Научная статья на тему 'ТЕЛЕСЕРИАЛ ХОДИСАСИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ'

ТЕЛЕСЕРИАЛ ХОДИСАСИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
49
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сценарий / съёмка / драматургия / монтаж / оператор / режиссёр / жанрқ / портрет / камера / павильон

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Феруза Хожимуродовна Файзиева

Мақолада телевизион сериал ходисасининг табиати, унинг телевидение муҳитида юзага келишига сабаб бўлган омиллар, драматургияси ва режиссёрлик изланишлари борасида фикр юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТЕЛЕСЕРИАЛ ХОДИСАСИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ»

ТЕЛЕСЕРИАЛ ХОДИСАСИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ

Феруза Хожимуродовна Файзиева kaf-tvrej @mail .ru Узбекистан давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: Маколада телевизион сериал ходисасининг табиати, унинг телевидение мухитида юзага келишига сабаб булган омиллар, драматургияси ва режиссёрлик изланишлари борасида фикр юритилади.

Калит сузлар: сценарий, съёмка, драматургия, монтаж, оператор, режиссёр, жанрк, портрет, камера, павильон

EVOLUTION OF TELESERIAL EVENT

Feruza Khojimurodovna Fayzieva kaf-tvrej @mail .ru Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: The article examines the nature of the television series and analyzes the films shot in this form. The role and significance of art elements in it are discussed.

Keywords: script, filming, dramaturgy, editing, cameraman, director, chronicle, portrait, camera, pavilion,

Кинематографиянинг давоми сифатида вужудга келган телевидение узининг табиати туфайли кинематографияда янги тур ва йуналишларнинг юзага келиши ва ривожига улкан хисса кушди. Кино санъати узининг тараккиёт йулини илдам босиб утаркан, у ривожланиш боскичларида узининг тор доирасидан чика бошлаб, ижодий имкониятларини кенгайтира бошлади ва бир ёки икки сериялик фильмлар билан чегараланаётган кино санъати телевидение мухитини инобатга олган холда узлуксиз, давомли фильмлар йигиндисини ярата бошлади.

Телесериал сузи аслида инглизча serial сузидан олинган булиб у дастурлар кетма- кетлиги - деган маънони англатади Унинг телевизион ва радио турлари мавжуд ва хар бири алохида, бир бирига уланган эпизодлар кетма -кетлигидан иборат. Телесериал бадиий ёки хужжатли булиши мумкин ва унда маълум бир гоя асосида муаллифлар гурухи ишлайди. Бу медиамахсулот телевидение оркали намойиш этишга мулжалланган.

Дастлабки яратилган сериаллардан бири Арсен Лупин ва Шерлок Холмс фильми (1910, беш кисм) булган. Фильм сериялари ХХ асрнинг биринчи ярмида АКЩда машхур булган. Илк овозсиз сериаллар эса катталар аудиториясига

мулжалланиб, чукур мураккаб сюжетлар билан ажралиб турарди ва ундаги асосий роллар купинча аёллар ижро этарди.

Кинога овознинг кириб келиши туфайли куп нарса узгарди - яъни киммат ускуналар имкониятларни тежашга булган мажбурият юзага келди. Лекин шунга карамай сериалларнинг савияси орта бошлади. Эндиликда уларнинг аудитлрияси кенгайиб дастурларнинг шанба кунги кисмини ташкил этувчи болалар ва усмирлар учун фильм ва мультфильмлар яратила бошлади.

Бадиий жихатдан сифатли сериалларни киска метражли фильмлар каби томоша килиш мумкин

Сериялилик жахон кино санъати учун кенг имкониятлар яратаркан, буни нафакат бадиий фильм балки анимацион, хужжатли фильмлар яратилишида хам бундан фойдаланила бошланди. Жумладан Уольт Дисней компанияси яратган "Том ва Жерри", ёки бугунги кунда телеэкранларни забт этаётган Жак Ив Кусто тадкикотларига асосланган илмий оммабоп фильмлар бунга мисол булиши мумкин. Статсистик маълумотларга кура телесериаллар уй бекалари ва нафакадаги кекса кишиларнинг маънавий эхтиёжи учун хизмат килса, уни яратувчилари ва эфирга узатувчилари учун эса моддий манфаатдорлик имкониятини яратади. Сериалда купгина характерли эпизодларнинг мавжудлиги, киска ва сикик диалоглар ва юкори сифатли тасвирга эга булиши талаб этилади. Шунингдек сериаллар томошабинда у ёги нима буларкин кабилидаги ингрига фикр уйготиши билан кизикарлидир. Айнан шу жихати туфайли телеканалларда оммавий томошбинлар аудиторияси эътиборини ушлаб тура олишини вакт исботлади. Масалан, уй бекалари ва кекса ёшдагилар куннинг маълум белгиланган вактини телевизор томоша килиш учун белгиласа, телевидение узининг коммуникацион функциясидан фойдаланган холда уша вактни телесериал билан тулдиради Хдкикатан хам севимли булиб колган сериал намойиш этилаётган телеканалда томошабиннинг сони купайишини утказилган социологик тадкикотлар оркали билиш кийин эмас. Колаверса томошабин сериал туфайли канални куриш учун тупланган пайтда реклама роликларини жойлаштириш медиаканалнинг иктисодиётига сезиларли даражада таъсир курсатади Бу махсулотларини таргиб килиш истагидаги корчалонларга кулайлик, телевидениега реклама ортидан моддий манфаатдорлик учун шароит яратилади.

Кино ва телевидение санъати тараккиётга юз тутаркан, у хамиша янгиликка интилади. Ривожланган хориж мамлакатларининг тажрибалари кенг таркаларкан мамлакатимизга хам телесериалнинг намуналари кириб кела бошлади.

Телесериаллар тараккиётига назар ташларканмиз унинг дастлабки унсурлари радио эшиттиришларда булиб, кейинчалик бу ходиса кино ва телевидение махсулотларида уз аксини топа бошлади. Телевидениеда

сериялилик унинг муъжаз сахнасида хар куни бир вактда актёрларнинг жонли ижросидаги сахна куриниши-телеспектакль шаклида эфирга узатилиш тажрибаси билан бошланди. Шу уринда 1967 йилда адабий-драматик курсатувлар редакциясида режиссёр С.Аноркулов туркман ёзувчиси Х.Диряевнинг "Кисмат" романи асосида яратган телепостановкаси мисолида куриш мумкин. Асардаги вокеалар уч кисмдан иборат булиб, хар бири 30 дакикалик инсценировка шаклида телевидение оркали уч кун мобайнида намойиш этилган. "Кишининг эътиборини тортадиган жойи шуки, телетомошабинларнинг аксарияти телетеатрлардаги образлар оркали лавхаларида курсатилаётган муаммоларни уларнинг асли билан романдаги ифодасини, колаверса хаётнинг узи билан киёслаб фикр юритмокдалар" [3.6. 36.]. 1968 йилда У.Умарбековнинг "Одам булиш кийин" (реж.М.Махкамов) ва 1982 йилда У.Хошимовнинг "Бахор кайтмайди" (реж. М.Мирзаахмедов) асарлари асосида телеспектакллар юзага келди. "Томошабин туйгуларининг образ талкини билан табиий богланиши телеспектаклнинг эмоционал кувватини оширган". [3.15.36.]

Бу тажрибалар телевидениеда купсериялик асарлар яратилиши учун асос ва имконият борлигини исботлади. Асардаги вокеаларнинг хаммасини телевидениенинг бир кунлик дастурида намойиш килиш хам мумкин эди. Лекин томошабинларни телевизор дастурига эътиборини купрок тортиш максадида уни бир неча кисмда намойиш килинган.

Техника тараккиёти ва бадиият уйгунлигида у телефильм ва видеофильм шаклидаги куринишга хам эга булди. Бунга миллий кино ва теелсанъатимиз хазинасида сакланадиган "Кукон вокеаси", "Баланд тоглар остидаги учрашув", "Асов дарёнинг тизгинланиши", "Оловли йуллар" каби катор купсерияли телевизион бадиий фильмлар хамда "Алишер Навоий", "Улугбек хазинаси", "Кун ва тун", "Диёнат", "Гирдоб" ва яна бошка видеофильмларни эслаш уринли. Бу кино ва телевизион махсулотлар хам сериялиликнинг илк нишона ва намуналари булиб бугунги кундаги оммабоп томоша турига айланган телесериалларга замин яратди.

Театр санъати минг йиллардан бери, кино санъати юз йиллардан бери ярата олмаган санъат асарини факат телевидение эплади.

Телесериаллардаги асосан драматик вокеаларнинг ривожи томошабинларнинг хаётига якинрок булиб улар бир-бирига узвий богланади. Вокеалардаги драматургик жараёнлар туфайли томошабин телесериалнинг дуч келган жойидан, эпизоддидан курса хам унинг вокеаларига сингиб кетиши мумкин. Утказилган илмий тадкикотларда таъкидлашича, юкори бадиий жихатдан мукаммал сериалларни томоша килиш эмоционал интеллектни ошираркан.

Телевизион фильмнинг хажми ортгани боис уни томошабиннинг катта экранда кура олиш имконияти хам камаяди. Куп кисмли томошанинг хар бир сериясида маълум бир вокеа баён этилади ва якуни кейинги сериялар давомида берилиб, янги вокеа бошланади. Сериялилик худди шу зайлда давом этиб, ой, керак булса йил буйи намойиш этилади. Телевизион сериалнинг кичик экранда намойиш этилишининг яна бир ахамияти шундаки, бунда асар гояси, маъно мазмуни ва ижодий гурух максади томошабинга туларок етиб боради. Масалан, катта бир бадиий асар асосида фильм яратилса ундаги айрим эпизодларни кискартиришга тугри келади, натижада асарнинг хал килувчи эпизодларда узилиш юзага келиб томошабинга етиб бориш имконияти камаяди. Режиссёр "маъкул" деб билган уринларгина экран юзини куради. Маълум бир асарни тулик метражли фильм шаклида томошабинга етказиш режиссёрдан юксак махорат талаб этади. Чунки асарнинг кульминацион нукталарини топиб, уларни бир- бирига мантикан боглай олишга махорат эвазига эришилади. Бу хусусият телевидениенинг барча тармоклари каби телесериал яратувчиларга тегишли булиши лозим. Аммо телевизион сериаллар яратилишида иш услуби аник ташкиллаштирилган режа асосига курилади.

Телесериаллар хозирда замонавий кишининг хаётидан мустахкам урин эгаллаган. Узбек телеэкранларини дастлаб Мексика, Блазилия, Лотин Америкаси телесериаллари эгаллади. Бу билан томошабинлар хориж кино ижодкорларининг иши билан танишиш баробарида уларнинг маиший турмуш тарзи, урф-одатлари, маданияти, кадрияти, табиати, мамлакат ахолисининг оилавий шароити, ота-оналар ва фарзандлар уртасидаги муомала ва муносабатлар билан танишиш имкониятига эга эдилар. Лекин хар бир телесериалнинг замирига уша яратилган давлат мафкураси ва гояси сингдирилган эди. Мухлислар сериаллар томошасига берилиб кетганидан хатто уларга таклид килиша бошлади. Буни сезган ижодкорлар миллий телесериал яратиш масаласини кун тартибига куйди.

Ахолининг таълим ва маданий даражасини ошириш, миллий анъаналарни тарихий ва маънавий меросни саклаб колиш, фукаролар онгида демократик кадриятларни шакллантириш, ёшларни ва усиб келаётган авлодни ватанпарварлик, Ватанга мухаббат ва умуминсоний кадриятларга хурмат-эхтиром рухида тарбиялаш максадида 2006 йилнинг 12 июнида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Миллий сериал" комплекс-ижодий ишлаб чикариш дастури тугрисидаги" Карори ва бу жанрга хос булган кинотелемахсулотлар намуналари сафининг кенгайганидан хам эътиборнинг канчалигини билиш мумкин. Бу борада килинаётган ишлар кулами сон билан эмас, бадиий савия, мазмун билан ахамиятлидир.

Сериаллар борасида тухталар эканмиз томошабин куп серияли фильмларп якунида уйга толади, вокеалар занжири куз олдидан бирма -бир утади. Актёрлар

ижросига узича бахо беради. Уларни ижобий ва салбий жихатларини ажратади. Кахрамонларнинг бирига ачинишса, бошкасининг хатоларини такрорламасликка харакат килади. Лекин бу санъат асарларини ишлаш жуда мураккаб булиб уни яратишда томошабинга ишонарли ва таъсирли етиб бориб, нодир фильмлардан каторидан жой олиб, кишиларнинг севимли фильмларига айланиб колиши учун ижодкорлардан катта мехнат ва изланувчанлик талаб килинади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Е.Габрилович. "Кино и литература" Москва 1965 йил

2. Х.Абдусаматов. "Драма назарияси" Тошкент. Фан. 2000 й. 138 бет

3. Абулкасимова Х. Кино санъати асослари. - Т: Изд."Узбек миллий энциклопедияси", 2009. - 157c.

4. Тарковский А. Лекция по кино режиссуры. - Ленинград, 1989. - 119 c.

5. Jason J. Tomaric. "Behind the screen. Director's Craft (master the art of directing actors & the camera) - USA, San Bernardino C.A. 2016, p—94

6. Узбек киносиенарийлари туплами, Т., 1958 . 224 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.