Научная статья на тему 'Таом номларига оид реалиялар ва уларнинг урду ҳамда рус тилларига таржималари хусусида'

Таом номларига оид реалиялар ва уларнинг урду ҳамда рус тилларига таржималари хусусида Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
302
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таржима / реалия / миллий колорит / хос сўзлар / транслитерация / конкретлаштириш / умумлаштириш. / перевод / действительность / национальный колорит / специальные слова / транслитерация / конкретизация / обобщение.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Моҳира Умарова

Ҳар бир мамлакат таржимашунослик мактаблари вакилларининг диққат-эътиборини тортадиган таржимашунослик масалаларидан бири – эквивалентсиз лексикалар саналади. Ушбу мақолада ҳам эквивалентсиз лексикалар сирасига кирувчи сўзлар – миллий хос сўзлар таржимаси ҳақида сўз юритилган. Реалияларни ўзбек тилидан рус ҳамда урду тилларига таржима қилиш усуллари кўриб чиқилган. Мисоллар ўзбек насри дурдоналари саналган П.Қодировнинг “Юлдузли тунлар” ҳамда унинг рус ва урду тилларига ва Ғ.Ғуломнинг “Шум бола” қиссаси ва қиссанинг урду тилига таржима вариантлари асосида тўпланган. Асарларни ўзаро чоғиштириш жараёнида олинган илмий хулосалар, статистик таҳлил натижалари асосланиб, баъзи ўринларда муаллифнинг таржима варианти ҳам келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Реалии о названиях блюд и их переводах на урду и, русский языки

Безэквивалентная лексика считается одной из проблем переводоведения, привлекающей внимание представителей переводческих школ каждой страны. В данной статье также говорится о переводе слов, входящих в список безэквивалентных лексиконов национально-специфических слов. Рассмотрены способы перевода реалий с узбекского языка на русский и урду. Примеры собраны на основе «Звездных ночей» П. Кадырова, считающихся шедеврами узбекской прозы, и их русского и урду вариантов, а также повести Г. Гулама «Шум бола» и ее перевода на урду. По результатам научного анализа и статистического анализа, полученного в процессе перекрестных ссылок произведений, в некоторых местах упоминается и авторский вариант перевода..

Текст научной работы на тему «Таом номларига оид реалиялар ва уларнинг урду ҳамда рус тилларига таржималари хусусида»

SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2022, № 2 -

УМАРОВА МОХЩРА

Таянч докторант, ТДШУ

Таом номларига оид реалиялар ва уларнинг урду ^амда рус тилларига таржималари хусусида

https://doi.org/10.37547/os/vol-01issue-02-11

Аннотация. Хрр бир мамлакат таржимашунослик мактаблари вакилларининг диццат-эътиборини тортадиган таржимашуносликмасалаларидан бири - эквивалентсиз лексикалар саналади. Ушбумацолада уам эквивалентсиз лексикалар сирасига кирувчи сузлар - миллий хос сузлар таржимаси щцида суз юритилган. Реалияларни узбек тилидан рус уамда урду тилларига таржима цилиш усуллари куриб чицилган. Мисолларузбек насри дурдоналари саналган П.Крдировнинг "Юлдузли тунлар" щмдаунингрус ва урду тилларига ва F.Fуломнинг "Шум бола" циссаси ва циссанингурду тилига таржима вариантлари асосида тупланган. Асарларни узаро чогиштириш жараёнида олинган илмий хулосалар, статистик таулил натижалари асосланиб, баъзи уринларда муаллифнинг таржима варианти уам келтирибутилган.

Таянч суз ва иборалар: таржима, реалия, миллий колорит, хос сузлар, транслитерация, конкретлаштириш, умумлаштириш.

Аннотация. Безэквивалентная лексика считается одной из проблем переводоведения, привлекающей внимание представителей переводческих школ каждой страны. В данной статье также говорится о переводе слов, входящих в список безэквивалентных лексиконов - национально-специфических слов. Рассмотрены способы перевода реалий с узбекского языка на русский и урду. Примеры собраны на основе «Звездных ночей» П. Кадырова, считающихся шедеврами узбекской прозы, и их русского и урду вариантов, а также повести Г. Гулама «Шум бола» и ее перевода на урду. По результатам научного анализа и статистического анализа, полученного в процессе перекрестных ссылок произведений, в некоторых местах упоминается и авторский вариант перевода. .

Опорные слова и выражения: перевод, действительность, национальный колорит, специальные слова, транслитерация, конкретизация, обобщение.

Abstract. Non-equivalent lexicons are considered one of the issues of translation studies that attract the attention of representatives of translation schools of every country. This article also talks about the translation of words included in the list of non-equivalent lexicons - national specific words. The methods of translation of realities from Uzbek to Russian and Urdu languages are considered. The examples are collected on the basis of "Starry Nights" by P. Kadirov, considered masterpieces of Uzbek prose, and its Russian and Urdu versions, and G. Ghulam's short story "Shum Bola" and its translation into Urdu. Based on the results of scientific analysis and statistical analysis obtained in the process of cross-referencing the works, the author's version of the translation is also mentioned in some places.

Keywords and expressions: translation, reality, national color, special words, transliteration, concretization, generalization.

Таржимашунослик ва таржима назарияси фанида миллий хос сузлар - реалияларнинг тутган урни, уларни бир тилдан бошка тилга угиришдаги муаммолар ва камчиликлар, кайси усулда таржима килиш лозимлиги хакида таржимашунос олимларнинг фикрлари баён этилган.

Маколада таржимон Манзар Салим, мухаррир Ш.Мирзаевларнинг таржимонлик махорати, суз танлай билиши, баъзи таом номларини англатувчи миллий хос сузлар -реалиялар таржимада кандай ифода этилганлиги, узбек миллий ошхонаси билан боглик егуликлар узбек миллий колоритини кай даражада очиб берилганлиги хдкида ёзилган.

Шу билан бир каторда, умуман эквивалентсиз лексика сирасига кирувчи миллий хос сузлар таржима матнида кандай ифода этилса, китобхонларга тушунарлирок булиши борасида хам фикр билдирилган.

Маколада статистик тахлил, тавсифлаш хамда тасвирлаш усулларидан фойдаланилган.

Бугунги кунда, мамлакатимизда барча сохаларда жадал суръатларда ривожланишлар кузатилаётган бир пайтда чет эл мамлакатлари билан хам хар томонлама алокалар мустахкамланаётганлиги кузатилмокда. Шу уринда таълим, маданият сохаларида хам

71

салмокли

SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ОШЕМ^ БТиР^Б 2022, № 2

бир-бирига

ишлар килинмокда. Барчага маълумки, мамлакатларни таништиришда, маданиятини танитишда энг самарали усул бу - адабиёт саналади. Яъни икки мамлакат маданияти, урф-одати, анъаналари билан биз ушбу мамлакатда яратилган асарлар хамда уларнинг таржималари оркали билиб оламиз. Сунгги йилларда, хориж адабиёти дурдоналарини узбек тилига таржима килиш кузатилаётган булса, шу билан бирга хорижликлар томонидан мамлакатимиз тарихи, маданияти, миллий кадриятларини урганишга булган кизикиши хам ортаётганини гувохи булмокдамиз. Хусусан, бу уз навбатида таржимашунослик, таржимонлик сохаларига булган талабни ошишига замин яратмокда. Айникса забардаст узбек ёзувчилари томонидан яратилган ижод махсулларини чет эллик китобхонлар эътиборига хавола килиш, миллийлигимизни, анъаналаримизни кандай булса шундайлигича, тулаконли етказиб бера олиш таржимонлардан катта масъулият ва билим талаб этади. Жумладан, Покистон Ислом Республикаси давлат тили булган урду тилига хам ва аксинча, урду тилидан узбек тилига хам талайгина асар ва шеърлар мохирона таржима килинган.

ХХ асрда яратилган узбек насри дурдоналари бизнинг миллий маданиятимизни, кадриятларимизни дунёга танитган дея оламиз.

Жумладан, атокли узбек ёзувчиси Пиримкул ^одировнинг "Юлдузли тунлар. Бобур" романи, Гафур Гуломнинг "Шум бола" киссаси урду тилига килинган таржималарини мисол килиш мумкин. ПДодировнинг "Юлдузли тунлар. Бобур" романи урду тилига рус тили оркали билвосита таржима килинган булса, Е.Еуломнинг "Шум бола" киссаси узбек тилидан урду тилига бевосита угирилган. Эътиборли жихати, мазкур асарлар урду тилига тил сохиби, таржимон Манзар Салим томонидан таржима килинган.

Ушбу маколамизда биз ХХ асрда яратилган узбек насри дурдоналари ва уларнинг рус хдмда урду тилларидаги таржималарида таом номлари билан боглик хос сузлар, уларнинг таржималарда кай тарикада акс эттирилгани хакида суз юритилади.

Маълумки,"реалия"лар деганда миллий хос сузларни англатувчи сузлар тушунилади. Масалан, таом номлари мисолида олинса, "Суши" деганда инсон куз олдига Япония, "Ладду" деганда Х,индистон, "Баклава" сузини эшитганимизда эса Туркия ва "Палов" номи келганда Узбекистан келади. Мана шу каби таом номлари таржимада кандай берилади, кайси усулда таржима килинган маъкул? Шу сингари саволлар таржимонларни доимо иккилантириб, кийнаб келган. Зеро, Гёте айтганидек: "Таржима жараёнида таржима килиб булмайдиган унсурларга кадар етиб бориш керак булади, факат шундагина бошка халк, бошка тилни якиндан билиб олиш мумкин ". Бу каби сузларни угиришда нималарга эътибор каратиш кераклиги, кайси таржима усулларини куллаган тугри булади ва шу каби саволлар хали хануз уз жавобини топган эмас.

Таом номлари билан боглик хос сузлар бадиий асарларда энг куп учрайдиган реалияларга киради ва у асар ва миллат миллий колоритини юзага чикаришга катта хизмат килади.

Асарларни тахлил килиш жараёнида айнан таом номлари билан боглик реалияларни таржима килишда М.Салим таржиманинг бир нечта усулларидан фойдаланганлиги кузатилди. Жумладан, транслитерация усулининг икки хил куриниши: изохли ва изохсиз, аналогия усули, сузма-суз таржима, конкретизация (аниклаштириш) ва генерализация (умумийлаштириш) усуллари.

Мисоллар оркали уларни куриб чикамиз:

Егулик ва таом номлари билан боглик хос сузларни таржима килишдаги илк усул сифатида изохсиз транслитерация усули куриб чикилди:

Ичингда мой кайнаётибтими, ё цази-царта едингми? [Ш.Б.98 ]

]

SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2022, № 2 -

Ушбу гапда аслиятда цази-царта егулик номи келтирилган. Мазкур реалиядаги "цази " сузи урду тилига транслитерация усули билан таржима килинган. "Кварта" эса тушириб колдирилган ва таржимада уз аксини топмаган.

Транслитерация усули реалиялар таржимасида энг кенг таркалган усул хисобланса-да, айнан ушбу жумлада "кази"нинг урду тилида хам изохи келтирилиб утилиши лозим эди. "Кази" бизга маълумки, от гуштидан тайёрланадиган егулик. "Узбек тилининг изохли лугати"да (кейинги уринларда УТИЛ) унга шундай таъриф келтирилиб утилган: "Отнинг туш ва пешноп гушти; шундай гуштдан отнинг йугон ичагига тикиб тайёрланган озик-овкат махсулоти"1. "^арта"га эса куйидагича таъриф берилган: "Отнинг ёгли йугон ичаги ва ундан махсус тайёрланган, купинча яхна килиб ейиладиган таом"2. Ушбу егулик тансик саналади ва купинча совук кунларда тановул килинади ва контекстга ахамият берилса, у ерда боланинг исиб кетаётгани, чанкагани хакида суз кетмокда. Маълумки, кази "иссиклик" яъни инсон ички иссиклигини оширадиган таом. Ёзувчи ана шунга ишора килган холда "кази-карта"ни куллаган. Аммо бу урду тилида тулик берилмаган. Таржима жараёнида мутаржимдан айнан мана шу каби нозик жихатларга ахамият бериш лозим саналади. Бу таом хакида маълумотга эга булмаган китобхонлар нега айнан ушбу таом номи келтирилганлигини тушунмай колиши мумкин.

Юкорида кетирилган мисол "Шум бола" киссасидан олинган булиб, улар изохсиз транслитерация усулига тегишлидир. ^уйида келтириладиган таом номлари, егулик номларига доир мисол эса изохи келтирилган реалиялар саналади ва уларнинг аксарида изохлар сахифа сунгида тулик келтирилган. Айнан таом номларига келтирилган изохларда асосий омил сифатида таомга ишлатиладиган масалликлар ва тайёрланиш усули кайд этилган. Бунда изохлар мухаррир Ш.Мирзаев томонидан келтирилган. Масалан,

Бошимга куйиб, катта сафар учун йулга тушдим, аммам мушукларга шавла пишириш билан овора булгани учун, менинг чикиб кетганимни пайкамай колди.[Ш.Б. 14]_

sjj JJ Ц2 LJ J&j ¿ш J$l Q1A

] -u^2 JJ ^ J ^ ^ UJ^

[ - . J ¿¡jl O^JSJ^

Мазкур жумладаги "шавла" реалияси узбек китобхонларига яхши таниш овкат номи. Аммо урду тили китобхонлари учун бу нотаниш булади. Уду тилидаги таржимада М.Салим ва мухаррир томонидан транслитерация+изох усулини кулланилган, яъни таом номига сахифа сунгида изох келтирган: ^^ -ЗД ^ оД^ —

".иц* - "Паловга ухшаш, лекин бироз юмшоцроц, сабзи, гуруч ва гуштдан

тайёрланадиган таом", сингари. Уйлашимизча, таржима жуда муваффакиятли чиккан. Таржимон ва мухаррир масалани жуда чиройли ечимини топа олишган. Натижада китобхонларда таом хакида тасаввур хосил булган.

Р.Файзуллаева уз тадкикот ишида таом номлари билан боглик реалияларни ва умуман миллий хос сузларни таржима килишда транслитерация усулини энг самарали усул деб таъкидлайди. Аммо агар реалиялар хар доим хам транслитерация усулида таржима килинаверса, у холда китобхон хадеб укиётган жойида тухтаб, берилган изохларга мурожаат килаверишига тугри келади ва натижада бадиий матннинг таъсир кучи йуколади ва эстетик завк олиш камайишини айтиб утади3.

"Шум бола" киссасида аналогияни беришда хар доим хам тугри вариантлар танланмаганлиги кузатилди. Масалан: Корнимизни туйгизиб олмаймизми, нухотшурак емаймизми? [Ш.Б.132]

1 Узбек тилининг изохли лугати. 5 жилдлик. 5 жилд. - Тошкент: Узб.Мил.Энц, 2006. - Б.15.

2 Уша асар. Б.59.

3 Р.Файзуллаева К проблеме передачи национального колорита в художественном переводе. Дисс.канд. фил. наук. - Ташкент, 1972, 95 стр.

73

[■ ^ ^ ■ J* ¿J^ ^ ^JЪ" ] J^J^ UjS ¿J ¿-¿1

Юкорида келтирилган мисолда икки дустнинг бироз пул ишлаб топгандан сунг мазалирок, тансикрок таом егиси келганидаги сухбати акс этган. "Нухотшурак" айнан шундай таомлар сирасига киради. УТИЛ да хам "Нухотшурак"га:"[Нухат+шурак] Нухатни гушт билан кайнатиб, димлаб тайёрланадиган тансик таом"1 дея таъриф келтирилган. Таърифдан хам куриниб турибтики, "нухотшурак" таоми тансик таом, кисса вокеалари акс этган даврда уни ейишга хам, тайёрлашга хам купчиликнинг курби етмаган. Контекстда эса ёзувчи айнан шунга ишора килган. Узок вакт оддий, енгил овкат еб, корни доим хам туймай юрган болалар бироз пул ишлаши биланок тансик таом харид килишни истаб колишгани курсатилган.

Аммо аслиятдаги ушбу яширин ишора урду тилида у кадар уз аксини топмаган, назаримизда. Яъни урду тилига бу овкат "кайнатилган нухат" каби таржима килинган. Куриниб турибтики, аслиятдаги коннотация таржима асарда деярли сезилмаган. Агар ушбу жумлага "гушт"ни хам кушган холда, транслитерация+изох комбинациясидан фойдаланилганда, ёзувчи узбек китобхонларига етказмокчи булган маъно, урду тилида хам намоён булар эди. Ёки "нухотшурак"нинг тансик таом эканлигини англатувчи сузни кушиш максадга мувофик булар эди.

"Хос сузларни она тилига угиришда аввало уларнинг муайян контекстларда утаб келаётган ахборий ва услубий вазифаларини аниклаш, сунгра таржима тилида уларга хар жихатдан мос, айни пайтда шу тил меъёри ва маданияти даражасидаги лисоний воситалар танлаш зарурати туFилади"2. Таржимашунос К,.Мусаевнинг фикрлари сузларимизга далил була олади. Яъни бу ердаги мисолда -"нухотшурак" - ахборий вазифа сифатида келган ва у успирин ёшидаги болалар бакувватрок, кундалик енгил овкатлардан фаркли бир тансик таом емокчи булишганлигига, уларнинг ёшида бу катта ахамият касб этишига ишора килинган.

"Шум бола" асарида асл узбек халкининг турмуш тарзи ифода этилган. Таом номларининг хам хилма-хиллигини учратиш мумкин. Юкорида келтирилган мисолларда оддий халк истеъмол киладиган таолар хам, узига тук, бой инсонлар тановул киладиган таом номларини хам учраттик. Улар уртасидаги тафовутларга ёзувчи ишоралар келтирган. ^уйидаги мисолда уша даврдаги таом бозори акс этган гап келтирилган: Бироз уиди булса щм жигар кабоб дейсизми, картошка сомса, окшок бутка, умоч, бугдой гужа, тарик гужа дейсизми - цаммаси уам челак-челак хурандага мунтазир.

J' ÛJ* jJJ4 JJ4A J" JIJJJJJ QJJJJJ JJJ ififc

Ujl^S ^jè ¿jj" ¿S '¿Л ¿J ¿¿I ' J Л 'Ajj*-* 'UJ"J"

JS UJ^JH ^JJ ^JJ ^ ■ГГ JS ¿sji O^jSj"]! <¿2

Ушбу жумлада бир нечта таом номлари келтирилган ва табиийки, таржима килишнинг бир канча усуллари кулланилган. Жумладан:

"Жигар кабоб", "Картошка сомса" каби таомлар урду тили учун хам таниш булгани сабабли сузма-суз таржима килинган ва адекватликка эришилган.

Окшок бутка эса анча узгаришларга учраган: маълумки, окшок майда гуруч булиб. "окшок бутка" ана шу майда гуручдан тайёрланадиган буткадир. Унинг асосий таркибида майда гуруч хамда сут ёки сув булади, хамда у енгилрок булса хам таом саналади. Аммо урду тилида у " JJJ^ " яъни "макарондан тайёрланадиган таом" дея угирилган. Бу аслиятдан анча йирок. "Окшок бутка" асардаги вокеа-ходисалар булган даврда хам, хозирги кунда хам оддий халк таоми саналиб келинади. Уни бойлар хам, уртахол кишилар хам умуман барча истеъмол килиши мумкин. Бу таом уша даврнинг колоритини яхширок акс

1 Узбек тилининг изохли луFати. 5 жилдлик. 3 жилд. - Тошкент: Узб.Мил.Энц, 2006. - Б.66.

2 Мусаев Таржима назарияси асослари. Т., Фан. 2005. - 92 б.

74

эттириб туради. Шу сабабли хам унинг урду тилидаги таржимаси мос тушмаган. Маъно бутунлай узгариб кетган.

"Умоч"га келсак, УТИЛ да унга шундай таъриф келтирилган: "Уваланган хамир солиб пиширилган суюк ош"1. Лугатнинг узида ушбу овкатга мисол келтирилади: "Атала, умоч... каби суюк ошларнинг масаллиги камчил булганлиги сабабли... "камбагал овкати" деб юритиларди"2. Ушбу мисол юкоридаги фикримизга асос була олади. Мазкур овкат урду тилига "л^ J djl^' деб угирилган. Урду тилидаги келтирилган таом, аслида купрок ширинлик номига тугри келади, яъни, интернет сахифаларида ушбу суз "¿/4^4" - [mitha:i:] ширинлик деб келтирилади. Куриниб турибдики, "умоч"ни беришда хам бироз гализлик кузга ташланади.

Бугдой ва тариц гужа каби таом номлари "кайнатилган бугдойдан тайёрланган шурва" ва "тарикдан тайёрланган шурва" сингари таржима килинган. Гужанинг суюк ошлигини хисобга олган холда таржимага каралса, угирмалар яхши амалга оширилган. Чунки урду тилида "Шурва" сузи кушилган ва бу фикримизча, таржимоннинг ютугидир.

Жумлаларни чогиштириш жараёнида, турли хил таом номи хар хил жойда бир хил аналог билан таржима килингани хам кузатилди:

Бир товоцугра ошдан бир нима чицди шекилли, хуранда... [Ш.Б. 32]

[. ^ .ГГ ¿L O^Jij« ] J4 J^j Jja. JjL JLL jilL ¿L ujjjJ-t ц* ojJIJJ J^JS J^JS

■J«*

Гапда келтирилган "угра ош" таом номи урду тилига "ujjjjj*-4' яъни, "Макарондан тайёрланадиган таом, макаронли таом" деб таржима килинган.

"Угра ош" УТИЛда : "1. Юпка ёйилиб, узун ва майда килиб кесилган хамир. 2. Шундай хамирдан тайёрланган суюк ош"3. Узбек халки учун угра ошининг суюк овкат эканлиги яхши маълум. Аммо урду тилида ушбу тушунча бироз йуколган, яъни угра ошнинг суюк таом эканлигига ишора килувчи хеч кандай суз ёки жумла мавжуд эмас. Шу билан бирга, юкорида келтирилган "окшок бутка" таоми хам урду тилига "¿jj^" деб угирилган. Юкоридаги гапда ушбу суз у кадар тугри угирилмаган булса, "угра ош"га " jjJ-4' нисбатан тугри угирилганини кузатишимиз мумкин. Аммо буни хам аник ва уринли таржима деб булмайди.

Юкорида келтирилган усуллардан ташкари, таом, егулик ва озик-овкатларга доир мисолларни тахлили жараёнида таржима килишнинг конкретлаштириш ва тушириб колдириш усулларини хам учратдик:__

Дастурхондан седаналик иссиц нон ва хандалак хиди келади. Нон еб, бир косадан цатицли ош ичганларидан кейин Тохир Андижонга кетиш хакидаги гапнинг учини чикаришга чогланди. [ Ю.Т.10] Пахло горячими лепешками, дыней. Вкусен был хлеб, вкусна была мастава, заправленная кислым молоком. [З.Н. 8.] (J^ (J^ UJ4 L^a JJ^J^ UJ-JJ« jjl ojjjj Ujjj ¿j $ ¿¿J jj! U£J JIJ

jj/J IJL2U4 [

Ушбу жумлада хам бир нечта егулик ва таом номи келтирилган ва аслиятдаги барча таом номлари рус тилида кандай булса, урду тилида хам худди шундай таржима килинган. "Юлдузли тунлар" асари "Шум бола" киссасидан фаркли равишда рус тилидан билвосита таржима килинганлиги сабабли жуда куп жойлари таржима килинмай колиб кетган ва таржима рус тилида кандай амалга оширилган булса, урдуда хам бир хил булган.

1 Узбек тилининг изохли лугати. 5 жилдлик. 4 жилд. - Тошкент: Узб.Мил.Энц, 2006. - Б.26.

2 Уша ерда. Б.26.

3 Узбек тилининг изохли лугати. 5 жилдлик. 4 жилд. - Тошкент: Узб.Мил.Энц, 2006. - Б.5.

75

1. Седаналик иссиц нон - "седаналик нон" деганда узбекларда купрок "ёпган нон" тушинилади, яъни устига седана сепилган нон. Рус тилида хам биринчи "лепёшка", сунг умумий килиб, "хлеб" сузи ишлатилган. Урду тилига бу реалия - "¿1? яъни умумлаштириб "нон" дея угирилган. ундан ташкари, урду тилидаги ушбу суз музаккар жинсига хос суз саналади. Аммо уни мутаржим купликда муаннас жинсида бермокда. Бундай ифода балки М.Салим яшаган худудга хос булиши мумкин. Аммо мазкур асар факат бир худуд вакиллари учун эмас, балки омма учун таржима килинар экан, уни бундай узига хос услубда эмас, барчага тушунарли ва тил учун кабул килинган нормаларга таянган холда угириш лозим, фикримизча. Ушбу сузни ифода этишда эса урду тилида таржиманинг умумлаштириш усулини кузатишимиз мумкин.

2. Xандалак - хандалак сузи урду тилига " —о" ва рус тилига "дыня", яъни ковун деб таржима килинган. УТИЛ да берилган таърифга мурожаат килсак, мутаржим таржимаси уринли эканини кузатамиз: "Х,андалак - ковуннинг юмалок, майдарок, хушбуй, эти юмшок, эртарок етиладиган бир тури"1. Агар таржимон "хандалак"га бироз шу келтирилган таърифлардан бирини берса, яна хам тушунарлирок буларди, аммо умумлаштириб ковун деб кетиши хам катта йукотишга олиб келмаган, назаримизда.

3. Катицли ош - аслиятда айнан кандай катикли ош эканлигига ургу берилмаган булсада, урду ва рус тилларига у "мастава" деб таржима килинган. Факат рус тилидан фаркли равишда урдуда сахифа сунгида "гуруч ва киймадан тайёрланадиган таом" изохини келтирган. Бу билан мутаржим "катикли ош" таомида таржиманинг икки усулини: аслиятга нисбатан конкретлаштириш ва интерпретация усулини хамда рус тилига нисбатан транслитерация ва изох усулини куллаган ва таржима чиройли чиккан.

Таом номлари билан боглик хос сузларни таржимаси анча мураккаблиги таржимашунос олимлар томонидан хам таъкидланган. Чунки айнан таом, егулик ва озик-овкатлар миллий колоритни юзага чикарувчи асосий унсурлардан бири саналади. Шу билан бирга таржимашуносликда айнан таом номлари билан боглик хос сузларга оид махсус илмий ишлар бажарилмагани бу мавзу устида анча ишлаш лозимлигини такозо этади. Фанда олимлар томонидан бундай сузларни кандай усулда таржима килиш уринли эканлиги хакида аник тухтамга келинмаган. Аммо кузатувлар натижасида энг маъкул усул сифатида транслитерация+изох усулини келтириш мумкин.

Юкоридаги мисолларни куриб чикиб, куйидаги хулосаларга келиш мумкин. Таом номлари билан боглик хос сузлар - реалияларни угиришда бизнингча, энг тугри усул -транслитерация + изох эканлиги кузатилди. "Шум бола" киссасидаги барча сахифа сунгида келтирилган изохлар мухаррир Ш.Мирзаев томонидан келтирилган булиб, бунда изохи келтирилаётган асосан шу таомнинг тайёрлиниши ва унга ишлатиладиган масалликлар билан берилган. Бундан ташкари таом номларини англатувчи реалияларни урду тилида аналогия усули билан хам куп берилган. Бунда хам асосан, аналог танлаш учун мутаржим хар икки таомнинг аосий масаллигига караб танлаган. Бундан ташкари, "Юлдузли тунлар" романининг Ю.Суровцев томонидан килинган рус тилидаги таржимасидаги баъзи тушунарсиз булган таом номлари урду тилидаги таржимада тушунарли килиб, изохлар билан берилган. Бу уз навбатида таржимон М.Салим ва мухаррирнинг ютуги ва махоратини очган хамда урдузабон китобхонлар учун узбек миллий колоритини янада туликрок етказиб беришга хизмат килган.

1 Узбек тилининг изохли лугати. 5 жилдлик. 5 жилд. - Тошкент: Узб.Мил.Энц, 2006. -

76

Б.46.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.