Научная статья на тему 'ТАЪМИНИ РАҚОБАТПАЗИРИИ ИҚТИСОДИЁТИ МИЛЛӢ ВА МИНТАҚАВӢ АСОСИ СИЁСАТИ КЛАСТЕРӢ: ТАҶРИБАИ ХОРИҶӢ'

ТАЪМИНИ РАҚОБАТПАЗИРИИ ИҚТИСОДИЁТИ МИЛЛӢ ВА МИНТАҚАВӢ АСОСИ СИЁСАТИ КЛАСТЕРӢ: ТАҶРИБАИ ХОРИҶӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
28
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
иқтисодиёти миллӣ / иқтисодиёти минтақавӣ / сиёсати кластерӣ / стратегияи кластерӣ / равиши кластерї / сиёсати саноатӣ.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Истамова Сабоњат Абдулфатоњевна

дар мақола моҳияти сиёсати кластерӣ таҳқиқ гардидаст. Намудҳо, гурӯҳҳои кластер омӯхта шуда, сенарияи татбиқи сиёсати кластерӣ ҷиҳати таъмини рақобатнокии иқтисодиёти миллӣ ва минтақавӣ оварда шудааст. Натиҷагирии сенарияи «аз боло ба поён», «аз поён ба боло», «омехта» сиёсати кластерї дар мамлакатҳои хориҷа мавриди омӯзиш қарор дода шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪМИНИ РАҚОБАТПАЗИРИИ ИҚТИСОДИЁТИ МИЛЛӢ ВА МИНТАҚАВӢ АСОСИ СИЁСАТИ КЛАСТЕРӢ: ТАҶРИБАИ ХОРИҶӢ»

ТАЪМИНИ РАКОБАТПАЗИРИИ ИКТИСОДИЁТИ МИЛЛЙ ВА МИНТАЦАВЙ АСОСИ СИЁСАТИ КЛАСТЕРЙ: ТАЧ.РИБАИ ХОРИЧ.Й

ИСТАМОВА САБОХДГ АБДУЛФАТОХ.ЕВНА

Унвончуи МДТ "Донишгохд давлатии Хучанд ба номи академик Бобочон Гафуров",

Хучанд, Точикистон

Аннотатсия: дар мацола мо^ияти сиёсати кластера тщцщ гардидаст. Намущо, гурущои кластер омухта шуда, сенарияи татбици сиёсати кластер цщати таъмини рацобатнокииицтисодиётимиллй ва минтацавй оварда шудааст. Натщагирии сенарияи «аз боло ба поён», «аз поён ба боло», «омехта» сиёсати кластера дар мамлакащои хорща мавриди омузиш царор до да шудааст.

Вожацои калиди: ицтисодиёти миллй, ицтисодиёти минтацавй, сиёсати кластера, стратегияикластера, равишикластера, сиёсати саноатй.

ОБЕСПЕЧЕНИЕ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ НАЦИОНАЛЬНОЙ И РЕГИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ ОСНОВЫ КЛАСТЕРНОЙ ПОЛИТИКИ:

ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ

Аннотация: В статье исследуется сущность кластерной политики. Изучены типы, кластерные группы, представлены сценарии реализации кластерной политики для обеспечения конкурентоспособности национальной и региональной экономики. Изучены результаты «сверху вниз», «снизу вверх» и «смешанного» сценариев кластерной политики в зарубежных странах.

Ключевые слова: национальная экономика, региональная экономика, кластерная политика, кластерная стратегия, кластерный подход, промышленная политика.

ENSURING COMPETITIVENESS OF THE NATIONAL AND REGIONAL ECONOMY

CLUSTER POLICY FRAMEWORK: FOREIGN EXPERIENCE

Abstract: The article examines the essence of cluster policy. The types, cluster groups are studied, scenarios for the implementation of cluster policy are presented to ensure the competitiveness of the national and regional economy. The results of "top-down", "bottom-up" and "mixed" scenarios of cluster policy in foreign countries have been studied.

Key words: national economy, regional economy, cluster policy, cluster strategy, cluster approach, industrial policy.

Тахлили адабиёти илмии чахонй ва тачрибаи ицтисодй нишон медихад, ки равиши кластерй (cluster-based approach) бо сиёсати кластера (cluster-based policy) ё бо муцарраротхои бунёдии консепсияи кластерй шабохат дорад. Инчунин, мафхумхои ягона ва эътирофгардидаи сиёсати кластерй ва стратегияи кластерй то кунун ташаккул наёфтаанд.

Мохияти сиёсати давлатии кластериро метавон, хамчун фаъолияти мацомотхои хокимият оид ба коркарди принсипхо, мацсадхо ва усулхои хавасмандсозии корхонахо, ва хамохангии шабакавии онхо барои ташаккул ва рушди кластерхо, бо мацсади баландбардории рацобатпазирии ицтисодиёти миллй ва минтацавй маънидод намуд. Аз чихати назариявй сиёсати кластерй дар коркарди стратегияи кластерй амалй карда мешавад.

Дар маънои васеъ стратегияи кластерй афзалиятхо ва самтхои халли муаммохоро дар сохаи ташаккул ва ташкили кластерхо, рушди хамкории шабакавии корхонахоро ифода месозад, ки чорабинихои муайянро оид ба ноилгардии максадхои сиёсати кластерй муайян месозад. Таркиб, ичрокунандагон, мухлат, сарчашмахо ва воситахои татбик дар умум стратегияи кластериро (зуд-зуд бо барномаи кластерй шабохат дода мешавад) [1] ташаккул медиханд. Стратегияи кластерй кисмати таркибии стратегияи ракобатпазирй дар сатххои гуногуни идоракунй: дар сатхи микро - стратегияи кластерй стратегияи иштироки корхонаро дар кластер ифода намуда, дар сатхи минтакавй -стратегияи кластерии минтакавй, дар сатхи макро - стратегияи кластерии миллй ба хисоб меравад.

Сиёсати кластерй бар ивази сиёсати саноатии дастгирии сохахои афзалиятнок [2] дар солхои 90-уми асри гузашта ба миён омад. Нисбат ба намуди феълии сиёсати саноатй, ки дар он барои татбики он соха чудо карда мешуд, объекти амалисозии сиёсати кластерй ба вазъияти вокеъии хамохангии шабакахои корхонахои ба хам алокаманди худудй ва комплементарй (аз чумла тахвилкунандагон, истехсолкунандагон ва харидорони махсулот, ширкатхое, ки хизматрасонй ва фуруши махсулотро таъмин месозанд) мутобикат мекунад - яъне занчири пурраи арзиши иловагй вучуд дорад. Инчунин, барои баландбардории ракобатпазирии кластерхо хамкории зич миёни доирахои илмй, намояндагони макомоти хокимият ва иттиходияхои тичоратй барои тичоратикунонии босуръат ва баландбардории инноватсионии истехсолот ташкил карда мешавад.

Айни замон аз чониби тахкикгарон ду намуди нисбатан умумии татбики сиёсати кластерй чудо карда мешавад: «аз боло ба поён» ва «аз поён ба боло»[3]. Ташаббускорони амалисозии намуди якум макомотхои хокимияти марказй ва минтакавй ба хисоб мераванд. Объекти чунин сиёсати кластерй, чун коида, кластерхои берун аз минтаца ба хисоб мераванд, ки дар сатхи миллй занчири арзиши иловагии молхоро ташаккул медиханд.

Сиёсати давлатии кластерии намуди якум («аз боло ба поён») бомуваффакона дар Финляндия амалй карда шуд. Соли 1995 аз чониби муттахассисони Донишкадаи тахкикотии иктисодиёти Финляндия (The Research Institute of the Finnish Economy, ETLA) тавассути усули тахлили чадвалхои «харочотхо-истехсол» 9 кластерхои саноатй чудо гардида, намудхои гуногунии рушди онхо ва шарххои асосии иктисодии онхо муайян гардида буданд. Тавассути гурухи индикаторхои параметри сатхи инноватсионии ширкатхои саноатй ошкор карда шуд, ки кластерхоро ташаккул дода, афзалиятхои рушди хар як кластер бо назардошти татбики стратегияи кластерй тахкик гардиданд.

Ба сифати замина мукарраротхои консепсияи афзалиятхои ракобатии М. Портерро кабул карда, аз чониби тахлилгарон чонибхои кавй ва заифи хар як кластер ба низом дароварда шуда, мунтазамии бехтарсозии детерминанти кулли ракобатпазирй кайд гардида, такя ба истехсоли молхо бо арзиши иловагии баланд карда шудааст. Давлат рушди кластерхоро таъмин намуда, рушди бозори озодро кафолат дода, омилхои махсуси истехсолиро тавассути мачмуи мукаммали чорабинихо, яъне: рушди бозори мехнат, барои иштироки мамлакат дар ташкилотхои байналхалкй ва созишномахо муфид мебошад, рушди маориф, низоми наклиёт, дастгирии тичорати хурду миёна, хавасмандсозии истифодаи технологияхои баркмасрафкунанда таъсис додааст. Накши калидиро дар баландбардории ракобатпазирии иктисодиёти Финляндия, давлат, макомотхои минтакавй ва шабакахои корхонахои кластерй бозиданд.

Дамохангии зичи фирмахои кластерхо дар пахнсозии инноватсияхо ва донишхои илмй ба онхо афзалиятхои ракобатиро имруз низ таъмин месозанд. Тибки тахкикоте, ки аз чониби World Economic Forum гузаронида шудааст. Финляндия яке аз чойхои якумро хам дар рейтинги ракобатпазирии афзалиятнок (Growth Competitiveness Index), ва хам

дар рейтинги ракобатпазирии чории мамлакатхо (Business ишгол менамояд

Кластерхои саноатии Финляндия

Competitiveness Index) [4] Ч,адвали 1

Намудхои тараккии кластер Тавсифи мухтасари намуд Кластер fflupKarxpH nemöapu (agpo) Knacrep

^авй Сохтори самараноки кластер, ки мархилахои мухими давраи истехсолй, ракобати баланд ва хамохангии фаъолро миёни иштирокчиён инъикос намуда, афзалиятхои ракобатии устуворро месозанд Чднгалй Иттилоотй ва телекоммуникатс ионй Stora Enso, UPM-Kymmene, Mestainto Group, Ahistrom, Myllykoski, Vapo, Raisio Chemicals, Kemera Chemicals, Finnish Chemicals Nokia, Sonera, Elcoleq, Elisa Communication, Tellabs, Perlos, Siemens, Eriksson

Устувор Сохтори кластер ба таври муътадил тараккй намуда, массаи критикии неруи истехсолй барои ба даст овардани афзалиятхои назаррас аз агломератсия чамъ гардида, хамохангии фаъоли дохиликластерй мушохида мешавад Металлургй Энергетикй Мошинсозй Imatra Steel, OMG Finland, ABB, Kvaerner Pulping, Helvar, NK Cables, Fortum, PVO, Teboil, Gasum Andritz, Partek, Timberjack, KCI, Aker Finnards

Неруманд Сохтори кластер фрагментатсия гардида, вале фаъолона тараккй меёбад Хизматрасонихои тичоратй Тандурустй Yakko Poyry Group, IBM, Novo Group, Futjutsu Invia Orion, Leiras, Wallac, Amer, Tamvo

Латентни Сохторхои алохидаи кластерие вучуд доранд, ки робитахои устувор ба рох монда мешаванд Хурокворй Сохтмонй Valio, Hartwall, Fazer, Al-ko, SOK, Inex, Tradeka Abloy, Sanitec, Uponor, KWH Pipe, Skanska

*Сарчашма: тахияи муаллиф.

Накши назаррасро дар сохтори кластерхои саноатии финй богхои техникй ва саноатй мебозанд. Масалан, дар кластери телекоммуникатсионии ICT Cluster, ки барои рушди он ба агентихои миллй оид ба технологияхо Tekes грантхо пешниход карда мешаванд, богхои илмй ва технологияхои Otaniemi, богхои техникии Innopoli Ltd. ва Innopoli 2 ворид мебошанд. [5]

Махсусан бояд тачрибаи Барномаи марказхои ташхисгарии Финляндияро кайд намуд. Он бо мукарраротхои Санади рушди минтакавии Финляндия хамоханг гардида, ба муттахидсозии захирахои махаллй ва минтакавй барои амалисозии фаъолияти инноватсионй равона гардидааст. Барнома хамчун низоми марказхои ташхисй дар

минтацахо, бо кластерной идентификатсиягардида амал менамояд. Дар як марказ дорои медели худ мебошад, ки хусусиятхои ташкили шабакахои кластериро инъикос месозанд. Маблаггузории марказхо аз чониби ширкатхои кластерхо, мацомотхои хокимияти махаллй, иттиходияхои тичоратй ва барномахои марказхои ташхисии Финландия маблаггузорй карда мешавад. Барнома дастгирихоро дар шаклхои гуногун барои чоннокгардонии тахассуснокии минтацахо, кооператсия миёни марказхои ташхис амалй месозад. Фаъолият дар доираи барнома дар рушди кластерхо дар сохахои рацобатпазир дар сатхи байналхалцй ва рушди фаъолнокии сохибкорй тамаркуз ёфтааст. Модели ташкилии марказхои ташхисй шабакаи минтацавии хамкориро ифода месозанд, ки принсипи хамгироии илм, тичорат ва хокимиятро дар сохторхои шабакавй ифода месозанд. Усули ташкилии марказхои финии ташхисй бехамто буда, дар сохтори барнома асос ёфтааст: он тавассути шабакахои хамкорон идора гардида, аз чониби марказхои технологй татбиц гардида, аз чониби кумитахои миллй хамохангй мегардад.

Мухаццицони ЕТЬЛ нух таркибхои рушди бо муваффаци кластерхои саноатиро ошкор намудаанд:

— Вацти барои таъсиси афзалиятхои хоси рацобатй, шабакахои тахвилгарон ва маркахои машхури тичоратй зарур;

— Диссаи чиддии корхонахо дар сохахое, ки имкон фарохам меорад, то сарфакорй дар мицёси истехсолот риоя гардад;

— Точирони бомахорате, ки хаёти худро ба ширкати худ бахшида, бо навоварихои худ ба рушди хамаи сохахо таъсир мерасонанд;

— Мавчудияти харидорони чиддй, аз чумла хоричиён;

— Рацобатпазирй ва кооператсия миёни ширкатхо дар кластер;

— Тахвилгарони масъулиятнок ва низоми субконтрактатсия, ки ба ширкатхо имкон фарохам меоранд, то дар тахассусмандии калидй диццати худро равона созанд;

— Менечменти оцил ва ташкили хушоханги истехсолот;

— Мукаммалгардонии мунтазами донише, ки барои чорисозии мунтазами инноватсияхо дар истехсолот зарур мебошанд;

— Дуввияти миллй - сохахои дар мамлакат пешсаф кадрхои нисбатан бомахоратро чалб месозанд.

Дангоми татбици сиёсати кластерй «аз поён-ба боло» ташаббус асосан аз чониби мацомоти хокимияти махаллй ва иттиходияхои тичоратй берун меояд. Объекти татбици чунин сиёсат одатан кластерхои музофотии саноатй (минтацавй, махаллй) ба хисоб мераванд.

Мачмуи чорабинихои ташкилй-ицтисодй оид ба баландбардории рацобатпазирии кластер бо иштироки ширкатхо ва фирмахо, мацомотхои давлатй, ташкилотхои гайритичоратй ва институтхои тахцицотй номи ташаббуси кластериро сохиб гардиданд[6]. Даноми ташкили ташаббусхои кластерй, чун цоида, рушди назоратии мацомотхо таъсис ёфта, менечерхо барои татбици мацсадхои рушди ташаббуси кластерй муаззаф карда мешаванд.

Намунаи татбици бомуваффаци намуди дуюми сиёсати кластерй («аз поён ба боло») метавонад тачрибаи замини федералии ФРГ - Бавария хизмат расонад. Сиёсат нисбат ба кластерхо хамчун «маркази махдуди махсусгардонидашудаи инноватсионии олимон ва истехсолкунандагон» дар ин мамлакат хамчун «стратегияи нави тачдиди саноатй ва баландбардории иловагии чолибияти Бавария барои чойгирсозии ицтидори илмй ва истехсолй, аз чумла хоричй хизмат мерасонад» [7].

Бавария ба яке аз минтацахои ба таври динамикй тараццикунандаи Аврупо тааллуц дорад. Сиёсати кластерй идомаи мантицй ва мунтазами дар Бовария амаликунанда дар дахсолаи охири сиёсати муваффаци саноатй ва инноватсионй ба хисоб меравад. Мохияти

сиёсати кластерй хамчун зинаи навбатии сиёсати инноватсионии саноатй, муттахидсозии сохтории иктисодиёт ва илми Бовария ба хисоб меравад. Ин раванди худташкилёбанда ва озод тавассути дастгирии фаъоли давлатй амалй мегардад. Нуктаи нихой дар ин холат хамкории зичи минтакавй ва байниминтакавии корхонахои сохаи муайян, муассисахои пешсафи таълимй ва марказхои илмй-тахкикотй, тахвилгарони масъулиятнок ва корхонахои хизматрасонй ба хисоб мераванд.

Чи тавр заминахо барои рушди истехсолот дар кластерхо баррасй мегарданд: мавчудияти кувваи кории баландихтисос, кадрхои рохбарикунанда ва илмй, дастрасии сармоя, телекоммуникатсияи аввалиндарача ва инфрасохтори наклиёти барои мухити сохибкорй мусоид. Дангоми коркарди сиёсати кластерй тахлили чиддии чонибхои кавй ва заифи иктисодиёти сохторхои алохидаи сохибкорй ва истехсолй, таксимоти минтакавй гузаронида шуд. Замина барои кластерхо платформахои кооператсионй -сохторхои хамохангсоз ва ядрои кластерхо ба хисоб мераванд. Ташаббуси кластериро менечере, ки вазифахои илмй ва максаднокро ичро мекунад рохбарй мекунад. Дамаи кластерхо дорои шабакахои тахкикотии лабораторй ва муассисахои таълимй мебошанд. Вазифаи онхо интиколи дониш, «ноу-хау» ва технологияхо, таъминоти алока миёни иштирокчиёни кластерхо ва истеъмолкунандагони махсулот, кор бо чомеа мебошад. Накши макомотхои давлатй дар он хулоса меёбад, то ки ба ташаббусхои кластерй дар заминаи дастгирии иттилоотй ва молиявй такони чиддй бубахшанд [8].

Тавассути масъулияти баланди технологй ва ракобатпазирии байналхалкии кластерхои саноатй Бавария имруз хиссаи баланди содироти махсулот ба 48 % [9] таъмин месозад. Айни замон дар Бавария беш аз 20 кластер бакайд гирифта шудааст. Онхо аз руи се гурухи асосй пешниход гардидаанд:

- кластерхои саноатии технологияхои баланд (масалан, аэрокайхонй); - кластерхои истехсолй (масалан, автомобилй);

- кластерхои макроинноватсионй ва макротехнологи (масалан, мехатроника).

Тахлилгарон якчанд намудхои стратегияхои кластериро чудо месозанд, ки

татбики онхо аз чониби давлат, имкон медихад то ба рушди ташаббусхои кластерй кумак расонад:

- стратегияи кластерии «брокерй» - сиёсати таъсиси платформахо барои муоширати ташаббускорон ва иштирокчиёни кластер;

- стратегияи диверсификатсияи талаботи махаллй тавассути чойгирсозии дархостхо дар ширкатхои махаллй;

- стратегияи баландбардории сатхи гурухбандии кувваи кории махаллй тавассути татбики барномаи ташаккули иловагй ва бозомузии кадрхо;

- стратегияи ташаккул ва рушди «брэнд»-и минтака барои чалби сармоягузорихои хоричй.

Таъсиси алгоритмхои чиддй дар татбики сиёсати кластерй ва махдудсозии неруи эчодии менечерхои ташаббусхои кластерй, ба андешаи олимони рус ва хоричй [10], метавонад ба бадастории тавсияхои ягона оид ба рушди кластерхо бо хамон як махсусгардонй орад. Онгох дар натичаи ракобати байни минтакавй дар мамлакат кластерхо умуман ташаккул ёфта наметавонад. Аз ин ру, бехтараш он ки равишхои гуногун нисбат ба татбики сиёсати кластерй истифода гардида, афзалиятхои ракобатии бехамтои махаллй чой дошта бошанд.

Муттахассисон дар сохаи стратегияи кластерй ва тахлилгарон кайд месозанд, ки ташаккули кластерхои саноатй бо иштироки макомотхои давлатй метавонад аз руи се сенария амалй карда шавад [11]:

- «аз боло ба поён» - бо таъсиси ибтидоии макомотхои хамохангсози маслихатй ва назоратй, бо муайянсозии стратегияи кластер дар умум ва дастгирии захиравии он;

- «аз поён ба боло» - коркарди лоихахо ва барномахое, ки бо иштирокчиёни неруманди кластер хамгирой мегарданд;

- варианти омехта - мунтазам бо хар ду равиш мувофик меояд[12].

Дар хулоса ;айд кардан мумкин аст, ки айни замон аз чониби мухаккикон ду намуди нисбатан умумии татбики сиёсати кластерй чудо карда мешавад: «аз боло ба поён» ва «аз поён ба боло». Ташаббускорони татбики намуди якум макомотхои хокимияти марказй ё минтакавй ба хисоб мераванд. Объекти он, чун коида, кластерхои берун аз фазой, ки дар сатхи миллй занчири арзиши иловагии молхоро ташаккул медиханд мегарданд. Муваффактар он дар Финляндия татбик гардида буд. Дангоми амалисозии сиёсати кластерии «аз поён ба боло» ташаббус асосан, аз чониби макомотхои хокимияти махаллй ва иттиходияхои доирахои тичоратй берун меояд. Объекти татбики чунин сиёсат одатан кластерхои фазоии (минтакавй, махаллй) саноатй ба шумор мераванд. Сиёсати кластерии намуди дуюм дар Бавария ба таври самаранок татбик гардида буд.

Хусусиятхои миллии сиёсати кластерй ва конуниятхои умумии стратегияхои кластерй вучуд дошта, вале якрангй дар интихоби таркиби воситахо ва роххои татбики онхо вучуд надорад. Гуногунрангии стратегияхои кластерй тавассути хусусиятхои миллии иктисодй, модели кабулгардида ва усулхои татбики он муайян карда мешавад. Бизнес-инкубаторхо ва шабакаи онхо, богхои саноатй, индустриалй ва технобогхо, ОЭЗ, СЭЗ ва ЗНБ таккондихандагони таъсиси кластерхои саноатй ба шумор мераванд.

АДАБИЁТ

1.Яшева Г.Л. Кластерная политика в повышении конкурентоспособности национальной экономики: методика формирования // Государственное управление. Электронный вестник. - М.: МГУ им. М.В. Ломоносова. Выпуск №11,2007, с.2.

2.C. Ketels, G. Lindqvist, Ö. Sölvell. The Cluster Initiative Greenbook. The Competitiveness Institute / V1NNOVA, Gothenburg, 2003; Andersson Т., Hansson E., Serger S.S., Sörvik J. The Cluster Policies Whitebook. Malmö: IKED, 2004; Пилипенко И.В. Кластерная политика в России. // «Общество и экономика», 2007, №8, с. 28-64.

3.World Economic Forum. Global Competitiveness Report, 2007-2008.

4."Finnish ICT Clusters and Digital Economy", Helsinki: ETLA - the Research Institute of Finnish Economy, 2002; Orjan Solvell, Porter M. E. "Finland and Nokia", HBS, 2005.

5.C. Ketels, G. Lindqvist, O. Solvell. The Cluster Initiative Greenbook. The Competitiveness Institute / VINNOVA, Gothenburg, 2003, p. 14.

6.Материалы конгресса «Наступление кластеров - Бавария». - Мюнхен, 2006.

7.Штойбер Э. Выступление на конгрессе «Наступление кластеров - Бавария». - Мюнхен, 2006.

8.Клос А. Выступление на конгрессе «Наступление кластеров - Бавария». - Мюнхен, 2006; The Global Information Technology Report 2006-2007 // World Economic Forum. 2007.

9.Ферова И.С.,Старцева Ю.И.,Инюхина E.B.Проблемы развития экономики знаний в регионах России:необходимость кластерной модели промышленной политики//Экономические проблемы и решения:Научный журнал.-Красноярск:КрасГУ, № 5,2006, с.52-64;

10.Пилипенко И.В. Кластерная политика в России // «Общество и экономика»,2007,№8, с. 28-64;

11.Газимагомедов P.K. Современные регионы, промышленная политика, кластерный подход. - M.: ИМЭМО, 2007.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.