Научная статья на тему 'ТАРБИЯ-ЮКСАК МАЪНАВИЯТ БЕШИГИ'

ТАРБИЯ-ЮКСАК МАЪНАВИЯТ БЕШИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

309
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Узлуксиз таълим / тарбия / ўқитувчи / маънавият / ўқувчиёшлар / ота-она / мактаб / оила / синф раҳбари / илм / метод / ахлоқ / lifelong education / upbringing / spirituality / students / parents / school / family / class teacher / student / science / method / ethics / national values.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Mahkamov Ulfat, Ismoilova Dilafruz

Ушбу мақолада узлуксиз таълим жараёнида ўқувчи ёшларни тарбиялаш методикаси, улар маънавиятини ривожлантиришда ўқитувчи, ота-оналар ва кенг жамоатчиликнинг ўзига хос хусусиятлари илмий педагогик жиҳатдан асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EDUCATION IS THE CRADLE OF HIGH SPIRITUALITY

This article is scientifically and pedagogically based on the methodology of teaching students in the process of lifelong education, the importance of developing their spirituality and the specific characteristics of teachers, parents and the general public in this process

Текст научной работы на тему «ТАРБИЯ-ЮКСАК МАЪНАВИЯТ БЕШИГИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2020

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804 ТАРБИЯ-ЮКСАК МАЪНАВИЯТ БЕШИГИ

Улфат Махкамов

Чирчик давлат педагогика институти профессори, педагогика фанлари доктори

Дилафруз Исмоилова

Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада узлуксиз таълим жараёнида укувчи ёшларни тарбиялаш методикаси, улар маънавиятини ривожлантиришда укитувчи, ота-оналар ва кенг жамоатчиликнинг узига хос хусусиятлари илмий педагогик жихатдан асосланган.

Калит сузлар: Узлуксиз таълим,тарбия, укитувчи,маънавият, укувчи-ёшлар, ота-она, мактаб, оила, синф рахбари, илм,метод, ахлок.

EDUCATION IS THE CRADLE OF HIGH SPIRITUALITY

Ulfat Mahkamov

Doctor of Pedagogical Sciences, Chirchik State Pedagogical Institute

Dilafruz Ismoilova

Teacher of Chirchik State Pedagogical Institute

ABSTRACT

This article is scientifically and pedagogically based on the methodology of teaching students in the process of lifelong education, the importance of developing their spirituality and the specific characteristics of teachers, parents and the general public in this process.

Keywords: lifelong education, upbringing, spirituality, students, parents, school, family, class teacher, student, science, method, ethics, national values.

КИРИШ

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 30 сентябрда " Устоз ва мураббийлар куни"да сузланган нуткида "Халкимиз хамиша устозларни эъзозлаб, уларнинг хурмат-иззатини жойига куйиб келган. "Устоз ота каби улуF" деган хикматли накл хам бежиз айтилмаган. Энди

ана шу сузларни коFOЗда эмас, амалда карор топтирадиган, укитувчи-муаллимнинг кадр-кимматини жойига куядиган пайт келди"деб таъкидлаш билан бирга уларнинг машаккатли ва масъулиятли мехнати масалаларига алохида эътибор каратди. Ушбу куйилган масалалар узлуксиз таълим жараёнларини, ота-оналар билан хамкорлик ишларини юкори даражада булишини талаб этади.

Дархакикат, бугунги тез узгараётган замонда, барча укитувчилар синф рахбарлари, ота-оналарнинг тарбияга оид билим ва малакасини мунтазам ошириб бориш долзарб муаммолардан хисобланади. Чунки, юртбошимиз

таъкидлаганидек "Мактаб - факатгина таълим берадиган маскан эмас, барчамиз учун юксак маънавият бешигига, фарзандларимизни болаликдан бошлаб касбга ургатувчи даргохга айланиши зарур." Демак узлуксиз таълим тизимида укитувчиларнинг илм-фан сохасида фаол ишлаш, ёшлар тарбиясига оид лойихаларда иштирок этиш, илмий-методик дастурлар яратиш кабилар укувчи - ёшларнинг интеллектуал ва маънавий салохияти, куч-кудрати ва олижаноб фазилатлари улуF ва эзгу максадларни амалга оширишга хизмат килади.

Шу жихатдан хам ёшлигиданок болаларда "Акл ва фикр тарбиясини яхшилаш учун унинг фикрлаши, заковати, хотираси ва кобилиятини такомиллаштиришга ёрдам берувчи машFулотлар утказиш, турли ибратли эртак ва хикоялар сузлаб берилади, зарур билим ва маълумотлар бериш мухим хисобланади. Одатда, болалар кичик ёшда хар бир курган нарсаси хакида сурайдиган, уларни текширтириб, синаб курадиган, тинимсиз саволлар берадиган булади. Бундай пайтда уларнинг саволларига эринмай, хафсала билан, тушунарли, содда килиб жавоб кайтариш ва тарбиялаш зарур." (4, 61) "Педагогика фанидан изохли луFат" китобида "Тарбия -инсон шахси маънавий киёфасини шакллантиришга каратилган саъи - харакатлар тизимидир" деб таъкидланади. (5, 449)

Чунки, тарбия - ёш авлодни хар тамонлама вояга етказиш, унда ижтимоий онг ва хулк-атворни таркиб топтиришга йуналтирилган фаолият булиб, шахсни аклий, жисмоний, ахлокий, маънавий ва эстетик сифатларини шакллантиришни назарда тутади.

Тарбия оила, мактаб, болалар ва ёшлар ташкилотларида олиб бориладиган жараёнлар асосида укувчи онги ва билими даражасини шакллантиради.

Тарбия жараёнини амалга оширишда укитувчи, ота-она ва жамоа билан хамкорликда бошкариш кабилар унинг таркибий кисмлари хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тарбиявий ишларни ташкил килиш ва унинг самарадорлигини ошириш куп жихатдан укитувчи ва укувчиларнинг узаро муносабатлари хамда ижодий фаолиятининг ташкил этилишига хам боFликдир. Бунда укитувчилар укувчиларга кундалик хаётий вокеалар, жамоадаги тартиб-коида ва хулк-атвор масалаларининг аниклиги ва таъсирчанлиги жараёнини лойихалаштириш, шакл, метод, шарт-шароитларни олдиндан аниклаб куйилган максадга мувофиклаштириш, уларнинг рухий холатлари, мулокот ва муносабатлари, маънавий шарт-шароитларнинг яратилиши, тарбиявий тадбирларнинг ахлокий талабларга жавоб беришида, уларнинг фаоллиги ихтиёрийлиги, ташкилотчилиги ва ижодкорлигига ахамият берилади.

Тарбиявий ишлар мазмунида соFлом хаёт, соFлом турмуш тарзи, соFлом эътикод, баркамоллик, миллий кадриятларга садокат, жамиятдаги тинчлик, хотиржамликни саклашга онгли муносабатда булиш, тинч ва фаровон хаёт яратиш, ижтимоий маънавиятни юксалтиришга интилиш кабилар асосий уринни эгаллайди.

Тарбия уч нарсага эхтиёж сезади: истеъдод, илм ва машккат. Шу маънода укитувчилар, синф рахбарлари тарбиявий ишлар жараёнида инсон шахсини олий кадрият деб билиш, хар бир бола, усмир ва ёшларнинг узига хослигини хурмат килишда миллий урф-одатлар, анъана ва миллий меросга асосланиш ва ушбу жараёнда уларнинг фаол иштирок этишини ташкил килиш ва ривожлантириш мухимдир.

Ушбу жараёнда синф рахбари укувчиларнинг тарбияланганлик даражасини урганиш, унга тарбиявий таъсир курсатиш махоратига эга булиш, тарбиявий ишлар ва тадбирлар учун зарур булган методларни танлаш, кузланган максадга эришишда ота - оналар билан хамкорлик килиш тажрибаларни тахлил килиш ва улардан уз фаолиятида ижодий фойдаланиш кабилар тарбиявий ишлар самарадорлигини оширади.

Шу жихатдан хам узлуксиз таълим тизимида:

• тарбиянинг бир максадга каратилганлиги;

• тарбиянинг хаёт ва мехнат билан, янги Узбекистоннинг гуллаб-яшнаши йулида килинаётган ишлар билан боFлаш;

• шахсни жамоада, жамоа оркали тарбиялаш;

• тарбияда бола шахсини хурмат килиш ва унга талабчанлик булиш;

• тарбиявий ишларнинг изчиллиги, мунтазамлилиги хамда бирлигига эришиш;

• тарбияда укувчи ёшларнинг узига хос хусусиятларини хисобга олиш;

• тарбиявий ишларни амалга оширишда укувчи билим, куникма, малакаларни ривожлантириш, уларни хар томонлама маънаваий-ахлокий жихатдан интелектуал салохиятли килиб тарбиялаш;

• тарбиявий таъсир курсатишда зарур булган методларни куллай олиш;

• замонавий педагогик ва ахборот-коммуникацион технологияларидан фойдаланилади.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шуни алохида таъкидлаш керакки, тарбиявий ишлар методикаси укитувчининг педагогик махоратига боFликдир. Методика (юнонча-metodika) бирор ишни бажариш, амалга ошириш, укитиш, тарбиялаш усуллари ва воситалари мажмуасидир.

Тарбиявий ишлар методлари эса укувчиларга таъсир курсатиш усуллари, воситаларини педагогик жихатдан максадга мувофик ташкил этиш йулларидир.

Методлар узлуксиз таълим тизимида тарбия ишларини туFри ташкил этишда мухим восита булиб, унинг самараси укувчи - ёшлар шахсининг хар тамонлама камол топишида таъсир курсатади. Тарбия методлари воситасида жамият тамонидан таълим муассасалари олдига хар томонлама баркамол, эркин, ижодкор, ташкилотчи, мустакил фикр эгаси булган шахсни тарбиялаш вазифасини амалга оширади ва уларнинг ривожланганлик даражасини такомиллаштиради. Ушбу жараёнда укувчининг ижтимоий онгни шакллантириш ва мехнат фаолиятига тайёрлаш, рагбатлантириш методлари уларнинг хаёт, ахлок, мехнат килиш муносабатлари туFрисида коида ва меъёрларини хосил килиш кабилар шахснинг эътикоди ва ишончига айланиб боради.

Тарбиявий ишлар жараёнида сухбат, тушунтириш, маъруза, бахс, намуна курсатиш, ургатиш, кайта тарбиялаш, машк килиш, соFлом мухит яратиш, макташ, мукофотлаш кабилар укувчи хаётида мухим ахамият касб этади. Ёш авлоднинг, умуман ёшларининг тарбияси билан етарлича шуFулланмаган мамлакат турFунликка ва окибатда инкирозга юз тутади. Бунинг олдини олиш узлуксиз таълим тизимида тарбиявий ишларни окилона амалга оширишдир.

Шуни алохида таъкидлаш керакки тарбия оиладани бошланади, яъни "Куш уясида курганини килади" деган халк маколи мавжуд. Оила - кичик давлат эканлигини болаларга ёшлигидан тушунтириш уларнинг ахлокли-одобли булиб вояга етишда буюк алломаларнинг ота-она ва фарзандлар хакидаги фикрлари ва уларнинг тарбиявий ахамиятини мактабда, оилада ва жамоада урганиш уларнинг

талаб-эхтиёжлари ва кадриятларини шаклланишида дастури амал булиб хизмат килади.

Фарзандларнинг ота-она олдидаги бурчи ва вазифалари уларни кобил, инсонпарвар, камтарин булиб усишида илм ва хунар урганиши, юриш-туриш маданияти, уйда, жамоат жаойларида узини тутиш, кийиниш маданияти, мехмон ва мезбон булиш, дам олиш коидалари, беморларни йуклаш ва таъзия удумлари, оилавий саналар ва хадиялар, узбек миллатига хос булган миллий кадриятларни ривожлантиради.

Фарзандлар оила мухитида ота-оналарнинг билимларини узлуксиз эгаллаш, уни куршаб турган хаётнинг барча томонлари ва жабхалари буйича уз дунёкарашига эга булиш, уларнинг индивидуал кобилиятини ривожлантириш, атрофдагиларга нисбатан масъулият хиссини камол топтириш кабилар шахснинг ижодий кобилиятларини, унинг Fайрат ва ташаббускорлигини оширишга имкон яратади. Бу уринда синф рахбари ота - оналар билан боланинг зехнини устириш уларда мехнатга чанкоклик хиссини уЙFOтиш, хаётда эътиборли ва бахтиёр булишига шарт шароитлар яратади. Узлуксиз таълим тизимида укувчини яхши хатти-харакатларга мажбур этишгина эмас, балки уларда мехнатга куникма ва мехрни кучайтириш, хаётда узига лойик иш топа билиш имкониятини яратиш учун оилавий шарт-шароитларда унинг мукаддас бурчи хисобланади. Демак, ота -оналар уз фарзандларида яхши фазилатларни устирса, улар келажакда маънавий бой, жисмоний баркамол булишнинг асосини ташкил этади. Шундай экан, укитувчининг бош вазифаси бола рухида адолат ва эзгуликни шакллантириш, хаётнинг рахмсиз зарбаларидан омон саклаш ва ривожлантиришга кумаклашишдан иборат. Укитувчилар ва ота - оналар билан биргаликда бугунги мураккаб глобаллашув даврида укувчи ёшларда миллий FOя ва мафкуравий иммунитетни кучайтириш, уларни турли зарарли FOя ва тахдидлардан асраш, уларни уз мустакил фикрига эга, иродали, фидойи ва ватанпарвар инсонлар

Албатта, ушбу жараёнида миллий тарбия асосларини урганиш укувчиларда фахр, Fурур ва ориятни шакллантириш, бугунги мустакил, эркин хаётимизнинг кадрига етиш, ватандошларимизга мехрибон булиш, бева-бечораларга ёрдам бериш ахил, тотув ва кудратли халк булиш, туЙFусини ривожлантиришда мухим урин тутади. Шу жихатдан хам укитувчи тарбия жараёнида укувчи-ёшларда маъсулият, тежамкорлик, иктисод, маънавиятни шакллантириш асосида уларда фаоллик, барчага урнак ва намуна туЙFуларни ривожлантириш мухим. Чунки, тарбия халкимиз хаётидаги миллий ва умуминсоний FOялар асосида усиб келаётган ёш авлоднинг интеллектуал

салохиятини ошириш, улар калбида юксак ахлокий фазилатларни, маънавий-маърифий билим доирасини кенгайтиришда мухим урин тутади. Шу жихатдан узлуксиз таълим тизимида "Миллий тарбия асослари", "Тарбия миллат маданияти", "Китоб билим манбаи", "Билимли ёшлар - келажак бунёдкори", каби тарбиявий тадбирларни амалга ошириш укувчиларда дунёвий, диний билимлари ривожлантиради.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, хар бир инсон кандай мутахасис булишдан каттий назар унинг хаётдаги ютуклари, касбидан эъзоз топганлиги, бевосита устозлари, укитувчиларнинг берган тарбияси угитларининг маъно-мазмуни ва олижаноблиги билан белгиланади. Чунки тарбия халкнинг дарди, армони, кадимий ва бетакрор маънавиятини ифода этади. Айникса, бугунги мураккаб замонда ёшлар калбига йул топиш, уларни эзгу максадлар йулида илхомлантиришга даъват этади. Демак тарбия ёшларни, маънавият ва маърифатга булган мехру ихлосини оширибгина колмай, уларнинг эътикодини хам мустахкамлашга хизмат килади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг 29 йиллиги байрамида Президент Шавкат Миромонович Мирзиёевнинг сузлаган нутки. Халк сузи 2020 йил 1 сентябрь.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 30 сентябрда "Укитувчи ва мураббийлар куни" тантанали маросимдаги нутки.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 6 июлдаги "Умумий урта таълим муассасаларида "Тарбия" фанини боскичма - боскич амалга жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида" 422-сонли ^арори.

4. Алимов У Оилада фарзанд тарбияси. Т.:"Мовароуннахр" 2018 йил. 61 бет.

5. Хасанбоев Ж, Туракулов Х, Хайдаров М, Хасанбоева О, Усмонов Н Педагогика фанидан изохли лугат Т.: "Фан ва технологиялар" 2009 йил 449-бет

6. Жабборова, О. М., & Бозоров, Н. Н. (2020). У^ИТИШНИНГ КЛАСТЕР УСУЛИ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 373-377.

7. Тожибоева, Г. Р., & Бекирова, Э. Р. (2020). АКТУАЛИЗАЦИЯ ТЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 389-395.

8. ^ораев, С. Б. (2020). ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА У^УВ АМАЛИЁТЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 1281-1286.

9. Lutfillo Karamatilloevich Akhatov, Akbar NomozovichRasulov, Oybek Kakhramonovich Mirzorakhimov, Mirzokhid Latipovich Sharipov, & Farkhodjon Anvarjon-ugli Ibrokhimov. (2020). The Outlookings of Religious and Sufism in Teaching of Abdurakhman Jami. Journal of Critical Reviews, 7(17), 112-116.

10. Nazirov, H. H., Ismayilov, A. Z., & Rasulov, A. N. (2020). The Impact of Economic Factors on the Family Crisis. Евразийский шюз ученых, 6(75), 64-65.

11. ^ораев, С. Б. (2020). ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА У^УВ АМАЛИЁТЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 1281-1286

12. Jabborova Onahon Mannopovna, Jumanova Fatima Uralovna, & Mahkamova Shohida Rahmatullayevna. (2020). Formation of Artistic Perception of Future Teachers. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(4), 4087-4095.

13. Тажибоева, Г. Р. (2020). Социальные проблемы и переспективы интеграционого обучения. Журнал научных и прикладных исследований, 1, 54- 55. 10.

14. Тожибоева, Г. Р. (2020). Психолого-педагогическая компетентность учителя начальных классов. Science and World, 1(77), 32-33.

15. Avlaev, O. U., Burkhanov, A. A., Ismoilova, D. M., & Norkuzieva, M. A. (2020). Factors Affecting the Intellectual Dynamics of the Individual. Test Engineering & Management, 83, 693-702.

16. Mirzarahimova, G. I. (2020). Pedagogical and Psychological Bases of Development of Educational Activity in Students. International Journal of Advanced Science and Technology, 70217030.

17. Shagiyeva, N. (2020). The role of information technologies to teach Russian language. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(7).

18. Эшманова, Н. Н., & Матьякубова, М. Б. (2019). Тарбиячиларнинг касбий компетенцияларини ривожлантириш. Таълимдаги инновациялар ва ислоуотлар контекстида замонавий кластер тизими:муаммолар,ёндашувлар ва истщболлар, 1, 33-34.

19. Махкамова, Ш. Р., & Асадуллаева, М. A. (2020). «Великий шёлковый путь»: взаимодействие культур запада и востока в контексте проблемы модернизации музыкального образования в узбекистане. Science and Education, 1(4).

20. Бегматов, Б. Б. (2020). Роль и функции русского языка в условиях суверенного Узбекистана. Наука и общество, 1(65), 33-37.

21. Ражапова, И. Т. (2019). Методика обучения видам русского глаголав. Илм сарчашмалари.

22. Рустамова, С. Э. (2020). Применение технологии полного усвоения знаний в высшем образовательном учреждении. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 360-368.

23. Утаев, А. Й. (2019). Булажак укитувчилар сиёсий маданиятини шаклантиришнинг кластер тизими. "Таълимдаги инновациялар ва ислоуотлар контекстида замонавий кластер тизими: муаммолар, ёндашувлар ва истщболлар" мавзусидаги илмий-амалий анжуман илмий ишлар туплами, 2, 50-53.

24. Абдусаматова, Ш. С., & Бурханова, М. Б. (2020). Куп фарзандли ота-оналарининг оиладаги муносабатларининг хусусиятлари. Oriental Art and Culture, (4).

25. Шакирова, Р. Р. (2019). Отличительные особенности рассказа от других эпических жанров. Polish science journal, 169-172.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.