CC BY
0УДК 37
Нь^ымет М.^.
География бшм беру багытыныц магистранты Махамбет Этемiсов атындагы Батыс Казахстан университетi
(Орал к, Казахстан)
ТАНЫМДЬЩ КЫЗЫГУШЫЛЬЩТЫЦ ПСИХОЛОГИЯЛЬЩ МЕХАНИЗМДЕР1 ЖЭНЕ ОНЫЦ Б1Л1М АЛУ ПРОЦЕС1НДЕГ1 РЭЛ1
Аннотация: Бул гылыми мацалада танымдъщ цызыгушылыцтыц психологиялыц механизмдерг жэне оныц бшм алу процесгндегг рвлг зерттеледг. Танымдыц цызыгушылыц — адамныц жаца ацпарат пен бшмге деген цуштарлыгы, бул процесс б1л1м алудагы ти1мдткт1 арттыруда мацызды рвл атцарады. Мацалада танымдыц цызыгушылыцтыц психологиялыц нег1здер1, оныц мотивациялыц жэне когнитивтт аспектшер1 талданады.
Клт свздер: таным, мотивациялыц аспект, когнитивтт аспект1.
Таным — адамныц объективт шындьщты бейнелеп, оны жацадан к^руы ретшде сипатталатын когамдык ю-эрекет. Танымныц негiзi эрi бшмнщ нактылыгын камтамасыз ететiн элемент — танымдык iс-эрекет. Танымдык кызыгушылык; — окушыныц бiлiм алу мен жаца нэрсеш мецгеруге деген ынтасы, сонымен катар оныц рухани дамуыныц мацызды кертс болып табылады. Б^л кызыгушылы; кебiнесе проблемалы; с^рактарга жауап iздеу аркылы жYзеге асырылады.
Баланыц жас кезшен «Неге?», «Кашан?», «Калай?» с^рактарын кою ете орынды. Себебi олар емiрдi алгаш рет керiп т^р жэне оларга бэрi кызык: жыбырлаган коцыздан ^ш;ан ^шакка дейiн. Бала жасы есейген сайын б^л с^ракттардыц койылуын азайтып, iштей ойменен жYредi. Мектеп жасына жетiп, эртYрлi пэндердi окып бастаганда окушыларда таным жэне жаца заттарга деген кызыгушылык ете бшк децгейде тирады, алайда дэл уакытында мецгерiп
кетпеген окушы Yшш ол заттар тусшшшз кYЙге жетiп, iштегi лаулаган оты сене бастайды. Iштегi «бшсем», «керсем», «танысам» деген ойлардыц окушыда ешуi - пэннщ 1 мэрте елуiне сай. Себебi окушы ол пэндi басында тани алмаса, оку жылдарында тануга заукы болмайды эрi болашак емiрiндегi колданыста киындыктарга душар болады. М. Жумабаев езiнiц «Педагогика» ецбегiнде: «Бастапкы кезде нэрсенi ескешабан алып, тез умытады. Естiк аса кYштi болатын кезi - 7 мен 15 жас арасы. Сырткы дYниемен, адамзат турмысымен жаца таныс болып келе жатканды адам бiрнэрсе бiлуге, бар бшгенш есте устауга умтылады. Естщ катынасуын катты керек кылатын гылымдарды Yйренуге нагыз колайлы шак - осы 7 мен 15 жас арасы»,- деп керсетш бередг
Танымдык кызыгушылык адамзаттыц жаца акпаратты мецгеруге деген табиги куштарлыгын бiлдiредi. Бул зерттеу танымдык кызыгушылыктыц не екендтн, оныц психологиялык негiздерiн жэне бшм алу процесiндегi мацызын тYсiндiруге багытталган. Танымдык кызыгушылыктыц бiлiм беру Yдерiсiндегi тиiмдiлiгi мен оку мотивациясына эсерi зерттеу барысында негiзгi назарда болады.
Танымдык кызыгушылыктыц психологиялык механизмдерi:
1. Мотивациялык аспектiлер. Мотивациялык аспект — адамныц эрекеттерi мен мiнез-кулыктарын ынталандыратын шю жэне сырткы факторларды зерттейтiн психология саласы. Бул аспект мотивацияныц калай жумыс iстейтiнiн, кандай кYштер адамдарды белгiлi бiр максаттарга жетуге итермелейтшш жэне олардыц iс-эрекеттерiн калай багыттайтынын тYсiнуге багытталган. Танымдык кызыгушылыктыц мотивациялык аспектiлерi адамныц оку мен бшм алу эрекеттершдеп ынтасын жэне шю козгаушы кYштердi сипаттайды. Бул аспектшер окушыныц немесе бiлiм алушыныц зерттеу мен жаца акпаратты мецгеруге деген куштарлыгын тусшуге мYмкiндiк бередi. Окушыда: iшкi мотивацияныц болуы, максат коя отыра ездiгiнен реттеуi, сенiмдiлiк пен езiн-езi багалау сынды негiзгi элементтерi мацыздылыкка ие. Жаксы мотивация окушылардыц бiлiм алу YДерiсiне белсендi катысуына жэне узак мерзiмдi кызыгушылыкты сактауга ыкпал етедi.
2. Когнитивтж аспектшер. Когнитивтж аспект — адамныц ойлау, тYсiну, бшм алу, есте сактау, кабылдау жэне проблемаларды шешу сиякты психикалык процестерiн зерттейтiн гылым саласы. Бул аспект адамныц акпаратты кабылдау, ецдеу жэне колдану кабiлеттерiн карастырады.Танымдык кызыгушылыктыц когнитивтiк аспектiлерi адамныц акпаратты кабылдау, ецдеу жэне пайдалану кабшеттерше катысты. Бул аспектiлер танымдык процестердщ калай жумыс iстейтiнiн жэне танымдык кызыгушылыктыц акпаратты калай тиiмдi мецгеруге кемектесетшш тYсiнуге мYмкiндiк бередi. Когнитивт аспект негiзiнде: акпаратты ецдеу жэне сактау, ойлау процестер^ жаiалыкка деген куштарлык пен мэселелрдi шешк кабшеттер^ шыгармашылык ойлау сиякты элементтерден турады. Танымдык кызыгушылык жогары болганда, бул когнитивтш процестердiц тиiмдiлiгi мен сапасын арттыруга ыкпал етедi.
Педагогикалык тэсшдер мен эдiстемелер
1. ^ызыгушылыкты арттыру стратегиялары. Танымдык кызыгушылыкты арттыру Yшiн колданылатын педагогикалык эдiстер мен стратегиялар усынылады. Бул белiмде кызыгушылыкты дамытуга багытталган сабак жоспарлары, оку материалдарын тацдау жэне окыту эдiстерi карастырылады.
2. Психологиялык колдау жэне мотивация. Окушылардыц танымдык кызыгушылыгын арттыру Yшiн психологиялык колдау мен мотивацияны камтамасыз ету жолдары зерттеледi.
Танымдык кызыгушылык оку мотивациясын арттыруда мацызды рел аткарады, себебi ол iшкi ынталандыруды, максат коюды, канагаттану сезiмiн, акпаратты терец тусшуд^ шыгармашылык ойлауды, киындыктарды жецудi жэне элеуметтiк ыкпалдарды камтиды. Танымдык кызыгушылыктыц жогары децгей окушылардыц оку процесше белсендi катысуын жэне бшм алу эрекеттерше деген ынтасын арттырады. Осылайша, танымдык кызыгушылыкты дамыту оку мотивациясын кетеру Yшiн тиiмдi курал болып табылады. Сондай-ак, окушылардыц танымдык кызыгушылыгы оку эрекеттерiне белсендi катысуын, жаца акпаратты мецгеруш жэне бiлiмдi терецiрек тYсiнуiн камтамасыз етедi.
Макалада танымдык кызыгушылыктын, психологиялык механизмдерi мен онын, бшм алу процесiндегi peni туралы кешендi TYCiHiK бершедь Танымдык кызыгушылыктын, бшм беру практикасына eHri3inyi окушылардын, оку мотивациясын жэне бiлiм алу нэтижелерш жаксартуга мYмкiндiк беpедi
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Ж^мабаев М. Педагогика. - Алматы: Мазм^ндама баспасы, 2023. - 176 бет
2. Аймауыт^лы Ж. Психология / Алматы «Marfu Press» баспасы. - 2023. 304 бет
3. Мустояпова A.C. Танымдык белсендшк талаптары. ^азакстан мектебi, №11 2003 ж. - 39 б
4. М^ханбетжанова Э. Педагогиканы окыту эдютемесг - Алматы: ЖШС РПИК «Дэу1р», 2011. - 368 б
5. Беспалько В. П. Б 53 Слагаемые педагогические техналогий. - М.: Педагогика, 1989.-192 б.
