Научная статья на тему 'ТАРВУЗНИНГ ЎРТАПИШАР, СЕРҲОСИЛ, СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ЮҚОРИ БЎЛГАН НАВНИ ЯРАТИШ БЎЙИЧА ОЛИБ БОРИЛАЁТГАН СЕЛЕКЦИЯ ИШЛАРИ'

ТАРВУЗНИНГ ЎРТАПИШАР, СЕРҲОСИЛ, СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ЮҚОРИ БЎЛГАН НАВНИ ЯРАТИШ БЎЙИЧА ОЛИБ БОРИЛАЁТГАН СЕЛЕКЦИЯ ИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
115
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
тарвуз / линия / дурагай / нав / ўсув даври / ҳосилдорлик / мева вазни. / watermelon / line / hybrid / variety / growing season / yield / fruit weight.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Шахноза Рахмановна Арипова, Анабиби Шокировна Эгамберганова

2019 йилда Ўзбекистон Республикаси Давлат реестирида тарвузнинг 47 та нави районлаштирилган, шулардан 11 таси Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институтида яратилган навлардир. Ушбу мақолада бугунги кунда тарвузнинг ўртапишар, серҳосил, сифат кўрсаткичлари юқори бўлган навни яратиш бўйича олиб борилаётган селекция ишларини натижалари келтириб ўтилган. Л-9, Л-21-17, Л-25-17 ва F5 Л-Ч×Мраморний дурагайларнинг намуналари экилиб Шарқ неъмати нави билан қиёслаб ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BREEDING WORKS ON CREATING VARIETIES WITH HIGHER MEDIUM, PRODUCTIVE, QUALITY INDICATORS

In 2019, 47 varieties of watermelon were zoned in the State Register of the Republic of Uzbekistan, 11 of them were created at the Research Institute of Vegetable, melon crops and potato. This article summarizes the results of watermelon breeding to create a high-yielding, mid-season and high-quality watermelon variety. Samples of the hybrids L-9, L-21-17, L-25-17 and F5 L-CH × Mramorniy were studied with a comparative variety of watermelon Shark Nemati.

Текст научной работы на тему «ТАРВУЗНИНГ ЎРТАПИШАР, СЕРҲОСИЛ, СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ЮҚОРИ БЎЛГАН НАВНИ ЯРАТИШ БЎЙИЧА ОЛИБ БОРИЛАЁТГАН СЕЛЕКЦИЯ ИШЛАРИ»

ТАРВУЗНИНГ УРТАПИШАР, СЕРХ^ОСИЛ, СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИ ЮЦОРИ БУЛГАН НАВНИ ЯРАТИШ БУЙИЧА ОЛИБ БОРИЛАЁТГАН

СЕЛЕКЦИЯ ИШЛАРИ

Шахноза Рахмановна Арипова

Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкик;от институти

Анабиби Шокировна Эгамберганова

Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Зоология институти

АННОТАЦИЯ

2019 йилда Узбекистон Республикаси Давлат реестирида тарвузнинг 47 та нави районлаштирилган, шулардан 11 таси Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкикот институтида яратилган навлардир. Ушбу маколада бугунги кунда тарвузнинг уртапишар, серхосил, сифат курсаткичлари юкори булган навни яратиш буйича олиб борилаётган селекция ишларини натижалари келтириб утилган. Л-9, Л-21-17, Л-25-17 ва F5 Л-ЧхМраморний дурагайларнинг намуналари экилиб Шарк неъмати нави билан киёслаб урганилди.

Калит сузлар: тарвуз, линия, дурагай, нав, усув даври, хосилдорлик, мева

вазни.

BREEDING WORKS ON CREATING VARIETIES WITH HIGHER MEDIUM,

PRODUCTIVE, QUALITY INDICATORS

ABSTRACT

In 2019, 47 varieties of watermelon were zoned in the State Register of the Republic of Uzbekistan, 11 of them were created at the Research Institute of Vegetable, melon crops and potato. This article summarizes the results of watermelon breeding to create a high-yielding, mid-season and high-quality watermelon variety. Samples of the hybrids L-9, L-21-17, L-25-17 and F5 L-CH x Mramorniy were studied with a comparative variety of watermelon Shark Nemati.

Keywords: watermelon, line, hybrid, variety, growing season, yield, fruit weight.

Асосий кисм. Мамлакатимизда тарвуз селекциясининг энг мухим йуналиши хосилдорлиги жихатидан мавжуд навлардан устун турадиган ва меваларининг таркибидаги курук моддалар, канд хамда витаминлар куп, эти ширадор буладиган юкори махсулдор, эртапишар, уртапишар, мевалари узок масофага транспортда ташишга яхши бардош берадиган навларни яратишдир. Шу билан бирга халкимиз томонидан яратилган ва шу кунгача сакланиб келган тарвуз навларини келажак авлодга тулик колдириш ва янги навларини яратишдир.

Узбекистан тупрок-иклим шароити бу экинлар етиштириш учун кулай булгани учун, кадимдан устирилган. Хрзирги вактда хилма-хил тарвуз навларининг 95 фоизи Россия жануби, А^Ш, Хитой, Япония, Кичик ва Марказий Осиё мамлакатларида жам булган.Республикамизда кишлок хужалигида амалга оширилаётган ислохотлар натижасида полизчиликка хам эътибор кучайди. Айникса, бозор иктисодиёти даврида, озик-овкат муаммо булиб турганда кимматбахо экинлардан булган полиз экинларини етиштиришни купайтириш хам таказо этилмокда [1].

Тарвуз Республикамизда асосий полиз экинларидан булиб, унинг эти ва ширасини камконликни даволаш, яллигланишга карши суриш ва ут суюклигини хайдаш хусусияти кучли, атеросклероз, моддалар алмашинуви бузилиши, жигар ва юрак кон томир тизими касалликларини даволашда фойдаланилади. У одам танасини захарли моддалар ва шлаклардан яхши тозалайди, холестерин ажралиб чикишига ёрдамлашади. Бундай шифобахш неъматларнинг исътемол даврини узайтириш хозирги куннинг асосий вазифаларидан биридир [2].

Тарвузни Ширин нави 2017 йил Давлат Реестирига киритилди. Нав эртапишар, юкори кимматли хужалик белгиларга ва сифат курсатлари яхши булган, юкори хосилдор.

Тадкикот усули ва услуби. Тажрибалар Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкикот институтининг тажриба майдонларида олиб борилди. Навшунослик богчасида 2018 йилда экилиб олинган Л-9, Л-21-17, Л-25-17, Л-Ч х Мрамор дурагайларнинг F5-F11 авлодларининг танловлари 30 та уядан кайтариксиз 30 м дан экилди. Экиш схемаси (210+70)/2 х 70 см. Агротехник тадбирлар Тошкент вилояти учун тавсия этилган усуллар оркали олиб борилди.

Тадкикот натижалари. Л-9, Л-21-17, Л-25-17 ва F5 Л-ЧхМраморний дурагайларнинг оилаларидан якка танлов намуналари экилиб Шарк неъмати нави билан киёслаб урганилди.

Тарвуз усимлигининг оналик гулини очилиш муддати навларни эртапишар ёки кечпишарлигини белгилайди. Урганилган дурагайларда фенологик кузатувлар шуни курсатдики, барча дурагайларда оталик гуллари уртача 52-53 кунда, оналик гуллари уртача 61-63 кунда очилди. Стандарт нав Шарк неъмати эса оналик гули 53 куни, оталик гули 67 куни очилди.

Бундан келиб чикадики, барча урганилаётган танлов намуналари стандарт навга нисбатан эртапишардир (1-жадвал).

1-жадвал

Тарвузнинг навнунослик богчасидаги юкори авлод дурагайларини фенологик курсаткичлари (2019 й)

Нав, линия, Авлод Униб Нихол униб чиккандан то,

дурагай и чики кун

m, KyH oTanuK rynuHuHr onunumu oHanuK rynuHuHr onunumu numu6 erunum u

fflapK HetMaTu ct 7 53 67 102

.-9 BC1F12 7 53 63 99

.-21-17 BC1F11 7 52 61 95

.-25-17 BC1F11 7 52 63 96

.-h x MpaMopHuH F5 7 53 62 98

ABBanru ftunnapga onuHraH MatnyMornapga TapBy3 MeBanap 80-91 KyHga numraH эgн, aMMO 6y Hun ra®pu6anap экнпraнrцaн cyHr xaBo xapoparuHu KecKHH nacaHumu Ba cypyHKanu cen eMFupnapHu erumuHH Harn^acuga TapBy3 ycHMHHKnapHHH puBo^naHumura can6uH ratcup эrgн. MeBanapHuHr numumu KenuKgu Ba MeBanap 95-105 KyHga numu6 erungu (1-^agBan).

HaBmyHOcnuK 6oFnacuga экнпraн HaBnapHu aBBan paHOHnamTupunraH HaB fflapK HetMaru 6unaH Kuecna6 экнпgн. fflapK HetMaru HaBu nanaru cepmox,, 6aprnapu HyKyp yftuKnu, MeBacu gyManoK, amun, rynu uHruHKa ryK amun ftynnu. MeBacuHuHr yprana Ba3Hu 3,7-9,5 Kr, nycruHuHr KanuHnuru 1,0 cm, KarraKnurn 262 r/MM , KypyK Mogga MuKgopu yprana 10,8%, WKopucu 12,5%. 3ruHuHr paHru Ku3un, ypyFuHuHr paHru Kopa.

.-9 gyparaHuHu raHnoBnapu MeBacuHuHr ramKu KypuHumu SyHuna 2 Ta aKKa raHnoBnapga 7-8% HocraHgapr MeBanap ramKun Kungu, atHu MeBanapuHuHr ramKu KypuHumu KuHmuK hotckuc, 1 Ta rarnoBga 9% MeBanapga epuKnapu 6opnuru aHuKnaHgu. ^onraH raHnoBnapga MeBaHuHr ramKu KypuHumu 6up xun, nanaKnapu Kynnu ycraH, KyM-KyK, cepmox. MeBanapHu maKnu 100% 6up xun KypuHumga, yprana Ba3Hu 6,0 Kr, HupuKnapu 9,2 Kr rana (1-pacM).

1-pacM. TapBy3HuHr ucruKSonnu .-9 nuHuacu Ba .-25-17 nuHuacu

nycTuHuHr KanuHnuru 1,6 cm, KaTTuKnuru 313 r/MM2, KypyK Mogga MuKgopu Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 976

уртача 11,6%, юкориси 12,5%. Эти кизил, лекин якка танловларнинг 5,0% оч кизил ва 3% тук кизил рангда. Уругининг индекси 1,6 булиб,хажми ва рангида 8% хар хиллик мавжуд, яъни уруг индексида тафовут 1,5 дан 1,8 гача булди.

Л-21-17 линиясининг асосий куринишдаги, яъни меванинг куриниши, узунчокоч яшил, кенг тиканли тук яшил йулли, барглари чукур уйикди, палаклари яхши ривожланган усимликлардан якка танловлар олинди. Ташки куриниши бир хил булган меваларданянги авлод танловлари олинди.

Л-21-17 линияси танловларнинг меваси узунчок, сирти оч яшил, чочик тук яшил йули бор. Меванинг уртача вазни 3,7-8,7 кг, пусти 1,2 см, каттиклиги 224 г/мм , эрувчан курук модда микдори 10,6-13,0% (2-жадвал).

2-жадвал

Тарвузнинг навшунослик богчасидаги юкори авлод дурагай танловларини

хужалик белгилари буйича таърифи (2019 й)

Нав, линия, дурагай Авлоди Мева вазни, кг Пустининг Таркибидаги эрувчан курук модда микдори, %

уртач а энг куп каттик- лиги,г/мм 2 калин -лиги, см уртача энг куп

Шарк неъмати Ст 5,7 9,5 262 1,0 10,8 12,5

Л-9 BC1F12 6,0 9,2 313 1,6 11,6 12,5

Л-21-17 BC1F11 3,7 5,7 224 1,2 10,6 13,0

Л-25-17 BC1F11 4,0 6,2 279 1,1 10,5 12,0

Л-Ч х Мрамор F5 2,6 5,2 271 1,0 10,2 11,5

Л-25-17 линиядан якка танловлар экилди. Мева куриниши бир хил булган танловдан янги танловлар тайёрланди. Олинган танловларнинг мева вазни 4,0-6,2 кг, пусти 1,1 см, каттиклиги 279 г/мм2, эрувчан курук модда микдори 10,5-12,0%. Уругларни шакли ва ранги буйича хар-хил (оч ва тук жигарранг). Ташки куриниши бир-хил мевалардан 50 та якка танловлар тайёрланди (1-расм).

F5 Л-Ч х Мраморний комбинациядан танловлар экилди. Мевалари бир хил, сершох, урта палакли, барглари йирик, чукур уйикли, серхосил. Мева шакли думалок, сирти оч яшил, ингичка узилган яшил йули бор (2-расм).

2-pacM. TapBy3HHHr F5 .H-^ x MpaMopHHH ком6ннацнaсн

Ba3HH 2,6-5,2 Kr, nycTH wnKa 1,0 cm, KaTTHKnHrH 271 r/MM2. 3th nymTH paHr Ba ok TOMHpnapu MaB^yg. TapKHÖHgarH эpyвнaн KypyK Mogga MHKgopH ypTana 10,811,5%. Ypyru 6np xhh HupHK KH3FHm paHrga.

Xy^oca kh^hö aÖTHmHMH3 MyMKHHKH ypraHHnraH .H-9, .H-21-17, .H-25-17 Ba F5 ^-^xMpaMopHHH gyparafinapHHHr onnanapngaH aKKa TaHnoB HaMyHanapn экнпн6 fflapK HetMarn HaBH 6nnaH KHëcnaô ypraHHnraHga CTaHgapT HaBra HHCÖaraH эpтaпнmap, cepxpcnn Ba CH^ar KypcaTKHnnapn WKopngnp.

REFERENCES

1. EypneB X,.^. CaÖ3aBOT экннпapн cene^nacH Ba ypyFHHnnrH. TomKeHT, 1999. 2358, 63-79, 138-145 6.

2. OcTOHaKynoB 3.T., 3yeB B.H., Kognpxy^aeB O.^. Ca63aBOTHHHHK. TomKeHT, 2009. 25-38, 64-79, 103-165 6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.