Научная статья на тему 'ТАСВИРИЙ САНЪАТДА ФАЛСАФИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАР ВА АБСТРАКТ ҒОЯЛАР ТАЛҚИНИ'

ТАСВИРИЙ САНЪАТДА ФАЛСАФИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАР ВА АБСТРАКТ ҒОЯЛАР ТАЛҚИНИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
4
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
абстракт ғоялар / визуал санъат / глубокий маъно / деконструкция / ижод / интерпретация / концепция / танқид / таҳлил / методлар / фалсафа / шакл / эстетика / санъат тили / ҳодиса

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Р.Ш.Халилов

Ушбу мақолада фалсафий концепцияларнинг ва абстракт ғояларнинг тасвирий санъатдаги талқини тўғрисида фикр юритилади ва санъатнинг турли йўналишлари орқали фалсафий ғояларни ифодалашнинг хусусиятлари ва усуллари кўриб чиқилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАСВИРИЙ САНЪАТДА ФАЛСАФИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАР ВА АБСТРАКТ ҒОЯЛАР ТАЛҚИНИ»

ТАСВИРИЙ САНЪАТДА ФАЛСАФИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАР ВА АБСТРАКТ ГОЯЛАР ТАЛЦИНИ

Р.Ш.Халилов xp27@mail.ru Низомий номидаги ТДПУ

Аннотация: Ушбу маколада фалсафий концепцияларнинг ва абстракт гояларнинг тасвирий санъатдаги талкини тугрисида фикр юритилади ва санъатнинг турли йуналишлари оркали фалсафий гояларни ифодалашнинг хусусиятлари ва усуллари куриб чикилади

Калит сузлар: абстракт гоялар, визуал санъат, глубокий маъно, деконструкция, ижод, интерпретация, концепция, танкид, тахлил, методлар, фалсафа, шакл, эстетика, санъат тили, ходиса

INTERPRETING PHILOSOPHICAL CONCEPTS AND ABSTRACT IDEAS

IN VISUAL ARTS

R.Sh.Khalilov xp27@mail.ru

Nizami Tashkent State Pedagogical University

Abstract: This article explores the interpretation of philosophical concepts and abstract ideas in visual art, and examines the characteristics and methods of expressing philosophical ideas through various artistic directions.

Keywords: bstract ideas, analysis, art language, aesthetic, concept, creativity, critique, deconstruction, deep meaning, events, form, interpretation, methods, philosophy, visual art

Кириш

Ушбу тадкикотнинг асосий максади - тасвирий санъат ва фалсафа уртасидаги узаро алокаларни аниклаш ва тушунишдир. Тадкикот давомида фалсафий концепциялар ва абстракт гояларнинг санъат асарларида кандай ифодаланиши, шунингдек, бу ифодаланишларнинг маданий ва тарихий контекстлардаги урни ва ахамияти урганилади.

Бу мавзунинг долзарблиги санъат ва фалсафанинг инсоний тафаккур ва маданиятни шакллантиришдаги роли билан чамбарчас боглик. Санъат асарлари оркали фалсафий гоялар ва концепцияларни теранрок тушуниш ва уларни кенгрок аудиторияга етказиш имкониятларини урганиш, ижодий ва

интеллектуал фаолиятнинг узаро таъсирига янги нуктаи назардан ёндашишга ёрдам беради.

Фалсафа ва санъат орасидаги муносабатлар азалдан инсоният тарихида мухим уринни эгаллайди; бу икки соха, айникса, абстракт гоялар ва фалсафий концепцияларнинг ифодаланишида катта ахамиятга эга. Санъатнинг турли турлари, хусусан тасвирий санъат, хайкалтарошлик ва бошка визуал санъат турлари фалсафий гояларни моддий шаклга келтиришда мухим роль уйнайди. Масалан, Ренессанс даври санъати инсон ва унинг табиати тугрисидаги кадимий фалсафий гояларни янги усуллар билан ифодалаган. Бундай санъат асарлари оркали фалсафий тушунчалар нафакат кузга куриниб колмасдан, балки кенгрок аудиторияга тушунарли ва кизикарли тарзда такдим этилади. Бу оркали санъат ва фалсафа бир-бири билан чамбарчас богланиб, инсон фикрлаш тарзини бойитади ва унинг маданий тафаккурини ривожлантиради. Шу тарика, санъат асарлари оркали фалсафий гояларни тушуниш ва уларга янгича назар солиш имконияти пайдо булади.

Биз санъат асарлари оркали фалсафий гояларни кандай килиб тушунишимиз мумкин? Бу саволга жавоб бериш учун, аввало, санъат ва фалсафанинг узига хос хусусиятларини тушуниш мухим. Фалсафа, умуман олганда, инсон тафаккури ва борлик хакида фикр юритади, бу эса абстракт гоялар ва мураккаб концепцияларни уз ичига олади. Санъат эса бу гояларни визуал шаклда ифодалайди, бу оркали уларни купрок одамлар учун тушунарли килиб куяди.

Масалан, сюрреализм йуналиши, санъатда фалсафий концепцияларни ифодалашнинг яккол мисолидир. Сюрреалистик санъат асарлари оркали, санъаткорлар онгнинг чекланмаган имкониятларини ва реалликнинг бошкача кирраларини урганишади. Бу асарлар, уз навбатида, томошабинларга оддий хаётдан ташкарида яширинган маънолар ва тушунчаларни англаш имконини беради.

Шунингдек, абстракт экспрессионизм хам фалсафий гояларни ифодалашнинг яна бир усулидир. Бу йуналишдаги санъаткорлар ранглар ва шакллар оркали ички хиссиётлар ва фалсафий фикрлашни ифодалайдилар. Бундай санъат асарлари оркали, биз фалсафий гояларни факат академик матнларда эмас, балки кундалик хаётимизда хам кура олишимиз мумкин. Улар бизга инсониятнинг мураккаб фикрлари ва хис-туйгуларини куриш имконини беради ва бу оркали биз узимиз ва атрофимиздаги дунёни янгича куз билан куришимиз мумкин.

Санъатда фалсафий гояларни ифодалашнинг яна бир мухим кирраларидан бири бу - рамзлардир. Символик санъат асарлари оркали санъаткорлар мураккаб фалсафий концепцияларни рамзий образлар ёрдамида ифодалайдилар. Масалан, Винсент ван Гогнинг ижодида куплаб асарлар, жумладан, "Юлдузли тун"

картинаси, инсоннинг космос ва табиатга булган чексиз муносабатини акс эттиради. Бу каби асарлар оркали санъаткорлар инсоннинг ички дунёси ва ташки олам уртасидаги муносабатларни теран ва рамзий тарзда ифодалайдилар.

Шунингдек, реализм харакати хам санъатда фалсафий гояларни акс эттиришда мухим урин тутади. Реалистик санъат асарлари оркали санъаткорлар хаётнинг хакикий ва объектив тасвирини беришга уринадилар. Бу усул оркали улар жамиятдаги ижтимоий ва маънавий масалаларни курсатиб беришади. Масалан, Гюстав Курбе ёки Илья Репин каби рассомларнинг асарларида замонавий жамиятнинг мураккабликлари ва турли синфлар орасидаги тафовутлар акс эттирилган.

Шундай килиб, санъат асарлари оркали фалсафий гояларни ифодалаш, нафакат эстетика жихатдан, балки чукур маънавий ва интеллектуал мазмунни хам уз ичига олади. Бу асарлар инсоннинг фикрлаш ва хис килиш кобилиятини кенгайтиради ва унга атроф-мухитни янгича нуктаи назардан куришга ёрдам беради. Шу тарика санъат, инсоннинг узи ва унинг атрофидаги оламни англашини бойитади.

Бундан ташкари, санъат асарлари оркали фалсафий гояларни ифодалашда, замонавий технологияларнинг роли хам мухим ахамият касб этмокда. Янги технологиялар, масалан, ракамли (digital) санъат ва виртуал реаллик, санъаткорларга фалсафий концепцияларни янада инновацион ва интерактив усуллар билан ифодалаш имкониятини бермокда. Бу каби воситалар оркали санъат асарлари нафакат кузга куринадиган, балки тажриба килинадиган ва хис килинадиган ноёб шаклларга эга булиб колмокда.

Мисол учун, виртуал реалликда яратилган санъат асарлари томошабинни тулик янги виртуал мухитга олиб киради, бу оркали улар фалсафий концепцияларни факат куриш билан чекланиб колмай, балки уларни хис килиш ва улар билан узаро мулокот килиш имкониятига эга буладилар. Шунингдек, ракамли санъат оркали санъаткорлар мураккаб фалсафий гояларни янги ва ноанъанавий усуллар билан ифодалашга кодир. Бу санъат асарлари, анъанавий кургазмалардан ташкари, онлайн платформалар оркали хам кенг таркалмокда, бу эса санъатнинг кенгрок аудиторияга етиб боришини таъминлайди.

Шу билан бирга, санъатнинг бошка анъанавий йуналишлари, масалан, миниатюра ёки китоб расмлари хам фалсафий гояларни ифодалашда уз ахамиятини йукотмайди. Бу каби санъат асарлари, узларининг майда деталлари ва рамзий мазмунлари билан, мураккаб фалсафий гояларни тафаккур ва мулохаза йули билан ифодалайдилар. Улар оркали санъаткорлар узларининг шахсий фалсафий карашларини нозик ва ута ифодали усулда намойиш этишади.

Умуман олганда, замонавий ва анъанавий санъатнинг турли йуналишлари оркали фалсафий гояларни ифодалаш, бизга инсониятнинг маънавий ва

интеллектуал оламини кенгрок англаш имкониятини беради. Санъат оркали биз нафакат гузаллик ва зеболикни курамиз, балки инсон тафаккури ва фалсафасининг чексиз имкониятларини хам хис киламиз.

Санъатнинг бошка бир мухим жихати бу - санъатнинг тарихий узгаришлари ва уларнинг фалсафий гояларни ифодалашдаги роли. Тарихан, хар бир даврнинг узига хос маданий ва фалсафий контексти санъат асарларида уз аксини топган. Масалан, Осиё санъатида, хусусан Япония ва Хитойда, табиат ва инсон муносабатлари, мувозанат ва гармония гоялари кенг таркалган. Бу даврлардаги санъат асарлари, табиат элементлари ва минималистик ёндашувлар оркали фалсафий гояларни теран ва нозик ифодалайди.

Европа санъатида эса, Ренессанс давридан бошлаб, инсон ва унинг аклий кобилиятларига ургу бериш кучайди. Уйгониш санъати, инсон дунёкараши ва индивидуализм гояларини акс эттиради. Бу давр санъаткорлари инсон комати ва портретлар оркали фалсафий мазмунни чукурлаштириб, инсоний хис-туйгулар ва фикрларни таъкидлайдилар.

Замонавий санъат асарларида эса, постмодернизм ва концептуал санъат каби йуналишлар фалсафий гояларни янада мураккаб ва куп киррали тарзда ифодалайди. Бу йуналишларда санъаткорлар, анъанавий шакл ва мазмундан четга чикиб, ижтимоий, маданий ва сиёсий масалаларга фалсафий нуктаи назардан ёндашишади. Улар санъатнинг чегараларини кенгайтириб, томошабинларни узгача фикрлашга ундайдилар.

Буларнинг хаммаси курсатадики, санъат ва фалсафа орасидаги муносабатлар даврлар утиши билан узгариб, ривожланиб боради. Санъат асарлари оркали фалсафий гояларни ифодалаш, инсониятнинг узгарувчан маданий ва интеллектуал меросини акс эттиради.

Фалсафий тафаккурнинг санъатга таъсири факат анъанавий ва замонавий ёндашувлар билан чегараланмайди; балки у, шунингдек, санъатнинг куриш ва идрок этиш тарзларини хам узгартиради. Фалсафа, санъатни факат эстетик объект сифатида эмас, балки инсоний тажрибанинг, идрокнинг ва коммуникациянинг мураккаб воситаси сифатида куришга ундайди. Бу ёндашув оркали санъат асарлари, оддийгина гузалликдан кура, чукуррок маънавий ва интеллектуал мазмунга эга булади.

Масалан, экзистенциалистик фалсафа санъатда инсоннинг мавжудлиги ва узликни англаш масалаларини кутариб чикади. Бундай санъат асарлари, инсоннинг дунёдаги урни ва маъноси хакидаги саволларни уртага ташлайди. Улар оркали санъаткорлар, инсоннинг мавжудлиги ва унинг ички тажрибалари хакида фикр юритадилар.

Шунингдек, постструктурализм ва деконструкция каби фалсафий йуналишлар хам санъатда мухим роль уйнайди. Бу йуналишлар, санъат

асарларининг маъноси ва талкини хакида кайта уйлашга ундайди. Постструктуралистик санъат, анъанавий маъно ва тушунчаларни сурок остига олиб, томошабинларни узларининг карашларини кайта куриб чикишга мажбур килади.

Санъатнинг бу каби ёндашувлари, фалсафий тафаккурнинг ривожланиши билан бирга усиб боради ва узгаради. Санъат оркали биз, инсониятнинг дунёни кандай идрок этиши ва тушуниши хакида янги тушунчаларга эришамиз. Бу оркали санъат, фалсафа ва инсоний тажриба уртасидаги мураккаб муносабатларни очиб беради.

Хулоса килиб айтганда, санъат ва фалсафа уртасидаги узаро таъсир ижодкорлик ва тафаккурнинг чексиз имкониятларини очиб беради. Санъат асарлари оркали фалсафий гояларни ифодалаш, инсоннинг ички дунёсини, унинг хис-туйгуларини ва фикрларини тахлил килишга ёрдам беради. Бу жараён, нафакат санъаткорларга, балки томошабинларга хам узларини янги томондан кашф этиш ва дунёни кенгрок нуктаи назардан куриш имкониятини беради.

Павел Антипов. "Булок" Булок нафакат яшаш манбаи булиб колмасдан, балки билим, куч, кувват, пул манбаи хам булиши мумкин... Ушбу манба олдида одамлар нима килишади? Ювинадилар, сув ичадилар, хумларни тулдирадилар ва улардан биттаси осмонга караб "Хдкдкдй манба шу ерда эмасмикан?", - деб уйлайди

Санъат ва фалсафа уртасидаги муносабатлар тарихан доимий узгариб туради, бу эса иккала соханинг ривожланиши ва усишига ёрдам беради. Замонавий ва анъанавий санъатнинг турли йуналишлари оркали биз фалсафий гояларни янгича куз билан куриб, уларни теранрок тушунишимиз мумкин. Бу, уз навбатида, бизнинг маданий ва интеллектуал меросимизни бойитади ва инсониятнинг келажакдаги ривожланиши учун мухим асос булиб хизмат килади.

Шу тарика, санъат ва фалсафа уртасидаги узаро алокалар, инсониятнинг ижодий ва фикрий салохиятини намоён килади. Улар бизга узимиз ва

arpo^HMrogaru gyHeHH aHruna Tap3ga Kypum Ba TymyHum ynyH aHru fiynnapHH Kypcarnö öepagu.

CaHtar Ba $anca$a opacugaru y3apo Tatcup TymyHnacu, hhcoh Ta^aKKypu Ba u^oguö KOÖHnnaTnapHHHHr neKcro HMKoHuaraapuHH HaMoeH Kunagu. 3th ^anca^HH кoнцeпцнaпap Ba aöcTpaKT FoanapHH TacBupuH caHtar opKanu u^oganam, hhcoh Ta^aKKypu Ba MagaHuaTHHHHr puBO^naHumura KaTTa xucca Kymagu.

CaHtaTHHHr Typnu HyHanumnapu op^anu ^anca^ufi FoanapHH u^oganamHHHr xycycuaraapu Ba ycynnapu, x,ap öup gaBpHHHr y3ura xoc MagaHHH Ba ^anca^ufi KOHTeKcTH öunaH naMÖapnac öofhhk. 3aMOHaBHH TexHonoruanapHHHr puBO^naHumu x,aM caHtarga ^anca^ufi кoнцenцнaпapнн u^oganamHHHr aHru ycynnapuHH ohhö öepMOKga.

AKMant Hyp y3ÖeK paccoMHunuK MaKTaöuHHHr энг epKHH BammapHgaH öupu öynuö, y y3 acapnapuga Kyn paM3HfinHKgaH KeHr ^ofiganaHagu. YHHHr acapnapuga aHop, onMa eKH Tomnap MaB^yg öynuö, ynap yHyMgopnuK, Mexp-Myx,a66ar Ba FaM-FyccaHH paM3HHnamTHpagu, öanuK эca To3anHKHHHr paM3H xucoönaHagu.

fflyHHHrgeK, AKMant HypHHHr ^anca^ufi Kapamnapu x,aM yHHHr u^oguga My^HM ypuH TyTagu. Y y3 acapnapu opKanu hhcohhhot hhkh gyHecu, yHHHr xuc -TyfiFynapu Ba ^HKpnapu öunaH nyKyp myFynnaHagu. PaccoM y3 acapnapuga, Ha^aKar ry3annuK, öanKH MatHaBHH Ba ^anca^ufi TepaHnuKKa x,aM ypFy öepagu.

AKMant Hyp y3HHH mapKoHa-^anca^ufi gyHeKapamuHHHr BaKunu geö xucoönaögH. Y fflapKHH metpuaTnamTupagu, aMMo my öunaH öupra, yHH ugeannamTupMafigu, xaMMacuHH öopuna Kongupumra HHTunagu. AKMant Hyp -экcпepнмeнтaтop xap gouM ronaHyBnaH paccoM, ho3hk fflapKKa y3ura xoc экcпpeccнв paHraap Kymuö, u^oganu TOBymnap Ba oxaHraapHH aparumra xapaKar KH^agu. AKMant HypHHHr Kynnaö acapnapu ho3hk paHraap nanmpacuga aparanraH Ba öat3uga MaTorara eHrun Ba эpкнн TamnaHraH HH3HKgap Kaöu Tyronagu.

Махоратли рассомнинг ишларида акс этган аёл образлари узига хосдир. Одатда, улар нозик шаркона кизлар, узун, жингалак сочлар, бироз узайган буйинлар билан уларнинг нафислигини таъкидлайди, юзларида мулохазалик, баъзан гамгинлик излари билан ифодалайди.

Шу билан бирга, санъат ва фалсафанинг узаро таъсири, инсоннинг узи ва атрофидаги дунёни англашини бойитади. Улар бизга узимиз ва атрофимиздаги оламни янгича куз билан куриш ва тушуниш учун янги йулларни курсатиб беради. Бу тарика, санъат ва фалсафа бир-бирига ёрдам бериб, инсониятнинг ижодий ва фикрий салохиятини ривожлантиришда мухим роль уйнайди.

Санъат ва фалсафа уртасидаги узаро алокалар, инсониятнинг маданий ва интеллектуал меросини бойитиб, унинг келажакдаги ривожланиши учун мухим асос булиб хизмат килади.

Адабиётлар шархи

С.С. Булатов. "Бадиий тахлил тамойиллари". Нашриёт: Фан ва технология, 2016 йил.

Ушбу монографияда тасвирий, амалий ва меъморчилик санъат асарларини бадиий тахлил килиш тамойиллари кенг ёритилган. Муаллиф санъат асарларининг психологик, фалсафий, астрологик, тарихий, геометрик, мантикий, маънавий асосларини ва уларнинг мазмуни хамда таълим тизимида фойдаланиш назарияси ва методикасини батафсил баён килади.

И.П. Никитина. "Философия искусства". 3-е изд., испр. Издательство: Омега-Л, 2009 год.

Бу китобда замонавий санъат фалсафасининг асосий тушунчалари ва гоялари мухокама килинади. Муаллиф эстетик дунёкарашнинг узига хослиги, санъатий услуб, санъатий ижоднинг максадлари ва кадриятлари, санъатнинг асосий принципларига алохида эътибор каратади. Анъанавий ва замонавий санъат фалсафаси, санъатнинг асосий категориялари ва принциплари, унинг эволюциясининг асосий боскичлари, замонавийликнинг фалсафий муаммолари янгича ёндашувда тахлил килинади.

Сейид Хоссейн Наср. "Исламское искусство и духовность". Издательство: Москва: Дизайн. Информация. Картография, 2009 г.

С.Х.Насрнинг ушбу китоби ислом санъатининг тарихи ёки тахлили эмас, балки ислом санъати фалсафаси хакидаги эссе хисобланади. Муаллиф ислом санъатининг маънавий ва фалсафий асосларини очиб беради ва бу китоб, шубхасиз, жахон санъати муаммоларига кизикувчи кенг китобхонлар доирасида кдзикдш уйготади.

Тадкикот методологияси. Ушбу маколадав фалсафий концепциялар ва абстракт гояларнинг тасвирий санъатдаги ифодаланишини тушуниш ва тахлил килиш учун учта асосий усулдан фойдаланилди. Биринчидан, кенг куламли

адабиётлар тахлили оркали мавзу буйича назарий асослар урганилди. Санъат асарлари танкидий кузатув асосида тахлил килинди.

Тахлил ва натижалар

Тасвирий санъатда фалсафий концепциялар ва абстракт гояларнинг ифодаланиши буйича утказилган тахлиллар натижалари шуни курсатдики, санъат асарлари оркали мураккаб фалсафий гояларни тушуниш ва уларни жамиятга етказишда мухим роль уйнайди. Х,ар хил маданий ва тарихий контекстларда яратилган санъат асарлари тахлил килинганда, уларнинг ичида ётган фалсафий маънолар ва бу маъноларнинг узгарувчан табиати аникланди. Бу тадкикот, шунингдек, санъат ва фалсафа уртасидаги узаро алокаларни чукуррок англаш ва бу сохаларнинг инсоний тафаккур ва маданиятдаги урнини кадрлашга ёрдам берди.

Хулоса

Ушбу тадкикотда фалсафий концепциялар ва абстракт гояларнинг тасвирий санъатда кандай ифодаланиши ва талкин килиниши мухокама килинди. Тахлиллар натижасида маълум булдики, санъат инсон тафаккурининг мураккаб кирраларини акс эттирувчи кучли воситадир. Санъат асарлари оркали фалсафий гояларни ифодалаш, уларни кенгрок аудиторияга етказиш ва жамиятнинг интеллектуал ривожланишига хисса кушиш имконини беради.

Турли давр ва маданиятлар мисолида куриб чикилган санъат асарлари, фалсафий мафкураларнинг вакт ва макондан мустакил равишда турли шаклларда ифодаланиши мумкинлигини курсатди. Бу тадкикот оркали санъатнинг фалсафий аспектлари ва унинг инсон хаёти ва маданиятидаги роли янада теранрок тушунилди.

Шу тарика, санъат ва фалсафа уртасидаги узаро таъсирлар, инсониятнинг маданий ва интеллектуал меросини бойитиб, унинг келажакдаги ривожланиши учун мухим асос булиб хизмат килади. Бу икки соханинг уйгунлиги, инсоннинг ижодий ва фикрий салохиятини янада ривожлантиришга ёрдам беради.

Фойдаланилган адабиётлар

1. С.С. Булатов. Бадиий тахлил тамойиллари . Нашриёт: Фан ва технология. 2016 йил

2. Логинова М.В. Философия искусства: учебное пособие / М.В. Логинова; Мордов. гос. ун-т. - Саранск, 2013. - 211 с.

3. Наср, Сейид Хоссейн. Исламское искусство и духовность. Издательство: Москва: Дизайн. Информация. Картография. 2009 г.

4. Невская, П. В. Интерпретация произведений живописи. "Культурная жизнь Юга России" № 3 (28), 2008.

5. Никитина, И.Н. Философия искусства: учеб. пособие / И. П. Никитина. -3-е изд., испр. — М.: Издательство «Омега-Л», 2010. -559 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.