ТАТБИҚИ КОНСЕПСИЯҲОИ МЕНЕҶМЕНТИ МОЛИЯВӢ ДАР ТАҲКИМИ ИНФРАСОХТОРИ МОЛИЯВИИ ШИРКАТҲОИ ВАТАНӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

УДК

DOI10.24412/2411-1945-2022-4-87-93

ТА ТБИЩ КОНСЕПСИЯХОИ МЕНЕЦМЕНТИ МОЛИЯВИ ДАР ТАХКИМИ ИНФРАСОХТОРИ МОЛИЯВИИ ШИРКАТХОИ ВАТАНИ

РЕАЛИЗАЦИЯ КОНЦЕПЦИЙ ФИНАНСОВОГО МЕНЕДЖМЕНТА В УКРЕПЛЕНИИ ФИНАНСОВОЙ ИНФРАСТРУКТУРЫ ОТЕЧЕСТВЕННЫХ КОМПАНИЙ

Тухтаев Тухтабой Муцимович, номзади илмуои ицтисодй, дотсент, мудири кафедраи молия ва царзи Донишгоуи давлатии ууцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон (Тоцикистон, Хуцанд)

Тухтаев Тухтабой Мукимович, канд. экон. наук, зав. кафедрой финансов и кредита ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

IMPLEMENTATION OF FINANCIAL Tuhtayev, Tuhtaboy Mukimovich, candidate

MANAGEMENT CONCEPTIONS IN of the sciences of economics, Associate STRENGTHENING THE FINANCIAL Professor, chief of the department of finances INFRASTRUCTURE OF DOMESTIC and credit under the Tajik State University of

COMPANIES Law, Business and Politics (Tajikistan, Khujand)

Ауамияти менецменти молиявй дар такомули идоракунии селауои пули корхонауои ватанй бо назардошти Стандартуои байналмилалии уисоботи молиявй ва меъёруои консептуалии мактабуои пешцадами цауонии менецменти молиявй баррасй шудааст. Муайян карда шудааст, ки менецменти молиявй, чун воситаи пурсамари идоракунии селауои пул, дар таукими инфрасохтори молиявии ширкатуои ватанй мацоми волоро ишгол мекунад. Дастовардуои менецменти молиявии ватанй ва асосуои консептуалии мактабуои цауонии менецменти молиявй муцоиса карда шудааст. барои истифодаи минбаъдаи дастовардуои менецменти молиявии русй, амрикой ва аврупой дар амалияи корхонауои ватанй чорауои мутобицсозй пешбинй шудаанд. Зарурати татбици консепсияуои асосии менецменти молиявии муосир дар сохторуои ватании тицоративу соуибкорй, барои такомули минбаъдаи вазифауои инфрасохтори молиявии онуо асоснок карда шудааст.

Калидвожа^о: менецменти молиявй, инфрасохтори молиявй, селаи пул, механизми молиявии ширкат, стратегия ва тактикаи фаъолият, мууити таваррум, фишанги молиявй, фоида, сиёсати дивидендй, афзудани арзиши ширкат

Рассмотрено значение финансового менеджмента в совершенствовании управления денежными потоками отечественных предприятий с учетом Международных стандартов финансовой отчетности и концептуальных норм ведущих мировых школ финансового менеджмента. Определено, что финансовый менеджмент как эффективный инструмент управления денежными потоками занимает лидирующую позицию в укреплении финансовой инфраструктуры отечественных фирм. Предпринята попытка сравнения достижений отечественного финансового менеджмента с концептуальными основами мировых школ финансового менеджмента. Так, предусмотрены адаптивные меры для дальнейшего использования достижений финансового менеджмента российской, американской и европейской школ в практике отечественных предприятий. Обоснована необходимость реализации основных

концепций современного финансового менеджмента в отечественных коммерческих и предпринимательских структурах для дальнейшего совершенствования функций их финансовой инфраструктуры.

Ключевые слова: финансовый менеджмент, финансовая инфраструктура, денежные потоки, финансовый механизм фирмы, стратегия и тактика деятельности, инфляционная среда, финансовый рычаг, прибыль, дивидендная политика, повышение стоимости компании

The article considers the importance of financial management in improving cash flow management of domestic enterprises, taking into account the International Financial Reporting Standards and the conceptual norms of the world's leading schools of financial management. It was determined that financial management as an effective tool for cash flow management takes a leading position in strengthening the financial infrastructure of domestic firms. An attempt has been made to compare the achievements of domestic financial management with the conceptual frameworks of the world schools offinancial management. Thus, the article provides adaptive measures for further use of achievements of financial management of Russian, American and European schools in the practice of domestic enterprises. The necessity of implementing the main concepts of modern financial management in domestic commercial and entrepreneurial structures for further improvement of the functions of the financial infrastructure of the latter is substantiated.

Key words: financial management, financial infrastructure, cash flows, financial mechanism of a firm, strategy and tactics of activity, inflationary environment, financial leverage, profit, dividend policy, increasing the value of the company

Фазой даврони исти;лоли давлатй ва фаъолият дар мухити бозор та;озо менамояд, ки фаъолияти сохибкорй, хусусан, раванди сармоягузорй, фаъолият дар бозори молиявй, идораи низоми молиявии ширкату корхонахои гуногун, бонкхои тичоратй, муассисахои гуногуни ;арзиву амонатй ва худи давлат бо назардошти ;онуниятхои и;тисоди бозорй амалй гардонида шаванд.

Лозим меояд, ки тачрибаи пеш;адам, хатто, дар баъзе холатхо, тачрибаи ачдодй оиди ин ё он пахлуи фаъолияти молиявию хочагидорй омухта, самтхои татби^и онхо дар фаъолияти амалии ширкатхои тичоратй тахия карда шаванд. Дар шароити баромадан ба бозори чахонй, кушод будани щтисодиёти миллй, таъсири омилхои дохиливу берунаи и;тисодй, ра;обати байналхал^й ва та;симоти байналмилалии мехнат зарур аст, ки кулли чанбахои фаъолияти молиявии ширкат бо истифода аз усулу васоити тахдил ва ;абули ;арорхои идорасозии ширкат бо такя ба стандартхои байналмилалии хисоботи молиявй идора карда шаванд. Илова бар он, моро зарур аст, ки имруз тафаккури молиявии навро дар шуури сохибкори ватанй чойгир карда бошем. Зеро, мутаассифона, на дар мактаби миёна ва на дар макотиби олии имруза, бо вучуди мавчудияти фанхои ба ном ба саводи молиявй бахшидашуда дар на;шахои таълим, на хама ва;т мутаххассиси хатмкунанда саводи комили молиявй хосил мекунад. Аз чумла, дар барномаи фанни асосхои щтисодиёт дар мактабхои миёнаи имруза танхо принсипхои расмии фаъолияти щтисоди бозорй ба назар гирифта, асосхои ташкил ва идоракунии воситахои пул аз эътибор дур мондааст. Дар макотиби олй, хатто барои ихтисосхои вижае, ки бояд идоракунии селахои пулро чун чанбаи алохидаи касб азхуд кунанд, фанхои расмие, аз ;абили асосхои молия, молия, молияи корхонахо, муомилоти пул ва ;арз, сугурта ва гайра таълим дода мешаванд, ки асосхои илми муосири менечменти молиявиро ба назар нагирифтаанд. Ин сабабхои худро дорад, ки аввалини онхо - надоштани тасаввуроти комил оид ба мохият ва

ахамияти худи пул хамчун категорияи марказии муносибати молиявй ва тартиби идорасозии селаи пул дар доираи стандартхои байналмилалии хисоботи молиявй махсуб мегардад.

Зарурати татбиди фарзияхои маъмули менечменти молиявй дар тахдидоти даблии мо мухтасаран баррасй шуда буданд [3; 4], ки имруз мехохем ин масъаларо ба таври густарда пешниход намоем.

Ба таври умум, бояд дайд намуд, ки шохаи нисбатан нави улуми идтисод, яъне менечменти молиявй имруз бояд дар долаби гуфтахои боло дар хидмати доираи васеи мутахассисон ва сохибкорони ватанй дарор гирад. Дар Точикистони сохибистидлол аз тарафи олимон ва намояндагони амалияи ватанй ба таври васеъ эътироф гаштани менечменти молиявй, ба надшахои таълими макотиби олии кишвар ворид шудани ин фан, мазмуну мундаричаи мархилаи нави ташаккули илми ватаниро оиди идораи молияи корхонахо инъикос менамояд. Ин чо сухан дар бораи тагйироти куллии илми идораи молияи корхона меравад. Акнун бо истифода аз дастовардхои менечменти молиявии муосир, ки махсули тахдидоти тулонии намояндагони мактабхои аврупой, амрикой ва русй мебошанд,1 бо назардошти мутобидсозии чузъии онхо ба саволхои мубраме, ки аз тарафи низоми бозорй дар назди ширкат пайдо мешаванд, чавобхои сахех додан имкон дорад:

• Мантиди фаъолияти механизми молиявии ширкатро мухити бозор чй гуна тагйир медихад?

• Молияи корхонаро дар асоси ин мантиди чадид чй гуна бояд идора намуд? Меъёрхои бозории дабули дарорхои молиявй акнун чй гунаанд?

• Чй тавр стратегия ва тактикаи фаъолият, чанбахои дароз- ва кутохмухлати хаёти корхонаро дар шароити нав бо хам мувофид намуда, тахия кунем?

• Ба идораи молияи ширкат мухити таваррумй чй махдудиятхоеро (ва чй имкониятхоро низ) пешниход менамояд?

• Кадом усулхои донунии истифодаи «хила»-и молиявй барои паст кардани гаронии андози ширкат добили дабуланд?

Ин чо хадафи асосиро чунин тархрезй кардаем, ки бояд хатман мударрароти менечменти молиявиро аз сарчашмахои мактабхои Fарбу Русия ва Амрико бодиддат омухта, дар асоси таълимоти онхо самтхои татбидро дар доираи фаъолияти ширкатхои ватанй пешниход намоем.

Храмин тавр, ба мо муяссар гашт, ки хусусиятхо ва шартхои асосии менечменти молиявиро дар шароити таварруми баланд тархрезй намуда, хатто радобати мактабхои амрикой ва аврупоии менечменти молиявиро, ки фарзияхои гуногуни таъсири фишанги молиявиро таълим медоданд, то андозае ба созиш ва тафохум орем. Чунин «сулху салох» байни ду таълимоти гуногун дар натичаи муайян намудани «димати нихоии нетто-натичаи истифодаи инвеститсияхо» муяссар гашт, ки асоси онро тахдидоти гурухи олимони рус бо рохбарии профессор Стоянова Е.С. ташкил мекунад [1, 138].

Хамин тавр, мархилаи нави ташаккули идтисоди бозор дар Точикистон, тадозо намуд, ки сохибкорон низ дар датори толибилмони макотиби олии кишвар, менечменти молиявиро омузанд. Хадафхои ширкат бошанд, барои хар як субъекти хочагидор инфиродй буда, хусусиятхои фардкунанда дошта метавонанд. Гарчанде дар мухити хеле мураккаби андозбандии ватанй, корхонахо манфиатхои гуногуни танзими хачм ва динамикаи фоида, афзудани амволи сахмдорон, назорати дурби сахмияхо, сиёсати дивиденд, афзудани арзиши корхонаро доранд, ин ва дигар чанбахои фаъолияти

1 Лозим ба таъкид аст, ки харчанд бахшида ба менечменти молиявй китобхои дарсии алохида чоп шуда бошанд хам, дастовардхои соха бо назардошти хусусиятхои идтисодиёти миллй, ба низом дароварда нашудаанд (Шархи муаллиф).

ширкатро бо истифода аз усулхои умумии менецменти молиявй идора ва танзим кардан имкон дорад.

Дар робита бо гуфтахои боло, ду лахзаи мухимро тазаккур медихем. Якум, хаммаслакони амрикой ва гарбии мо менецменти молиявиро хамчун идораи молияи корхона шарх медиханд, ки хадафи асосии он афзудани ^урби сахмияхои ширкат, фоидаи соф ба як сахмия, сатхи дивидендхо, амволи сахмдорон, дороихои соф ба хар як сахмия ва худи фоида мебошад [2, 28; 5, 42]. Дар шароити фаъолияти сохибкории ватанй бошад, мафхуми менецменти молиявиро каме васеъ ва ами^тар шарх додан мувофи^и ма^сад аст, зеро менецменти молиявй мацмуи усулхоро барои ноил гаштан ба он хадафхое фарохам меоварад, ки ширкат ихтиёран дар назди худ гузоштааст. Мухиммаш, усулхое бояд интихоб карда шаванд, ки бо хадафхои гузошташуда мутоби^ буда, ба онхо зиддият эцод накунанд. Аз дигар тараф, зарур аст, ки усулхои мунтахаб бояд мохирона ва сари вакг истифода бурда шаванд. Бозор аз сохибкор хамеша зиракиву хушёриро та^озо менамояд.

Дувум, бар хилофи а^идаи аксари мунавдидон, мо менецменти молиявиро махз аз лихози меъёрцои цабули цароруои молиявй шарх медихем. Зеро аксари муаллифон дар китобхои дарсй менецменти молиявиро бо худи менецмент ва принсипхои бунёди он шарх медиханд. Мо бошем, эътироф мекунем, ки принсипхо ва усулхои менецменти молиявй хусусияти умумй доранд. Храмин тари^, бо таълимоти мактабхои цахонии менецменти молиявй розй мешавем. Хамзамон, чунин мав^еъро интихоб мекунем, ки ин шарту усулхои умумй бояд ба шароити ватанй мутоби^ гардонида шаванд

Инноватсияи менецменти молиявиро азхуд намуда, манти^и фаъолияти дурусти механизми молиявии корхонаро на танхо дар сатхи илм, балки хамчун махорат касб намуда, молияшиноси замонавй метавонад, салохиятхои мухимми касби хешро мутоби^ ба стандартхои байналмилалии хисоботи молиявй амалй намуда бошад, аз цумла: оид ба молиякунонии фаъолияти корхона:

• сохтори о^илонаи ухдадорихои (пассивхо) корхонаро (яъне, таносуби байни воситахои ^арзй ва худй) бо назардошти сатхи мавриди цабули хавфи молиявй тахия намуда, хамин тавр, оид ба тагйирдихии сохтору хацми сармояи худй ё тагйирдихии ^арзхои корхона ^арори дахлдорро ^абул менамояд;

• сиёсати дивидендро бо назардошти та^сими фоида ба манфиати сахмдорон, аз як тараф, барои молиякунонии таравдиёти истехсолоту афзудани воситахои худй, аз дигар тараф, тахия менамояд;

• аз руи шакл (^арздории кредиторй, ё ки худи ^арз, ^арзи вомбаргй) ва мухлат (кутохмухлат ё дарозмухлат) сохтори оптималии воситахои ^арзиро тахия менамояд; оид ба ци^ати молиявии истифодаи дорои^о:

• самтхои асосии харци воситахоро вобаста аз хадафхои стратегй ва тактикии корхона муайян менамояд;

• сохтори оптималии дороихои корхонаро тахия менамояд;

• хацм ва динамикаи натицахои молиявиро, бо назардошти сатхи мавриди цабули хавфи сохибкорй, танзим мекунад;

оид ба амалй намудани ^адафхри стратегии менецменти молиявй:

• лоихахои сармоягузории дорои хусусияти хоцагидориву молиявиро тахлил намуда, аз байни онхо бехтаринашонро интихоб мекунад, мониторинги минбаъдаи татби^и онхоро ташкил карда, хамин тари^, сиёсати сармоягузориро ба амал татби^ менамояд;

оид ба амалй намудани тактикаи менецменти молиявй:

• идораи мачмуии чории дороихои гардон ва ухдадорихои кутохмухлати корхонаро амалй менамояд (воситахои пулй, дарздории дебиторй, захирахои ашёи хом ва махсулоти тайёр, аз як тараф, дарздории кредиториву дарзхои кутохмухлат, аз тарафи дигар);

• дарорхо оид ба нарх ва дигар дарорхои маркетингро аз назари таъсири онхо ба натичахои молиявии ширкат дарк намуда, шарх дода метавонад;

оид ба х,амох,ангсозии стратегия ва тактика:

• дурнамои молиявии тараддиёти ширкат ва мархилахои тактикии таъмини фаъолияти рузмарраю пешгирии тамоюли номатлубро муайян намуда, бо пешгуиву банадшагирии молиявй машгул мешавад;

оид ба назорати молиявии дохили:

• маълумоти бахисобгирии бухгалтерй ва амалиёту хисоботи корхонаро тахлил намуда, натичаашро барои мадсадхои зерин истифода мебарад: а) барои баходихии натичахои фаъолияти корхона ва хамаи бахшхои он; б) хамчун пойгохи иттилоотй барои дабули дарорхои молиявии корхона.

Дар аксари корхонахо мухосибот ва менечменти молиявй бо хам тавъаманд. Умуман, робитаи байни менечменти молиявй ва мухосибот лахзаи нозуке мебошад, ки баъзан хатто чудо кардани вазифахои ин ду бахш душвор мегардад. Аммо, дар кадом хол бошад, дар интихоби сиёсати мухосибот, дарори менечерони молиявй эътибори бештар дорад.

Албатта, хамаи ин ва дигар чанбахои фаъолияти менечери молияшинос бояд барои ноил гаштан ба камтарин гаронии андоз, пасткунии хавфи молиявй дар сатхи имконпазир ва химояи манфиатхои амволи корхона (сугуртакунии беруна, худсугуртакунй) равона карда шаванд [6, 421].

Мактаби миллии менечменти молиявй дируз шакл нагирифтааст. Он раванди ташаккули ачибро аз сар гузаронида истодааст. Дар Точикистон идтисодиёти бозор акнун инкишоф ёфта истода бошад хам, аммо сарчашмахои дадима ва осори намояндагони классики илми форсу точик аз он гувохй медиханд, ки хануз дар ахди дадим таълимоти ниёгонамон дар бораи илми молиёт, хочагидорй, тичорат ва дигар чанбахои хаёти идтисодй ташаккул ёфта, онхо дастовардхои тачриба ва амалияи замонашонро инъикос менамуданд. Давраи нави ташаккули идтисоди бозор дар Чумхурии Точикистон гояву адидахои чадидро руи кор овард. Акнун пайдоиш ва ташаккули чунин адидаву гояхо, махсули бевоситаи тезутундшавии радобати байналмилалй ва дохилй дар бозорхои молу ашё ва сармоя, мураккаб гаштани мухити худуди фаъолият ва андозбандй, гуногунадидагй оиди истифодаи хисоботи молиявй хангоми тахлил, шархи гуногуни хисоботи молиявй аз тарафи менечерони молиявй арзёбй мегардад.

Дар партави гуфтахои боло моро зарур аст, ки муаммохои зеринро халлу фасл намоем: хануз фарогирии масъалахои мухимтарини менечменти молиявй, бо назардошти мантиди фаъолияти молиявии корхона таъмин нашудааст; барои омузонидани менечменти молиявй шумораи хеле ками мутахассисоне, ки назария ва амалияро хамоханг сохта метавонанд, омодаанд хангоми истифода аз сарчашмахои хоричй (хатто русй) муаммохои чиддие, ки бо мутобидат накардани мударрароти ин сарчашмахо бо хусусиятхои махаллии сохибкорй дар Точикистон алодаманданд, ба миён меоянд.

Точикистон чун мамлакате, ки дар равандхои тадсимоти байнал-милалии мехнат ва мухочирати мехнатй мадоми хоса дорад, минбаъд бояд ба арсаи чахонй мутахассисони ба таври бояду шояд тайёршударо дар хамаи сохахо пешниход карда тавонад, ки касби менечери молиявй низ аз хамин датор аст.

Вобаста аз ин, дар мактаби менецменти молиявии ватанй, ки алъон ба миён омада истодааст, хусусиятхои хос ташаккул дода шаванд, ки аз назари мо бояд чунин талаботро ^онеъ намоянд:

• мактаби менецменти молиявии ватанй бояд хусусиятхои прагматизми аврупоиро хангоми хисобу китоби молиявии тартибаш амрикой, ки хадафи он паст кардани хамаи намудхои хавфи фаъолияти сохибкорист, хамоханг сохта тавонад;

• он бояд ба FOяи хамохангсозии мута^обилаи мураккаби омилхои дарозмухлати хаёти корхона асос ёфта бошад ва ин омилу зухуротро дар хамбастагиву вобастагии ногусастанй баррасй кунад;

• он бояд сохахоеро, ки дар доираи таълимоти мактабхои Fарбy Амрико роиц нагаштаанд, аз забили масъалахои сиёсати молиявии корхона дар шароити таварруми шадид, хусусиятхои идораи молияи корхона дар шароити таназзули истехсолот, баромадан аз бухрон ва Fайра дар бар гирифта бошад ва имкони идомаи тад^и^отро дар ин ^итьахои илми менецменти молиявй фаро бигирад;

• нихоят, менецменти молиявии ватанй, ки дар бобати ташаккулаш ин ^адар харф задем, бояд ба муайян намудани хусусияти хоси идораи молияи афроди гуногуни сохибкорй, яъне, бонкхо, ширкатхои сyFyрта, сохторхои гуногуни сармоягузорй нигаронида шуда бошад.

Хамин тавр, мактаби илмии менецменти молиявии ватаниро низ рохи хеле пур аз талошхову бахсхои илмй дар пеш аст. Ин айнан бо он рохе, ки Тоцикистон дар ислохоти паихами и^тисодиву молиявй то имруз тай намудааст ва тай хохад кард, мутоби^ мебошад.

ПAЙHABИШТ:

1. Финансовый менеджмент: теория и практика / под ред. академика Академии менеджмента и рынка Е.С. Стояновой. 5-е издание. - Mосквa: Перспектива, 2010. -656 с.

2. Тухтаев Т.M. Mенецменmи молиявû: назария ва амалия. Китоби дарт / Т.M. Тухтаев. -Хуцанд: Парки технологии ДДХБСТ, 2018. - 437 с.

3. Тухтаев Т.M. Ауамияти менецменти молиявии муосир дар таукими шуури идорасозии мутахассисони соуаи молия ва царз / Т.M. Тухтаев // Maводи конференсияи илмию амалии олимон, мууаццицони цавон, магистрантон ва донишцуёни ДДХБСТ таути унвони "Сайёyû ва уунаруои мaрдумû - муаррифгари фаруанги миллû".-Хуцанд: Mеъроц, 2018. - С. 280.

4. Тухтаев Т.M. Зарурати татбици консепсияуои асосии менецменти молиявû дар сохторуои соуибкории вamaнû / Тухтаев Т.M. // Maводи конференсияи илм^амалии цумyуриявû таути унвони "Mехaнизми татбици сиёсати бауисобгирии муyосибû дар шароити индустриаликунонии мамлакат: воцеият ва дурнамо" - Душанбе: Ашуриён, 2021. - С. 265-272.

5. J.C. Van Horn, J.M. Wachowicz. Jr. Fundamentals of financial management, Thirteenth edition. Pearson Education Limited 2009. - 744 p.

6. Eugene F.Brigham, Joel F.Houston. Fundamentals of financial management, Concise sixth edition. ExamView Corp. 2009. - 627p.

Reference Literature:

1. Financial Management: Theory and Practice// under the editorship of academician of the Management and Market Academy Ye.S.Stoyanova. The fifth edition. - Moscow: Perspective. 2016.- 656pp.

2. Tuhtaev T.M. Financial Management. Theory and Practice. Educational text-book// T.M.Tuhtaev. - Khujand: Technology Park of TSULBP. 2018. - 437pp.

3. Tuhtaev T.M. The Importance of Modern Financial Management in Strengthenung the Consciousness Associated with Guiding Financial Branch Specialists// T.M.Tuhtaev. Materials of scientifico-practical conference of scientists, young scholar, possessors of Master's Degree and students of the Tajik State University of Law, Business and Politics under the thematic title "Tourism and National Prodecers' Corperatives Represented by National Culture". - Khujand: Ascension. 208. -p.280

4. Tuhtaev T.M. The Necessity of Realization of the Basic Conception of Financial Management in the Structure of Home Entrepreneurship// T.M. Tuhtaev. The materials of the republican scientifico-practical conference under the thematic title "Mechanisms of Effectuation of Auditing Accountance Policy under the Conditions of Country's Industrialization: Reality and Prospects" . - Dushanbe: Ashuriyon. 2021. - pp.265 - 272.

5. J.C. Van Horn, J.M. Wachowicz. Jr. Fundamentals of financial management, Thirteenth edition. Pearson Education Limited 2009. - 744 p.

6. Eugene F.Brigham, Joel F.Houston. Fundamentals of financial management, Concise sixth edition. ExamView Corp. 2009. - 627p.