Научная статья на тему 'ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМДА КАШТАЧИЛИК САНЪАТИ ТАРИХИ'

ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМДА КАШТАЧИЛИК САНЪАТИ ТАРИХИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
625
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
санъат / кашта / каштачилик / зардўзлик / безак / миллий хунармандчилик / тикувчилик / ипак / зар ип / сўзана. / art / embroidery / goldsmithing / decoration / national crafts / needlework / silk / gold thread / sozana.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — G. Mamajonova

Ушбу мақолада каштачилик ва унинг тарихи, уни ривожлантириш, миллий каштачиликни ўргатиш фаолиятини жорий этиш ва ушбу фаолиятни қўллаш жараѐнини ўрганишни мақсад қилган. Мақолада каштачилик санъати услуб ва намуналари ҳамда унинг шаклланишига оид турли ѐндашувлар илмий асослаб берилган. Шу билан бирга каштачиликдаги безак намуналари, тикиладиган буюм турлари ҳақида баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORY OF EMBROIDERY ART IN TECHNOLOGICAL EDUCATION

This article aims to study the process of embroidery and its history, its development, the introduction of national embroidery training activities. In the article, the styles and examples of embroidery art and various approaches ti its formation are scientifically justified. At the same time, exampls of embroidery decorations and types of sewn items are described

Текст научной работы на тему «ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМДА КАШТАЧИЛИК САНЪАТИ ТАРИХИ»

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМДА КАШТАЧИЛИК САНЪАТИ ТАРИХИ Мамажонова Гулузро Абдурашидовна

АндДУ Педагогика институти Информатика ва аник фанлар кафедраси катта укитувчиси

https://doi.org/10.5281/zenodo.7158809

Аннотация. Ушбу мацолада каштачилик ва унинг тарихи, уни ривожлантириш, миллий каштачиликни ургатиш фаолиятини жорий этиш ва ушбу фаолиятни цуллаш жараёнини урганишни мацсад цилган. Мацолада каштачилик санъати услуб ва намуналари %амда унинг шаклланишига оид турли ёндашувлар илмий асослаб берилган. Шу билан бирга каштачиликдаги безак намуналари, тикиладиган буюм турлари %ацида баён этилган.

Калит сузлар: санъат, кашта, каштачилик, зардузлик, безак, миллий хунармандчилик, тикувчилик, ипак, зар ип, сузана.

ИСТОРИЯ ИСКУССТВА ВЫШИВКИ В ТЕХНОЛОГИЧЕСКОМ ОБРАЗОВАНИИ

Аннотация. Данная статья направлена на изучение процесса вышивки и ее истории, ее развития, внедрения национальной учебной деятельности по вышивке и применения этой деятельности. В статье научно обоснованы стили и образцы искусства вышивки и различные подходы к ее формированию. При этом описываются примеры украшений вышивки и виды вышитых изделий.

Ключевые слова: искусство, вышивка, шитье, ювелирное дело, украшение, народные промыслы, рукоделие, шелк, золотная нить, созана.

HISTORY OF EMBROIDERY ART IN TECHNOLOGICAL EDUCATION

Abstract. This article aims to study the process of embroidery and its history, its development, the introduction of national embroidery training activities. In the article, the styles and examples of embroidery art and various approaches ti its formation are scientifically justified. At the same time, exampls of embroidery decorations and types of sewn items are described

Keywords: art, embroidery, goldsmithing, decoration, national crafts, needlework, silk, gold thread, sozana.

КИРИШ

Узбек миллий каштачилиги амалий саънатининг энг кадимий турларидан булиб, у халкнинг уз турмушини гузал килиш саънати нафакат мамлакатимизда, балки чет элларда хам шухрат козонган. Узбек халк усталари билан тикилган кирпеч, сузана, зардевор, гулкурпа, чойшаб кабилар. Германия Федератив Республикаси, Белъгия, Америка ^ушма Штатлари, Х,индистон, Афгонистон каби хорижий шунингдек мамлакатимизнинг Фаргона водийсида факат хонадонларда эмас, балки музейларда доимий экспозицияга айланиб колган. Хозиргача буюмлар узига хос гузаллик, нафис безакларнинг ранг-баранглиги билан кишиларни хайратга солиб келмокда.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Бадиий каштачилик узок тарихга эга. Буни архиологик топилмалар ва ёзма манбалар исботлаб бермокда. Узбек каштачилиги иклим, табиий шароит, мухит билан боглик холда барча касб- хунарлари билан биргаликда ривож топган. Каштачилик санъатининг энг кадимийси сакланмаган. XIV-XV асрларга мансуб миниатюралар оркали каштачиликнинг жуда кадимдан ривожланганлигини куриш мумкин.

Батжст лмю тжоУлТюж

ШТЕКМАТЮМЛЬ 8С1БОТ1Р1С ГОШ1ЧЛЬ УОШЫБ 1 188иБ 6 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

Испан элчиси Руи Гонзалес де Клавихо Амир Темур саройида узбек миллий кашта безакларини курганини кундалигида ёзиб колдирган. 1467 йили Камолиддин Бехзод «Зафарнома»га ишлаган. «Темуртахт» да миниатюрасида чодирга ишланган каштани хам акс эттирган. ХХ асрнинг 2 - ярмида тикиш машинасининг ихтиро этилиши каштачилик корхоналарининг вужудга келишига асос солди. Машинада каштачиликнинг куп ишлаб чикарилиши уларнинг бадиийлигига путур етказди. ^ул кашталари унитила бошланди, лекин айрим хилларигина сакланиб колди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Кашта - безак тури: кулда ёки машинада белбог, дуппи, гулкурпа, зардевор. кирпеч, палак, сузана, куйлак, шунингдек камар, махси ва белбогча тикилади.

Кашта тикувчи хунарманд - каштачи ёки каштадуз деб аталади. Каштачилик -кашта тикиш касби. Амалий безак санъатининг кенг таркалган кадимий тури.

Кашта тикиш санъатининг куп асрлик тарихи бор. Археологларнинг 9-12-асрларга оид топилмалари кадимги рус даврида хам кашта булганлигидан далолат беради. Бу топилмалар безак гуллари хамда зар иплардан тикилган кийим парчаларидир. ^адим замонларда уй-рузгор буюмларини, атокли кишиларнинг кийимларини зар тикиб безашган. Кашта тикиш санъати анъаналари мунтазам ривожлана борди. 14-17-асрларда кийимларни, кундалик буюмларни безашда кашта янада кенг куланиладиган булиб колди. Зар ва кумуш ипларни дур ва чакмок тошлари билан кушиб черков либосларига, подшо ва бойларнинг кимматбахо шойи ва бахмал кийимларига кашта тикар эдилар. Рангли ипак ва зар иплар билан туй сочиклари, эркакларнинг зигир толадан тикиладиган юпка байрам куйлакларини, румолларини безашади. Кашта тикиш асосан таникли оилаларнинг аёллари ва рохибаларнинг орасида кенг таркалган. Кашта тикиш санъати аста секин хамма жойларга таркалди.

18-асрдан бошлаб каштачилик ахолининг хамма табакалари хаётига кириб, дехкон кизларининг асосий ишларидан булиб колди. Уй-рузгор буюмларидан сочиклар, дастурхонлар, байрам ва кундалик кийимлар, бешбандлар, бош кийимлар ва бошка шу кабилар кашта билан безатилган. Одатда бу буюмлар оддий, арзон материаллардан юксак бадий махорат билан тикилган. Кашта тикиш усуллари гуллар, рангларнинг мужассамланганлиги авлоддан-авлодга утиб такомиллашиб борди. Секин-аста энг яхши кашталар танланиб колди ва миллий хусусиятлари билан характерли бетакрор кашта намуналари яратилди. Халк усталарининг юкори касбий махорат билан тиккан кашталари, безак буюмларининг чиройли гуллари рангларнинг бир-бирига мослиги, тула мутаносиблиги, бежирим усулларининг аниклиги билан ажралиб туради. Кашта тикилган хар кандай буюм маълум бир азалий вазифани бажаришига тугри келган. Мамлакатимиз музейларида халк каштачилигининг куп намуналари тупланган. 19-аср кашталари яхши сакланиб, шу кунгача етиб келди. Кашталар дехконча ва шахарча турларга ажратилади. Шахар кашталари доимо Гарб модаси таъсирида булгани учун мустахкам анъналарга булинади. Халк каштачилиги рус дехконларининг кадимий урф-одатларига ва маросимларига боглик булган.

Кашта - безак санъати тури. Турли рангдаги ип игна, илмокли бигиз билан турли матолар - трикотаж, чарм, кигиз, картонга кулда ёки машинада гул - накш тасвир тикилади. Кашта кийимлар ва буюмларни безашда хамда рузгор безак буюмлари тайёрлашда кадимдан кулланилади. Кашта, ипак, пахта, жун, зигир, сунъий толалардан

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

таёрланган иплар, чойи, зар, сим, чармдан энсиз килиб тайёрланган тасмаларни тикиб, мунчок, маржон, металл пуляча (зангламайдиган металлардан уртаси тешиб ишланган доира пластинкачалар), нодир ва кимматбахо тошлар, шишалардан ишланган мунчоклар. Х,ар бир халкнинг каштадузлигида кадимдан ривожланиб келаётган уз анъаналари, бадиий услублари мавжуд. Безак буюмлари (палак, сузана, кирпеч, зардевор ва шу кабилар), кийимлар, кичик буюмлар (даструмол, хамён кабилар) нинг узларига муносиб кашта гуллари ва шу кашталарнинг тикилиши, усул ва услублари мавжуд. Узбек каштадузлиги асрлар мобайнида бойиган, ривож топган. Узбек кашталарида форс-тожик, козок, киргиз, туркман, афгон, хинд, хитой, рус каштадузларининг кашта усул ва услублари учрайди. Узбек кашталарида геометрик шакллар, усимликсимон накш гуллари куп кузга ташланади. ^озок, киргиз накшларида молларнинг шохини эслатадиган элементлар куп. Рус кашталарида геометрик шакллар, усимликсимон гуллар билан бир каторда куш, меваларнинг тасвирлари кузга ташланади. Рус каштадузлигида узбекча ироки усулига якин булган крест хосил киладиган кашта хили кенг таркалган.

Кашта тикиш ранг билан чамбарчас богликдир. Ипларни танлашда рангларнинг уйгунлашувини, улар бир бирига кандай таъсир этишини билиш зарур. Агар уч киррали шиша призмадан ок нур утса, у 7 хил рангга ажралади. МУ^ОКАМА

Кук, зангори каби ранглар совук рангларга киради. Х,аворанг жумласига кирадиган ранглар осмонни, сувни, музни эслатади.

Иссик рангларга сарик, кизил каби ранглар киради. Улар куешни, ут - оловни эслатади. Илик ранглар буюмларни катталаштиради, совук ранглар кичиклаштиргандай курсатади.

Каштачиликда тикиладиган буюмларнинг бир неча турлари мавжуд булиб, улар Урта Осиё каштачилигида жуда кенг таркалган. Безак буюмларининг тури жуда куп масалан, сузана, кирпеч, чойшаб, ойнахалта, чойхалта, зардевор, палак, гулкурпа, дорпеч, бугжома, парда, белбог, такяпуш (ёстик устига ёпиладиган), дуппи, куйлак, даструмол, хамён, жойнамоз, сумка, нимча ва бошкалар бадиий дид билан матоларга тикилган.

ХУЛОСА

Миллий хунармандчиликнинг бири булган каштачиликни хозирги кунда унутилиб кетмаслиги учун, касб хунар коллежларида - тикувчилик йуналишида тахсил олаётган талабаларга каштачиликнинг тарихи, каштачилик буюмларининг турлари, тикилиш технологиялари, фойдаланиладиган асбоб мосламалари хакида тушунчалар бериб борилиши зарур.

REFERENCES

1. Булатов С.С. Узбек халк амалий-безак санъати. Укув услубий кулланма. Т. 1991й

2. Хасанов Э. Г, Акромхужаева М, Акромходжаева Р. «Каштачилик» услубий кулланма, Тошкент-2004 й

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.