^POWANIA Z F-GAZAMI NA ICH STOSOWANIE W GAZOWYCH URZ^DZENIACH GASNICZYCH
Influence of EU regulations concerning handling of f-gases on their use
in gas extinguishing systems
Streszczenie
W artykule przedstawiono uregulowania prawne dotycz^ce F-gazow wykorzystywanych w ochronie przeciwpozarowej. Omowiono stosowanie F-gazow oraz konsekwencje nowych uregulowan dla branzy przeciwpozarowej. Zarysowano prognozy rozwoju urz^dzen gasniczych wykorzystuj^cych F-gazy oraz przedstawiono rozwi^zania alternatywne.
Summary
In the article there are described legal regulations concerning F-gases used in fire protection. F-gases use is discussed together with consequences of new regulations to fire protection industry. Forecasts of development of firefighting devices using F-gases are outlined and alternative solutions are presented.
Slowa kluczowe: Fluorowane gazy cieplarniane, F-gazy, wodorofluorow^glowodory, HFC, perfluorow^glowodory, PFC, urz^dzenia gasnicze, chlorowcopochodne w^glowodorow, globalne ocieplenie, GWP, ograniczenie emisji, operator systemu.
Keywords: Fluorinated greenhouse gases, F-gases, halofluorocarbons, HFC, perfluorocarbons, PFC, extinguishing devices, halocarbons, global warming, GWP, emission reduction, system operator.
Wprowadzenie
Stosuj^c sie do postanowien Protokolu z Kioto [1] Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej uchwalily 17 maja 2006 r. rozporz^dzenie (WE) nr 842/2006 w sprawie niektorych fluorowanych gazow cieplarnianych [2]. Jest to jeden z krokow podjetych przez Unie Europejsk^, ktory ma umozliwic stabilizacje koncentracji gazow cieplarnianych w atmosferze na poziomie pozwalaj^cym zapobiegac niebezpiecznemu antropogenicznemu oddzialywaniu tych gazow na system klimatyczny.
Podstawowym celem rozporz^dzenia (WE) nr 842/2006 jest ochrona srodowiska poprzez ograniczenie emisji fluorowanych gazow cieplarnianych. Regulacja wprowadza zakaz uzytkowania okreslonych grup gazow syntetycznych, a w odniesieniu do innych wprowadza szereg obostrzen maj^cych na celu ograniczenie ich emisji.
Mechanizmy zaproponowane przez regulacje prawn^. dotycz^. zroznicowanych aspektow uzytkowania wyrobow zawieraj^cych fluorowane gazy cieplarniane. W konsekwencji unijne przepisy dotknely rowniez branzy urz^dzen gasniczych, powoduj^c zmiany w postrzeganiu przydatnosci i/lub atrakcyjnosci stosowania okreslonych grup urz^dzen gasniczych gazowych.
Fluorowane gazy cieplarniane w urz^dzeniach gasniczych
Zgodnie z zal^cznikiem I do rozporz^dzenia [2] do grupy fluorowanych gazow cieplarnianych, zwanych dalej F-gazami, zalicza sie wodorofluoroweglowodory (HFC), perfluoroweglowodory (PFC) i heksafluorek siarki (SF6). W swietle zapisow tego rozporz^dzenia przez HFC nalezy rozumiec zwi^zki organiczne skladaj^ce sie z wegla, wodoru i fluoru, a przez PFC zwi^zki organiczne skladaj^ce sie z wegla i fluoru. W obydwu przypadkach cz^steczki HFC i PFC zawieraj^. nie wiecej niz szesc atomow wegla.
Z uwagi na fakt, ze fluorowane gazy cieplarniane z grupy HFC i PFC s^. wykorzystywane m.in. jako srodki do gaszenia pozarow, omawiane rozporz^dzenie dotyczy rowniez branzy przeciwpozarowej. Wskazuje ono bowiem wprost obszary, w ktorych HFC i PFC s^. wykorzystywane. Nalezy do nich „systemy ochrony przeciwpozarowej" oraz gasnice. Rozroznienie to przeklada sie na odmienne zakresy obostrzen. Gasnice nie podlegaj^ wszystkim obostrzeniom, ktorym podlegaj^. systemy ochrony przeciwpozarowej, rozumiane glownie jako stale urz^dzenia gasnicze gazowe. Rozporz^dzenie (WE) nr 842/2006 [2] rozroznia dwa sposoby wykorzystywania F-gazow:
1. w „stacjonarnych zastosowaniach lub stacjonarnych urz^dzeniach" oznaczaj^ce
zastosowanie lub urz^dzenie, które zwykle nie przemieszcza siç podczas eksploatacji;
2. „zawarte w innych produktach i urz^dzeniach, z uwzglçdnieniem sprzçtu ruchomego". Zarówno „stacjonarne systemy ochrony przeciwpozarowej" jak i gasnice zostaly zakwalifikowane do „urz^dzeñ stacjonarnych". Przy czym tylko „systemy ochrony przeciwpozarowej" - a wiçc bez gasnic - zostaly zakwalifikowane do „zastosowan stacjonarnych". Skutkuje to innym, znacznie szerszym zakresem wymagan w odniesieniu do „systemów ochrony przeciwpozarowej".
W powszechnym rozumieniu stale urzqdzenia gasnicze gazowe, zwane równiez SUG gazowe, to urzqdzenia zwiqzane na stale z obiektem, zawierajqce wlasny zapas srodka gasniczego, którym jest gaz gasniczy. Urzqdzenia te uruchamiane sq w sposób automatyczny we wczesnej fazie rozwoju pozaru, niemniej dodatkowo zapewniana jest równiez mozliwosc ich rçcznego uruchomienia. Taki opis prezentuje krajowe postrzeganie i rozumienie stalych urzqdzeñ gasniczych gazowych [3]. Niemniej jest to opis bardzo uogólniony. Na uzytek niniejszej publikacji wlasciwe jest przytoczenie rozumienia stalego urzqdzenia gasniczego (ang. fixed fire extinguishing system) wedlug prawodawstwa unijnego, a w szczególnosci dyrektywy budowlanej 89/106/EWG i zharmonizowanej z tq dyrektywq normalizacji europej skiej.
Komisja Europejska wydala dla Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN) dokumenty, zwane mandatami, na podstawie których opracowywane sq normy zharmonizowane z postanowieniami dyrektywy budowlanej, dla wyrobów budowlanych w nich wymienionych [4]. W mandacie o numerze 109 [5] okreslona zostala grupa wyrobów „stale urzqdzenia sluzqce do tlumienia i gaszenia pozaru - zestawy", którymi sq stale instalacje, uruchamiane rçcznie lub automatycznie, podajqce srodek gasniczy do zwalczania pozaru. Podgrupq objçtq niniejszym mandatem sq m.in. urzadzenia gazowe. Z punktu widzenia zharmonizowanej normalizacji europejskiej, wyrazonego w mandacie 109, urzadzenia gasnicze gazowe (w tym urzadzenia gasnicze na CO2) to urzqdzenia majqce na celu uwolnienie takiej ilosci gazu, która albo zmniejszy zawartosc tlenu w miejscu pozaru wypierajqc jego czçsc (np. urzqdzenia na CO2) albo powstrzyma reakcjç chemicznq miçdzy palqcym siç materialem a tlenem. Mogq one jednoczesnie lub wczesniej dawac sygnal alarmowy do podjçcia dzialania. Przed rozpoczçciem uwalniania gazu moze byc wymagana ewakuacja uzytkowników. Cel mozna osiqgnqc przez calkowite wypelnienie lub zastosowanie miejscowe. Zestawy mogq zawierac zbiorniki do gazu (w postaci plynnej), zawory (w tym urzqdzenia bezpieczenstwa), elementy sterujqce, lqczniki i uchwyty, urzqdzenia alarmowe
i dysze wypfywowe. Przytoczony opis zestawów stalych urz^dzeñ gasniczych gazowych, wynikaj^cy z mandatu 109, odzwierciedla europejskie spojrzenie na grupç stalych urz^dzeñ gasniczych gazowych, które niezaprzeczalnie szerzej traktuje tç grupç urz^dzeñ.
Do gaszenia pozarów przez SUG gazowe wykorzystywane s^. nastçpuj^ce grupy gazów gasniczych:
• gazy obojçtne tj. gaz lub mieszania gazów nieskroplonych, które gasz^. pozar glównie przez redukcjç stçzenia tlenu w przestrzeni chronionej, takie jak: argon, azot lub mieszaniny tych gazów z mozliwym dodatkiem dwutlenku wçgla;
• dwutlenek wçgla, który podobnie jak gazy obojçtne gasi pozar glównie przez redukcjç stçzenia tlenu w przestrzeni chronionej, niemniej z uwagi na sposób przechowywania i dystrybuowania zaliczany jest zwykle do oddzielnej grupy gazów gasniczych;
• gazowe chlorowcopochodne wçglowodorôw, czyli srodki gasnicze, w których glównym skladnikiem jest co najmniej jeden zwi^zek organiczny, zawieraj^cy co najmniej jeden pierwiastek taki jak: fluor, chlor, brom lub jod.
Przez gasnicç rozumie siç natomiast urz^dzenie zawieraj^ce srodek gasniczy, który moze byc wyrzucany na skutek dzialania cisnienia wewnçtrznego i kierowany na ogien. Cisnienie w gasnicy moze byc cisnieniem stalym lub cisnieniem wytwarzanym przez gaz pomocniczy z naboju.
Gasnice dostçpne s^. w wykonaniu przenosny i przewoznym. Gasnica przenosna jest projektowana w taki sposób, by mogla byc przenoszona i uruchamiana rçcznie, a jej masa w stanie roboczym nie przekraczala 20 kg. Gasnica przewozna jest natomiast konstruowana w celu umozliwienia jej rçcznego transportu i obslugi. Masa calkowita gasnic tego typu przekracza z zasady 20 kg.
Polska Norma PN-EN 3-7 [6] przewiduje jako medium gasnicze m.in. srodek czysty, tj. taki, który nie przewodzi pr^du elektrycznego, latwo parjcy lub gazowy, który po uwolnieniu nie pozostawia osadów. Przykladem takich srodków s^. chlorowcopochodne wçglowodoraw. W odróznieniu od gasnic przenosnych Polska Norma PN-EN 1866-1 [7] okreslaj^ca wymagania dla gasnic przewoznych nie przewiduje zastosowania czystych srodków gasniczych.
Gazowe chlorowcopochodne wçglowodoraw to branzowa nazwa grupy zwi^zków chemicznych, z których wiçkszosc, zgodnie z rozporz^dzeniem (WE) 842/2006 [2] kwalifikowana jest jako wodorofluorowçglowodory tj. HFC.
Wodorofluorowçglowodory (HFC) s^. stosowane jako srodki gasnicze w celu zast^pienia wycofanych z obrotu halonów 1301 i 1211, stosowanych w przeszlosci w urz^dzeniach gasniczych gazowych lub gasnicach.
Niew^tpliwe korzysci z uzytkowania HFC w urz^dzeniach gasniczych dotycz^. nastçpuj^cych faktów:
• HFC s^. zwykle bezpieczne dla ludzi w typowych stçzeniach gasniczych st^d mog^. byc stosowane w miej scach ich przebywania;
• HFC s^. nieprzewodz^cymi i czystymi srodkami gasniczymi, dziçki czemu nie powoduj^. w strefie chronionej pozostalosci po ich uzyciu;
• Stale urz^dzenia gasnicze gazowe wykorzystuj^ce HFC wymagaj^ stosunkowo niewielkiego stçzenia gazu HFC w porównaniu z gazami obojçtnymi do osi^gniçcia efektu gasniczego. Stçzenia te okreslane jako stçzenia gasnicze powinny byc osi^gniçte w czasie do 10 sekund - przedluzone wyladowanie mogloby powodowac negatywne skutki. W wielu wypadkach szybkosc odpowiedzi na powstaly pozar ma pierwszorzçdne znaczenie dla zapewnienia skutecznosci ochrony zdrowia, zycia, mienia i srodowiska oraz zachowania ci^glosci funkcjonowania;
• Stale urz^dzenia gasnicze gazowe wykorzystuj^ce HFC s^. systemami kompaktowymi, charakteryzuj^cymi siç stosunkowo niewielkim zapotrzebowaniem na miejsce do skladowania butli ze srodkiem gasniczym. Oznacza to oferowanie przez te systemy efektywnego rozwi^zania pod wzglçdem wymagan przestrzennych i ze wzglçdu na wystçpuj^ce obci^zenie mechaniczne.
Zatem urz^dzenia gasnicze gazowe wykorzystuj^ce HFC s^. wymagane do gaszenia pozarów w ograniczonej, choc istotnej, liczbie zastosowan, gdzie wzglçdy szybkosci dzialania, przestrzeni i bezpieczenstwa odgrywaj^. krytyczn^. rolç. Do typowych zastosowan tych urz^dzeñ nalez^ sektory telekomunikacji, serwerownie, centra sterowania procesami, pojazdy wojskowe, statki powietrzne itp.
Zestawienie fluorowanych gazów cieplarnianych, stosowanych w ochronie przeciwpozarowej, wraz z ich nazwami i wzorami chemicznymi, nazwami handlowymi oraz wspólczynnikami globalnego ocieplenia (GWP) w przeliczeniu na 100 lat przedstawione zostalo w tabeli 1.
Tabela 1.
Fluorowane gazy cieplarniane HFC i PFC stosowane w ochronie przeciwpozarowej
Srodek gasniczy Nazwa chemiczna i wzór chemiczny Nazwa handlowa Wspólczynnik globalnego ocieplenia (GWP)
Wodorofluorowçglowodory HFC
HFC^ Trifluoromethane CHFз FE 1з 12 000
HFC-125 Pentafluoroethane C2HF5 FE 25 з 400
HFC-227ea heptafluoropropane CзHF7 FM 200, FE 227 з 500
HFC^6fa hexafluoropropane CзH2F6 FE зб 9 400
Perfluorowçg owodory PFC
PFC-218 Perfluoropropan CEA-308 8600
(FC-218) CзF8
PFC-3-1-10 Perfluorobutan CEA-410 8600
(FC-3-1-10) C4F10
PFC-5-1-14 Perfluoroheksan CEA-614 9000
(FC-5-1-14) C6F14
Zródlo: opracowanie wlasne na podstawie [2]
Sposród syntetycznych gazowych srodków gasniczych obostrzen wynikajqcych z uregulowan unijnych dotyczqcych F-gazów uniknql jedynie srodek gasniczy o normowej nazwie FK-5-1-12 (nazwa handlowa Novec 12з0, wzór chemiczny: CF3CF2C(O)CF(CF3)2) [8], ze wzglçdu na fakt, iz nie zostal on wymieniony w zalqczniku I do rozporzqdzenia [2].
Ponadto normy projektowe ISO 14520-1 oraz PN-EN 15004-1 dotyczqce stalych urzqdzeñ gasniczych gazowych wymieniajq wsród gazów syntetycznych srodek gasniczy „HCFC Blend A". Sklada siç on z mieszaniny HCFC-^з, HCFC-22 i HCFC-124, doprçzonej azotem [9]. Z powodu skladu chemicznego jest to preparat kontrolowany objçty rozporzqdzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1005/2009 z dnia 16 wrzesnia 2009 r. w sprawie substancji zubozajqcych warstwç ozonowq [10] oraz ustawq z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubozajqcych warstwç ozonowq [11].
Postanowienia przepisów
Rozporzqdzenie (WE) nr 842/2006 [2] ustanawia okreslone wymagania w odniesieniu do poszczególnych etapów cyklu eksploatacji fluorowanych gazów cieplarnianych, od produkcji do wycofania. Z tego powodu rozporzqdzenie ma wplyw na wiele podmiotów
uczestnicz^cych w cyklu wykorzystywania gazow cieplarnianych. Wymienic tu mozna producentow, importerow oraz eksporterow F-gazow, producentow i importerow niektorych produktow i urz^dzen zawieraj^cych te gazy jak rowniez uzytkownikow oraz operatorow tych urz^dzen. Rozporz^dzenie [2] porusza zagadnienia ograniczania emisji, odzysku, recyklingu i regeneracji fluorowanych gazow cieplarnianych. Ponadto rozporz^dzenie, maj^c na wzglçdzie systemowe ograniczenie emisji F-gazow, ustanawia system szkolen i certyfikacji przedsiçbiorstw oraz personelu, zaangazowanych w montaz, konserwacjç i serwisowanie wskazanych urz^dzen i systemow, jak rowniez obowi^zek sprawozdawczosci wybranych dzialan zwi^zanych z produkj importem i eksportem tych gazow. Rozporz^dzenie reguluje takze zasady prawidlowego etykietowania okreslonych grup substancji i preparatow, reguluje zasady kontroli stosowania wybranych substancji oraz zasady wprowadzenia do obrotu produktow i urz^dzen zawieraj^cych fluorowane gazy cieplarniane.
Ze wzglçdu na obszerny zakres zagadnien ujçtych w rozporz^dzeniu (WE) nr 842/2006 Komisja Europejska wydala rozporz^dzenia reguluj^ce szczegolowo wybrane kwestie stosowania niektorych fluorowanych gazow cieplarnianych - zestawienie przedmiotowych aktow prawnych Unii Europejskiej przedstawia tabela 2.
Tabela 2.
Zestawienie rozporzqdzen Komisji Europejskiej, wydanych w celu uszczegôtowienia postanowien rozporzqdzenia (WE) nr 842/2006
Uzupelniaj^ce akty prawne Regulowane zagadnienia
Rozporz^dzenie Komisji (WE) nr 304/2008 z dnia 2 kwietnia 2008 r. [12] minimalne wymagania i warunki dotycz^ce wzajemnego uznawania certyfikacji przedsiçbiorstw i personelu w odniesieniu do stacjonarnych systemow ochrony przeciwpozarowej i gasnic zawieraj^cych niektore fluorowane gazy cieplarniane
Rozporz^dzenie Komisji (WE) nr 308/2008 z dnia 2 kwietnia 2008 r. [13] formç powiadamiania o programach szkolen i certyfikacji panstw czlonkowskich
Rozporz^dzenie Komisji (WE) nr 1493/2007 z dnia 17 grudnia 2007 r. [14] format sprawozdan, ktore maj^ byc skladane przez producentow, importerow i eksporterow niektorych fluorowanych gazow cieplarnianych
Uzupelniajqce akty prawne Regulowane zagadnienia
Rozporzqdzenie Komisji (WE) nr 1494/2007 z dnia 17 grudnia 2007 r. [15] forma etykiet oraz dodatkowe wymogi dotyczqce etykietowania produktów i urzqdzeñ zawierajqcych niektóre fluorowane gazy cieplarniane
Rozporzqdzenie Komisji (WE) nr 1497/2007 z dnia 18 grudnia 2007 r. [16] standardowe wymogi w zakresie kontroli szczelnosci w odniesieniu do stacjonarnych systemów ochrony przeciwpozarowej zawierajqcych niektóre fluorowane gazy cieplarniane
Zródlo: opracowanie wlasne.
Warto nadmienic, ze rozporzqdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej, jak równiez Komisji Europejskiej, obowiqzujq bezposrednio w krajach czlonkowskich Unii Europejskiej, to znaczy, ze nie jest wymagana dodatkowa transpozycja zawartych w nich postanowien do krajowego systemu prawnego czy tez inne dodatkowe dzialanie legislacyjne.
Na mocy wyzej wymienionych aktów prawnych, nalozono stosowne wymagania na urzqdzenia przeciwpozarowe wykorzystujqce F-gazy. Do grupy urzqdzeñ przeciwpozarowych, obj?tych postanowieniami wyzej wymienionych regulacji zalicza si? gasnice i stale urzqdzenia gasnicze gazowe na chlorowcopochodne w?glowodorów. Rozporzqdzenie [2] usankcjonowalo z dniem 4 lipca 2007 r. zakaz wprowadzania do obrotu i stosowania w „systemach ochrony przeciwpozarowej i gasnicach" perfluorow?glowodorów (PFC), a wsród nich dosc powszechnie stosowanego syntetycznego srodka gasniczego gazowego PFC-3-1-10, wyst?pujqcego pod handlowq nazwq CEA-410. W odniesieniu do pozostalych chlorowcopochodnych w?glowodorów rozporzqdzenie wprowadzilo szereg wymagan, których terminy wprowadzenia do stosowania byly rozlozone na kilka lat. Wsród najwazniejszych postanowien rozporzqdzenia (WE) nr 842/2006 i aktów wykonawczych odnoszqcych si? wprost lub posrednio do branzy przeciwpozarowej nalezy wymienic:
• obowiqzek stosowania dokumentacji urzqdzeñ przeciwpozarowych zawierajqcych F-gazy [16];
• przeprowadzania okresowych kontroli szczelnosci oraz innych dzialan majqcych na celu ograniczenie emisji F-gazów poprzez wlasciwe instalowanie urzqdzeñ gasniczych, szybkq reakcj? na stwierdzone nieszczelnosci oraz odzysk lub utylizacj? tych gazów [16];
• ewidencjonowanie w tym raportowanie ilosci stosowanych gazow [14];
• etykietowania urz^dzen i zbiornikow zawieraj^cych F-gazy [15].
Nalezy jeszcze podkreslic, ze wiçkszosc czynnosci zwi^zanych z montazem, konserwaj i serwisowaniem urz^dzen zawieraj^cych F-gazy, mog^. przeprowadzac jedynie certyfikowane przedsiçbiorstwa i certyfikowany personel [12]. Przy czym obowi^zek certyfikacji jest ostatnim pod wzglçdem chronologii wprowadzenia w zycie wymogow rozporz^dzenia (WE) nr 842/2006 [2]. Niemniej od daty 4 lipca 2010 r. wszystkie wyzej wymienione wymogi powinny byc spelnione.
Ewidencjonowanie ilosci stosowanych gazôw
Na podstawie rozporz^dzenia (WE) nr 842/2006 producenci, importerzy i eksporterzy F-gazow zobowi^zani zostali do dnia 31 marca kazdego roku kalendarzowego, do prowadzenia sprawozdawczosci wykonywanych dzialan. Wymog dotyczy podmiotow produkuj^cych, importuj^cych lub eksportuj^cych wiçcej niz 1000 kg fluorowanych gazow cieplarnianych rocznie. Sprawozdania przekazywane s^. wlasciwemu organowi zainteresowanemu Panstwa Czlonkowskiego oraz do wiadomosci Komisji Europejskiej. Sprawozdawczosci podlega:
• ilosc kazdego fluorowanego gazu cieplarnianego wyprodukowanego, importowanego i eksportowanego (w przypadku produkcji i importu nalezy podac rowniez glown^. kategoriç zastosowania);
• ilosc kazdego fluorowanego gazu cieplarnianego wprowadzonego do obrotu;
• kazda ilosc fluorowanych gazow cieplarnianych poddanych przez producenta recyklingowi, regeneracji lub zniszczeniu;
• kazda ilosc pochodz^cych z odzysku fluorowanych gazow cieplarnianych przywiezionych / wywiezionych przez importera / eksportera w celu recyklingu, regeneracji lub zniszczenia.
Format sprawozdan, ktore maj^ byc skladane przez producentow, importerow i eksporterow niektorych fluorowanych gazow cieplarnianych zostal okreslony w rozporz^dzeniu Komisji (WE) nr 1493/2007 z dnia 17 grudnia 2007 r. [14].
Etykietowanie urz^dzeú i zbiorników zawieraj^cych F-gazy
Zgodnie z rozporzqdzeniem (WE) nr 1494/2007 [15] stale urzqdzenia gasnicze gazowe i gasnice zawierajqce niektóre fluorowane gazy cieplarniane powinny byc znakowane przez producentów etykietami zawierajqcymi nastçpujqce informacje:
• sformulowanie „Zawiera fluorowane gazy cieplarniane objçte Protokolem z Kioto";
• skrócone nazwy chemiczne fluorowanych gazów cieplarnianych, które dany produkt lub dane urzqdzenie zawiera bqdz ma zawierac, podawane zgodnie z nazewnictwem branzowym;
• ilosc fluorowanych gazów cieplarnianych wyrazonq w kilogramach.
W przypadku, gdy fluorowane gazy cieplarniane sq dodawane poza miejscem wytwarzania, a producent nie ustala ich ostatecznej lqcznej ilosci, etykieta zawiera informacje o ilosci gazów:
• wprowadzonej do produktu lub urzqdzenia w zakladzie produkcyjnym;
• wprowadzonej do produktu lub urzqdzenia poza zakladem produkcyjnym;
• lqcznej ilosci gazów cieplarnianych w produkcie lub urzqdzeniu. Rozporzqdzenie (WE) nr 1494/2007 [15] zwraca równiez uwagç na formç
przedstawianych informacji. Muszq one bowiem wyraznie odrózniac siç od tla etykiety, a ich rozmiar i odstçpy muszq zapewniac wyraznq czytelnosc. W przypadkach, w których wymagane informacje sq dodawane do etykiety, która zostala juz przytwierdzona do produktu lub urzqdzenia, rozmiar zastosowanej czcionki nie moze byc mniejszy niz rozmiar najmniejszej czcionki, jakq zapisane sq inne informacje na etykiecie.
Sama etykieta powinna byc zaprojektowana w taki sposób, by pozostawala cala na urzqdzeniu lub produkcie, a jej tresc powinna pozostawac czytelna w normalnych warunkach eksploatacyjnych przez caly okres, w jakim produkt lub urzqdzenie bçdzie zawierac fluorowane gazy cieplarniane.
Certyfikacja dla personelu i przedsiçbiorstwa
Wymóg certyfikacji usankcjonowany rozporzqdzeniem Komisji (WE) nr 1497/2007 [16] ma zastosowanie do personelu wykonujqcego nastçpujqce czynnosci w zakresie systemów ochrony przeciwpozarowej :
a. kontrola szczelnosci urzqdzen zawierajqcych fluorowane gazy cieplarniane w ilosci з kg lub wiçkszej ;
b. odzysk, takze w odniesieniu do gasnic, przy czym dotyczy to rowniez systemow zawieraj^cych ponizej 3 kg srodka gasniczego;
c. instalacja (instalowanie);
d. konserwacja lub serwisowanie.
Wymog certyfikacji stosuje siç rowniez do przedsiçbiorstw prowadz^cych nastçpuj^ce czynnosci w zakresie systemow ochrony przeciwpozarowej :
a. instalacja (instalowanie);
b. konserwacja lub serwisowanie.
Warunkiem uzyskania certyfikatu przez przedsiçbiorstwo jest zatrudnienie wystarczaj^cej liczby certyfikowanego personelu oraz udostçpnianie temu personelowi koniecznych narzçdzi i procedur do wykonywania czynnosci wymagaj^cych posiadania certyfikatu.
Podstawowym warunkiem uzyskania certyfikatu przez personel jest udowodnienie przed jednostk^. oceniaj^c^ swojej wiedzy i umiejçtnosci na egzaminie teoretycznym i praktycznym. Wiedza na egzaminie teoretycznym, obejmuje [12]:
1. podstawow^. wiedzç w zakresie odnosnych zagadnien dotycz^cych srodowiska (zmiany klimatu, protokol z Kioto, wspolczynnik ocieplenia globalnego (GWP));
2. podstawow^. znaj omosc odnosnych norm technicznych;
3. podstawow^. znajomosc odnosnych przepisow rozporz^dzenia (WE) nr 842/2006 oraz odnosnych rozporz^dzen wykonawczych;
4. ugruntowan^. wiedzç w zakresie roznych rodzajow dostçpnego na rynku wyposazenia przeciwpozarowego zawieraj^cego fluorowane gazy cieplarniane;
5. ugruntowan^. wiedzç w zakresie roznych rodzajow zaworow, mechanizmow uruchamiania, bezpiecznej obslugi i zapobiegania uwolnieniu i wyciekom;
6. ugruntowan^. wiedzç w zakresie wyposazenia i koniecznych narzçdzi do bezpiecznego obchodzenia siç z substancjami i w zakresie bezpiecznych metod pracy;
7. znajomosc prawidlowego postçpowania przy przemieszczaniu zbiornikow zawieraj^cych fluorowane gazy cieplarniane;
8. umiejçtnosc weryfikacji dokumentacji dotycz^cej systemu przed dokonaniem kontroli szczelnosci oraz umiejçtnosc okreslenia istotnych informacji dotycz^cych wszelkich powtarzaj^cych siç kwestii lub problematycznych obszarow, na ktore nalezy zwrocic uwagç;
9. wiedze w zakresie bezpiecznych dla srodowiska metod odzysku fluorowanych gazow cieplarnianych z systemow ochrony przeciwpozarowej oraz napelniania tych systemow fluorowanymi gazami cieplarnianymi.
Egzamin praktyczny personelu przeprowadzany jest przy uzyciu stosownych materialow, narzedzi i wyposazenia. Egzaminowany powinien posiqsc nastepujqce umiejetnosci:
1. umiejetnosc instalacji w systemie ochrony przeciwpozarowej zbiornikow przeznaczonych do przechowywania fluorowanych gazow cieplarnianych;
2. umiejetnosc dokonania ogledzin i manualnej kontroli systemu pod kqtem szczelnosci zgodnie z rozporzqdzeniem Komisji (WE) nr 1497/2007 [16].
Warunki uzyskania certyfikatu w Polsce mogq, w mysl przepisow krajowych, zostac zaostrzone. Przepisy krajowe uszczegolawiajqce rozporzqdzenie (WE) Nr 1497/2007 [16] nie mogq lagodzic przepisow UE .
Zasadq jest, ze certyfikaty dla personelu i dla przedsiçbiorstw uzyskane w jednym kraju czlonkowskim sq uznawane we wszystkich pozostalych krajach Wspolnoty pod warunkiem, ze nie sq to certyfikaty tymczasowe. Panstwo czlonkowskie moze jedynie zazqdac od posiadacza certyfikatu wydanego w innym panstwie czlonkowskim dostarczenia tlumaczenia certyfikatu na inny jçzyk urzçdowy Wspolnoty.
Obowi^zki operatora systemu
Rozporzqdzenie (WE) nr 842/2006 wprowadza termin operatora, oznaczajqcy osobe fizycznq lub prawnq, sprawujqcq faktycznq kontrole nad technicznym dzialaniem urzqdzen i systemow, objetych tym rozporzqdzeniem.
Faktyczna kontrola nad technicznym dzialaniem kazdego elementu systemu ochrony przeciwpozarowej, innymi slowy wladanie tym systemem, powinno obejmowac:
• pelny dostep do systemu umozliwiajqcy nadzorowanie jego elementow i ich funkcjonowania oraz mozliwosc przekazania prawa dostepu do tego systemu osobom trzecim;
• codziennq kontrole funkcjonowania/dzialania systemu (np. przez podjecie decyzji o jego wlqczeniu/wylqczeniu);
• prawo do podejmowania decyzji w sprawach finansowych i technicznych dotyczqcych modyfikacji systemu takich jak wymiana poszczegolnych elementow, zainstalowanie
detektora wyciekow, decyzja w sprawie modyfikacji ilosci fluorowanych gazow cieplarnianych zawartych w systemie oraz decyzja dotycz^ca kontroli (np. kontroli wyciekow), b^dz naprawy systemu [17].
Funkcja operatora wraz z wszystkimi obowi^zkami i zakresem odpowiedzialnosci okreslonym w rozporz^dzeniu (WE) nr 842/2006 moze byc przeniesiona w drodze umowy na stronç trzeci^. Powinien byc spelniony warunek, aby przeniesienie dotyczylo wszystkich obowi^zkow i odpowiedzialnosci, w tym rowniez przewidywanych kar.
Aby operator mogl realizowac w sposob bezposredni czynnosci opisane w rozporz^dzeniu (WE) nr 842/2006 [2] musi dysponowac personelem posiadaj^cym certyfikaty wydane na podstawie postanowien rozporz^dzenia Komisji (WE) nr 1497/2007 [16]. W przypadku braku takiego personelu operator zobowi^zany jest scedowac wszystkie obowi^zki na stronç trzeci^, dysponuj^c^. certyfikowanym personelem i posiadaj^c^ certyfikat dla przedsiçbiorstwa.
Rozporz^dzenie (WE) nr 842/2006 naklada na operatora obowi^zki zmierzaj^ce do ograniczenia emisji F-gazow, a w szczegolnosci:
1. Operatorzy, z wykorzystaniem wszystkich srodkow, ktore s^. technicznie dostçpne bez powodowania nieproporcjonalnie wysokich kosztow s^. zobowi^zani do zapobiegania wyciekom tych gazow i powinni dokonywac tak szybko, jak jest to mozliwe, naprawy wszelkich wykrytych nieszczelnosci.
2. Operatorzy s^. zobowi^zani do sprawdzania systemow z F-gazami z uwagi na nieszczelnosci systemu poprzez personel posiadaj^cy odpowiednie certyfikaty, zgodnie z nastçpuj^cym harmonogramem:
a. urz^dzenie, w ktorym jest wykorzystywane 3 kg lub wiçcej F-gazow - sprawdzenie szczelnosci przynajmniej raz na 12 miesiçcy niezaleznie czy jest wyposazone w system wykrywania wyciekow F-gazow;
b. urz^dzenie, w ktorym jest wykorzystywane 30 kg lub wiçcej F-gazow -sprawdzenie szczelnosci przynajmniej raz na 6 miesiçcy, a w przypadku gdy jest wyposazony w system wykrywania wyciekow F-gazow sprawdzenie szczelnosci raz na 12 miesiçcy;
c. urz^dzenie, w ktorym jest wykorzystywane powyzej 300 kg F-gazow - sprawdzenie szczelnosci co 6 m-cy, przy czym takie urz^dzenie musi byc od 4 lipca 2010 r. obligatoryjnie wyposazone w system wykrywania wyciekow F-gazow, ktory w momencie wykrycia wycieku zaalarmuje operatora.
Ponadto nowo zainstalowane urzqdzenia przeciwpozarowe powinny byc poddawane kontroli szczelnosci natychmiast po ich oddaniu do eksploatacji [16].
3. Operatorzy urzqdzen gasniczych, w ktorych jest wykorzystywane 300 kg lub wiecej F-gazow sq zobowiqzani do zainstalowania systemow wykrywania wyciekow oraz sq odpowiedzialni za sprawnosc tych systemow, w tym za przeprowadzanie ich okresowej kontroli.
4. Operatorzy zastosowan gasniczych, w ktorych jest wykorzystywane 3 kg lub wiecej F-gazow (dotyczy glownie gasnic), sq zobowiqzani do prowadzenia dokumentacji dotyczqcej ilosci i typu zainstalowanych fluorowanych gazow cieplarnianych, wszelkich ilosci dodanych i ilosci odzyskanych podczas serwisowania, konserwacji i koncowego unieszkodliwienia. Przy czym w odniesieniu do zastosowan, w ktorych jest wykorzystywane 30 kg lub wiecej fluorowanych gazow cieplarnianych (dotyczy glownie stalych urzqdzen gasniczych) operatorzy zobowiqzani sq do prowadzenia bardziej szczegolowej dokumentacji, zawierajqcej rowniez identyfikacje poszczegolnych urzqdzen stacjonarnych, daty i wyniki sprawdzen szczelnosci i przeprowadzenia konserwacji, jak rowniez nazwe konserwatora, ktory te dzialania przeprowadzil.
5. Operatorzy sq odpowiedzialni za wprowadzanie w zycie postanowien dotyczqcych wlasciwego odzysku F-gazow w celu zapewnienia ich recyklingu, regeneracji lub zniszczenia.
6. Operatorzy sq odpowiedzialni za wlasciwe zainstalowanie i konserwacje (lub serwisowanie) systemow przeciwpozarowych zawierajqcych F-gazy, minimalizujqce ryzyko emisji tych gazow.
Stan faktyczny
Mimo, ze akty wykonawcze do rozporzqdzenia (WE) nr 842/2006 [2], poruszajqce kwestie istotne dla ochrony przeciwpozarowej, obowiqzujq juz od poczqtku 2008 roku stosowanie zawartych tam zapisow nie jest jeszcze powszechnq praktykq. Wynika to glownie z opoznien w legislacji przepisow krajowych, uszczegolawiajqcych postanowienia zawarte w prawie unijnym, bowiem prace nad ustawq o F-gazach trwajq juz od kilku lat.
Na stronie Ministerstwa Srodowiska [28] zostaly zamieszczone zalozenia do projektu ustawy w sprawie niektorych fluorowanych gazow cieplarnianych. Zalozenia te jeszcze sq na etapie uzgodnien miedzyresortowych (grudzien 2010 r.). Tworzona ustawa ma na celu
wykonanie przepisów rozporzadzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 842/2006 [2] oraz 10 rozporzadzen Komisji Europejskiej bçdacych przepisami wykonawczymi do wymienionego rozporzadzenia, a takze transpozycjç do krajowego porzadku prawnego postanowien art. 6 ust. 3 dyrektywy (WE) nr 2006/40 Parlamentu Europejskiego i Rady z 17 maja 2006 r. dotyczacej emisji z systemów klimatyzacji w pojazdach silnikowych oraz zmieniajacej dyrektywç Rady 70/156/EWG. Z istotnych postanowien projektowanej ustawy w odniesieniu do branzy przeciwpozarowej nalezy wymienic:
• Wprowadzenie certyfikatów. Zalozenia do ustawy precyzuja wymagania w odniesieniu do jednostek certyfikujacych personel, jednostek oceniajacych personel oraz podmiotów prowadzacych szkolenia dla personelu, upowazniajac do wydania stosownych rozporzadzen ministra wlasciwego do spraw gospodarki i ministra wlasciwego do spraw wewnçtrznych.
• Utworzenie centralnych systemów gromadzenia danych. Przewiduje siç utworzenie i prowadzenie Centralnego Rejestru Operatorów Urzadzen i Systemów Ochrony Przeciwpozarowej, wykonywanie analiz i opracowan danych przekazywanych do tego rejestru oraz utworzenie i prowadzenie bazy danych, w której gromadzone bçda informacje dostarczane w sprawozdaniach.
• Wprowadzenie oplaty za wprowadzenie do obrotu po raz pierwszy na terytorium Polski F-gazów. Wprowadzenie tego typu oplat - analogicznie jak funkcjonujacego juz mechanizmu oplat za substancje zubozajace warstwç ozonowa (SZWO) - moze sugerowac, ze celem ustawodawcy jest nie tylko ograniczenie emisji, ale równiez wycofanie i zastapienie F-gazów substancjami alternatywnymi.
• Wskazanie organów kontrolujacych przestrzegania przepisów i srodków dyscyplinujacych. Kontrolç przestrzegania przepisów ustawy, a takze przepisów rozporzadzen Komisji Europejskiej sprawowac bçda organy Inspekcji Ochrony Srodowiska oraz organy Panstwowej Strazy Pozarnej. Za nie przestrzeganie przepisów ustawy nakladane bçda kary pieniçzne w drodze decyzji administracyjnej przez wojewódzkiego inspektora Ochrony Srodowiska lub komendanta wojewódzkiego Panstwowej Strazy Pozarnej.
• Umieszczanie etykiet sporzadzonych w iezyku polskim. Koniecznosc wprowadzenia takiej regulacji wynika z rozporzadzenia Komisji nr 1494/2007 [15].
Uregulowania dotyczqce F-gazow sq pewnq analogiq do uregulowan wprowadzajqcych postanowienia Konwencji Wiedenskiej i Protokolu Montrealskiego dotyczqcego halonow. Zakaz stosowania substancji zubozajqcych warstwe ozonowq (SZWO) w instalacjach gasniczych usankcjonowany rozporzqdzeniem (WE) nr 2037/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady (zastqpionym obecnie przez rozporzqdzenie (WE) nr 1005/2009 [10]) poprzez odpowiednie naglosnienie, glownie przez firmy proponujqce alternatywne rozwiqzania, zostal dosc szybko wdrozony do praktycznego stosowania. W polskim porzqdku prawnym stosowna ustawa [11], uszczegolawiajqca rozporzqdzenie (WE) Nr 2037/2000 weszla w zycie dopiero w roku 2004, niemniej obostrzenia w stosowaniu SZWO w polskim prawodawstwie, odwolujqce sie bezposrednio do Protokolu Montrealskiego, zostaly wprowadzone w randze ustawy juz w roku 2001 [18]. Niestety prawne obostrzenia w stosowaniu F-gazow w branzy przeciwpozarowej nie majq tej medialnej nosnosci, co obostrzenia dotyczqce halonow. Przyczyn takiego stanu rzeczy mozna upatrywac nie tylko w inercji krajowych organow legislacyjnych, ale rowniez w zbyt malej presji firm proponujqcych alternatywne rozwiqzania. Uregulowania dotyczqce halonow mialy na celu ich wycofanie z uzycia natomiast uregulowania dotyczqce F-gazow majq na celu ograniczenie emisji tych gazow. W rezultacie podnoszq koszty urzqdzen gasniczych, tak w procesie instalowania, jak i w eksploatacji, czyniqc je mniej konkurencyjnymi. Mozna sie spodziewac, ze spowoduje to ograniczenie rynku tych urzqdzen na korzysc relatywnie tanszych rozwiqzan alternatywnych - glownie urzqdzen gasniczych na gazy obojetne.
Alternatywy
Najscislej wpisujqcq sie alternatywq dla fluorowanych gazow cieplarnianych w ochronie przeciwpozarowej sq bez wqtpienia gazy obojetne i ich mieszaniny. Gazy obojetne posiadajq te zalete, ze nie ulegajq rozkladowi w warunkach pozarowych, podczas gdy F-gazy, jak rowniez halony, pod wplywem dzialania wysokiej temperatury ulegajq rozkladowi termicznemu w trakcie ktorego wydziela sie fluorowodor (HF) - bardzo toksyczny gaz [19]. W celu ograniczenia mozliwosci powstawania tego gazu dopuszczalny czas wyladowania chlorowcopochodnych weglowodorow musi byc znacznie krotszy niz gazow obojetnych.
Wspominajqc o alternatywie stwarzanej przez gazy obojetne nalezy wymienic dwa rodzaje urzqdzen przeciwpozarowych wykorzystujqcych te gazy:
1. stale urzqdzenia gasnicze gazowe;
2. systemy redukcji stezenia tlenu.
Stale urzqdzenia gasnicze gazowe na gazy obojetne uruchamiajq sie automatycznie w poczqtkowej fazie rozwoju pozaru, powodujqc wyplyw gazu do przestrzeni chronionej. Do ugaszenia pozaru w okreslonej kubaturze wymagane sq stezenia ok. 4 - 6 krotnie wieksze niz w przypadku zastosowania chlorowcopochodnych weglowodorow, dlatego urzqdzenia te muszq skladac sie z wiekszej liczby butli. Sposobem na zmniejszenie liczby butli oraz zajmowanej przez nie przestrzeni jest sprezanie gazow obojetnych do wysokich cisnien. Powszechne sq juz w Polsce urzqdzenia gasnicze na 300 bar, a zapowiadane sq systemy na 450 bar.
Systemy redukcji stezenia tlenu [20], [21] czasem nazywane „systemami inertyzacji" [22] sq to urzqdzenia obnizajqce stezenie tlenu w przestrzeni zamknietej. Odbywa sie to poprzez periodyczne dostarczanie do chronionej przestrzeni takiej ilosci gazu obojetnego, ktorym zwykle jest azot, aby nie bylo mozliwe zapalenie sie jakiegokolwiek materialu znajdujqcego sie w tej przestrzeni. Jest to stosunkowo nowe rozwiqzanie i polecane szczegolnie tam, gdzie niedopuszczalne jest zaistnienie otwartego ognia. Sq obiekty, w ktorych niedopuszczalne jest nie tylko powstanie pozaru, ale rowniez podjecie jakichkolwiek czynnosci, w tym m.in. dzialan gasniczych, powodujqcych czasowe zatrzymanie prowadzonych tam procesow. Rozwiqzaniem godnym uwagi dla takich obiektow jest system redukcji stezenia tlenu. Nazywanie takiego urzqdzenia „systemem inertyzacji", choc nie jest bledne, moze sugerowac, ze chodzi o system zapobiegajqcy wybuchom, jak rowniez moze prowadzic do pomylenia stezen inertyzujacych gazow gasniczych, ktore sq wlasciwe tylko dla zapobiegania wybuchom [23] ze stezeniami dotyczqcymi granic zapalnosci, ktore sq wlasciwe dla systemow redukcji stezenia tlenu. Mimo, ze dzieki inertyzacji, czyli zobojetnianiu atmosfery, mozemy zapobiegac zarowno wybuchom jak i pozarom, to jednak odmienne sq cele i zasady stosowania urzqdzen do zapobiegania wybuchom oraz urzqdzen do zapobiegania pozarom.
Mniej scislymi alternatywami dla urzqdzen gasniczych na chlorowcopochodne weglowodorow, ale w wielu aplikacjach dobrze spelniajqcymi swe zadania sq urzqdzenia gasnicze mglowe, aerozolowe oraz urzqdzenia pianowe. Z wyjqtkiem urzqdzen pianowych, urzqdzenia te sq rowniez relatywnie nowymi rodzajami urzqdzen gasniczych.
Urzqdzenia mglowe wykorzystujq do gaszenia silnie rozpylone strumienie wody. Mankamentem tych urzqdzen jest koniecznosc wczesniejszej weryfikacji ich skutecznosci gasniczej w odniesieniu do kazdej nowej aplikacji [24] [25].
Urzqdzenia aerozolowe wykorzystujq do gaszenia aerozol wytwarzany pirotechnicznie o wlasciwosciach i skladzie chemicznym zblizonym do proszkow gasniczych BC. Urzqdzenia
te jednak po rozladowaniu pozostawiaja pyl, ktory nie jest obojçtny dla ludzi i otoczenia, a ich wyladowanie zwiazane jest z egzotermicznym procesem pirotechnicznym [26] [27].
Podsumowanie
W najblizszych latach mozna spodziewac siç rozwoju nowych i alternatywnych technologii gasniczych i sposobow zabezpieczen przeciwpozarowych wywolanego zmniejszeniem atrakcyjnosci urzadzen gasniczych wykorzystujacych F-gazy. Istnieja jednak pewne zastosowania, w ktorych najlepszym medium gasniczym sa wlasnie chlorowcopochodne wçglowodorow - szczegolnie w obszarach tzw. krytycznych, w ktorych zastosowanie do tej pory mialy i maja jeszcze halony. Urzadzenia gasnicze wykorzystujace F-gazy na pewno nie zostana wyparte z rynku, a przynajmniej nie z rynku europejskiego, tak szybko jak zostaly wyparte urzadzenia gasnicze wykorzystujace halony, niemniej mozna siç spodziewac relatywnego spadku liczby instalowanych wyrobow.
Przedstawione informacje z pewnoscia nie wyczerpuja zagadnienia fluorowanych gazow cieplarnianych stosowanych w ochronie przeciwpozarowej, niemniej realizuja cel upowszechnienia i przyblizenia najwazniejszych zalozen i skutkow obowiazujacego w Polsce prawodawstwa europejskiego w tym obszarze.
Literatura
1. Protokól z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporzadzony w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. (Dz. U. z 2005 r., Nr 203, poz. 1684);
2. Rozporzadzenie (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych (Dz. Urz. UE Nr L 161 z 14.6.2006);
3. Kielbasa T., Koncepcja wymagan dla stalych urzqdzeñ gasniczych gazowych, Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza, Wyd. CNBOP, Nr 04 (16)/09, s. 95-112;
4. Obwieszczenie Ministra Infrastruktury z dnia 5 lipca 2004 r. w sprawie wykazu mandatów udzielonych przez Komisjç Europejska na opracowanie europejskich norm zharmonizowanych oraz wytycznych do europejskich aprobat technicznych, wraz z zakresem przedmiotowym tych mandatów (M.P. Nr 32, poz. 57);
5. Mandate M/109 to CEN/CENELEC concerning the execution of standardization work for harmonized standards on fire alarm/detection, fixed firefighting, fire and smoke control and explosion suppression products (CONSTRUCT 96/167A);
6. PN-EN 3-7+A1:2008 Gasnice przenosne - Czçsc 7: Charakterystyki, wymagania eksploatacyjne i metody badan;
7. PN-EN 1866-1:2007 Gasnice przewozne - Czçsc 1: Charakterystyki, wykonanie i metody badan;
8. PN-EN 15004-2:2008 Stale urzadzenia gasnicze -- Urzadzenia gasnicze gazowe -Czçsc 2: Wlasciwosci fizyczne i system projektowania urzadzenia gasniczego gazowego na srodek gasniczy FK-5-1-12;
9. PN-EN 15004-3:2008 Stale urzadzenia gasnicze -- Urzadzenia gasnicze gazowe -Czçsc 3: Wlasciwosci fizyczne i system projektowania urzadzenia gasniczego gazowego na srodek gasniczy HCFC Blend A;
10. Rozporzadzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1005/2009 z dnia 16 wrzesnia 2009 r. w sprawie substancji zubozajacych warstwç ozonowa (Dz. Urz. UE Nr L 286 z 31.10.2006);
11. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubozajacych warstwç ozonowa (Dz. U. Nr 121, poz. 1263 z pozn. zm.);
12. Rozporzadzenie Komisji (WE) Nr 304/2008 z dnia 2 kwietnia 2008 r. ustanawiajace, na mocy rozporzadzenia (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady, minimalne wymagania i warunki dotyczace wzajemnego uznawania certyfikacji przedsiçbiorstw i personelu w odniesieniu do stacjonarnych systemow ochrony przeciwpozarowej i gasnic zawierajacych niektore fluorowane gazy cieplarniane (Dz. Urz. UE Nr L 92 z 3.4.2008);
13. Rozporzadzenie Komisji (WE) Nr 308/2008 z dnia 2 kwietnia 2008 r. okreslajace, zgodnie z rozporzadzeniem (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady, formç powiadamiania o programach szkolen i certyfikacji panstw czlonkowskich (Dz. Urz. UE Nr L 92 z 3.4.2008);
14. Rozporzadzenie Komisji (WE) NR 1493/2007 z dnia 17 grudnia 2007 r. okreslajace, zgodnie z rozporzadzeniem (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady, format sprawozdan, ktore maja byc skladane przez producentow, importerow i eksporterow niektorych fluorowanych gazow cieplarnianych (Dz. Urz. UE Nr L 332 z 18.12.2007);
15. Rozporzqdzenie Komisji (WE) nr 1494/2007 z dnia 17 grudnia 2007 r. okreslajqce, zgodnie z rozporzqdzeniem (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady, formç etykiet oraz dodatkowe wymogi dotyczqce etykietowania produktów i urzqdzen zawierajqcych niektóre fluorowane gazy cieplarniane (Dz. Urz. UE Nr L зз2 z 18.12.2007);
16. Rozporzqdzenie Komisji (WE) Nr 1497/2007 z dnia 18 grudnia 2007 r. ustanawiajqce zgodnie z rozporzqdzeniem (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady standardowe wymogi w zakresie kontroli szczelnosci w odniesieniu do stacjonarnych systemów ochrony przeciwpozarowej zawierajqcych niektóre fluorowane gazy cieplarniane (Dz. Urz. UE Nr L ззз z 19.12.2007);
17. Wskazówki i interpretacje Komisji Europejskiej dotyczqce niektórych problemów wynikajqcych z rozporzqdzenia (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych (wersja z dnia 4.12.2009 r.);
18. Ustawa z dnia 2 marca 2001 r. o postçpowaniu z substancjami zubozajqcymi warstwç ozonowq (Dz. U. Nr 52 poz. 5з7);
19. Zbrozek P., Prasula J., Zagrozenia dla ludzi zwiqzane z dziataniem stafych urzqdzen gasniczych (SUG) - Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza nr 2/2010, wyd. CNBOP, Józefów2010;
20. Sowa T., Systemy redukcji tlenu. analiza praktycznego wykorzystania, Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza nr 4/2008, wyd. CNBOP, Józefów 2008;
21. Kielbasa T., Systemy redukcji stezenia tlenu stosowane na potrzeby ochrony przeciwpozarowej, Ogólnopolskie Seminaria CNBOP, Józefów 14 maja 2010 r.;
22. Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. z 2010 r., Nr 109, poz. 719);
23. ISO 14520-1:2006 Gaseous fire-extinguishing systems - Physical properties and system design - Part 1: General Requirements;
24. Zbrozek P., Prasula J., Wpfyw wielkosci srednic kropli mgiy wodnej na efektywnosc tiumienia pozarów i chtodzenie, Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza nr з/2009, wyd. CNBOP, Józefów 2009;
25. Sowa T., Analiza porównawcza staiych urzqdzen gasniczych, Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza nr 1/2010, wyd. CNBOP, Józefów 2010;
26. Zbrozek P., Generatory aerozoli gasniczych wytwarzanych pirotechnicznie, Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza nr 2,з,4/2006, wyd. CNBOP, Józefów 2006;
27. Kielbasa T., Aerozole gasnicze i ich generatory, Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza nr 2/2010, wyd. CNBOP, Józefów 2010.
28. Zaiozenia do projektu ustawy o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych dostçpne na stronie Ministerstwa Srodowiska http://www.mos.gov.pl w dn. 10.12.2010.
Recenzenci:
dr inz. Jadwiga Poplawska - Jach mgr inz. Przemyslaw Kubica
