CC BY
18
st. kpt. mgr inz. Pawe! ZBROZEK bryg. mgr inz. Jerzy PRASULA
Zespol Laboratoriow Technicznego wyposazenia Strazy Pozarnej i Technicznych Zabezpieczen Przeciwpozarowych
ZAGROZENIA DLA LUDZI ZWI^ZANE Z DZIALANIEM STALYCH URZ^DZEN GASNICZYCH (SUG)
Threats to people connected with working of fixed extinguishing systems (SUG)
Streszczenie
W artykule przedstawiono skrotowo technologie gasnicze wykorzystywane powszechnie w stalych urz^dzeniach gasniczych. Omowiono wplyw prezentowanych technologii gasniczych na zachowanie si^ ludzi i oddzialywanie na organizm czlowieka. Podano sposoby minimalizowania zagrozen plyn^cych z technologii gasniczych wykorzystywanych w stalych urz^dzeniach gasniczych.
Summary
The article outlines briefly the extinguishing technologies universally applied in fixed extinguishing systems. The influence of these technologies on human behaviour and human body were described. The ways of minimizing the hazards connected with extinguishing technologies applied in fixed extinguishing systems were given.
S!owa kluczowe : stale urz^dzenia gasnicze, SUG, zagrozenia,
bezpieczenstwo, technologie gasnicze, srodki gasnicze
Key words: fixed extinguishing systems, hazards, safety, extinguishing technologies, extinguishing agents
Wst^p
Stale urz^dzenia gasnicze, pelni^c swoj^. zasadnicz^ funkcj? zwalczania pozarow, wykorzystywane s^. w dwoch celach: do ochrony zycia i/lub do ochrony mienia. Mozna tu dodatkowo wspomniec o urz^dzeniach zabezpieczaj^cych przed pozarem i urz^dzeniach oddymiaj^cych - s^ one rowniez stosowane do ochrony mienia i do ochrony zycia. Przy stosowaniu tych wszystkich urz^dzen przeciwpozarowych bezpieczenstwo ludzi ma zawsze bezwzgl?dnie najwyzszy priorytet - wyzszy niz cel, do jakiego dane urz^dzenie przeciwpozarowe zostalo zastosowane. Dla tego rodzaju urz^dzen, ktorych celem jest ochrona ludzi, priorytet ten wydaje si? byc oczywisty. Czasem jednak priorytet ten czasem moze si? wydawac dyskusyjny - szczegolnie, jesli dotyczy koniecznosci zapewnienia dodatkowych srodkow bezpieczenstwa przy relatywnie wysokich nakladach finansowych.
Podczas gaszenia uwalniany jest srodek gasniczy, ktory oddzialuje nie tylko na pozar, ale rowniez na srodowisko, w ktorym srodek ten jest uwalniany. Czasem ten wplyw moze byc bardzo destruktywny. Uszczerbku moze doznac srodowisko bezposrednie - np. zalanie wod^ gasniczy urz^dzen wrazliwych na dzialanie wody w strefie gaszenia. Szkoda moze tez dotyczyc srodowiska naturalnego - np. przedostanie si? roztworow pianotworczych do akwenow wodnych.
Projektuj^c, wykonuj^c, a pozniej eksploatuj^c urz^dzenia gasnicze wszystkie te „skutki uboczne” specyficzne dla danego rodzaju urz^dzenia
musz^ byc uwzgl?dniane, a ryzyka niekorzystnego oddzialywania -w szczegolnosci zagrozenia dla ludzi - ograniczane do minimum.
Zapewnienie bezpieczenstwa ludzi powinno byc najwazniejszym aspektem warunkuj^cym dopuszczenie do eksploatacji urz^dzenia gasnicze. Zagrozenia dla ludzi zwi^zane z dzialaniem stalych urz^dzen gasniczych opisano w artykule w odniesieniu do nast?puj^cych, powszechnie stosowanych stalych urz^dzeniach gasniczych zwanych dalej SUG:
• SUG wodnych - srodkiem gasniczym jest rozproszona woda;
• SUG pianowych - srodkiem gasniczym jest piana powstala z wodnych roztworow srodkow pianotworczych;
• SUG mglowych - srodkiem gasniczym j est rozpylona woda;
• SUG gazowych na gazy oboj?tne - srodkiem gasniczym jest gaz oboj?tny lub mieszanina gazow oboj?tnych;
• SUG gazowych na chlorowcopochodne w?glowodorow - srodkiem gasniczym s^. rozpylane i gwaltownie odparowywane skroplone chlorowcopochodne w?glowodorow;
• SUG gazowych na dwutlenek w?gla - srodkiem gasniczym jest rozpylany i gwaltownie odparowywany dwutlenek w?gla;
• SUG aerozolowych (tzw. aerozolowe generatory gasnicze) -srodkiem gasniczym jest aerozol otrzymany w wyniku spalenia odpowiednio przygotowanej mieszanki.
Omawiaj^c wplyw technologii gasniczych na bezpieczenstwo rozwazony zostanie wplyw na zachowanie si? ludzi (efekt psychologiczny) i wplyw na zdrowie (zagrozenia zdrowotne) wl^cznie z zagrozeniem zycia. Bardzo istotnym zagrozeniem bezpieczenstwa w odniesieniu do kazdego rodzaju urz^dzen gasniczych - czy to prostych hydrantow czy innych automatycznie sterowanych urz^dzen, moze byc niesprawnosc tych urz^dzen.
W takim przypadku zagrozenie jest dwojakie - po pierwsze urz^dzenie niesprawne samo w sobie moze stanowic zagrozenie dla ludzi np. niekontrolowany wyplyw srodka gasniczego na niespodziewaj^ce si? tego osoby, a po drugie w przypadku wyst^pienia pozaru oczekujemy, ze urz^dzenie skutecznie ugasi pozar umozliwiaj^c, np. ewakuacj? z wyzszych pi?ter - zawod moze okazac si? tragiczny w skutkach. Lepiej zeby urz^dzenia gasniczego nie bylo w ogole, anizeli mialoby byc niesprawne i stwarzac falszywe pozory bezpieczenstwa. Ewentualne niesprawnosci powinny byc szybko wykrywane i usuwane.
Technologie gasnicze w aspekcie bezpieczenstwa ludzi SUG wodne
SUG tryskaczowe, w uproszczeniu, dziala w ten sposob, ze pod wplywem ciepla emitowanego z pozaru p?ka ampulka lub topi si? spoiwo zamka w tryskaczu otwieraj^c wyplyw wody z przewodu cisnieniowego. Na ogol otwiera si? jeden, dwa, a sporadycznie trzy lub wi?cej tryskaczy, zraszaj^c i gasz^c powierzchnie kilkunastu, rzadziej kilkudziesi?ciu metrow kwadratowych.
Wyplywaj^ca woda z tryskaczy, woda wzgl?dnie czysta, nie stanowi zagrozenia dla ludzi chyba, ze w przestrzeni zraszania znajdzie si? urz^dzenie elektryczne pod napi?ciem. Grozi to oczywiscie porazeniem pr^dem.
Dzwi?ki alarmowe mog^. wplyn^c czasem niekorzystnie na zachowanie ludzi. Dzwon alarmowy uruchamiany razem z urz^dzeniem gasniczym moze osoby postronne nieco wystraszyc. Generalnie jednak SUG tryskaczowe nie stanowi^. prawie zadnego zagrozenia zdrowotnego ani psychologicznego dla ludzi.
SUG zraszaczowe dziala w ten sposob, ze w wyniku bodzca pozarowego zostaje uruchomiony zawor wzbudzaj^cy, ktory z kolei otwiera
przeplyw wody do zespolu dysz wodnych zwanych zraszaczami. Powierzchnia dzialania zespolu zraszaczy licz^cych kilkanascie czy kilkadziesi^t sztuk jest znacznie wi?ksza niz w przypadku zadzialania tryskaczy w SUG tryskaczowym.
SUG zraszaczowe nie stanowi^ na ogol zagrozenia zdrowotnego ani psychologicznego. Rodzaj i poziom zagrozen jest bardzo podobny do dzialania SUG tryskaczowego. Duzym dyskomfortem moze byc zmoczenie zimn^ wod^, co w przypadku SUG zraszaczowego, z uwagi na wi?ksz^. powierzchni? dzialania i szybsz^. detekcj? pozarow^, jest duzo bardziej prawdopodobne niz w przypadku SUG tryskaczowego.
Niebezpiecznym zjawiskiem moze byc „zbicie” dymu do podlogi, co powoduje zmniejszenie widocznosci na nizszych poziomach, a to z kolei moze pogorszyc warunki ewakuacji. Jednoczesnie jednak korzystnym zjawiskiem, jest „przeplukanie” zanieczyszczonego dymem powietrza, co poprawia komfort oddychania i polepsza warunki ewakuacji. Ogolnie mozna powiedziec, ze przemyslane rozmieszczenie sekcji zraszaczowych na drodze ewakuacyjnej moze i powinno poprawic bezpieczenstwo ewakuacji, mimo ze niektore warunki zwi^zane z komfortem poruszania mog^ ulec pogorszeniu np. pogorszenie widocznosci, spryskiwanie ewakuuj^cych si? osob wod^, mokra podloga.
Urzqdzenia gasnicze hydrantowe, czyli hydranty wewn?trzne, zainstalowane na nawodnionym przewodzie rurowym s^. bez w^tpienia powszechnie stosowanym urz^dzeniem przeciwpozarowym. Nie wyczerpuj^. definicji stalego urz^dzenia gasniczego, gdyz hydranty wewn?trzne wymagaj^. manualnej obslugi - nie uruchamiaj^ si? automatycznie. Jednak z uwagi na powszechnosc stosowania do zwalczania pozarow warto rowniez je omowic. Widok hydrantow wewn?trznych w obiekcie bardzo podnosi poczucie bezpieczenstwa, co jest pozytywnym wplywem psychologicznym.
Jedynym powaznym zagrozeniem ze strony tej technologii gasniczej jest mozliwosc porazenia pr^dem osoby obsluguj^cej hydrant w przypadku gaszenia urz^dzen pod napi?ciem. Dlatego stosowanie hydrantow wewn?trznych w pomieszczeniach, w ktorych wyst?puj^. urz^dzenia elektryczne wymaga rozwagi. Jesli istnieje ryzyko, ze gaszony obiekt jest pod napi?ciem i nie ma mozliwosci wczesniejszego wyl^czenia zasilania to wodny strumien gasniczy kierowany na ten obiekt powinien byc mozliwie intensywnie rozpylony - w zadnym wypadku nie moze to byc strumien zwarty. Nalezy rowniez pami?tac, aby zaj^c takie stanowisko gasnicze, kiedy odleglosc do gaszonego obiektu jest stosunkowo duza - co najmniej kilka metrow. Nie wolno dopuscic, aby osoba obsluguj^ca hydrant stala w wodzie lub miala bezposredni kontakt z elementami przewodz^cymi pr^d elektryczny (np. metalow^. barierk^). Mimo podj?cia tych srodkow nie eliminuje to w zupelnosci ryzyka porazenia pr^dem.
SUG pianowe
Generatory i wytwornice w instalacji pianowej wytwarzaj^. pian? lekk^. lub sredni^.. S3. to na ogol urz^dzenia automatyczne - bezobslugowe. Strefa gaszenia, w przypadku aktywacji takiego urz^dzenia gasniczego jest wypelniana pian^ bardzo szybko - szczegolnie w przypadku stosowania zespolu generatorow pianowych. Czlowiek przebywaj^cy w strefie gaszenia podczas pracy generatorow moze ulec uduszeniu na skutek calkowitego pokrycia pian^. Wolne od takiego zagrozenia s^. instalacje pianowe obslugowe - s^. to instalacje zwykle na pian? ci?zk^ wytwarzan^. za pomoc^ obslugiwanych przez personel pr^downic i dzialek wodno-pianowych. W obiektach, w ktorych zainstalowane s^. urz^dzenia do automatycznego wypelniania pian^ gasniczy (szczegolnie lekk^) - np. w hangarach lotniczych
- s^. wdrozone specjalne srodki bezpieczenstwa, w tym sygnalizacja ostrzegawcza, minimalizuj^ce to zagrozenie.
Wodne roztwory srodkow pianotworczych nie stanowi^. istotnego
zagrozenia dla ludzi - po kontakcie ze skor^ moze czasem nast^pic
podraznienie. Bardziej niebezpieczne s^ koncentraty srodkow
pianotworczych - ciecze te, jak i ich opary, mog^. byc silnie drazni^ce.
SUG mglowe
Srodkiem gasniczym jest rozpylona woda - cz?sto do kropli
o sredniej srednicy ponizej 200 ^m. Rozpylona woda nie stanowi zadnego zagrozenia dla osob wystawionych na jej oddzialywanie pod warunkiem, ze woda ta nie jest zanieczyszczona biologicznie ani chemicznie. Wdychanie powietrza z rozpylona mgl^. wodn^. nie stanowi dla zdrowych osob zadnego zagrozenia. Z uwagi na dzialanie psychologiczne, uruchomione SUG mglowe moze wystraszyc osob? postronn^ i spowodowac dyskomfort zmoczenia zimn^ wod^. przy dluzszym przebywaniu w strefie gasniczej.
W przypadku gaszenia pozaru SUG mglowym rozpylona woda zbija dym do podlogi powoduj^c tym samym zmniejszenie widocznosci na nizszym poziomie w pomieszczeniu - podobnie jak urz^dzenia zraszaczowe. Jednoczesnie nast?puje „wyplukiwanie” dymu z powietrza poprzez
wychwytywanie cz^stek dymu przez kropelki mgly wodnej. Obniza si? rowniez temperatura w strefie gaszenia. SUG mglowe podczas dzialania nieco ograniczaj^ widocznosc, ale w ogolnej ocenie poprawiaj^. warunki ewakuacji poprzez obnizenie temperatury i wychwytywanie cz^stek dymu w strefie gaszenia.
SUG gazowe na gazy obojgtne
Dzialanie gasnicze SUG gazowego polega ma podaniu do strefy gaszenia, w czasie na ogol do 1 min, odpowiedniej ilosci gazow oboj?tnych lub ich mieszanin: argonu, azotu i wyst?puj^cego tylko w mieszaninie gazow dwutlenku w?gla. Ze strony tej technologii gasniczej najwi?kszym zagrozeniem dla ludzi jest mozliwosc uduszenia na skutek zbyt duzego spadku st?zenia tlenu. Osi^gni?cie st?zenia gazow oboj?tnych na poziomie 43 % powoduje obnizenie st?zenia tlenu do wartosci 12 %. Wartosc st?zenia 43 % w odniesieniu do gazow oboj?tnych jest najwyzszym stqzeniem, przy ktorym nie stwierdza siq ujemnego wplywu na organizm zdrowego czlowieka. Nosi ona w literaturze branzowej nazw? NOAEL5 (No Observable Adverse Effects Level). Dalsze podniesienie st?zenia gazow oboj?tnych do wartosci 52% powoduje obnizenie st?zenia tlenu do niebezpiecznej granicy 10 %. Wartosc st?zenia 52 % w odniesieniu do gazow oboj?tnych jest najnizszym stqzeniem, przy ktorym zostal stwierdzony ujemny wplyw na organizm czlowieka i nosi nazw? LOAEL5 (Lowest Observed Adverse Effects Level). Jesli przewidywane st?zenie gazu oboj?tnego przekracza NOAEL, powinna istniec mozliwosc zmiany trybu uruchamiania urz^dzenia gasniczego z automatycznego na r?czny. Bardziej rygorystyczne obostrzenia s^. wymagane w przypadku przekroczenia wartosci LOAEL - w tym przypadku wymaga si?, aby istniala mozliwosc calkowitego zablokowania urz^dzenia gasniczego. Z tych srodkow bezpieczenstwa korzysta si? w przypadku koniecznosci wejscia osob do strefy gaszenia.
Niewielka domieszka dwutlenku w?gla do gazow oboj?tnych powoduj^ca po rozladowaniu mieszaniny st?zenie dwutlenku w?gla w pomieszczeniu na poziomie ok. 2-3% ma bardzo korzystny fizjologicznie wplyw. Dwutlenek w?gla w takim st?zeniu pobudza fizjologicznie organizm czlowieka do intensywniejszej wentylacji pluc. Jest to na ogol korzystny
i bardzo poz^dany efekt, gdyz umozliwia dobre funkcjonowanie organizmu czlowieka przy niskim st?zeniu tlenu. Mozna wywnioskowac, ze efekt ten ogolnie bardzo pozytywny, moze byc czasami niekorzystny, gdy atmosfera zanieczyszczona jest dymem - wowczas bardziej intensywna wentylacja pluc moze przyczynic si? do szybszego zatrucia dymem.
Duzy halas towarzysz^cy wyladowaniu moze wystraszyc i zdezorientowac osob? postronn^. Poza tym silne turbulencje powietrza podczas wyladowania powoduje porywanie lekkich przedmiotow - np. nie umocowane plyty w sufitach podwieszanych - co moze grozic obrazeniami osob przebywaj^cych w strefie gaszenia.
Wskutek wzrostu cisnienia w pomieszczeniu w chwili wyladowania mog^. wyst^pic trudnosci z otwarciem drzwi w przypadku niewlasciwego ich doboru tj. otwieranych si? do wewn^trz. Efekt ten moze spowodowac duzy dyskomfort psychiczny dla osoby ewakuuj^cej si? ze strefy gaszenia. Strona: 9
Drzwi w pomieszczeniach zabezpieczonych SUG gazowym powinny otwierac si? na zewn^trz, co wynika z norm projektowych np. PN EN 15004. Dodatkowo wskazane jest, aby drzwi spelnialy warunek otwarcia od wewn^trz mimo ich zaryglowania, czy zamkni?cia na klucz od zewn^trz -jest to zalecenie wchodz^ce w obszar kontroli dost?pu i w uzasadnionych przypadkach moze byc nie respektowane.
SUG gazowe na chlorowcopochodne wgglowodorow
Dzialanie gasnicze SUG gazowego na chlorowcopochodne w?glowodorow polega ma podaniu do strefy gaszenia i rozpyleniu w czasie nie przekraczaj^cym 10 s syntetycznych gazow b?d^cych nast?pcami halonow. Wymog bardzo krotkiego czasu podawania tego rodzaju srodkow gasniczych podyktowany jest tym, ze pod wplywem dzialania wysokiej
temperatury, przy przedluzonym wyladowaniu, ulegaj^. one rozkladowi, w trakcie ktorego wydziela si? fluorowodor (HF) - bardzo toksyczny gaz. Szybkie wyladowanie chlorowcopochodnych w?glowodorow powoduje gwaltowne chlodzenie przestrzeni spalania, co minimalizuje efekt rozkladu termicznego. Gasz^c za pomoc^ chlorowcopochodnych w?glowodorow pozary rozwini?te nalezy pami?tac o mozliwosci wydzielenia silnie toksycznego i korozyjnego produktu termicznego rozpadu, jakim jest fluorowodor.
Przekroczenie bezpiecznych st?zen chlorowcopochodnych w?glowodorow (LOAEL) powoduje najcz?sciej zaburzenia pracy serca. Nasilenie tych objawow zalezy oczywiscie od rodzaju zamiennika halonu, wartosci st?zenia i czasowej dlugosci oddzialywania na organizm czlowieka, jak rowniez indywidualnej odpornosci organizmu na dzialanie tych srodkow. Niektore chlorowcopochodne w?glowodorow charakteryzuj^. si? stosunkowo bezpiecznymi relacjami st?zen gasniczych czy projektowych w odniesieniu do LOAEL. Najcz?sciej jednak projektowane st?zenia chlorowcopochodnych w?glowodorow w SUG s^. bliskie bezpiecznym granicom szkodliwosci lub czasem je przekraczaj^. W odniesieniu do SUG wymagania dotycz^ce zapewnienia bezpieczenstwa na chlorowcopochodne w?glowodorow s^. analogiczne jak dla SUG na gazy oboj?tne. Dodatkowym zagrozeniem jest zamglenie towarzysz^ce wyladowaniu chlorowcopochodne w?glowodorow, ktore moze utrudnic ewakuacj?.
SUG gazowe na dwutlenek wggla
Dzialanie gasnicze SUG gazowego na dwutlenek w?gla polega ma podaniu do strefy gaszenia gwaltownie odparowuj^cego dwutlenku w?gla. Dwutlenek w?gla moze byc podawany:
• do calej obj?tosci pomieszczenia - jest to tzw. gaszenie przez calkowite wypelnienie;
• na chroniony obiekt w pomieszczeniu - jest to tzw. gaszenie miejscowe (powierzchniowe i obj?tosciowe).
Najwi?kszym zagrozeniem ze strony CO2 dla czlowieka jest jego toksyczne dzialanie. Skuteczne pod wzgl?dem gasniczym st?zenia projektowe dla CO2 zaczynaj^. si? od wartosci 34%, natomiast z uwagi na bezpieczenstwo parametr st?zenia granicznego okreslany jako najwyzsze dopuszczalne stqzenie chwilowe wynosi 27000 mg/m3 (okolo 1,5% obj.).[9] NDSCH jest wartosci^ sredni^. dla 15-minutowej probki czyli opart^ o nieco zawyzone kryteria. Bardziej adekwatne byloby tu najwyzsze dopuszczalne stqzenie pulapowe (NDSP) czyli takie, ktore w zadnym momencie nie moze byc przekroczone.
Szkodliwe efekty przy krotkotrwalym oddzialywaniu CO2 na organizm czlowieka s^. widoczne po przekroczeniu 6%, po przekroczeniu 10% - wi?kszosc osob traci przytomnosc w krotkim okresie czasu, a przekroczenie 17% grozi smierci^ w ci^gu 1 minuty [8].
Zatrucie dwutlenkiem w?gla moze nast^pic: w zwi^zku
z wyladowaniem tego srodka do pomieszczenia, w ktorym mog^. znajdowac si? ludzie lub wskutek wejscia do pomieszczenia, do ktorego wczesniej wyladowano CO2 lub wskutek rozszczelnienia zbiornika, w ktorym przechowywany jest CO2. Dwutlenek w?gla jest to gaz 1,5 razy ci?zszy od powietrza i bezwonny. W przypadku rozszczelnienia instalacji gaz ten ma tendencj? do wypelniania zagl?bien w podlozu. Wejscie czlowieka do zagl?bienia wypelnionego przez CO2 moze byc bardzo niebezpieczne. Aby moc szybko i bezpiecznie wykryc ten gaz nalezy stosowac nawaniacze czyli odpowiednie substancje zapachowe dodawane do skladowanego
w zbiornikach dwutlenku w?gla. Zastosowanie si? do tego wymogu zalezy od przyj?tej normy projektowej i wymagan klienta.
Kolejnym zagrozeniem ze strony tej technologii gasniczej jest szok termiczny prowadz^cy nawet do odmrozen. Na takie niebezpieczenstwo jest narazona osoba b?d^ca w chwili wyladowania CO2 pod dysz^, w szczegolnosci dysz^. kierunkow^.. Dysze rozproszeniowe, czyli takie, ktore stosuje si? do gaszenia, przez calkowite wypelnienie powoduje mniej dotkliwe efekty niz dysze kierunkowe stosowane do gaszenia miejscowego. Jest to uzasadnione tym, ze strumien ukierunkowany, jaki jest wymagany przy gaszeniu miejscowym, ma duzo wi?ksz^. energi? kinetyczn^. i powoduje znacznie silniejszy szok termiczny. Najbardziej wrazliwe na dzialanie CO2 s^. oczy, gdyz oprocz kriogenicznego dzialania na odkrytych cz?sciach ciala, tworzy si? podczas wyladowania intensywny nadmuch z dyszy mog^cy powodowac uszkodzenia fizycznie.
Dodatkowymi negatywnymi efektami towarzysz^cymi tej technologii gasniczej s^.: chwilowy wzrost cisnienia, halas towarzysz^cy wyladowaniu (podobnie jak w przypadku SUG na gazy oboj?tne i chlorowcopochodne w?glowodorow) oraz chwilowe zamglenie - szczegolnie widoczne w pomieszczeniach wilgotnych. W przypadku obj?cia pozarem strefy, w ktorej znajduj^ si? butle wypelnione dowolnym gazem gasniczym -skroplonym lub spr?zonym - moze dojsc do rozerwania butli. Aby temu zapobiec wymaga si? obligatoryjnie, aby butle byly skladowane w miejscach, w ktorych oddzialywanie pozaru jest zminimalizowane. Drugim obligatoryjnym wymaganiem jest koniecznosc stosowania zaworow bezpieczenstwa. Ponadto zbiorniki cisnieniowe w Polsce podlegaj^. dosc rygorystycznym regulacjom prawnym, w tym musz^ spelniac wymog zgodnosci z dyrektywami cisnieniowymi PED5 (97/23/EC) i/lub TPED6 (99/36/EC). Wymaganie to dotyczy wszystkich SUG, w ktorych
wykorzystywane s^ zbiorniki cisnieniowe, czyli SUG gazowych i niektorych SUG mglowych. Z uwagi na niebezpieczenstwo wzrostu cisnienia wraz ze wzrostem temperatury, nie wolno przekraczac temperatur skladowania poza zakres deklarowany przez producenta SUG gazowego. Jest to szczegolnie istotne w przypadku gazow skroplonych, gdyz do temperatury okreslanej jako bezpieczna wyst?puje w zbiorniku poduszka gazowa dzi?ki czemu przyrost cisnienia jest stosunkowo lagodny. Po przekroczeniu temperatury bezpiecznej poduszka gazowa zanika, a cala obj?tosc butli wypelniana jest ciecz^ i dalszy wzrost temperatury prowadzi do gwaltownego wzrostu cisnienia groz^cego rozerwaniem.
W odniesieniu do SUG gazowych na dwutlenek w?gla powinny byc rygorystycznie wymagane srodki techniczne zapobiegaj^ce wyladowaniu do strefy, w ktorej mog3 znajdowac si? ludzie.
SUG aerozolowe (tzw. pirotechniczne aerozolowe generatory gasnicze)
Dzialanie gasnicze aerozolowych generatorow gasniczych polega na spalaniu odpowiednio dobranej mieszanki, w wyniku czego powstaj^ lotne produkty spalania o wlasciwosciach gasniczych. Produkty te wyrzucane s^ z generatora aerozolu w strumieniu w postaci bialego g?stego „dymu”. „Dym” ten nazwano aerozolem gasniczym. W sklad mieszanki wykorzystywanej do spalania w generatorach gasniczych wchodz^ sole metali alkalicznych - najcz?sciej s^ to w?glany i azotany potasu (w udziale okolo 80%) oraz lepiszcza, zywice (polimerowe, epoksydowe, fenolowo-formaldehydowe) i wlokno szklane stanowi3.ce w sumie pozostale 20 %. Skladniki s^ tak dobierane, aby powstaly aerozol byl skutecznym srodkiem gasniczym, a jednoczesnie lotne produkty spalania mieszanki aerozolotworczej byly jak najmniej toksyczne.
Z uwagi na toksyczne wlasciwosci aerozolow, nalezy unikac ich wdychania, a do usuwania pylow osiadlych po wyladowanym generatorze stosowac odpowiedni sprz?t zabezpieczaj^cy drogi oddechowe i skor?. Producenci aerozolowych generatorow gasniczych deklarujc, podpieraj^c si? stosownymi wynikami badan, ze aerozole sc nieszkodliwe. I jest to na ogol prawda, o ile kontakt z aerozolem jest rzeczywisci krotki, to jest taki jaki moze zajsc podczas wyladowania generatora i ewakuacji - rz?du kilku minut. Stopien faktycznego zagrozenia toksycznymi wlasciwosciami aerozoli zalezy z jednej strony od skladu mieszanki aerozolotworczej, a z drugiej strony zalezy od czasu i drog oddzialywania aerozolu na czlowieka.
Aerozolowe generatory gasnicze podczas dzialania wytwarzajc strumien aerozolu o gradiencie temperatury malej^cym w kierunku wyrzutu aerozolu. Na podstawie przeprowadzonych w CNBOP badan generatorow aerozolu kilku producentow stwierdzono, ze w odleglosci 3 cm od generatora temperatura moze dochodzic do 800 OC, a w odleglosci 100 cm temperatura niejednokrotnie przekraczala 200 OC. Znalezienie si? w bliskiej odleglosci od generatora, w jego strumieniu grozi poparzeniem. Szczegolnie niebezpieczne jest bezposrednie oddzialywanie gor^cego strumienia aerozolu na oczy. Kolejnym niebezpieczenstwem zwi^zanym z t3 technologic gasnicz^ jest utrata widocznosci i w konsekwencji utrata orientacji przestrzennej oraz wystraszenie si? efektami „dymienia” generatorow z mozliwosci^ wybuchu paniki wl^cznie.
W odniesieniu do SUG aerozolowych zaleca si?, aby byly wymagane srodki techniczne zapobiegaj^ce wyladowaniu do strefy, w ktorej mogc znajdowac si? ludzie - szczegolnie jest to istotne, jesli strefa gaszenia jest stosunkowo duza.
Wnioski
Najwi?kszym niebezpieczenstwem, jakie stwarzajc technologie gasnicze stosowane w stalych urz^dzeniach gasniczych jest ich nieznajomosc. Brak podstawowych wiadomosci z zakresu dzialania stalych urz^dzen gasniczych i wykorzystywanych tam technologii moze miec tragiczne konsekwencje. Wiedz^c jak urz^dzenie dziala i co grozi osobom przebywaj^cym w ich zasi?gu mozemy podejmowac racjonalne decyzje minimalizuj^c ewentualne zagrozenia.
Innym rownie duzym niebezpieczenstwem jest dla osob przebywaj^cych w obiekcie (wyposazonym w SUG) nieznajomosc ogolnej procedury organizacji akcji gasniczej. Zaznajamiaj^c si? z rozmieszczeniem drog ewakuacyjnych, sygnalami alarmowymi i innymi tego typu zaleceniami oraz stosuj^c si? do tych zalecen mozemy znacznie podniesc swoje bezpieczenstwo. Podstawowe informacje dotycz^ce post?powania w sytuacjach krytycznych powinny byc umieszczone na tablicach rozmieszczonych w pomieszczeniach i wejsciach do pomieszczen chronionych przez SUG. Zaleceniem dla instalatorow1 SUG jest zastosowanie odpowiednich srodkow technicznych zapobiegaj^cych uruchomieniu urz^dzenia gasniczego z niebezpiecznym srodkiem gasniczym w przypadku, gdy wewn^trz strefy gasniczej mogc znajdowac si? ludzie. Waznym zadaniem instalatora jest prowadzanie odpowiednich szkolen dla personelu. Wspolnym zadaniem dla instalatora urz^dzenia gasniczego i administratora obiektu, na ktorym to urz^dzenie funkcjonuje jest zastosowanie odpowiednich srodkow technicznych i organizacyjnych zapobiegaj^cych wejsciu do strefy gaszenia osob postronnych. Realizowane
1 Instalator rozumiany jako podmiot odpowiedzialny za jakosc zainstalowanego urz^dzenia gasniczego przy projektowaniu, montazu i eksploatacji.
jest to m.in. przez rozmieszczenie odpowiednich tabliczek informacyjnych, ostrzegawczych, instrukcji obslugi, sygnalizacj? swietln^ i akustyczn^. Zaleceniem dla administratorow obiektow jest pomoc w skutecznej realizacji zadan stawianych w tym zakresie instalatorom SUG oraz nadzor nad ich realizacjc.
W dalszej kolejnosci zaleceniem dla personelu jest przyswojenie i przecwiczenie procedur post?powania na wypadek pozaru i zwi^zanego z pozarem zadzialania SUG. Idealem bylyby okresowe cwiczenia na obiekcie z udzialem jednostki strazy pozarnej.
Literatura
1. Fire Protection Handbook - NFPA 2008 - Twentieth Edition;
2. Cortina, T. A., - Water Mist Fire Suppression System Health Hazard Evaluation: Response to Questions Posed by the US Environmental Protection Agency, Halon Alternatives Research Corporation, Washington, DC, August 1995;
3. Halon Alternatives - A report on fire extinguishing performance characteristics of some gaseous alternatives to Halon 1301 - LPR6: July 1996 - Loss Prevention Council
4. Wilczkowski S.- Srodki gasnicze - Szkola Aspirantow Panstwowej Strazy Pozarnej w Krakowie - Krakow 1999;
5. PN-EN 15004-1:2008 Stale urz^dzenia gasnicze. Urz^dzenia gasnicze gazowe. Cz?sc 1: Ogolne wymagania dotycz^ce projektowania
i instalowania;
6. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 maja 1997 r. w sprawie zblizenia ustawodawstw panstw czlonkowskich
dotycz^cych urz^dzen cisnieniowych (Dz. Urz. WE L 181 z 09.07.1997);
7. Dyrektywa Rady z dnia 29 kwietnia 1999 r. w sprawie transportowych urz^dzen cisnieniowych (Dz. Urz. WE L 138 z 1.06.1999).
8. http://www.epa.gov/ozone/snap/fire/co2/co2report.html z 06.10.2010
9. Rozporz^dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1989 r. w sprawie najwyzszych dopuszczalnych st?zen i nat?zen czynnikow szkodliwych dla zdrowia w srodowisku pracy. (Dz. U. z 1995 r. nr 69 poz. 351)
