Научная статья на тему 'ТАНЗИМИ ҶИНОЯТӢ-ҲУҚУҚИИ ИНСТИТУТИ ОЗОД КАРДАН АЗ ҶАВОБГАРИИ ҶИНОЯТӢ, БО САБАБИ ПУШАЙМОНӢ АЗ КИРДОР ДАР ҚОНУНГУЗОРИИ ҶИНОЯТИИ КИШВАРҲОИ ХОРИҶӢ'

ТАНЗИМИ ҶИНОЯТӢ-ҲУҚУҚИИ ИНСТИТУТИ ОЗОД КАРДАН АЗ ҶАВОБГАРИИ ҶИНОЯТӢ, БО САБАБИ ПУШАЙМОНӢ АЗ КИРДОР ДАР ҚОНУНГУЗОРИИ ҶИНОЯТИИ КИШВАРҲОИ ХОРИҶӢ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
16
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҷавобгарии ҷиноятӣ / пушаймонӣ аз кирдор / кодекси ҷиноятӣ / давлатҳои хориҷӣ / пардохт кардани зарар / озод кардан / мусоидат ба ошкор намудани ҷиноят / шахсияти ҷинояткор / категорияи ҷиноят / criminal liability / active repentance / criminal code / foreign countries / compensation for damage / release / assistance in solution of case / identity of the criminal / category of crime

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Муҳаммадиев Бахтиёр Сунатович

Таҳлили меъёрҳои баъзе давлатҳои хориҷӣ, ки дар онҳо асосҳои озод кардан аз ҷавобгарии ҷиноятӣ дар робита ба пушаймонӣ аз кирдор инъикос ёфтаанд, сурат гирифтааст. Зикр гардидааст, ки қонунгузории ҷиноятии бисёр давлатҳои муосир ин намуди озодкуниро аз ҷавобгарии ҷиноятӣ дар меъёрҳои худ пешбинӣ мекунад. Асосҳои озодкунӣ аз ҷавобгарии ҷиноятӣ дар робита ба пушаймонӣ аз кирдор, ки дар КҶ давлатҳои хориҷӣ мавҷуданд аз бисёр ҷиҳат ба ҳам монанданд, аммо хусусиятҳои муайяни худро низ доранд. Хусусиятҳои танзими қонунгузории ин намуди озодкунӣ аз ҷавобгарии ҷиноятӣ тавассути таҳлили муқоисавӣ – ҳуқуқии қонунгузории кишварҳои хориҷӣ зикр шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CRIMINAL LEGAL REGULATION OF THE INSTITUTE OF EXEMPTION FROM CRIMINAL LIABILITY DUE TO ACTIVE REPENTANCE IN THE CRIMINAL LEGISLATION OF FOREIGN COUNTRIES

The article analyzes the legal norms of the legislation of individual foreign countries, which reflect the grounds for exemption from criminal liability in connection with active repentance. It is noted that the criminal legislation of many modern states provides for this type of exemption from criminal liability in its norms. The grounds for exemption from criminal liability in connection with active repentance, contained in the Criminal Code of foreign countries, are in many ways similar, but they also have certain features. The peculiarities of legislative regulation of this type of exemption from criminal liability are pointed out when carrying out a comparative legal analysis of the legislation of foreign countries.

Текст научной работы на тему «ТАНЗИМИ ҶИНОЯТӢ-ҲУҚУҚИИ ИНСТИТУТИ ОЗОД КАРДАН АЗ ҶАВОБГАРИИ ҶИНОЯТӢ, БО САБАБИ ПУШАЙМОНӢ АЗ КИРДОР ДАР ҚОНУНГУЗОРИИ ҶИНОЯТИИ КИШВАРҲОИ ХОРИҶӢ»

УДК 343

DOI 10.24412/3005-8023-2024-1-37-44

ТАНЗИМИ ЦИНОЯТИ-ХУЦУЩИ Му^аммадиев Бахтиёр Сунатович,

ИНСТИТУТИ ОЗОД КАРДАН АЗ унвонцуйи Институти фалсафа,

ЦАВОБГАРИИ ЦИНОЯТИ, БО сиёсатшиносй ва ууцуци ба номи

САБАБИ ПУШАЙМОНИ АЗ КИРДОР А.Ба^овиддинови АМИТ, шунавандаи

ДАР ЦОНУНГУЗОРИИ ЦИНОЯТИИ академияи идоракунии ВКД Русия КИШВАР^ОИХОРИЦИ (Душанбе, Тоцикистон)

УГОЛОВНО-ПРАВОВОЕ Мухаммадиев Бахтиёр Сунатович,

РЕГУЛИРОВАНИЕ ИНСТИТУТА соискатель Института философии,

ОСВОБОЖДЕНИЯ ОТ УГОЛОВНОЙ политологии и права им. А.Баховаддинова

ОТВЕТСТВЕННОСТИ ВСЛЕДСТВИЕ НАНТ, слушатель Академии управления

ДЕЯТЕЛЬНОГО РАСКАЯНИЯ В МВД России (Душанбе, Таджикистан) УГОЛОВНОМ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН

CRIMINAL LEGAL REGULATION OF Muhammadiev Bakhtiyor Sunatovich, THE INSTITUTE OF EXEMPTION applicant of the Institute of Philosophy,

FROM CRIMINAL LIABILITY DUE TO Politology and Law named after NSAT,

ACTIVE REPENTANCE IN THE student of management Academy of MIA of

CRIMINAL LEGISLATION OF Russia (Dushanbe, Tajikistan)

FOREIGN COUNTRIES e-mail: mbs-01@mail.ru

Тащили меъёруои баъзе давлатуои хорицй, ки дар онуо асосуои озод кардан аз цавобгарии циноятй дар робита ба пушаймонй аз кирдор инъикос ёфтаанд, сурат гирифтааст. Зикр гардидааст, ки цонунгузории циноятии бисёр давлатуои муосир ин намуди озодкуниро аз цавобгарии циноятй дар меъёруои худ пешбинй мекунад. Асосуои озодкунй аз цавобгарии циноятй дар робита ба пушаймонй аз кирдор, ки дар КЦ давлатуои хорицй мавцуданд аз бисёр цщат ба уам монанданд, аммо хусусиятуои муайяни худро низ доранд. Хусусиятцои танзими цонунгузории ин намуди озодкунй аз цавобгарии циноятй тавассути тащили муцоисавй - ууцуции цонунгузории кишваруои хорицй зикр шудааст.

Калидвожа^о: цавобгарии циноятй, пушаймонй аз кирдор, кодекси циноятй, давлатуои хорицй, пардохт кардани зарар, озод кардан, мусоидат ба ошкор намудани циноят, шахсияти цинояткор, категорияи циноят

Проведен анализ юридических норм законодательства отдельных зарубежных государств, в которых нашли отражение основания для освобождения от уголовной ответственности в связи с деятельным раскаянием. Отмечено, что уголовное законодательство многих современных государств предусматривает в своих нормах данный вид освобождения от уголовной ответственности. Основания для освобождения от уголовной ответственности в связи с деятельным раскаянием, содержащиеся в УК зарубежных стран, во многом сходны, но при этом имеют и определенные особенности. Указывается на особенности законодательного регулирования данного вида освобождения от уголовной ответственности при осуществлении сравнительно-правового анализа законодательства зарубежных стран.

Ключевые слова: уголовная ответственность, деятельное раскаяние, Уголовный кодекс, зарубежные государства, возмещение ущерба, освобождение, содействие раскрытию преступления, личность преступника, категория преступления

- 37 -

The article analyzes the legal norms of the legislation of individual foreign countries, which reflect the grounds for exemption from criminal liability in connection with active repentance. It is noted that the criminal legislation of many modern states provides for this type of exemption from criminal liability in its norms. The grounds for exemption from criminal liability in connection with active repentance, contained in the Criminal Code of foreign countries, are in many ways similar, but they also have certain features. The peculiarities of legislative regulation of this type of exemption from criminal liability are pointed out when carrying out a comparative legal analysis of the legislation offoreign countries.

Key words: criminal liability, active repentance, criminal code, foreign countries, compensation

for damage, release, assistance in solution of case, identity of the criminal, category of crime

Принсипи инсондустии конунгузории чиноятй, пеш аз дама, дар он зодир мешавад, ки давлат дангоми кабули карор дар бораи чавобгарии шахси чиноят содиркарда аз у касос намегирад, баръакс, дар баъзе мавриддо кушиш мекунад, роддои аз окибатдои манфии чазои чиноятй начот додани уро коркард намояд [1, с.103]. Вобастагии ичтимоии меъёрдои пушаймонй аз кирдор бо зарурати рушди вазифадои пешгирикунанда ва баркарорсозии конуни чиноятй, самараноксозии фаъолияти макомоти дифзи дукук ва аз нав ичтимоигардонии шахси содиркардаи чиноят муайян карда мешавад [3, с.26].

Дар конунгузории чиноятии бештари кишвардои хоричй, ба монанди конунгузории чиноятии Точикистон мукаррарот дар бораи бадодидии мусбат ба амали фаъоли чинояткор дар самти барои чомеа судманд, мукаррар гардидаанд. Меъёрдо оид ба пушаймонй аз кирдор дангоми муайян кардани андозаи чавобгарй асоснок буда, кариб дар конунгузории чиноятии тамоми кишвардо чой доранд.

Барои мамлакатдои ИДМ далли масъаладои озод кардан аз чавобгарии чиноятй вобаста ба пушаймонй аз кирдор яке аз масъаладои мубрам мебошад. Хдмчун асос барои озод кардан аз чавобгарии чиноятй пушаймонй аз кирдор дар Кодекси чиноятии моделии ИДМ - Санади тавсиявии конунгузорй барои ИДМ (м. 74) [4] пешбинй гардидааст. Моддаи 74-и Кодекси чиноятии моделй шартдои татбики пушаймонй аз кирдорро дар долати бори аввал содир кардани чинояти начандон вазнин, дангоми ихтиёран омада, ба гуноди худ икрор шудан, ба ошкор намудани чиноят фаъолона мусоидат кардан, зарари расонидаашро талофй намудан ё ин ки ба тарики дигар зиёни расонидаашро рафъ кардан дар назар дорад. Ба дамин монанд мукаррароти институти пушаймонй аз кирдор дар мачмуъ дар моддадои дахлдори КЧ Чумдурии Точикистон, Русия, инчунин дар Кодекси чиноятии Чумдурии Озарбойчон (м. 72 72.1, 72.2) [5], Чумдурии Арманистон (м. 72) [6] ва Белорус (м. 88) [7], Гурчистон (моддаи 68) [8], Чумдурии Казокистон [9] (м. 65), Молдова (м. 57) [11], Узбекистон (м. 66) [12], дар Украина (м. 45) [14] пешбинй шудааст.

Бояд кайд намуд, ки новобаста аз монандии номгузории ин моддадо дар конундои чиноятии кишвардои дар боло кайдгардида, амалдои инъикоскунандаи зудуроти пушаймонй аз кирдор гуногун мебошанд. Масалан, тибки м. 88 КЧ Чумдурии Белорус «Шахсе, ки бори аввал чинояти начандон вазнин ва ё дарачаи миёна содир кардааст, агар пас аз содир намудани чиноят ихтиёрй омада, ба гуноди худ икрор шавад ё ба ошкор намудани чиноят фаъолона мусоидат намояд, зарари расонидаашро талофй намояд, дороии беасосро баргардонад ва (ё) даромади бо роди чиноят бадастомадаро пардохт кунад ва ба суратдисоби депозитии макомоти пешбурди мурофиаи чиноятй, чуброни дукукй-чиноятиро ба андозаи то панчод фоизи зарари (зиёни) дар натичаи чиноят расонидашуда, аммо на камтар аз понздад водиди асосй пардохт намояд, мумкин аст аз чавобгарии чиноятй озод карда шавад».

Бар хилофи м. 72-и КЧ, ЧТ, КЧ Чумдурии Белорус баргардонидани дороии беасос ва (ё) пардохт намудани даромади бо роди чиноят ба даст омада ва ба суратдисоби депозитии макомоти пешбурди мурофиаи чиноятй, чуброни дукукии чинояти (уголовно-правовую компенсацию)-ро ба андозаи то панчод фоизи зарари (зиёни) дар натичаи чиноят расонидашуда, дамчун шаклдои пушаймонй аз кирдор эътироф менамояд. КЧ Чумдурии Беларус назар ба м. 72 КЧ ЧТ пушаймонй аз кирдорро нисбатан васеътар шард додааст.

Дар диспозитсияи моддаи 65 КЧ Чумдурии Казокистон [9] пушаймонй аз кирдор чунин мукаррар карда шудааст, «Шахсе, ки кирдори чиноятй содир кардааст ё бори аввал чиноят содир кардааст, бо назардошти шахсияти шахси гунадгор, ихтиёран омада ба гуноди икрор шудан, мусоидат намудан ба ошкор намудан, тафтишоти дукуквайронкунии чиноятй, талофй намудани зарари расонида метавонад аз чавобгарии чиноятй озод карда шавад".

Бар хилофи м. 72-и КЧ ЧТ, конунгузории чиноятии Чумдурии Казокистон инчунин долати « бо назардошти шахсияти шахси гунадгор»-ро пешбинй менамояд, ки татбик намудани он ба конунгузории ЧТ мувофики максад мебошад, зеро мадз кам гаштани хавфи чамъиятии худи шахсияти гунадгор далели пушаймонй аз кирдор мебошад.

Инчунин тибки б.2 к.1. м.65 КЧ Чумдурии Казокистон шахсе, ки бори аввал чинояти коррупсионй содир кардааст, метавонад аз чавобгарии чиноятй вобаста ба пушаймонй аз кирдор тандо аз чониби суд озод карда шавад. Долати коррупсионии кишварро ба инобат гирифта, ворид намудани чунин мукаррарот ба м 72 КЧ ЧТ-ро мувофики максад шуморидан мумкин аст.

Кисми дувуми моддаи дахлдори КЧ Чумдурии Казокистон чолиби диккат мебошад, ки тибки он «мукаррароти кисми якуми дамин модда нисбат ба шахсоне, ки чинояти террористй, чинояти экстремистй, дар таркиби гуруди муташаккили чиноятй чиноят содир кардаанд, чинояти зидди дахлнопазирии чинсии ноболигон, шиканча, чиноятдои вазнин ва махсусан вазнин содир намудаанд, ба истиснои долатдое, ки дар моддадои дахлдори кисмдои махсуси дамин Кодекс пешбинй шудаанд, татбик намегардад". Маддудияти мазкур нисбати ноболигоне, ки зидди дахлнопазирии чинсии ноболиги аз чордад то даждадсола чиноят содир кардаанд, татбик намегардад.

Чолиб он аст, ки танзими конунгузории меъёри пушаймонй аз кирдор дар КЧ Чумдурии Казокистон, ки нишонаи категорияи чиноятеро, ки барои он озод кардан аз чавобгарии чиноятй имконпазир аст, дар бар намегирад, балки тандо бо чунин ифодаи васеъ маддуд аст: «шахсе, ки кирдори чиноятй содир кардааст ё бори аввал чиноят содир кардааст».

Пушаймонй аз кирдорро м. 57 КЧ Чумдурии Молдова [11] айнан ба монанди м. 72 КЧ ЧТ мукаррар намудааст "Шахсе, ки бори аввал чинояти начандон вазнин ва ё дарачаи миёна содир кардааст, агар пас аз содир намудани чиноят ихтиёрй омада, ба гуноди худ икрор шавад ё ба ошкор намудани чиноят фаъолона мусоидат кунад ё зарари расонидаашро талофй намояд ё ин ки ба тарики дигар зиёни расонидаашро рафъ кунад, мумкин аст аз чавобгарии чиноятй озод карда шавад".

Моддаи 75 КЧ Федератсияи Русия [13] пушаймонй аз кирдорро дар мукоиса аз м. 72 КЧ ЧТ васеътар ба таври зерин муайян намудааст: «Шахсе, ки бори аввал чинояти начандон вазнин ва ё дарачаи миёна содир кардааст, агар пас аз содир намудани чиноят ихтиёрй омада, ба гуноди худ икрор шавад ё ба ошкор намудани чиноят фаъолона мусоидат кунад ё зарари расонидаашро талофй намояд ё ин ки ба тарики дигар зиёни расонидаашро рафъ кунад, ки дар натичаи пушаймонй аз кирдор хусусияти хавфнокии он аз байн равад, мумкин аст аз чавобгарии чиноятй озод карда шавад».

Тадлили мукоисавии дукукии конунгузории давлатдои аъзои ИДМ тафовути дигари чиддиро дар танзими конунгузории институти пушаймонии фаъол ошкор месозад. Аз чумла, КЧ Чумдурии Казокистон дамчун яке аз шартдои пушаймонй аз кирдор, хавфи

чамъиятиро гум кардани кирдорро пешбинй мекунад, ки ин дар кодексх,ои чиноятии давлатх,ои дар боло зикршуда мавчуд нест. Чунин муцаррарот дар КЧ Чум^урии Казоцистон ва КЧ Чум^урии Туркманистон мавчуд аст, ки дар он имкони озод кардан аз чавобгарии чиноятй дар робита ба пушаймонй аз кирдор бо назардошти шахсияти чинояткор ишора шудааст. Храмин тавр, бар хилофи м. 72-и КЧ ЧТ, КЧ Федератсияи Русия инчунин аз байн рафтани хавфнокии шахси чинояткор ё кирдорро муцаррар намудааст. Ба андешаи мо муцаррар намудани чунин меъёр дар моддаи мазкур барзиёд мебошад, зеро барои «ба чамъият хавфнок набудан» эътироф кардани шахс танх,о ичрои амалх,ои дар м. 72 КЧ ЧТ ё амалх,ои пешбининамудаи ц 1 м. 75 КЧ Русия кифоя аст.-

Тачрибаи КЧ Чум^урии Озарбойчон дар масъалаи танзими цонунгузории институти пушаймонй аз кирдор цобили таваччух, аст. Пеш аз х,ама, эзох,и моддаи 72-и КЧ ЧТ цайд кардан зарур аст, ки дар ин асос танх,о як маротиба аз чавобгарй озод карданро пешбинй мекунад.Чунин меъёрро ба КЧ ЧТ ворид намудан мувофици мацсад мебошад, зеро ин муцаррара суиистифодаи моддаи мазкурро аз чониби чинояткорон, ки х,ар дафъа чиноят содир карда, бо х,амин асос аз чавобгарии чиноятй озод мешаванд, пешгирй менамояд. Дар КЧ ЧТ чунин муцаррара пешбинй нашудааст. Бинобар ин, эзохро ба м. 72 КЧ ЧТ дар та^рири зерин ворид намудан мувофици мацсад мебошад: «шахсе, ки цаблан бо ин асос аз чавобгарии чиноятй озод шуда буд, тибци цисми якуми х,амин модда наметавонад дубора аз чавобгарй чиноятй озод карда шавад». Як истисно метавонад танх,о чиноятх,ои аз беэ^тиётй содиршуда бошад.

Дар КЧ Чумхурии Украина [14] м. 45 озод кардан аз чавобгарии чиноятй бо сабаби пушаймонй аз кирдор ба таври зайл муцаррар шудааст «Шахсе, ки бори аввал кирдори чиноятй ё чинояти начандон вазнинро аз беэ^тиётй содир кардааст, ба истиснои ^уцуцвайронкуних,ои чиноятии хусусияти коррупсионй дошта ё чиноятх,ои марбут ба коррупсия, аз чавобгарии чинояти озод карда мешавад, агар у баъди содир намудани ^уцуцвайронкунии чиноятй сидцан пушаймон шуда, дар ошкор намудани чиноят фаъолона мусоидат намояд ва пурра товони зарари расонидашударо пардохт кунад ё зиёни расонидашударо рафъ кунад».

Тавре ба назар мерасад, цонунгузории чиноятии Украина чиноятх,ои коррупсиониро аз номгуи чиноятх,ое, ки пушаймонй аз кирдор нисбати онх,о табдиц мегардад, истисно намудааст. Пешбинй намудани чунин муцаррарот дар цонунгузории ЧТ бешубхд ба самти мубориза бо коррупсия мусоидат хох,ад кард.

Дар иртибот ба масъалаи таносуби институти озод кардан аз чавобгарии чиноятй вобаста ба пушаймонй аз кирдор ва принсипи ногузирии чавобгарй Карори Пленуми Суди Олии Чум^урии Узбекистонро аз 03.02.2006 № 1 «Дар бораи амалияи таъйини чазои чиноятй аз чониби судх,о», дар фасли «Дар бораи татбици принсипх,ои умумии чазо», ки дар он зарурати ба судх,о фах,монидани мохдяти принсипи ногузирии чавобгарй, ки дар цонун муцаррар карда шудааст, цайд кардан зарур аст. Моддаи 10 дар х,ама х,олатх,о татбици х,атмии чазоро дар назар надорад. Бо дарназардошти ин х,олат, судх,о бояд дар х,ар як х,олати мушаххас масъалаи аз чавобгарй озод кардани шахсонеро, ки бори аввал чиноят содир намуда, хавфи калони чамъиятй надоранд, пушаймонй аз кирдор нишон додаанд, фаъолона дар ошкор сохтан ва баррасии чиноят мусоидат намудаанд, зарари расонидаашонро талофй намудаанд ё ин ки ба тарици дигар зиёни расонидаро рафъ кардаанд, баррасй намоянд.

Хдмин тавр, пушаймонй аз кирдор дар КЧ Чум^урии Озарбойчон - барои чиноятх,ои начандон вазнин, дар КЧ Чум^урии Молдова - барои чиноятх,ои начандон вазнин ё дарачаи миёна татбиц мегардад, бо шарти бори аввал содир гардидани ин чиноятх,о аз тарафи шахс.Танх,о дар як х,олат - дар Чум^урии Украина - озод кардан аз чавобгарии чиной

датмй мебошад ва дар ин бахш ба салоддиди корманди конун вобаста нест. Мазмуни Кодекси чиноятии Чумдурии Украина аз он иборат аст, ки аввалан, озод кардан аз чавобгарии чиноятй тандо аз чониби суд (к. 2 м. 44) амалй карда мешавад, дуюм, дамчун чузъи асосдои озод кардан аз чавобгарии чиноятй вобаста ба пушаймонй аз кирдор «сидкан пушаймон шудан» ва «пурра додани товони зарари расонидашударо» (м. 45) пешбинй мекунад.

Хусусияти фарккунандаи танзими озод кардан аз чавобгарии чиноятй вобаста ба пушаймонй аз кирдор дар аксарияти кодексдои чиноятии давлатдои ИДМ дар он аст, ки мазмуни шабед ба меъёре доранд, ки дар к. 2 м. 72 КЧ ЧТ пешбинй шудааст. Одатан чунин ибора «бо назардошти шартдои дар кисми якуми дамин модда пешбинишуда» ба амал меояд. Дар баробари ин мавкеи конунгузори ватанй, ки ин ибораро аз к. 2 м. 72 КЧ ЧТ хорич кардааст фадмо аст, зеро мавчудияти он татбики эзоддои давасмандкунанда ба моддадои кисми махсуси Кодекси чиноятиро душвор менамуд.

Бояд кайд намуд, ки истилоди «пушаймонй аз кирдор» ба гайр аз кишвардои собик ИЧШС, дар конундои чиноятии дигар кишвардои хоричй истифода намегардад. Хамзамон зудуроти гуногуни он дар конунгузории чиноятии ин кишвардо ба назар мерасад. Fайр аз давлатдои ИДМ, дар конунгузории чиноятии аксари давлатдои хоричй дамчун натичаи дукуки чиноятй пушаймонй аз кирдор (рафтори мусбати баъдичиноятй) на озод кардан аз чавобгарии чиноятй, балки озод кардан аз чазо ё сабук кардани он пешбинй шудааст [16]-

Кодексдои чиноятии Бразилия, Чин, Латвия, Мугулистон, Полша, Чумдурии Корея, Чумдурии Чех, Чопонро аз руи меъёрдои мазкур ба гуруди номбаршуда илова кардан мумкин аст. Хамзамон бояд кайд намуд, ки дар КЧ Чумдурии Корея мафдуми пушаймонй аз кирдор оварда нашудааст ва дар он ба «худ айбгузорй ва эътироф намудани гунод» ишора мегардад: "Дар долати ихтиёран эътироф намудани гунод, хабар додан ба макомоте, ки барои тафтиши чиноят масъул мебошанд, чазоро сабук кардан ё таъин накардан мумкин аст» (м.52). Fайр аз ин, дар байни долатдои сабуккунанда («Принсипдои умумии таъини чазо), аз кабили «муносибати чинояткор ба чабрдида, долатдое, ки баъди содир намудани чиноят ба вучуд омадаанд» чой доранд [10].

Дар баъзе кодексдои чиноятии давлатдои хоричй дар кисмати умумй пушаймонй аз кирдор на тандо барои категориядои алодидаи чиноятдо, балки барои навъдои алодидаи чиноят низ танзим шудааст.

Мукаррароти пушаймонй аз кирдор дар Конуни (кодекси) чиноятии Латвия ягон кайдро дар бар намегирад ва тандо зудуроти объективии рафтори шахси гунадкорро вобаста ба кирдори содиркардааш муайян мекунад. Дар Италия, Латвия ва Ладистон ходиши конунгузор, пеш аз дама, имконияти муборизаи зидди чинояткории муташаккил ва пешгирии онро таъмин менамояд. Храмин тавр, дар конуни чиноятии Италия институти пушаймонй аз кирдор бар зидди мафия ва террористон бештар истифода мешавад. Конунгузори Италия имконияти аз чавобгарии чиноятй озод карданро пешбинй мекунад, агар шахс дар ошкор намудани чинояти вазнин ё махсусан вазнин, ки нисбат ба кирдори чиноятии худи ин шахс вазнинтар ё хатарноктар аст, мусоидати чиддй расонида бошад. Бояд кайд намуд, ки конуни чиноятии Италия дар мубориза бо фаъолияти мафия ва бо максади пешгирии амалдои террористй институти пушаймонй аз кирдорро васеъ истифода мебарад.

Дар баробари ин меъёрдои озод кардан аз чавобгарии чиноятй бо сабаби пушаймонй аз кирдор ба монанди КЧ ЧТ, дам дар кисми умумй ва дам дар кисми махсус танзим карда мешаванд.

Ба дамин монанд, дар КЧ Олмон дар «асоси таъиини чазо»-и кисми умумии КЧ Олмон, аз кабили «рафтори баъди содир кардани кирдор, махсусан кушиши у барои чуброни товони зарар ва ба созиш расидан бо чабрдида» (§ 46) пешбинй карда шудаанд. Хангоми

пурра ё цисман чуброни зиён суд метавонад чазоро сабуктар намояд ё чазоро татбиц накунад, ба шарте ки чазои вазнинтар аз махрум сохтан аз озодй ба мухлати то як сол ё чарима ба андозаи то 360 нишондиханда барои хисобхо пешбинй нашуда бошад»(§ 46а).

Дар цисми махсуси хамин Кодекси чиной §81-83 «Хиёнат ба давлат», «Тайёрй ба хиёнат ба давлат» §83а «Пушаймонй аз кирдор» пешбинй шудааст, ки сабук кардани чазоро пешбинй мекунад. Агар дар ин маврид меъёри пушаймонй аз кирдор дар банди алохида сабт шуда бошад, пас дар § 84 «Давом додани фаъолияти хизбе, ки гайриконститутсионй эълон шудааст» дар яке аз цисмхои он пешбинй шудааст (цисми 5).

Ин усули техникаи цонунгузорй аз чониби парлумони Олмон дар аксари холатхои дигар (ц. 3 §87, ц. 2.1 §98, ц. 6 §129, ц. 4 §142 ва гайра) истифода мешавад, ки одатан ба дигар цонунгузории чиноятии хоричй хос нест. Дар онхо пушаймонй аз кирдор на хамчун яке аз чузъхои модда (ё банд)-и муайянкунандаи чиноят, на дар шакли эзоххо, мисли Кодекси чиноятии Точикистон, балки дар шакли моддаи алохида тартиб дода мешаванд [15].

Дар натичаи тахлили КЧ Олмон ба хулосае омадан мумкин аст, ки цоидахо дар бораи пушаймонй аз кирдор дар Кисми махсус ба бандхои алохида чудо карда мешаванд, вацте ки таъсири онхо на ба як, балки ба якчанд модда тааллуц дорад. Эхтимол, бо назардошти ин тачрибаи мушаххас, ба цонунгузории ЧТ илова кардани моддаи «Озод кардан аз чавобгарии чиноятй дар холатхои содир намудани чиноятхои ицтисодй» ба мацсад мувофиц аст. Хдмчунин бояд гуфт, ки дар Кодекси чиноятии Олмон инчунин як цатор цоидахои махсуси пушаймонй аз кирдор, ки ба цонунгузории чиноятии ватанй маълум нестанд, пешбинй шудааст. Бо рохи имконпазири сабук кардани чазо ё даст кашидан аз он, масалан, ихтиёран ошкор намудани далелхои садамаи нацлиётй аз чониби иштирокчии он дар давоми 24 соат (цисми 4 § 142), ислохи шохидии бардуруг (§ 158) хавасманд карда мешавад. Инчунин сабукгардонии эхтимолии чазо - агар ичрокунанда аз гаравпулие, ки талаб мекард, даст кашида, ба баргардондани чабрдида ба чои фаъолияти хаёти у мусоидат кунад(ц. 4.1 § 239а); татбиц накардани чазо - ихтиёран хабар додан дар бораи расмикунонии пул, пинхон кардани фоидаи молу мулки гайрицонунй ба даст овардашуда, мусоидат ба нигох доштани предмети ин чиноят (ц. 9 § 261) [15]- пешбинй карда шудааст.

Чунин ба назар мерасад, ки нисбат ба КЧ Олмон ин хулоса бахснок аст, зеро мувофици дастурхои махсус нисбат ба чиноятхои мушаххас на танхо суицасд, балки ба хамон кирдорхое, ки, ба андешаи муаллиф, «кушиши хотимаёфта»-ро ифода мекунад, чазо дода мешаванд. Дар баробари ин, пешгирй ё кам кардани оцибатхое, ки аз доираи таркибии ин ё он чиноят берунанд, хавасманд карда мешавад. Гуфтахои боло инчунин барои арзёбии цонуни чиноятии Швейтсария дар ин масъала тааллуц доранд, ки дар он, масалан, мувофици м. 260 Кодекси чиноятии Швейтсария, суд метавонад бо салохдиди худ чазоро кам кунад (моддаи 66), агар шахс ба кушиши пешгирй кардани «фаъолияти минбаъдаи чиноятии» ташкилоти чиноятие, ки у узви он мебошад, хотима дихад [17].

Умуман, чунин равиши цонунгузории Олмон ба танзими рафтори мусбати баъди чиноятй дар КЧ Фаронса низ истифода мешавад, ки дар цисми умумии он дар цатори асосхои озод кардан аз чазо, аз чумла чуброни зарар ва цатъ намудани оцибатхои зарарнок, ки бо кирдори чиноятй ба амал омадааст (м.м. 132-59), муцаррарот мавчуд аст.

Тибци моддахои 414-2, 414-3-и Кодекси чиноятии Фаронса, шахсе, ки цасди содир кардани чиноятхоеро дошта бошад, ки ифшонопазирии сирри мудофиаи миллиро халалдор месозад ё дар тавтиъа иштирок карда бошад, аз чазо озод карда мешавад, агар дар дар холати аввал ба пешгирй кардани содир намудани кирдори чиноятй ва муайян кардани чинояткорони дигар оварда расонад, дар холати дуюм, хабарро ба мацомоти салохиятдор ошкор намояд ва ба ошкор сохтани шарикони дигар мусоидат кунад. Барои холатхои пешгирии амали террористй ё ба вуцуъ омадани марг хангоми тайёр кардани он хатмй ва

бечунучаро озод кардан аз чазо ё мутаносибан нисфи чазоро кам кардани он пешбинй шудааст (моддаи 422-1,422-2) [16]-.

Дар асоси тадлили конунгузории чиноятии хоричй марбут ба институти пушаймонй аз кирдор дамчун асоси озод намудан аз чазои чиноятй як катор хулосадо баровардан мумкин аст. Озод кардан аз чавобгарии чиноятй, бо сабаби пушаймонй аз кирдор - вобаста ба рафтори мусбати баъди чиноятй дар айни замон дар ин ё он шакл кариб дар дама Кодексдои чиноии кишвардои ИДМ ё санаддои меъёрии дахлдор инъикос ёфтааст. Дар мукоиса бо КЧ ЧТ, ин санаддо, бешубда мукаррароте доранд, ки сазовори таваччуди конунгузори ватанй мебошанд. Дар конунгузории чиноятии давлатдои хоричй институти меъёрдои давасмандгардонй вобаста ба озод кардан аз чавобгарии чиноятй, бо сабаби пушаймонй аз кирдор чой доранд, ки бомуваффакият истифода мешаванд. Макомоти дифзи дукук ва суддои давлати давлатдои ИДМ озодкунй аз чавобгарии чиноятй вобаста ба пушаймонй аз кирдорро ба монанди КЧ ЧТ истифода мебаранд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Бриллиантов А.В. Освобождение от уголовной ответственности: с учетом обобщения судебной практики / А.В. Бриллиантов. - Москва: Проспект, 2019. - 111 с.

2. Бутенко Т.П., Петров М.Г. Оценка общественной опасности лица в контексте применения ч.1 ст.75 УК РФ / Бутенко Т.П., Петров М.Г. // Законность. - 2012. - № 9. -С.55-56.

3. Кушнарев В.А. Деятельное раскаяние в уголовном праве / В.А. Кушнарев. - Омск: Омск. ин-т (филиал) РГТЭУ, 2010. - 206 с.

4. Модельный Уголовный кодекс государств-участников Содружества Независимых Государств// Вестник Межпарламентской Ассамблеи Стран СНГ. - Санкт-Петербург, 1998. - №3.

5. Уголовный кодекс Азербайджанской Республики [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: URL: httр://www.icnl.оrg/research/ library/files/ Azerbaijan/criminal_cоde_rus.рdf(Санаи муроциат: 16.12.2023).

6. Уголовный кодекс Республики Армения 2003 г. [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: URL: httр://geum.ru/next/art-269435.leaf-9.рhр. (санаи муроциат: 16.11.2022).

7. Уголовный кодекс Республики Беларусь 1999 г. [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: URL: httр://bel-kоdeksy.cоm/uk_rb/371.htm. (санаи муроциат: 14.11.2022).

8. Уголовный кодекс Республики Грузия 1999 г[Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: URL: httрs://matsne.gоv.ge/ru/dоcument ^wnhad/ 16426/143 /ru^df. (санаи муроциат: 01.03.2022).

9. Уголовный кодекс Республики Казахстан [Электронный ресурс]. - Режим доступа: URL: https: // online. Zakon. Kz/ document/? Doc _id= 31575252#pos=66; -45 (дата обращения: 19.10.2023).

10. Уголовный кодекс Республики Корея. - Санкт-Петербург, 2004. - 238 с.

11.Уголовный кодекс Республики Молдова от 18 апреля 2002 года № 985-XV (с изменениями и дополнениями по состоянию на 24.11.2023) [Электронный ресурс]. -Режим доступа: URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30394923 (дата обращения: 19.10.2023).

12.Уголовный кодекс Республики Узбекистан [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: URL: httр://fmc.uz/legisl.рhр?id=k_ug (санаи муроциат: 12.10.2022).

13. Уголовный кодекс Российской Федерации от 13 июня 1996 года № 63-ФЗ (с изменениями и дополнениями по состоянию на 21.11.2022) [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй:

https://online.zakon.kz/ Document /? doc_id= 30397073&doc_id2 =30397073#activate_doc= 2&pos=52;-102&pos2=1601;-106 (Санаи муроциат: 23.10.2023).

14.Уголовный кодекс Украины от 2001 г. [Захираи электроны]. -Манбаи дастрасй: URL: http://meget.kiev.ua/kodeks/ugolovniy- kodeks/razdel-1-14/. (санаи муроциат: 02.02.2022).

15. Уголовный кодекс Федеративной Республики Германия. - Санкт-Петербург, 2003. - 522 с.

16. Уголовный кодекс Франции. - Санкт-Петербург, 2002. - 648 с.

17. Уголовный кодекс Швейцарии. - Санкт-Петербург, 2002. - 348 с.

REFERENCES:

1. Brilliantov A.V. Release of Criminal Liability: taking on generalization of the trial / A.V. Brilliantov. - Мoscow: Prospect, 2019. - 111 pp.

2. Butenko T.P., Petrov M.G. Assessment of Social Dangers of Official Groups in the Context of Application p.1 PP.75 CC RF / Butenko T.P., Petrov M.G. // Legality. - 2012. - № 9. - PP.55-56.

3. Kushnarev V.A. Active Repentance in Criminal Law / V.A. Kushnarev. - Omsk: Omsk institute. (filiation) RSTEU, 2010. - 206pp.

4. Model Criminal Code of States - participants of the Commonwealth of Independent States //Bulletin of inter-Parliamentary Assembly of Countries of CIS. - Saint-Petersburg, 1998. №3.

5. Criminal Code of Azerbaijan [Electronic resources]. - Date of access: URL: http://www.icnl.org/research/ library/files/ Azerbaijan/criminal_code_rus.pdf(date of appeal: 16.12.2023).

6. Criminal Code of Armenia 2003. [Electronic resource]. - Date of access: URL: http://geum.ru/next/art-269435.leaf-9.php. (date of appeal: 16.11.2022).

7. Criminal Code of Belarus 1999. [Electronic resource]. - Date of access: URL: http://bel-kodeksy.com/uk_rb/371.htm. (date of appeal: 14.11.2022).

8. Criminal Code of Georgia 1999 [Electronic resource]. - Date of access: URL: https://matsne.gov.ge/ru/document /download/ 16426/143 /ru/pdf (date of appeal: 01.03.2022).

9. Criminal Code of Kazakhstan [Electronic resource]. - Date of access: URL: https: // online. Zakon. Kz/ document/ ? Doc _id= 31575252#pos=66; -45 (date of appeal: 19.10.2023).

10.Criminal Code of Korea. Saint-Petersburg, 2004. - 238pp.

11.Criminal Code of Moldova from April 18, 2002 № 985-XV (amended and supplemented by condition on 24.11.2023.) [Electronic resource]. - Date of access: URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30394923 (date of appeal: 19.10.2023).

12. Criminal Code of Uzbekistan [Electronic resource]. - Date of access: URL: http://fmc.uz/legisl.php?id=k_ug (date of appeal: 12.10.2022).

13. Criminal Code of Russian Federation from June 13, 1996 № 63-FZ (amended and supplemented by condition on 21.11.2022 г.) [Electronic resource]. - Date of access: https://online.zakon.kz/ Document /? doc_id= 30397073&doc_id2 =30397073#activate_doc= 2&pos=52;-102&pos2=1601;-106 (date of appeal: 23.10.2023).

14. Criminal Code of Ukraine 2001. [Electronic resource]. - Date of access: URL: http://meget.kiev.ua/kodeks/ugolovniy- kodeks/razdel-1-14/. (date of appeal: 02.02.2022).

15. Criminal Code of Germany. -Saint-Petersburg, 2003. - 522 pp.

16. Criminal Code of France. - Saint-Petersburg, 2002. - 648pp.

17. Criminal Code of Switzerland. - Saint-Petersburg, 2002. - 348 pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.