Научная статья на тему 'ТАР ПРОДУКТ ХОМ-АШЁСИНИ ҚАЙТА ИШЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ТАР ПРОДУКТ ХОМ-АШЁСИНИ ҚАЙТА ИШЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
95
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пирогаз / пироконденсат / асфальтен / нафта / газойл / гудрон / мазут / тар-продукт / пиролиз / фенилметилсилоксан / хромото-массспектрометр / антрацен / флуорен / фенантрен

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Мукаддас Шукуровна Исакулова

Нефт ва газ саноати, нефт ва газ конларини қидириш, бурғулаш, қазиб чиқариш, углеводородларни қайта ишлаш, нефт махсулотларини ишлаб чиқариш, нефткимѐ ва кимѐ усуналарини ишлаб чиқариш ва истъмолчиларни нефт махсулотлари билан таъминлашгача бўлган барча нефт ва газ операцияларини қамраб олади. Ушбу мақолада нефт махсулотини пиролиз реакцияси натижасини олинган тар продуктни кимѐвий таркибини ўрганиш натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Мукаддас Шукуровна Исакулова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАР ПРОДУКТ ХОМ-АШЁСИНИ ҚАЙТА ИШЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-260-267

ТАР ПРОДУКТ ХОМ-АШЁСИНИ ЦАЙТА ИШЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Мукаддас Шукуровна Исакулова

Жиззах политехника институти, асисстент i.mukaddas@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Нефт ва газ саноати, нефт ва газ конларини кидириш, бургулаш, казиб чикариш, углеводородларни кайта ишлаш, нефт махсулотларини ишлаб чикариш, нефткимё ва кимё усуналарини ишлаб чикариш ва истъмолчиларни нефт махсулотлари билан таъминлашгача булган барча нефт ва газ операцияларини камраб олади. Ушбу маколада нефт махсулотини пиролиз реакцияси натижасини олинган тар продуктни кимёвий таркибини урганиш натижалари келтирилган.

Калит сузлар: пирогаз, пироконденсат, асфальтен, нафта, газойл, гудрон,мазут, тар-продукт, пиролиз, фенилметилсилоксан, хромото-масс-спектрометр, антрацен, флуорен, фенантрен.

КИРИШ

Хрзирги кунда углеводородли ёкилгиларга куйилаётган экологик талабларнинг ароматик углеводородлар микдорига нисбатан жуда кучайтирилиши натижасида айрим нефт ва газни кайта ишлайдиган корхоналарнинг иккиламчи махсулотларини товар ёкдлгилар таркибига аралаштириш имконияти йук. Шунинг учун бир ва куп ядроли ароматик углеводородлар махсулотлар таркибидан ажратиб олиниб, улардан бошка максадларда фойдаланиш максадга мувофикдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Табиий ресурслардан ва саноат чикиндиларидан комплекс фойдаланиш, янги турдаги махсулотлар ишлаб чикаришни ва технологияларни узлаштириш, кейинчалик тайёр махсулот ишлаб чикаришга махаллий хомашёларни чукур кайта ишлаб мувофиклаштиришга йуналтирилган Узбекистон Республикаси ривожланиш стратегиясида хусусан эътибор каратилган.

Шундай иккиламчи махсулотлардан бири Коракалпокстон Республикаси Кунгирот туманида барпо этилган КК МЧЖ «Uz-Kor Gas Chemical»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-260-267

корхонасида табиий газнинг этан, пропан-бутан ва газ конденсат фракциялари пиролизи натижасида олинган махсулот икки кисмга пирогаз ва пироконденсатга ажратилади. Пироконденсат пиролиз махсулотларининг хом-ашёга боглик холда 2% - 25% масса микдорини ташкил килади. Пироконденсат уз навбатида уч кисмга пиролиз дистилляти 1800С гача, пиролиз мойи 260 -2800С гача ва 2800С дан юкори тар продукт колдик фракцияларга ажратилади. Ушбу ишда биз тар продукт хомашёсини кайта ишлаб олинган махсулотларнинг кимёвий таркибини ургандик.

Тар продукт кора-кунгир рангли, 60 - 700С да суюкданадиган, шишасимон каттик, 270 - 2800С хароратда канайдиган мурт материал. ^К МЧЖ «Uz-Kor Gas Chemical» корхонасида йилига 10 минг тонна атрофида тар продукт хосил булади. Тар продукт ароматик ва хлорли органик эритувчиларда яхши эрийди. Тар продуктнинг асосий таркибини би-, три- ва полициклик ароматик углеводородлар (60 - 85%), катронлар ва асфалтенлар (10 - 15%) ташкил килади . Хрзирги кунда тарпродукт таркибида ароматик углеводородлар микдори юкори булгани учун асосан курум ва техник углерод ишлаб чикариш учун хомашё сифатида кенг кулланилади. Бундан ташкари, эндиликда огир нефт фракцияларини (нафта, газойил, гудрон, мазут) пиролиз жараёнига жалб килиш тенденцияси бормокда. Бу уз навбатида огир пиролиз мойи ва тар продукт микдорининг ортишига олиб келади. Мана шундай факторлар тар продуктни кимматбахо махсулотларга кайта ишлашни далзарблигини белгилайди.

Тар продуктни кайта ишлаш методини ишлаб чикиш жараёнида айрим факторларни инобатга олиш зарур: тар продуктнинг енгил фракцияси (3500С гача бугланадиган фракция) кимёвий таркиби, олтингугурт микдори, куб колдик таркиби ва микдори, антрацен ва фенантрен хамда улар гомологлари микдори.

ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬ ^ИСМ Тар продукт дастлаб ваакумли хайдаш ускунада фракцияларга ажратилди. Тар продукт киздирилганда 60 - 700С хароратда суюкланади ва 270 - 2800С хароратда дастлабки фракция чикади. Пиролиз махсулотлари таркиби буйича олиб борилган илмий - амалий изланишлар анализлари натижаларга кура бир ва куп ядроли арматик углеводородлар микдори жихатдан бошка углеводородларга караганда икки - уч хисса купрок хосил булишини инобатга олиб, аратилган фракциялар таркиби сифат ва микдоран флуорен, антрацен, фенантренга йуналтирилди. Фракциялаш натижалари 1-жадвалда келтирилган.

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-260-267

Тар продукт иккиламчи махсулоти фракцион таркиби.

1-жадвал.

№ Фракциялар Т 0Р Т бошланиши, С Т 0С Т тугаши С Х,ажмий микдори, %

1. 1-фракция 245 300 27,2

2. 2-фракция 300 360 37,6

3. Куб колдик >500 - 34,7

4. Иукотишлар - - 0,5

Олинган фракциялар дастлабки таркибан сифат ва микдорий анализлар учун тайёрланган намуна Agilent 5977A масс-селектив детекторли газ хроматографида анализ килинди. «Agilent Technology» GC 6890 / MS 5973N хромато-масс-спектрометр 30м*0,25 мм улчамли 5%ли фенилметилсилоксанни диметилсилоксандаги капиляр колонкада, газ ташувчи - водород, инжектор харорати - 2800С, MS манбаа харорати - 2300С, MS квадрупол температураси -1800С, колонкалар термостати 1000С дан 2800С гача программалаштирилган, хароратнинг кутарилиш тезлиги 100С минут, намуна хажми 1 мкл., оким булинмасдан режимда олиб борилди.

3000С хароратгача олинган фракция анализ натижаларига асосан С9-10 ароматик углеводородлар булиб, автолок-буёк ишлаб чикариш учун махсус эритувчи ва суюлтирувчи махсулотлар ишлаб чикаришга каратилади.

Биринчи фракциянинг сифат ва микдор таркиби.

2-жадвал.

№ Mogga homh Х,ажмий улуши, Мослик даражаси,

% %

1. Toluene 8.30 94

2. Phenylethane 5.65 95

3. m-Dimethylbenzene 12.28 97

4. o-Ethyl methyl benzene 18.84 94

5. 1,2,4-Trimethylbenzene 2.44 94

6. p-Methylethylbenzene 1.28 95

7. 1,2,3-Trimethylbenzene 3.55 95

8. 1 -Methyl-2-isopropylbenzene 1.43 93

9. INDAN 5.27 87

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-260-267

10. Indene 5.55 94

11. 1,3-Diethylbenzene 4.37 96

12. 1,2-Diethylbenzene. 2.00 95

13. 1 -ethyl-3,5-dimethyl-Benzene 3.46 97

14. p-Cymene 1.24 64

15. 2-Methyl-1 -phenylpropene 6.37 93

16. 2,5-Dimethylstyrene 2.10 93

17. Diethylmethyl-Benzene 1.41 76

18. E-1 -phenylbutetene 3.07 95

19. Naphthalene 4.15 93

20. 1,3-Dimethylindan 1.02 81

21. 1 -Methylnaphthalene 1.41 93

22. 1,6-Dimethylnaphthalene 3.46 93

23. 1,8-Ethylenenaphthalene 1,32 75

Хроматогрмма 1-расмда келтирилган. Махсулот сифат ва микдор таркиби 2-жадвалда келтирилган.

Abundance

2.079 3.382 4.862

1 .4e + 07

1 .2e + 07

1 e + 07

8000000

6000000

4000000

2000000 -

3.260

3.733

TIC: v-2 9072021 -1 DA.D\data.cdf

5.372 4.963

6 055 6.880

6.296 6 .62.94 64 1

1. 9762.552 3.18 3.7 4.U624 4 715

„ „„„ 7.863

6.390 7 695

5.1 45 5.843 у I 7.778

' 6.19'6.762 c|||| V'Y"_ 9 961

мюл. 12-?54.

2.00

3.00

4.00

5.00

6.00

7.00

8.00

9.00 10.00 11.00 12.00

T ime-->

Дастлабки фракция хроматограммаси. 1-расм.

300 - 3 500С фракция совутилганда кайта кристалланиш натижасида антрацен ва фенантрен биргаликда кристалланди. Х,осил булган кристаллар фильтрлаб ажратиб олинди ва 98 - 1050С хароратда ваакумда фильтрланиб фенантрен, 115 - 1180С хароратда эса флуорен антрацендан ажратилди. Олинган натижалар 3-жадвалда келтирилган. Хроматограмма 2-расмда келтирилган.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-260-267

HKKHHHH (|)paKmiflHHHr eu^aT ea MH^gop TapKHSu.

3-^agBan.

№ Mogga homh X,a^MHH MocnHK

ynyrnn, % gapa^acu, %

1. Dimethyldiacetylene 0.86 87

2. Fluorene 12.17 87

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Diphenylmethane 1.98 86

4. 2,4-DIMETHOXY-ACETOPHENONE 1.70 80

5. o-Methylbiphenyl 1.38 90

6. 1,2-Dihydrophenanthrene 2.77 87

7. 9-methyl-9H-Fluorene 2.86 87

8. 2-methyl- 9H-Fluorene 1.86 91

9. tri-o-tolyl ester Phosphoric acid 1.88 95

10. Phenanthrene 32.44 93

11. 4-methyl-Phenanthrene 1.02 90

12. Anthracene 14.17 89

13. 2-methyl- Anthracene 8.69 89

14. 9-methyl- Anthracene 2.70 83

15. 1,2-Benzenedicarboxylic acid diisooctyl ester 13.46 87

OnyopeH, антрацен Ba ^eHarnpeHnap Sup-SupugaH a^paranuö, x,ap 6up acocuga Typnn cyBga Ba Monga эpннgнгaн öyeBHH Mogganap carnea ynyH xoMame cu^arnga Kynnamra TaBcna öepunagu.

Abundance

8000000 7500000 7000000 6500000 6000000 5500000 5000000 4500000 4000000 3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000-5000C1890

TIC: v-29072021-2DA.D\data.cdf

1 5.942

1 2 451'1-3.-£1ii.;'^I0,14.'16.-.4.1 '18.190

■ 1'7.3,0*

11 5 i1 1 4.0 6-....1 7'

2 - pacM. OnyopeH, aнтpaцeн Ba ^eHampeHnu xpoMarorpaMMacu.

22.701

1 5.824

17.155

2.00

4.00

6.00

8.00

1 0.00

12.00

1 4.00

16.00

1 8.00

20.00

22.00

Time-->

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-260-267

Куб колдиги таркибини сифат ва микдоран бошлангич аникдаш максадида ИК-Фурье спектрометри Nicolet 6700 Continuum ва Раман-модул микроскопли анализаторда синовдан утказилди ва натижалар 3-расмда келтирилган.

Куб колдик ИК спетрограммаси. 3-расм.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Анализ натижаларига кура куб колдик резина, кора рангдаги турли пластмассаларни кайта ишлашда куллаш мумкин булган пластификатор сифатида тавсия берилади. 3-расмда куриниб турибтики Виплекс-885 номли пластификатор ИК спектри билан куб колдик ИК спектри солиштирилган 84,21% ухшашлик, Х-743 пластификатори билан 83,31%, Виплекс-895 билан 82,41% ухшашликга эга экан. Саноатда кулланилаётган пластификаторлар хоссалари билан солиштирма маълумотлар 4-жадвалда келтирилган .

Пластификаторларнинг хоссалари солиштирма маълумотлар

4-жадвал.

Энг мукобил Виплекс-885 Виплекс-895 Куб колдик

киймат

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-260-267

Ароматик бирикмалар, % >90 95,5 98,0 96,7

Анилин нуктаси, 0С <80 74-76 75-76 74-76

Чакнаш нуктаси, 0С 350-400 365 390 375

^айнаш харорати, 0С >500 >640 >500 >500

Куб колдик Республикамиздаги резина ва пластмассаларни кайта ишлайдиган корхоналарга импорт урнига пластификатор сифатида куллаш имконини беради.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтишимиз мумкинки, МЧЖ «Uz-Kor Gas Chemical» КК корхонасида углеводородлар пиролизи жараёнида хосил буладиган пироконденсат фракцияларидан бири булган иккиламчи махсулот - тар продуктни кайта ишлаб дастлаб уч хил махсулот олиш мумкинлиги фракциялаш ва турли замонавий анализлар ёрдамида курсатилди.

Биринчи фракция С8-ю ароматик углеводородлар аралашмаси эканлиги GCMS масс-детекторли газ хроматография усулида солиштирма анализ килинди ва бу фракция автолок-буёк махсулотлари ишлаб чикариш учун махсус эритувчи сифатида куллашга тавсия берилди. Иккинчи фракция таркиби эса асосан флуорен, фенантрен ва антрацен хамда уларнинг гомологларидан иборат аралашма эканлиги хам юкорида кайд этилган учулда аникланди. Бу махсулотлардан келажакда буёвчи моддалар синтез килиш учун тавсиялар берилди. Учинчи куб колдик эса ИК спектроскопик усулда урганилди ва колдик асосан резина, пластмасса изделиялар ишлаб чикаришда кулланиладиган импорт пластификаторлар урнига тулик ишлатиш мумкинлиги исботланди ва тавсия берилди.

REFERENCES

1. Кодиров, О. Ш., Мирзакулов, Х. Ч., Бердиев, Х. У., & Шарипова, В. В. (2018). Исследование химического состава пироконденсата пиролизного производства. Universum: технические науки, (9 (54)), 59-64.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-260-267

2. Официальный сайт СП ООО "Uz-Kor Gas Chemical" http://www.uz-kor.com/mdex.php/ru/deyatelnost 2018 г.

3. Лебедова И.П., Лазерев Д.Г., Дошлов О.И., Лубинский М.И., Лебедова Н.П. // В мире научных открытий. 2009. №5. С. 25 - 29.

4. Беренц А.Д., Меньшиков В.А. // Хим пром-сть 1993. №5. С. 19-23.

5. Мухина Т.Н., Лесохина Г.Ф., Колесникова Т.А., Цеханович М.С. Состав и переработка тяжелых смол пиролиза: тематический обзор. М.: ЦНИИТЭ нефтехим, 1979. 77 с.

6. Цеханович М.С. Нефтепереработка и нефтехимия. М.:ЦНИИТЭнефтехим, 1974. 56 с.

7. Исакулова, М. Ш., & Суяркулов, О. С. У. (2021). Квантохимические методы исследования наноразмерных кластеров. Science and Education, 2(1), 74-79.

8. Isakulova, M. S., Mamatqulov, J. R. O., & Zikriyev, A. A. O. (2021). MODELING OF CARBON NANOTUBES BY MOLECULAR DYNAMICS METHODS. Scientific progress, 7(6), 1046-1050.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.