Научная статья на тему 'ТАРБИЯЧИНИ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ'

ТАРБИЯЧИНИ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
103
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Педагогик / техника / касбий кўникма / саводли ва ифодали сўзлаш / ҳис-туйғу / шахсий хусусият / пантомимик қобилият / рағбатлантирувчи / психологик билим. / Pedagogical / technical / professional skills / literate and expressive speech / emotion / personality / pantomime ability / motivational / psychological knowledge.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ирода Хамидовна Ражабова, Инобат Хамидовна Ражабова

Педагогик техника малакаларини мукаммал эгаллаш учун, аввало, ўқитувчи ўз фанини, ўқитадиган предметининг бошқа фанлар билан ўзаро алоқадорликда билиши, педагогик ва ахборот технологияларини, педагогика ва психология фанлари асосларини давр тараққиёти даражасида билиши, касбий жиҳатдан ўз-ўзини тарбиялай оладиган бўлиши зарур.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PREPARING TEACHERS FOR INNOVATIVE ACTIVITIES

In order to master the skills of pedagogical techniques, first of all, the teacher must know his subject, the interaction of the subject with other disciplines, knowledge of pedagogical and information technologies, the basics of pedagogy and psychology at the level of development, professional self-education.

Текст научной работы на тему «ТАРБИЯЧИНИ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ»

ТАРБИЯЧИНИ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ

Ирода Хамидовна Ражабова Инобат Хамидовна Ражабова

Бухоро давлат университети Гиждувон тумани 13-мактаб укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Педагогик техника малакаларини мукаммал эгаллаш учун, аввало, укитувчи уз фанини, укитадиган предметининг бошка фанлар билан узаро алокадорликда билиши, педагогик ва ахборот технологияларини, педагогика ва психология фанлари асосларини давр тараккиёти даражасида билиши, касбий жихатдан уз-узини тарбиялай оладиган булиши зарур.

Калит сузлар. Педагогик, техника, касбий куникма, саводли ва ифодали сузлаш, хис-туйгу, шахсий хусусият, пантомимик кобилият, рагбатлантирувчи, психологик билим.

PREPARING TEACHERS FOR INNOVATIVE ACTIVITIES

ABSTRACT

In order to master the skills of pedagogical techniques, first of all, the teacher must know his subject, the interaction of the subject with other disciplines, knowledge of pedagogical and information technologies, the basics of pedagogy and psychology at the level of development, professional self-education.

Keywords: Pedagogical, technical, professional skills, literate and expressive speech, emotion, personality, pantomime ability, motivational, psychological knowledge.

Мамлакатимизда олиб борилаётган кенг куламли ислохотлар факатгина халк манфаатлари учун, унинг бахт-саодати учун хизмат килмокда. Шу боис хам биз буни «Мустакиллик инъоми», «Мустакиллик имкониятлари» дея баралла айтишимиз мумкин.

Педагогикада инновация, инновацион фаолият, инновацион педагогика, таълимда инновацион жараёнларни бошкариш каби тушунчалар ХХ асрнинг 60-йилларида дастлаб, АКШ ва Гарбий Европа мамлакатларида «таълим технологияси» тушунчаси эътироф этилган вактда пайдо булди, уша вактдаёк Европада педагогик инновациялар маркази ва институти ташкил этилди. Бу тушунчаларнинг пайдо булиши ва инновацион таълим назариясининг яратилиши тугрисида маълумот берувчи манбалар тахлили шуни курсатдики, бу тушунчалар таълим тизимини технологиялаштириш, педагогик технологияларни таълим тизимига киритиш оркали таълим тизимини ислох килиш; таълим

самарадорлигини ошириш, шахс ижтимоийлашувини таъминлаш, бу борада муайян муваффакиятларга эришиш учун таълим жараёнида болага дустона муносабатларни шакллантиришга уриниш натижасида вужудга келди. Олиб борилган илмий изланишлар натижасида утган асрнинг 80-йиллари иккинчи ярмида педагогик фаолият бу - ижодий жараён ва педагогик инновациялар бирлашмаси, деган янги илмий йуналиш таркиб топди. Бу эса тарбиячининг инновацион педагогик фаолиятининг шаклланиши ва ривожланиш жараёнини тахлил килиш имконини берди.

«Инновацион педагогик фаолият» деб бир неча бор тилга олмокдамиз. Инновация» сузининг маъноси нима? Бу суз инглизча «inoveyshin» сузидан олинган булиб, янгиликлар киритиш, деган маънони билдиради. Таълим тизимидаги инновациялар, уларни амалиётга тадбик этиш, инновацион фаолиятларни тахлил килиш оркали бу фаолият тушунчасини таърифлаш имконияти пайдо булди. Демак, инновацион фаолият - педагогик жамоани харакатга келтирувчи, олга бошловчи, тараккий эттирувчи кучдир. Бу фаолият узлуксиз равишда янгиликлар асосида ишлаб, уни такомиллаштириб беришдан иборатдир. Бирок таълим тизимидаги хар кандай янгилик ёхуд хар бир янгилик хам инновация булолмайди. Сабаб: агар фаолият жараёнидаги янгилик киска муддатли булса, устига-устак тизимдаги айрим элементнигина узгартирса, у инновация эмас, «новация» хисобланади. Шундай экан, тарбиячичининг машгулотлари кизикарли, самарали утиши учун у педагогик инновацияларнинг янги-янги услубларини излаб топиши, уни чукур тахлиллар остида энг самаралисини танлаб олиши хамда амалиётда куллаши лозим. Бунинг учун у энг аввало, инновациялар хакида аник маълумотлар жамгармасини яратиши зарур. Нафакат яратиши, туплаши, балки уни тасвирлаб, тушунтириб, ифодалаб хам бера олиши керак. Улар ярим йиллик буйича методик тавсиялар ва коидалар сифатида такдим этилиши хам мумкин. Чунки инновацион фаолиятнинг хаммаси ёзиб киритилмайди, улар уз-узидан маълумдек, тушунарлидек таассурот уйготади. Уларнинг барчаси жонли фаолиятда намойиш этилади.

Демак, янгилик киритиш жараёнида кабул килинган моделни амалий кулланиладиган дастурга айлантириш узок ва мураккаб жараён хисобланади. Инновацион фаолиятга тайёргарлик узлуксиз равишда янгиликлар асосида ишлаш булиб, у жуда узок вакт давомида мукаммаллашиб боради ва бунда у педагог-олимлар фикрларига таянган холда иш олиб боради. Бу фаолиятнинг зарурлигини тарбиячи тушуниб етиши, инновация киритишга каратилган харакатлар самара келтиришига ишониши лозим. Укитишнинг бу усули орасида дидактик уйинлар ва образли укув уйинлари хам алохида ахамият касб этади.

Дидактик уйинларнинг методик асослари 4 боскични камраб олган: урганиладиган мавзунинг таништирилиши, уйин жараёнининг яхлит куриниши,

сценарийдаги холатлар баёни (дархакикат, бундай уйинларни утказишда энг катта ахамият унинг сценарийсининг ёзилиш даражасига каратилади), жумладан, сценарийда уйин шароитлари тасвирланиши, уйин иштирокчилари харакатлари ёки холатларининг ишлаб чикилиши, уларга методик курсатмалар яратиш каби масалалар баён килинади. Шу асосда уйин харакатлари ташкиллаштирилади. Уни утказишда учраган ноаникликлар бартараф этилади. Уйин жараёнидаги барча муаммоли вазиятни «яшаб утиш» уйин харакатини янада очиб беради.

Бу жараённи муваффакиятли поёнига етказиш - руёбга чикариш кенг камровли максадларга, карама-каршиликларга, аналитик, ахборот ва методологик йуналлшларга таянишни такозо этади. Шу уринда кенг кулланилаётган илгор, замонавий технологиялар жуда-жуда аскотади, айникса, инновацион технологиялар. Инноваторлар - янгилик яратувчилар эса, шубхасиз, миллий таълим-тарбия тизимини такомиллаштиришда, уни замон талаблари билан уйгунлаштиришда катта муваффакиятларга эришишлари тайин. Милиий дастур — бу миллий моделдир. Меъёрий хужжатларнинг хар бирида таълим жараёнини ислох этиш, бунинг учун янгидан-янги таклиф ва мулохазалар, тажриба ва синовларни дадил ишга солиш ва уларнинг натижаларини умумлаштириш кузда тутилган. Бу нафакат Узбекистон, балки жахон таълим тизими тарихида хам мисли курилмаган ходисадир.

Шундай экан, педагогнинг иш кулами кенгайиб бормоги керак. Дархакикат, бу вазифа бугунги кунда тарбиячининг асосий фаолиятига айланди. Тарбиячидаги интеллектуал салохият - ишчанлик, мехнатсеварлик, ижодкорлик хусусиятлари таълим мазмунининг бойишида алохида ва мухим ахамият касб этмокда. Таълим жараёнида илгор технологияларнинг янги-янги усулларининг кулланилиши машгулотларнинг ранг-баранг кизикарли тарзда утишига олиб келди, укув материалларининг чукур узлаштирилишига хам кенг имкониятлар яратди .

«Инновацион педагогик фаолият» деб бир неча бор тилга олмокдамиз. Инновация» сузининг маъноси нима? Бу суз инглизча «inoveyshin» сузидан олинган булиб, янгиликлар киритиш, деган маънони билдиради. Таълим тизимидаги инновациялар, уларни амалиётга тадбик этиш, инновацион фаолиятларни тахлил килиш оркали бу фаолият тушунчасини таърифлаш имконияти пайдо булди. Демак, инновацион фаолият - педагогик жамоани харакатга келтирувчи, олга бошловчи, тараккий эттирувчи кучдир. Бу фаолият узлуксиз равишда янгиликлар асосида ишлаб, уни такомиллаштириб беришдан иборатдир. Бирок таълим тизимидаги хар кандай янгилик ёхуд хар бир янгилик хам инновация булолмайди. Сабаб: агар фаолият жараёнидаги янгилик киска муддатли булса, устига-устак тизимдаги айрим элементнигина узгартирса, у инновация эмас, «новация» хисобланади. Шундай экан, тарбиячининг машгулоти кизикарли, самарали утиши учун у педагогик инновацияларнинг янги-янги

услубларини излаб топиши, уни чукур тахлиллар остида энг самаралисини танлаб олиши хамда амалиётда куллаши лозим. Бунинг учун у энг аввало, инновациялар хакида аник маълумотлар жамгармасини яратиши зарур. Нафакат яратиши, туплаши, балки уни тасвирлаб, тушунтириб, ифодалаб хам бера олиши керак. Улар ярим йиллик буйича методик тавсиялар ва коидалар сифатида такдим этилиши хам мумкин. Чунки инновацион фаолиятнинг хаммаси ёзиб киритилмайди, улар уз-узидан маълумдек, тушунарлидек таассурот уйготади. Уларнинг барчаси жонли фаолиятда намойиш этилади.

Демак, янгилик киритиш жараёнида кабул килинган моделни амалий кулланиладиган дастурга айлантириш узок ва мураккаб жараён хисобланади. Инновацион фаолиятга тайёргарлик узлуксиз равишда янгиликлар асосида ишлаш булиб, у жуда узок вакт давомида мукаммаллашиб боради ва бунда у педагог-олимлар фикрларига таянган холда иш олиб боради. Бу фаолиятнинг зарурлигини тарбиячи тушуниб етиши, инновация киритишга каратилган харакатлар самара келтиришига ишониши лозим. Укитишнинг бу усули орасида дидактик уйинлар ва образли укув уйинлари хам алохида ахамият касб этади.

Бундан ташкари педагогнинг инновацион тайёргарлигида болалар билан мулокот - диалог, шерикчилик, макол-маталлардан фойдаланиш, топишмокларни куллаш, худудий уйинлардан, ашулалардан, хазил-мутойибалардан фойдаланишнинг хам ахамияти бенихоя катта. Яна назорат ишлари, ролларга ажратиб бериладиган уйинлар хам синовдан яхши натижалар билан утган методик тавсиялар хисобланади. Буларнинг барчаси тарбиячи инновацион фаолиятга тайёргарлигида ёки тайёргарлигини оширишда жиддий ва зарурий захира хисобланади.

Замонамиз кун сайин узгариб бораётган экан, энг аввало, таълим сохаси у билан хамоханг булади. Ва бунинг натижасида тарбиячидан уз фаолиятига тухтовсиз узгартиришлар киритишни талаб этади. Ана шулардан келиб чиккан холда тарбиячининг инновацион фаолиятга тайёргарлигини мураккаб жараён сифатида бахолаш мумкин. Чунки юкорида айтиб утилган усуллар тарбиячи томонидан ижодий бойитилади, ривожлантирувчи ахборотлар билан тулдирилади. Булар шунчаки гаплар эмас, натижаси самарали, тажрибадан муваффакиятли утган, тасдигини топган тавсиялардир.

Бунда, тарбиячи инновацион фаолиятнинг субъекти ва ташаббускори сифатида янгиликни ижодий изланиш натижасида яратиши, уни мохирона хаётга тадбик этиш хамда уни оммалаштиришда марказий уринда туриши лозим. Юкорида билдирилган нисбатан умумий ва тор маънодаги фикрлардан ташкари педагогнинг инновацион тайёргарлигини фанлараро тизим, тарихий, зарурий ва конуний тизим сифатида бахолаганда хам унинг мохиятидан келиб чикилади. Педагогик-психологик нуктаи назардан каралган инновацион фаолиятга

тайёргарлик барча-барча сифатларини хдсобга олиб иш курадиган мураккаб жараёндир. Бу жараённи тарбиячи муваффакиятли поёнига етказиш - руёбга чикариш кенг камровли максадларга, карама-каршиликларга, аналитик, ахборот ва методологик йуналишларга таянишни такозо этади. Шу урин да кенг кулланилаётган илгор, замонавий технологиялар жуда-жуда аскотади, айникса, инновацион технологиялар. Инноваторлар - янгилик яратувчилар эса, шубхдсиз, миллий таълим-тарбия тизимини такомиллаштиришда, уни замон талаблари билан уйгунлаштиришда катта муваффакиятларга эришишлари тайин.

REFERENCES

1. Eshova S. D., Rajabova K. I. Organization of didactic games for preschoolers.

2. Rajabova I. Ossobennosti organizatsii i provedeniya didakticheskix igr s detmi starshego doshkolnogo vozrasta //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). -2020. - Т. 1. - №. 1.

3. Xamidovna R. I. Play as a means of developing the creative abilities of Preschool Children //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 10.

4. Rajabova I. Ossobennosti organizatsii i provedeniya didakticheskix igr s detmi starshego doshkolnogo vozrasta //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). -2020. - Т. 1. - №. 1.

5. Kamilova G. Maktabgacha talim muassasalarida ekologik tarbiyani tashkil etishda integrativ yondashuv //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 1. - №. 1.

6. Olimovna K. G. The importance of the criteria of pedagogical technologies at training highly qualified personnel //Достижения науки и образования. - 2017. - №.

5 (18).

7. Камилова Г. А., Тураева О. С. ФОРМИРОВАНИЕ ДИАГНОСТИЧЕСКИХ НАВЫКОВ У СТУДЕНТОВ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ //Проблемы науки. - 2021. - С. 50.

8. Хамроева Н. А. МЕТОДЫ РАЗВИТИЯ РЕЧИ В ДОШКОЛЬНОМ ОБРАЗОВАНИИ //Проблемы науки. - 2021. - №. 3 (62). - С. 74-76.

9. Хамроева Н. А., Назарова Д. Ж. Особенности речевого развития детей старшего дошкольного возраста //Вестник магистратуры. - 2020. - №. 1-5. - С. 37.

10. ХАМРОЕВА Н. А. преподаватель кафедры дошкольного образования, факультет дошкольного и начального обучения //Бухарский государственный университет, Узбекистан.

11. Supkhonovna H. N. Technology for the development of the qualities of pedagogical competence in future teachers //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. - 2021. - Т. 10. - №. 5. - С. 372-382.

12. To'raqulovich J. U., Supxonovna H. N. Ways to shape a healthy lifestyle in the family of preschool children //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 11.

13. Хакимова Н. С., Хабибова Г. Г. А. АВЛОНИ-ПРОСВЕТИТЕЛЬ, ПЕДАГОГ И РЕФОРМАТОР ШКОЛЫ //Вопросы науки и образования. - С. 34.

14. Umarova G. Bolalarning iqtisodiy bilimdonligini rivojlantirishda matematik tasavvurlarni shakllantirish mashg'ulotlarining ahamiyati //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2021. - Т. 3. - №. 3.

15. Sharipova I. F., Umarova G. U. Some methods for calculating limits //Journal: JOURNAL OF ADVANCES IN MATHEMATICS. - Т. 10. - №. 7.

16. Nurulloyev F. Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarini axloqiy tarbiyalash //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2021. - Т. 3. - №. 3.

17. Nurulloyev F. Oilada sog'lom, ma'naviy-axloqiy muhit //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2021. - Т. 5. - №. 5.

18. Nurulloyev F. Maktabgacha yoshdagi bolalarda oilaga nisbatan hurmat munosabatini hakllantirish //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). -2020. - Т. 2. - №. 2.

19. Камилова Г. А., Курбанова Г. Р., Джаббарова С. З. Особенности формирования педагогических навыков у воспитателей дошкольно-образовательных учреждений //Academy. - 2020. - №. 5 (56). - С. 25-27.

20. Жабборова С. З. Особенности труда в дошкольном возрасте //Проблемы педагогики. - 2020. - №. 6 (51).

21. Джаббарова С. З. ЭТИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ ДЕТЕЙ В СЕМЬЕ ЧЕРЕЗ НАЦИОНАЛЬНЫЕ ЦЕННОСТИ //Проблемы науки. - 2021. - С. 61.

22. Jabborova S. Z. Forms, methods and ways of moral education of children in the family by means of national values //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 11. - №. 3. - С. 820-823.

23. Zarafshon J. Мактабгача таълимда жисмоний тарбияни шакллантириш методлари //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 1. - №. 1.

24. Jalilov Z. B. Educational Value in Works of Eastern Thinkers and Principals of Their Use //Eastern European Scientific Journal. - 2017. - №. 1.

25. Zarafshon J. Мактабгача таълимда жисмоний тарбияни шакллантириш методлари //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)

26. Zarafshon J. MAKTABGACHA TA'LIMNING SIFAT VA SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA PEDAGOGIK JARAYONNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 1. - №. 1.

27. Zarafshon J. MAKTABGACHA TA'LIMDA IQTISODIY MADANIYATNI SHAKLLANTIRISHDA TARBIYACHINING ROLI //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 1. - №. 1.

28. Asadovna U. F., Baxshilloyevich Z. J. METHODOLOGICAL SUPPORT FOR EXTRA-CLASS ACTIVITIES OF A STUDENT //Scientific reports of Bukhara State University. - 2020. - Т. 4. - №. 1. - С. 321-325.

29. Жалилов З. Воспитание студентов в духе национальных ценностей //International scientific review. - 2016. - №. 2 (12).

30. Hamroyeva N. ИЛТИФОТ-ФАТИК МУЛО^ОТНИНГ БИР КУРИНИШИ СИФАТИДА //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 2. -№. 2.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.