CC BY
0Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© G.A. Xaydarova1^_
1O'zbekiston davlat konservatoriyasi
Annotatsiya
KIRISH: "Tanavor" kuyi o'zbek musiqiy merosida o'zining betakror ritmi, ifodali ohangdor satrlari bilan ajralib turadigan muhim o'rin tutadi. Xor musiqasi kontekstida bu an'anaviy kuy o'zbek bastakorlari tomonidan moslashtirilgan va o'zgartirilib, xor repertuarini madaniy jarangdor va hissiyotlarga boy asarlar bilan boyitgan. Ushbu maqolada "Tanavor" kuyining o'zbek kompozitorlarining xor asarlariga qo'shilishi, uning O'zbekistonda xor musiqasi rivojiga ta'siri tahlil qilinadi.
MAQSAD: ushbu tadqiqotning maqsadi "Tanavor" kuyining o'zbek kompozitorlari tomonidan xor musiqasiga qanday kiritilganligini o'rganish, xor ijrochiligiga mos uslub va strukturaviy moslashuvlarni o'rganishdan iborat. Tadqiqot ushbu moslashuvlarning madaniy ahamiyatini va ularning o'zbek xor musiqasining keng kontekstiga ta'sirini tushunishga harakat qiladi.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqotda musiqiy tahlil, tarixiy tadqiqotlar va intervyulardan foydalangan holda sifatli tadqiqot usuli qo'llaniladi. Materiallar orasida "Tanavor" kuyini o'zida mujassam etgan xor asarlarining partitura va yozuvlari, shuningdek, tarixiy hujjatlar va tanqidiy sharhlar mavjud. Usullar "Tanavor" kuyining o'ziga xos xususiyatlari va o'zgarishlarini aniqlash uchun tanlangan xor kompozitsiyalarini batafsil musiqiy tahlil qilishni nazarda tutadi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: "Tanavor" kuyining o'ziga xos ritmik naqshlari va ohang konturlari xorga moslashuvlarda saqlanib qolgan, garmonik va teksturali o'zgarishlar esa uning xor ijrosiga yaroqliligini oshiradi. Tahlil shuni ko'rsatadiki, bastakorlar ko'pincha "Tanavor"ning an'anaviy ritmik strukturasini saqlab, turli garmonik ramkalar va vokal teksturalarini o'rganishadi. Ushbu moslashuvlar ohangning o'ziga xos ruhini saqlab, yangi badiiy ifodalarni yaratishga imkon beruvchi boy tovush gobelenini yaratadi.
XULOSA: tadqiqot xulosasiga ko'ra, "Tanavor" kuyining o'zbek kompozitorlari tomonidan xor musiqasiga moslashtirilgani xor musiqasi sohasidagi salmoqli va madaniy jihatdan boyituvchi taraqqiyotni ifodalaydi. Bu moslashuvlar an'anaviy o'zbek musiqasining mazmun-mohiyatini saqlab qolgan holda uning badiiy chegaralarini kengaytiradi.
Kalit so'zlar: xor, musiqa, Tanavor, kompozitor, garmonik, polifonik, reprizali.
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Iqtibos uchun: Xaydarova G.A. "Tanavor" kuyi o'zbek kompozitorlarining xor musiqasida // Inter education & global study. 2024. №4(2). B. 358-364.
«ТАНАВОР» МЕЛОДИЯ В ХОРАЛЬНОЙ МУЗЫКЕ УЗБЕКСКИХ КОМПОЗИТОРОВ_
© Г.А. Хайдарова1Н
1 Государственная консерватория Узбекистана._
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: мелодия «Танавор» занимает важное место в узбекском музыкальном наследии, отличаясь неповторимым ритмом и выразительными мелодическими линиями. В контексте хоровой музыки эта традиционная мелодия была адаптирована и модифицирована узбекскими композиторами, обогатив хоровой репертуар культурно резонансными и эмоциональными произведениями. В данной статье анализируется включение мелодии «Танавор» в хоровое творчество узбекских композиторов и ее влияние на развитие хоровой музыки в Узбекистане.
ЦЕЛЬ: целью данного исследования является изучение того, как мелодия «танавор» была внедрена в хоровую музыку узбекскими композиторами, изучение стиля и структурных адаптаций, пригодных для хорового исполнения. В исследовании делается попытка понять культурное значение этих адаптаций и их влияние на более широкий контекст узбекской хоровой музыки.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании использован качественный метод исследования с использованием музыкального анализа, исторических исследований и интервью. Материалы включают партитуры и записи хоровых произведений на мотив Танавора, а также исторические документы и критические комментарии. Методика предполагает детальный музыкальный анализ избранных хоровых произведений с целью выявления особенностей и вариаций мелодии «Танавор».
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: отличительные ритмические рисунки и мелодические контуры «Танавора» сохраняются в хоровых обработках, а гармонические и фактурные изменения повышают его пригодность для хорового исполнения. Анализ показывает, что композиторы часто исследуют различные гармонические рамки и вокальные фактуры, сохраняя при этом традиционную ритмическую структуру Танавора. Эти адаптации создают богатую звуковую картину, которая позволяет использовать новые художественные выражения, сохраняя при этом оригинальный дух мелодии.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: согласно выводу исследования, адаптация мелодии «Танавор» узбекскими композиторами к хоровой музыке представляет собой значительное и культурно обогащающее развитие в области хоровой музыки. Эти
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
fccilL
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
адаптации расширяют художественные границы традиционной узбекской музыки, сохраняя при этом ее суть.
Ключевые слова: хор, музыка, Танавор, композитор, гармоника, полифония, реприза.
Для цитирования: Хайдарова Г.А. «Танавор» мелодия в хоральной музыке узбекских композиторов. // Inter education & global study. 2024. №4(2). С. 358364.
"TANAVOR" MELODY IN CHORAL MUSIC OF UZBEK COMPOSERS
© Gavhar A. Khaydarova1H
1 State Conservatory of Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: the tune "Tanavor" occupies an important place in the Uzbek musical heritage, distinguished by its unique rhythm and expressive melodic lines. In the context of choral music, this traditional tune has been adapted and modified by Uzbek composers, enriching the choral repertoire with culturally resonant and emotional works. This article analyzes the inclusion of the "Tanavor" melody in the choral works of Uzbek composers and its influence on the development of choral music in Uzbekistan.
AIM: the purpose of this study is to study how the melody of "Tanavor" was incorporated into choral music by Uzbek composers, to study the style and structural adaptations suitable for choral performance. The study attempts to understand the cultural significance of these adaptations and their impact on the broader context of Uzbek choral music.
MATERIALS AND METHODS: the study uses a qualitative research method using musical analysis, historical research and interviews. Materials include scores and recordings of choral works featuring the Tanavor tune, as well as historical documents and critical commentaries. The methods involve a detailed musical analysis of selected choral compositions to determine the specific features and variations of the "Tanavor" melody.
DISCUSSION AND RESULTS: the distinctive rhythmic patterns and melodic contours of "Tanavor" are preserved in choral adaptations, while harmonic and textural changes enhance its suitability for choral performance. The analysis shows that composers often explore different harmonic frameworks and vocal textures while maintaining the traditional rhythmic structure of Tanavor. These adaptations create a rich sonic tapestry that allows for new artistic expressions while preserving the original spirit of the melody.
CONCLUSION: according to the conclusion of the study, the adaptation of "Tanavor" melody by Uzbek composers to choral music represents a significant and culturally enriching development in the field of choral music. These adaptations expand the artistic boundaries of traditional Uzbek music while preserving its essence.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 4 (2)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2024, №4 (2)
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Key words: choir, music, Tanavor, composer, harmonic, polyphonic, reprise.
For citation: Gavhar A. Khaydarova. (2024) '"Tanavor" melody in choral music of uzbek composers, Inter education & global study, (4(2)), pp. 358-364. (In Uzbek).
Tanavor - o'zbek milliy musiqasining shoh asarlaridan biri, bastakorlik ijodiyotining sara durdonalaridan sanaladi. Tanavor kuyi, uning ohangi halq orasida keng tarqalgan. ""Tanavor" (fors. Jasur, qudratli, kuchli) degan ma'noni bildiradi. "Tanavor" so'zi kelib chiqishiga ko'ra, ustozona mumtoz ijrochilikning tarixan shakllangan ijroviy tajribalari o'Iaroq "tanni eltuvchi", "tanni erituvchi" ma'nolarni ham anglatadi. Tanavor ashulalarida o'zbek ayolining ma'naviy go'zalligi o'z aksini topgan. Tanavorlar qadimda ba'zan yakka holda, ba'zida turkum sifatida, gohida cholg'u kuyi sifatida ijro etilgan. Ta'kidlash lozimki, Tanavorlar o'zining xalqchilligi bilan ajralib turadi"[1]. Ushbu kuyga bog'langan ko'plab asarlar bastakorlar tomonidan ijod etilgan. Shu qatorda o'zbek kompozitorlari ham o'z asarlaridan Tanavor kuyidan keng foydalanishgan.
Xor musiqasida milliy kuy-ohanglaridan foydalanish an'anasi XX asr kompozitorlari tomonidan amalga oshirila boshlangan. Ana shunday ijodkorlardan Mutal Burxonov hamda Sobir Boboyevlar o'zbek milliy musiqiy meroslaridan sanalgan Tanavor kuyidan o'z asarlarida foydalanganlar.Kompozitor Mutal Burxonovning "Yorlarim" asari.
Bu asarning asosi "Tanavor" kuyidan olingan bo'lib, aralash xor uchun qayta ishlangan. "Tanavor"lar xalq orasida keng tarqalganligi sababli ularning o'ndan ortiq turlari mavzudligi haqida ko'plab manbalarda ma'lumotlar keltirilgan[2]. M.Burxonov Muqimiy so'zi bilan aytilgan (ayrim manbalarda farg'onacha Tanavor, ayrim manbalarda esa Tanavor I nomi bilan keltirilgan) variantini qayta ishlagan. Asarning shakli oddiy 2 qismli reprizali bo'lib, asosiy melodik kuy saqlanib qolgan. Kompozitor o'zbek milliy musiqasi ohangiga xos bo'lgan koloritni aks ettirish maqsadida nafaqat musiqiy mavzuni balki Tanavor kuyidagi usul(ritmi)ni ham o'zgartirmaydi. Asar 4 ovozli (hamda yakkaxon bas) aralash xor izrosiga mo'ljallangan bo'lib, garmonik va polifonik elementlar bilan yozilgan. 1 - qismda 2 takt kirish ya'ni doira usuliga taqlid qilish orqali boshlangan. Mavzu ayollar partiyalarida boshlanib so'ng erkaklar partiyalari bilan davom ettiriladi. Bunday ko'rinish o'zbek xalq musiqasiga xos bo'lib, lapar, yalla janrlaridagi kabi aytishuv tarzida kelgan.
Yorlarim
llmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Kompozitor M. Burhonov bu kuyni xorga qayta ishlagan, uning ohangining tuzilishini deyarli buzilmasdan qoldirib, ritmik naqshni biroz soddalashtirib, xor ijrosi uchun qulay yozgan. 4/4 o'lchovida Allegro con anima tempida yozilgan. Xor ijrosi uchun murakkab bo'lgan forshlaglarni olib tashlab sodda ko'rinishida yozgan. Ikkinchi jumlaning 3 taktga ko'payishi kichik ohangdor ibora - "Yorlarim" so'zlari ustida kuylash orqali erishiladi. Asarning ikkinchi qismi ham ikki jumladan iborat bo'lib, ikki marta ijro etiladi. Ikkinchi qismdagi birinchi jumlada yangi melodik material asosida, ohang jihatdan birinchi qismdagi kuyning boshlanishiga yaqin. Bu yerda qo'llanilgan taqlid texnikasi va xor partiyalaridagi yuqori registr asarning bu qismining dinamikasini kuchaytiradi va uning avj ahamiyatini ta'kidlaydi. Kompozitor asarning tonal tuzilishiga ehtiyotkorlik bilan yondashdi va butun kuy davomida re-miksolidiy ladini saqlab qoldi. Asarning tonal barqarorligi doimo kadanslarda, oktavali unison yangraydigan tonikaga doimiy qaytish bilan ta'kidlanadi. Kuyning garmoniyasi ham sodda tarzda yozilgan bo'lib, bu esa o'zbek milliy ohangiga xos bo'lgan kvarta - kvinta intervallarining qo'llanilishiga olib kelingan.
Asarda partituraning to'rt ovozli tuzilishiga qaramay, unison va oktava-unison kuylash katta o'rinni egallaydi. Xorda to'liq to'rt ovozli tovush vaqti-vaqti bilan sodir bo'ladi. Xor fakturasida ayollar xor partiyalarining erkaklar xori bilan oktava qo'shilishi ikki ovozli jaranglashga olib kelgan, shuningdek, xor partiyalarining tutti (hamma birgalikdagi) jaranglashi va xor partiyalarining turli kombinatsiyasi almashinishini ko'rishimiz mumkin.
Asarda yozuv uslubi aralash bo'lib, akkord yozuv uslubi hamda polifonik uslublar qo'llanilgan. Xor fakturasi, ayniqsa, xorning asosiy mavzusini oktavada ijro etuvchi soprano va tenor partiyalarida juda moslashuvchan, ravon vokal ijrosi bilan ajralib turadi. Quyi ovozli partiyalar (alt va bas) mustaqil mavzuga ega bo'lmay, balki ular qo'llab -quvvatlovchi ovozlar hamda fon vazifasini bajaradilar. "Ansamblning unison, qo'sh va to'rt ovozli ko rinishda mahorat bilan almashinishi, shuningdek, fakturaning doimiy o'zgarib turishi xorning boy diapazonini hosil qiladi" [3, 66].
"Tanovor" kuyining xor uchun qayta ishlangan namunalaridan biri bu S.Boboyevning "Tanovor" asaridir. Bunda kompozitor "Adolat Tanavori" ohanglaridan foydalangan. Asar a'capella janrida o'zbek milliy musiqasiga xos bo'lgan oddiy 2 qism reprizali shaklda 4 ovozli aralash xor uchun yozilgan bo'lib, kompozitor kuyning asl holatini saqlab qolishga harakat qilgan. Asarda sinkopali ritmdan keng foydalanilgan.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Birinchi qismda mavzuni soprano partiyasi boshlab beradi, alt partiyasi unga hamrohlik qiladi. Bu qismda mavzuning shakllanishi ayollar xori tomonidan variatsiyalanish yo'li bilan bayon qilinadi. Kichik kulminatsiyasi ya'ni avji ikkinchi oktava re (re2) tovushida namoyon bo'ladi. Birinchi qismning fakturasi mavzuga avval alt partiyasi, birin - ketin alt va soprano partiyalarida divisi (bo'linish)larning paydo bo'lishi va tenor partiyalarining asta - sekin qo'shilishi natijasida to'ldirilib boradi.
Ikkinchi qism mavzusi birinchi qismga o'xshash bo'lib, asarning avjiga tayyorlab boradi. Bu qismda partiyalarning o'ziga xos bo'lgan turli ko'rinishda kelganligini ko'rishimiz mumkin. Alt partiyasi "Yor" so'zini sinkopali usulda ijro qilsa, tenor partiyasida esa unga jo'r bo'ladi. Kulminatsiyada soprano partiyasidagi melodik chiziq ikkinchi oktava sol tovushi (g2) ga ko'tariladi. Bu qismda xor partiyalarida (bas partiyasidan tashqari) divisini qo'llanilishi, dinamikaning yuqoriga chiqishi (f), umumiy xor diapazonlarining kengayishi va taqliddan foydalanganligi tufayli avji yorqin namoyon bo'lgan.
Repriza qismida asosiy mavzu soprano partiyasida davom ettiriladi va alt partiyasi jumlaning yakunlash vazifasida keladi. Ushbu asarning yozuv uslubi gomofon - garmonik hamda polifonik element (imitatsiya)larda yozilgan.
Kompozitor xalq kuyini xorga moslashtirish jarayonida turli xil xor yozuv uslublaridan foydalanganini tahlil jarayonida ko'rib chiqdik. Xorning garmonik tili sodda tarzda bayon qilingan, tessiturasi juda qulay. Shu qatorda alteratsiyalangan tovushlardan, turli xil ritmik ko'rinishlardan, nolalardan foydalanganligi bu asarni juda boy tarzda yoritib berishiga olib kelgan. Xor ijrosi uchun mos hamda milliy musiqa aytim yo'liga yaqin yozilganini ko'rishimiz mumkin.
Xulosa o'rnida shuni aytish lozimki, o'zbek kompozitorlik ijodiyoti keng qamrovli bo'lib unda sohaning turli tarmoqlari milliy va zamonaviy ohanglar qorishmasi asosida
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
taraqqiy etmoqda. Yuqorida nomlari keltirilgan kompozitorlar ham aynan manashu rivojlanish yo'lidan borib milliy va zamonaviy kuylarni uyg'unlashtirgan holda o'z asarlarini ijod etishgan. "Tanavor" asarining xor uchun qayta ishlangan ushbu namunalari xor musiqasi va milliy qadryatlarning tarannumi yo'lidagi muhim asarlar qatoriga kiradi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Abdurahimov A. "Tanavorlar". Monografiya. T., 2024 y.
2. Rajabov I. "Maqomlar" T., 2006 y
3. Е.А.Гудкова. "Узбекская хоровая литература". Т., 1974 г
4. Л.Х.Джумаева, Н.А.Бахретдинова "Узбекская хоровая литература". Т., 1987 г
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Xaydarova Gavhar Abduvahob qizi, o'qituvchisi, [Хайдарова Гавхар Абдувахоб кизи, преподаватель], [Gavhar A.Khaydarova, teacher]; manzil: O'zbekiston, 100027, Toshkent, Shayxontohur tumani, Ko'chasi Olmazor, 1 [адрес: Узбекистан, 100027, г. Ташкент, Шайхонтохурский район, ул. Алмазор, 1], [address: Uzbekistan, 100027, Tashkent, Shaikhontohur district, street Almazor, 1] gavharxaydarova96@gmail.com
