Научная статья на тему 'ТАСВИРИЙ САНЪАТ ДАРСЛАРИДА ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ҚИЗИҚИШЛАРИНИ OШИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

ТАСВИРИЙ САНЪАТ ДАРСЛАРИДА ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ҚИЗИҚИШЛАРИНИ OШИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
429
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Третьяков / композиция / викторина / красворд / чайнворд / перспектива / рангшунослик / ёруғ соя / репродукция / ритм / лирик.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — К. С. Ниязов, Барчиной Эшчонова

Ўзбекистон халкларининг тарихи, кадриятлари, илм-фан маданияти дурдоналарини хар томонлама илмий ўрганиш ва тахлил этиш ғоят муҳимдир. Ёшларга таълим-тарбия беришда маданиятимиз, кадриятларимиз, миллий санъатимиз намуналаридан, ота-боболаримиз томонидан яратилган ва бутун жаҳонга машхур булган ажойиб санъат намналаридан кенг фойдаланишга катта аҳамият берилмокда. Ўқитувчи педагоглар машғулотлар жараёнини ноанъанавий шаклларда ташкил этиш, таълим жараёнини мукаммал андоза асосида лойиҳалашга эришиш, мазкур лойиҳалардан оқилона фойдалана олиш кўникмаларига эга бўлиши таълим олувчилар томонидан назарий билимларни пухта, чуқур ўзлаштирилиши, уларда амалий кўникма ва малакаларнинг ҳосил бўлиши, ўқувчиларни фанга бўлган қизиқишларини ошириш куннинг долзарб вазифаларидан бири хисобланади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАСВИРИЙ САНЪАТ ДАРСЛАРИДА ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ҚИЗИҚИШЛАРИНИ OШИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 3 I ISSUE 3 I 2022 ISSN: 2181-1601

ТАСВИРИИ САНЪАТ ДАРСЛАРИДА УЦУВЧИЛАРНИНГ ЦИЗЩИШЛАРИНИ ОШИРИШ ИУЛЛАРИ

К. С. Ниязов

УрДУ,"Тасвирий санъат ва мухандислик графикаси" кафедраси катта укдтувчиси

Барчиной Эшчонова

УрДУ "ТСваМГ" йуналиши 2 курс талабаси

АННОТАТЦИЯ

Узбекистон халкларининг тарихи, кадриятлари, илм-фан маданияти дурдоналарини хар томонлама илмий урганиш ва тахлил этиш гоят мухимдир. Ёшларга таълим-тарбия беришда маданиятимиз, кадриятларимиз, миллий санъатимиз намуналаридан, ота-боболаримиз томонидан яратилган ва бутун жахонга машхур булган ажойиб санъат намналаридан кенг фойдаланишга катта ахамият берилмокда.

Укитувчи педагоглар машгулотлар жараёнини ноанъанавий шаклларда ташкил этиш, таълим жараёнини мукаммал андоза асосида лойихалашга эришиш, мазкур лойихалардан окилона фойдалана олиш куникмаларига эга булиши таълим олувчилар томонидан назарий билимларни пухта, чукур узлаштирилиши, уларда амалий куникма ва малакаларнинг хосил булиши, укувчиларни фанга булган кизикишларини ошириш куннинг долзарб вазифаларидан бири хисобланади

Калит сузлар: Третьяков, композиция, викторина, красворд, чайнворд, перспектива, рангшунослик, ёруг соя, репродукция, ритм, лирик.

Республикамиз хозирги даврда миллий тараккиётнинг энг маъсулиятли боскичи-ижтимоий, маънавий, сиёсий ва иктисодий хаётнинг кескин бурилиш даврини бошидан кечирмокда. XXI аср илмий-техника тараккиёти талабларига жавоб берадиган тарзда кайта куришни талаб килади. Бунинг учун халкимиз, айникса, ёшларимиз дунёкарашини узгартириш, уларнинг билим ва маънавиятларини жахон андозалари даражасига кутариш зарур.

Булажак умумтаълим мактаблари тасвирий санъат укитувчиларининг нафакат фан асосларини, балки улар энг замонавий илгор педагогик технологияларни эгаллаган булишлари, узларининг педагогик махоратларини тухтовсиз ошириб боришлари талаб этилади. Булгуси укитувчилар тасвирий санъат укитишда замонавий педагогик технологияларидан фойдаланиши лозим.

Тасвирий санъат дарсларининг мувафакияти куп жихатдан укувчиларни фанга булган кизикишларини шакиллантириш ва доимий равишда уни ошириб боришга боглик. Фанга кдзикдши булмаган укувчидан яхши натижа кутиб

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 3 I 2022 _ISSN: 2181-1601

булмайди. Шунингдек укувчи дарсдан биронта натижани онгли равишда олганида хамда унга эга булишга ишонч хосил килгандагина фанга кизикиш пайдо булади.

Тасвирий санъатда укувчиларнинг кизикишларини оширишнинг бир катор йуллари мавжуд:

-санъатнинг мохиятини укувчилар онгига сингдириш;

-машхур санъат намоёндаларининг хаёти ва ижоди юзасидан сухбатлар утказиш, филмлар, слайдлар намойиш этиш, албомлар тайёрлаш;

-озгина булсада укувчиларни эришган ютукларини кайд килиш ва рагбатлантириш уларнинг ибратомус ишларини синфдаги барча укувчиларга намоён этиш;

-кизикарли булган санъат асарлари хакида сухбат ва машгулолотлари утказиш;

-мувафакиятга эришган укувчиларнинг ишларидан кургазмалар ташкил этиш, уларни ишларини туман, шахар, вилоят кургазмаларига тавсия этиш;

-хар бир дарсда укитувчи укувчиларга янги билим, тушунча ва малакалар бериши;

-тасвирий санъат дарсларини уйин, мусобака тарзида ташкил етиши (викторина, красворд, чайнворд ечиш );

-укувчиларнинг тасвирий ижоди учун купрок уларни кизиктирган мавзуларни тавсия этиш. Айникса эртаклар хикоялар мултипликациялар фильмлар асосида денгиз тубига ва бошка сайёраларга хаёлий саёхат мавзуларида расм чиздириш;

-укувчиларни йирик музей ва кургазмаларга олиб бориш; -машхур санъаткорлар билан учрашувлар утказиш ва бошкалар. Укувчиларни тасвирий санъатга булган кизикишини оширишда кургазмали материаллардан кенг фойдаланиш хам катта самара беради. Бунда санъат асарлари репродукцияларни курсатиш укувчиларнинг фанга булган кизикишини янада орттиради. Репродукцияларни укувчиларга шунчаки курсатиш, унинг мазмунини тахлил килиш билан чегараланиб колмай асарнинг яратилиш тарихи, асар хакида йирик олим рассомларни айтган фикрларини укувчиларга етказиш мухумдир. Аввало курсатиладиган асарлар уз мазмунини ва яратилиш тарихига кура кизикарли булиши максадга мувофикдир. Масалан бадиий асарлар каторига маданий меросимизни чукур урганиш, айникса, мактаб укувчиларига ургатиш уларнинг маънавий, ахлокий маданиятини, миллий гурур ва ватанпарварлик туйгуларини янада камол топтиради.1

ХХ аср узбек рассомлилиги асарларидан бири П.П.Беньковнинг 1931 йилда яратилган "Хевалик киз" номли асаридир. Асарни кузатишда куйидагиларга эътибор каратиш лозим .

1 Ойдинов Н. Рассом - укитувчилар тайёрлаш муаммолари. Т,Укитувчи, 1997

Uzbekistan www.scientificprogress.uz

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 3 I ISSUE 3 I 2022 ISSN: 2181-1601

-асарда кандай куриниш ва кандай вокеа тасвирланган? -уни каердан билиш мумкин?

-асардаги вокеада йилнинг кайси фасли ва куннинг кайси вакти тасвирланган?

-асар марказини кандай куриниш ташкил этади?

-рассом асарда кандай гояни илгари сурган?

-асарнинг бадиий савияси кандай?

-нима учун ёкди, ёки нима учун ёкмади?

Асарда Хивадаги ховлининг бир бурчагида чарх билан ип йигираётган киз тасвирланган. Унинг хамма эътиборли ишга каратилган. У ишга шунчалик берилиб кетганки, ундаги бундай холат бу ишга куникиб кетган одамлардагина булади. киз чархга ип урашни нихоятда эркин ва чакконлик билан бажаряпти. Асарда мехнат мавзуси лирик ва дилдан хал килинган. Рассом тамошабинни кизнинг харакатидаги гузалликдан, ундаги тинч ритмдан завкланишга мажбур этади. Рассомнинг бадиий диди саргиш-яшил сир билан копланган лаганда, киз бошидаги узига хос ёркин бинафша рангдаги румолда намоён булади. киз бола расмини илк бахорда куча-куй ва лойли томларда очилувчи ёркин ва нафис япрокли кипкизил лола кизгалдокларга ухшатинг келади.

П.Беньковнинг "Хевалик киз" асари рассомнинг муваффакиятли асарларидан бири хисобланиб, у хозирги кунда Москвадаги Третьяков номли сувратлар галереясида сакланади. Асарни кузатишда куйидагиларга эътибор бериш лозим: -асарда кандай вокеа тасвирланган?

-асардаги вокеа кайси фасл ва куннинг кайси вактида тасвирланган? -уни кандай билиш мумкин?

-асар оркали рассом кандай гояни илгари сурган каби асарларини курсатиб улар хакида кенрок тушунчалар бериш максадга мувофикдир2.

Малумки, барча тасвирий санъат дарсларида кургазмали куроллар ишлатилади. бу укув предметининг кургазмали куролларсиз тасаввур этиб булмайди. Шунингдек тасвирий санъат дарсларида кургазмалилик турлари хам нихоятда турли- тумандир. Хусусан натура учун шунингдек тушунтириш учун мулжалланган табиий ва сунъий материаллар чизиш ва ясаш усуллари ва боскичларини курсатувчи кургазмалар шулар жумласига киради. Айникса:

1. Табиат махсулотларидан- дарахт, гул, баргча, шохча расмлари.

2. Хайвонот оламидан- капалак, ниначи, кунгизлар, бургутлар, ит, бури, куён, турна ва бошка расмлар.

3.Турмушда кулланиладиган буюмлар- ошхона ва спорт буюмлари, мехнат куроллари ва бошкалар.

4. Транспорт воситалари- харбий техника, спорт техникаси расмлари.

2 Абдуллаев. Узбекистон санъати тарихи. Тошкент: Фан. 2007 й. 86 б.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 3 I 2022 _ISSN: 2181-1601

5. Одам ва хайвонларни турли томондан куринишларини, ранглари, шаклларини, хамда перспектив кискаришини тасвирловчи расмлар.

6. Одам ва нарсаларни чизиш боскичларини курсатувчи расмлар.

Бундай кургазмалар намоиш этилганда синфдаги барча укувчиларга яхши куринадиган улчовда тасвирланиши лозим. Бу расмлар уз характерига кура рангли ёки ок-кора булиши мумкин.

Кургазмали куроллар нафакат расмли, балки турли материаллардан (картон, ёгоч, сим, лой, табиий ва бадиий материаллар) ясалган булиши мумкин. Улар тасвирий санъат назариясига (композиция перспектива, рангшунослик, ёруг соя), унинг конуниятларини курсатувчи модэллар булади. Бу кургазмали куроллар аввал эскиз ёки кичик улчовдаги нусха тарзида тайёрланади. У укитувчи тасдигидан утгандан сунг катта улчовда ишланади. Х,ар бир тайёрланган кургазмага укувчи кискача тушунтириш хати ёзади. Унда кургазмадан фойдаланишга оид услубий курсатмалар намойиш вакти ва боскичлари курсатилади.

Кургазмали куролларни укувчилар томонидан тайёрланадиган дарсга доир услубий ишланмалар билан боглик холда амалга ошириш максадга мувофикдир. Лекин кургазмали курол дарс ишланмаси билан боглик булмаслиги хам мумкин.

Укувчиларни тасвирий санъатга булган кизикишларини орттиришда шунингдек турли кургазмалар хам ташкил этиш лозим. Кургазма оркали мактабда тасвирий санъат сохасида олиб борилаётган ишларга бахо бериш мумкин булади. Шунингдек, кургазмали машгулотларда олиб бораётган ишлар якуни сифатидагина ахамиятли булиб колмай, балки келгуси ишларда хам мухим рол уйнайди. Хулоса киладиган булсак тасвирий санъат машгулотларида кургазмаликнинг ахамияти шундаки, кургазмалилик укувчиларни тасвирий санъатга булган кизикишларини орттириб колмасдан уларни дунёкарашини узгартириш, уларнинг билим ва малакаларини жахон андозалари даражасига кутаради.

REFERENCES

1. Ойдинов Н. Рассом - укитувчилар тайёрлаш муаммолари. Т,Укитувчи, 1997.

2. Абдуллаев. Узбекистон санъати тарихи. Тошкент: Фан. 2007 й. 86 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.