CC BY
1ЭОЖ 311
ТЕХНИКАЛЬЩ ЖЭНЕ КЭС1ПТ1К ОЦУ ОРНЫНДА ФИЗИОЛОГИЯ Б0Л1М1 БОЙЫНША ВИРТУАЛДЫ ЗЕРТХАНАНЫ ПАЙДАЛАНУ ЭД1СТЕМЕС1Н ТАЛДАУ
2 курс магистранты Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университет^ Эскемен,
^азакстан
МАЙМАТАЕВА А.Д.
Еылыми жетекшi, рЬё -доктор Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университетi,
Эскемен, ^азакстан
Аннотация. Бул мацалада бшм беру ЖYйесiнде оныц гшгнде техникалыц жэне кэсгптгк бшм беру мекеместде физиологияны оцыту процестде виртуалды зертхананы пайдалану эдктемест талдау жэне бшм сапасын арттыру мацсатында цалай тиiмдi цолдануга болатыны айтылган. Оцу процестде виртуалды зертханалардыц турлерт цалай цолдану керек тиiмдi жагын царастыру керсетшген. Сонымен цоса оны цолданудагы негiзгi артыцшылыцтарын керуге болады.
Клт свздер: виртуалды зертхана, физиологияны оцыту, ресурстарды Yнемдеу, заманауи модельдеу технологиялары, инновациялыц тэсшдер, цолжетiмдiлiк
^аз1рп бшм беру жYЙесi бшм сапасын арттырып кана коймай, оныц тшмдшгш арттыруга мYмкiндiк беретш инновациялык эдютер мен технологияларды енпзуге умтылуда. Осы технологиялардыц бiрi - бiрте-бiрте техникалык жэне кэсiптiк бшм беретш оку орындарыныц бiлiм беру багдарламаларына енiп келе жаткан виртуалды зертханаларды пайдалану. Бул дэстYрлi зертханаларга колжетiмдiлiк шектелуi мYмкiн жагдайларда студенттерге практикалык оку мYмкiндiктерiн беру кажеттшп тургысынан эсiресе eзектi болуда.
Макаланыц максаты - техникалык жэне кэсiптiк бшм беру мекемесшде физиологияны окыту процестде виртуалды зертхананы пайдалану эдютемесш талдау. Бул тэсшдщ тиiмдiлiгiне, оныц артьщшыльщтары мен кемшiлiктерiне, сондай-ак оныц оку YДерiсiнiц сапасына ыкпалына ерекше назар аударылады. Макалада виртуалды зертхананыц физиологиялык процестердi терецiрек тYсiнуге калай ыкпал ететiнi жэне оны пайдалану студенттердщ Yлгерiмiне калай эсер ететiнi карастырылады. Сондай-ак эдiстеменi енгiзу барысында бшм беру мекемелершщ алдында турган мшдеттер талкыланып, оларды шешу жолдары усынылатын болады.
Заманауи бiлiм беру технологиялары студенттерге окытудыц икемдi жэне инновациялык тэсшдерш усына отырып, белсендi тYPде езгеруде. Осы эдiстердiц бiрi - тэжiрибелер мен зертханалык жаттыгуларды интерактивт ортада eткiзуге мYмкiндiк беретiн виртуалды зертханаларды пайдалану. Технологиялар эаресе физика зертханаларына колжетiмдiлiк шектеулi, жабдык куны жогары немесе кауiпсiз эксперименттiк жагдайлар кажет болганда езект болып табылады. Виртуалды зертханалар - бул студенттер цифрлык ортадан шыкпай-ак практикалык тапсырмалар мен эксперименттердi орындай алатын накты eмiрдегi зертханалык параметрлердiц компьютерлш модельдеулерi. Олар студенттерге физика зертханасында жумыс iстеуге уксас тэжiрибе алуга мYмкiндiк беретiн накты элемдегi процестер мен кубылыстарды дэл кайталайтын кYPделi багдарламалык жасактама модельдерiн колдану аркылы жасалады [1].
Оку процесiнде виртуалды зертханалардыц бiрнеше тYрлерi колданылады:
Модельдеу зертханалары - накты процестi немесе эксперимента толык модельдеудi усынады. Ягни студенттерге эртYрлi жагдайларда заттардыц немесе кубылыстардыц мшез-кулкын зерттеуге мYмкiндiк беретiн шынайыга барынша жакын жагдайлар жасайды.
ТЕМИРГАЗИНА БАЛЫМ НУРГАЗЫКЫЗЫ
Параметрлердi ез бетшше езгертуге жэне нэтижелердi бай^ауга мумкшдш беретiн процестер мен кубылыстардыц математикалык жэне компьютерлiк модельдерiн к¥РУга багытталган. Зертхананыц бул тYрi деректердi терец талдау жэне эртYрлi айнымалылар арасындагы байланыстарды тYсiну Yшiн колданылады [2].
Толыщтырылган шындыктыц виртуалды орталары - студенттерге 3D ортасындагы нысандармен езара эрекеттесуге мYмкiндiк беретiн виртуалды жэне толык;тырылган шындык элементтерiн бiрiктiредi. Эаресе организм физиологиясы секiлдi кYPделi биологиялык жYЙелердi зерттегенде пайдалы.
Виртуалды зертханаларды пайдалану зертханалык сабактарды етюзудщ дэстYрлi эдiстерiне Караганда бiркатар мацызды артыкшылыктарды камтамасыз етедi:
^ол жетiмдiлiк жэне икемдшк - виртуалды зертханаларды кез келген уакытта жэне кез келген жерде колдануга болады, практикалык окытудыц колжетiмдiлiгiн айтарлыктай арттырады. Студенттер материалды толы; тYсiну Yшiн тэжiрибелердi канша рет кажет болса, сонша кайталай алады.
Кдушаздш - кептеген физиологиялык эксперименттер денсаулыкка кауш тендiруi мYмкiн немесе кымбат реагенттер мен жабдыкты пайдалануды талап етедь Виртуалды зертханалар студенттер Yшiн каушт жояды, ец кYPделi эксперименттердi журпзу Yшiн кауiпсiз орта усынады.
Ресурстарды Yнемдеу - виртуалды зертханалар жабдыкка, шыгын материалдарына жэне зертханалык кещспкке айтарлыктай каржылык инвестицияларды кажет етпейд^ бюджетi шектеулi оку орындары Yшiн ерекше тартымды етедi.
Интерактивтiлiк жэне катысу - виртуалды зертханалар студенттердщ оку процесiне белсендi катысуын ынталандырады, бiлiмдi терещрек мецгеруге ыкпал етедь Студенттер эртYрлi параметрлермен тэжiрибе жасап, нэтижелердi накты уакытта кере алады, олардыц пэнге деген кызыгушылыгын арттырады.
Окыту сапасын арттыру - тэжiрибелердi кайталау жэне нэтижелердi кеп рет талдау мYмкiндiгiнiц аркасында виртуалды зертханалар студенттерге материалды жаксы мецгеруге мYмкiндiк бередi. Олар сонымен катар сыни тургыдан ойлауды дамытады, себебi студенттер эртYрлi сценарийлердi имитациялай алады жэне олардыц нэтижесш болжай алады [3].
Физиология гылым ретiнде практикалык дагдыларды жэне адам агзасыныц мYшелерi мен жYЙелерiнiц кызметiн терец тYсiнудi талап етедь Физиологияны зерттеудiц дэстYрлi эдiстерi кYPделi жабдыктар мен биологиялык материалдарды пайдалана отырып, зертханалык тэжiрибелер жYргiзудi камтиды. Дегенмен, виртуалды зертханаларды енпзу бул пэндi окытуга деген кезкарасты айтарлыктай езгерттi.
Виртуалды зертханаларда физиологиялык процестердi имитациялау студенттерге жYрек, екпе, жYЙке жYЙесi жэне баска да органдардыц жумысын динамикалык тYPде елестетуге мYмкiндiк бередi. Бул эсiресе журек циклi немесе жуйке импульстарыныц берiлуi секiлдi кYPделi физиологиялык механизмдердi тYсiну Yшiн ете мацызды. Сондай-ак накты жагдайларда кайта шыгару киын сирек кездесетш немесе эксперименталды кауiптi процестердi зерттеуге мYмкiндiк бередi. Мысалы, студенттер эртYрлi дэрi-дэрмектердiц жYрекке эсерiн бакылай алады немесе орталык жуйке жуйесiнiц закымдануын езiне де, баскаларга да кауш тендiрмей зерттей алады.
Виртуалды зертханалардыц бейiмдiлiгi студенттердiц дайындык децгей мен кызыгушылыктарын ескеретiн жеке оку багдарламаларын жасауга мYмкiндiк бередi. МуFалiмдер эксперименттер Yшiн эртYрлi параметрлердi орната алады жэне тапсырмалардыц киындыгын реттей алады, бул оку процесiн жекелендiрiлген етедi. Виртуалды зертханаларды колданудыц жаркын мысалдарыныц бiрi физиологияны окыту Yшiн белсендi тYрде колданылатын PhysioEx платформасы болып табылады. Бул платформа студенттерге жYрек соFу жиiлiгiн елшеу, тыныс алу жуйесiнiц функцияларын имитациялау, бYЙрек жэне баска дене жYЙелерiнiц жумысын зерттеу секiлдi 20-дан астам эртYрлi физиологиялык процестердi модельдеуге мYмкiндiк бередi [4].
PhysioEx студенттер физиологиялык процестердiц параметрлерiн езгерте алатын жэне накты уакыт режимiнде олардыц езгерiстерiн бакылай алатын эксперименттердi интерактивт тYрде жургiзуге мYмкiндiк бередi. Бул материалды жаксы тYсiнуге Fана емес, сонымен катар деректердi талдау жэне нэтижелердi интерпретациялау даFдыларын дамытуFа ыкпал етедi.
Физиологияны окуда виртуалды зертхананы пайдалану окудыц жаца мYмкiндiктерiн береди Бул эдiс студенттерге физикалык курал-жабдыкка кол жеткiзбей эксперимент жYргiзуге мYмкiндiк бередi. PhysioEx секiлдi виртуалды зертханалар жYректен тыныс алу жYЙесiне дешнп физиологиялык процестердiц модельдеулерiн жасайды. Мысалы, студенттер кауiп-катерге ушырамай, эртYрлi физикалык белсендшк децгейiнде журек соFу жишгшщ езгеруiн бакылай алады.
Виртуалды зертхананы колдануды бастамас бурын муFалiм жан-жакты дайындыктан етуi керек. Студенттердiц окытылатын физиология белiмiнiц теориялык белiгiмен таныс болуы мацызды. Мысалы, егер жYрек-кантамыр жуйесiнiц жумысын зерттеудi жоспарласацыз, онда жYрек циклi, кан кысымын реттеу жэне сырткы факторлардыц журек кызметше эсерi секiлдi негiзгi процестердi тYсiндiру кажет. Муны лекциялар, мультимедиялык презентациялар немесе баска оку материалдары аркылы жасауFа болады.
Теориямен танысканнан кешн муFалiм виртуалды зертханалык баFдарламамен калай жумыс iстеу керектiгiн тYсiндiредi. Мундай платформаныц мысалы - адам аFзасындаFы физиологиялык процестердi имитациялауFа мYмкiндiк беретш PhysioEx. Студенттер баFдарламаныц интерфейсi мен функционалды^ын пайдалану туралы кыскаша нускаулар алады. Бул кезецде эрбiр студент зертхананы практикада сенiмдi пайдалана алуы Yшiн мYмкiн болатын техникалык кедергiлердi жою мацызды [5].
Студенттер виртуалды зертханада жумыс ютей бастаFанда, олар муFалiм берген накты тапсырмаларды орындайды. Мысалы, жYрек кызметш зерттегенде, олар жуйенiц реакциясын бакылау Yшiн журек соFу жиiлiгiн немесе кысымды езгерте алады. Тапсырмалардыц анык болуы жэне физиологиялык процестердi жаксы тYсiнуге ыкпал етуi мацызды. Осындай тэжiрибелердiц бiрi адреналин концентрациясын езгерту жэне оныц жYрекке калай эсер ететiнiн керу болуы мYмкiн. Студенттер параметрлердi езгертш, нэтижелердi бакылай отырып, тэжiрибенi бiрнеше рет кайталай алады.
Эксперимент жургiзгеннен кейiн алынFан мэлiметтерге егжей-тегжейлi талдау жургiзу мацызды. БаFдарлама эдетте студенттерге езгерютер динамикасын керуге кемектесетiн графиктер мен кестелердi бередi. Мысалы, олар журек соFу жиiлiгiнiц физикалык жатты^улармен немесе эртYрлi заттардыц эсерiнен калай езгеретшш салыстыра алады. Деректер окытушымен талкыланады, осылайша студенттерге нэтижелердi жаксырак тYсiндiруге жэне теория мен тэж1рибе арасындаFы байланысты тYсiнуге мYмкiндiк береди
^орытынды кезецде студенттер ез тэжiрибелерi бойынша есептер дайындайды. Олардыц тек нэтижелердi усынып кана коймай, теориялык бшмге CYЙене отырып корытынды жасауы мацызды. МуFалiм тапсырмалардыц дурыстыFына да, мэлiметтердi талдай бiлуiне де назар аудара отырып, студенттердщ жумысын баFалайды. Мысалы, егер тапсырма дене белсендшгшщ тыныс алу жуйесiне эсерiн зерттеу болса, студент жаттыFулардыц каркындылыFы арткан сайын тыныс алу жиiлiгi мен екпе келемшц калай езгеретiнiн егжей-тегжейлi сипаттауы керек.
Физиологияны зерттеуде виртуалды зертхананы пайдалану кептеген артыкшылыктар бередi. Бiрiншiден, бул кYрделi жэне кейде каушт эксперименттердi жургiзудiц кауiпсiз эдiсi. Студенттер накты зертханада арнайы жабдыкты кажет ететш немесе денсаулыкка кауiп тендiретiн жаFдайларды модельдей алады. Екiншiден, виртуалды зертханалар окудыц икемдшгш камтамасыз етедь Студенттер тапсырмаларды ез уакытында орындай алады жэне материалды толык тYсiну Yшiн эксперименттердi кажетiнше бiрнеше рет кайталай алады.
Техникалык жэне кэсштш бшм беру уйымдарында физиологияны окыту Yдерiсiнде виртуалды зертханаларды колданудыц тшмдшгш талдау айтарлыктай оц нэтижелер керсетш отыр. Ец алдымен, виртуалды зертханалар физикалык зертханаларFа колжетiмдiлiк шектеулi
немесе жок жагдайларда кYPделi физиологиялык тэжiрибелердi ic жYзiнде жYзеге асыруды камтамасыз етедi. Бул ез кезегiнде студенттерге материалды жаксы мецгеруге жэне гылыми деректердi талдау жэне синтездеу дагдыларын дамытуга мYмкiндiк бередi.
Бiр мысал - жYрек-тамыр жYЙеciн зерттеу. ДэcтYрлi зертханада студенттер шектеулi ресурстарга тап болуы мYмкiн: кажеттi курал-жабдыктардыц болмауы немесе эксперимента каушаз жYргiзу мYмкiн емеcтiгi елеулi кедергiлер болуы мYмкiн. Виртуалды зертхана, керiciнше, кец аукымды cценарийлердi модельдеу мYмкiндiгiн бередi. Студенттер эртYрлi факторлардыц эcерiнен, мысалы, физикалык белcендiлiк немесе дэрьдэрмектщ эcерiнен кан кысымыныц калай езгеретшш бакылай алады. Аталган процесс накты уакытта орын алады жэне студенттер ез эрекеттершщ дереу нэтижелерш керуге мYмкiндiк беретiн параметрлермен тэжiрибе жасай алады.
Виртуалды зертханалардыц тшмдшп cтуденттердiц белcендiлiк децгейiнiц жогарылауынан да кершедь Практикалык тэж1рибе керсеткендей, интерактивт модельдеу материалды мецгеруге кызыгушылыкты оятады. Мысалы, тыныс алу жYЙеciн зерттегенде студенттер гипоксия эcерiн модельдеуге жэне агзаныц оттегi жетicпеушiлiгiне калай бешмделетшш бакылай алады. Ягни тек теориялык бiлiмдi бекiтуге гана емес, сонымен катар эдеттегi дэрicтерде немесе дэcтYрлi окулыктарда байкауга болмайтын физиологиялык механизмдердi тYciнуге кемектеcедi.
Виртуалды зертханаларды практикалык колдану да оку YДерiciн дараландыруга ыкпал етедi. Студенттер материалды толык тYciну Yшiн кажет болганша бiрнеше рет кайталай отырып, экcперименттердi ез бетшше орындай алады. Эciреcе дайындык децгейi эртYрлi студенттер Yшiн ете мацызды. Мысалы, бiр окушы жYЙке жYЙеciнiц белiмiн тез мецгеруi мYмкiн, ал екiншiciне жYЙке импульciнiц калай бершетшш бiлу Yшiн кебiрек уакыт кажет болуы мYмкiн. Виртуалды зертханалар эрбiр студентке материалды терец мецгеруге жэне толык тусшгенге дейiн тапсырмаларды кайталауга мYмкiндiк бередi.
Виртуалды зертханаларды колданудыц тиiмдiлiгi cтуденттердiц cубъективтi кабылдауымен гана емес, оку Yлгерiмiнiц объективт керcеткiштерiмен де елшенедi. ЭртYрлi оку орындарыныц статистикасы виртуалды зертханаларды пайдаланатын cтуденттердiц корытынды емтихандарда жаксы нэтиже керсететшш керcетедi. Мысалы, виртуалды зертханаларды камтитын курстан кейiн физиологиядан тест тапсыру кезiнде студенттер тек дэcтYрлi окыту эдicтерiн колданатындарга караганда орта есеппен 15-20% жаксы нэтиже керсета. Себеб^ виртуалды зертханалар материалды есте сактап кана коймай, теориялык бiлiмдi накты физиологиялык процестермен байланыстыра отырып, оны терец децгейде тусшуге мYмкiндiк бередi [6].
Дегенмен, аталган кептеген артыкшылыктарга карамастан, виртуалды зертханаларды оку процесше енгiзу киындыктарсыз емес. Непзп киындыктардыц бiрi - оку орындарыныц техникалык жабдыкталуы. Виртуалды зертханаларды тиiмдi пайдалану Yшiн заманауи компьютерлiк жабдыктар мен туракты интернет байланысы кажет. Техникалык жэне кэсшт1к оку орындарында, эciреcе шалгай аймактарда бул Yлкен кедергi болуы мYмкiн. Мысалы, компьютерлер еcкiрген немесе кажеттi багдарламалык камтамасыз етудi колдамаса, студенттер процеске толык катыса алмайды.
Тагы бiр мэселе - муFалiмдердiц бiлiктiлiгiнiц жоктыгы. Виртуалды зертханалар тек физиологияны бiлудi гана емес, сонымен катар сэйкес багдарламалык ешмдермен жумыс icтеу кабiлетiн де талап етедь Эciреcе бурын мундай технологияларды кездеcтiрмеген муFалiмдерге катысты. Мысалы, егер муFалiм багдарламаны езi орната алмаса немесе конфигурациялай алмаса, оку YДерiciнiц кешiгуiне жэне студенттер Yшiн косымша кедергiлер тудыруы мYмкiн.
Виртуалды зертханалар Yшiн оку багдарламаларын бешмдеу белек мэселе болып табылады. Кептеген оку орындарыныц багдарламалары дэcтYрлi окыту эдютерше негiзделген, ал оку багдарламаларына езгерicтер уакыт пен YЙлеcтiрудi кажет етедь Мысалы, физиологияныц белiмi накты зертханада эксперименттер жYргiзудi камтуы мYмкiн, бiрак виртуалды баламалар темен деп кабылдануы мYмкiн. Осылайша оку процесш уйымдастыру
тэсшдерш кайта карауды жэне эртYрлi эдiстердi колданудагы икемдшкп арттыруды талап етедi.
Сонымен катар, студенттердщ виртуалды зертханаларды кабылдау проблемасы бар. Кейбiр студенттер модельдеу аркылы окытуга кYмэнмен карауы мYмкiн, олардыц дэстYрлi эдiстерге Караганда тиiмдiлiгi темен деп есептейдь Мысалы, егер студент физикалык курал-жабдыктармен жумыс ютеуге дагдыланган болса, виртуалды орта оныц мацызды гылыми зерттеулер жYргiзуi Yшiн жеткiлiктi шынайы болып керiнбеуi мYмкiн. МуFалiмдердiц мундай технологияларды колданудыц мэш мен практикалык пайдасын тYсiндiруi мацызды.
^аржыльщ аспектi де мацызды рел аткарады. Виртуалды зертханаларFа арналFан баFдарламалык енiмдерге лицензиялар айтарлыктай кымбат болуы мYмкiн, бул оку орындарына косымша каржылык кысым жасайды. Мысалы, физиологиялык модельдеу Yшiн жиi пайдаланылатын PhysioEx платформасы туракты лицензия жацартуларын талап етедг Кептеген мектептер Yшiн бул кедерп болуы мYмкiн, эсiресе бюджеттер шектеулi болса [7].
АталFан киындыктарFа карамастан, процестi дурыс уйымдастыру аркылы кептеген мэселелердi шешуге болады. Бшм беру мекемелерi базалык баFдарламалардан бастап жэне мYмкiндiгiнше жабдыкты жаксартуFа инвестициялай отырып, инфракурылымды бiртiндеп дамыта алады. МуFалiмдер виртуалды зертханалармен жумыс iстеудi Yйрену Yшiн бiлiктiлiктi арттыру курстарынан ете алады. Студенттердi практикалык тапсырмалар мен сэттi пайдалану жаFдайлары аркылы олардыц артыкшылыктарын керсету аркылы виртуалды зертханаларды пайдалануFа ынталандыруFа болады.
^орытындылай келе, виртуалды зертханалар техникалык жэне кэсштш оку орындарында физиологияны окытудыц мацызды куралы болып табылады. Олар эксперимент™ тэж1рибеге колжетiмдiлiктi арттырып кана коймайды, сонымен катар кауiпсiз ортада интерактивт эксперименттер жYргiзуге мYмкiндiк беру аркылы студенттердщ оку процесше кызыFушылыFын арттырады. Техникалык шектеулер, муFалiмдердiц бшктшгш арттыру жэне оку баFдарламаларын бешмдеу кажеттiлiгi секiлдi туындаFан киындыктарFа карамастан, виртуалды зертханаларды енпзуге дурыс кезкарас бiлiм сапасын айтарлыктай жаксарта алады. Технологиялар мен кадрларды даярлауFа инвестиция салу аркылы бшм беру мекемелерi заман талабына сай заманауи жэне тиiмдi бiлiм беру ортасын куруFа болады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Шандаулов Асылбек Хасанович, Хамчиев Курейш Мавлович, Жиенгалиева Ардак Канатбековна, Мухтар Нурсулу Ерланк;ызы, Сайлаубещызы Айсулу. Использование модели «Виртуальный пациент» на кафедре нормальной физиологии Медицинского университета Астана // Биология и интегративная медицина. 2021. №S1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ispolzovanie-modeli-virtualnyy-patsient-na-kafedre-normalnoy-fiziologii-meditsinskogo-universiteta-astana (дата обращения: 18.10.2024).
2. Муталиева А.Ш., Ахтанова С.К. Педагогика XXI века: инновационные методы обучения // Universum: психология и образование: электрон. научн. журн. 2020. № 3 (69). URL: https://7universumxom/ги^у/агЛ^е/кет/8928
3. Нуртазин С.Т., Базарбаева Ж.М., Есимсиитова З.Б., Ермекбаева Д.К. Инновационный метод «проблемно-ориентированного обучения» (problem-based learning -PBL) // Успехи современного естествознания. - 2013. - № 5. - С. 112-114; URL: http://natural-sciences.ru/ru/article/view?id=31703
4. Хамчиев К.М. Опыт внедрения проблемно-ориентированного обучения в медицинском образовании // Международный журнал экспериментального образования. 2015. - № 7. С. 129-131.
5. Хамчиев К.М., Жаналиева М.К., Мадиева Ш.А., Тулиева А.М. Применение элементов методики обучения на основе принятия решений (DBL) в медицинском вузе // В сборнике: Еигореап Sсientifiс СопГегепсе / Сборник статей XI Международной научно-практической конференции. 2018. - С. 191-194.
6. Kham^iyev K.M., Zhaksylykova G. A., Bukeeva Zh. K., Derbissalina G. A. Introdu^on of an innovative method of problem-based learning (PBL) in the ed^a^o^! proсess of JSС "MUA" // Astana meditsinalyk journal, Astana, 2014. - №3. - P. 274-277.
7. Kham^iyev K.M., Kutebayev T.Zh., Kham^iyeva E.K. Experienсe of implementing problem-based learning (PBL) in eduсation of Kazakhstan: students opinion International Journal of Applied and Fundamental Research. 2016. - № 4. - С. 1.
