Научная статья на тему 'СОХТОР ВА ПРИНСИПҳОИ АМАЛКАРДИ КЛАСТЕРҳОИ САНОАТИ'

СОХТОР ВА ПРИНСИПҳОИ АМАЛКАРДИ КЛАСТЕРҳОИ САНОАТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
106
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПРОМЫШЛЕННЫЙ КЛАСТЕР / УЧАСТНИКИ КЛАСТЕРА / ОБМЕН ИНФОРМАЦИЕЙ / ИДЕНТИФИКАЦИЯ КЛАСТЕРОВ / МЕТОД «РАСХОДЫ - ПРОИЗВОДСТВО» / АНАЛИЗ ЦЕПОЧКИ «ПОКУПАТЕЛЬ-ПОСТАВЩИК» / INDUSTRIAL CLUSTER / CLUSTER PARTICIPANTS / EXCHANGE OF INFORMATION / IDENTIFICATION OF CLUSTERS / “EXPENDITURES-MANUFACTURING” METHOD / ANALYSIS OF “BUYER- DELIVERER ” CHAIN / СОХТОР ВА ПРИНСИЩО / КЛАСТЕРИ САНОАТЙ / ИШТИРОКДОРОНИ КЛАСТЕР / МУБОДИЛАИ ИТТИЛООТӣ / ИДЕНТИФИКАТСИЯИ КЛАСТЕРҳО / УСУЛИ «ХАРОҷОТ-ИСТЕҳСОЛ» ВА ТАҳЛИЛИ ЗАЩИРАИ «ХАРИДОР-ТАҳВИЛГАР»

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдураҳимов Абдугаффор Абдувоситович, Истамова Сабоҳат Абдулфаттоҳевна

Масъалаи консепсия, сохтор ва принсищои амалкарди кластерҳои саноатй баррасй мешавад. Қайд карда шудааст, ки дар илми муосир то ҳол таърифи дақиқ ва аломатҳои таснифии тавлиди кластерҳо мавцуд набуда, он метавонад заминаҳои агломеративй, шабакавй, иерархй ё институтсионалй дошта бошад. Исбот гардидааст, ки асоси раванди ташаккули кластери саноатиро мубодилаи иттилоот ба талабот, техника ва технология байни харидорон, таҳвилгарон ва соҳаҳои ҳамҷавор ташкил мекунанд. Таҳлил нишон медиҳад, ки нуқтаи муҳимтарини сохтори кластер дар он зуҳур меёбад, ки ҷои марказиро дар кластер таҳкими шабакаи муносибатҳои мутақобила байни иштирокдорони кластер ишгол мекунад. Дар натиҷаи таҳлил хулоса бароварда шудааст, ки кластери саноатй бо як қатор принсищо ва як гурӯҳи омилҳои ташкил ва фаъолият тавсиф мешавад, ки идентификатсияи кластерҳо бо усули «хароҷот-истеҳсол» ва таҳлили занҷираи «харидор-таҳвилгар» методҳои коррелятсионй ва таҳлили графикй амалй карда мешавад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE STRUCTURE AND PRINCIPLES OF INDUSTRIAL CLUSTERS FUNCTIONING

The article dwells on the issue beset with concept, structure and principles of industrial clusters functioning. It is underscored that in modern science there is still no clear definition and classificational features of clusters. They can possess agglomerative, network, hierarchical or institutional basis. It is proved that the ground of the process aimed at industrial cluster formation lies in exchange of information concerned with requirements, technics and technology between buyers, deliverers and contiguous fields. The conducted analysis shows that the main meaningful moment in the structure of the cluster is that the central place in it is occupied by the strengthening of network relationships between the cluster members. Adducing the result of the analysis the authors of the article come to the conclusion that the industrial cluster is characterized by a number of principles and a group of factors constituting an organization of its activity and identification of clusters is carried out by the method of “expenditures-manufacturing” and by the analysis of “buyer-deliverer” chain; correlative method and graphic analysis being resorted to as well.

Текст научной работы на тему «СОХТОР ВА ПРИНСИПҳОИ АМАЛКАРДИ КЛАСТЕРҳОИ САНОАТИ»

08 00 05 ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ НАРОДНЫМ ХОЗЯЙСТВОМ (РЕГИОНАЛЬНАЯ ЭКОНОМИКА) 08 00 05 ECONOMICS AND MANAGEMENT WITH NATIONAL ECONOMY

(REGIONAL ECONOMY)

УДК 334 ББК 65.30

СОХТОР ВА Абдура^имов Абдугаффор Абдувоситович, н.и.и., ПРИНСИП^ОИ дотсенти кафедраи бауисобгирии мууосибй ва аудити АМАЛКАРДИ МДТ «ДДХ ба номи академик Б.Гафуров; Исматова КЛАСТЕРНОЙ Сабо^ат Абдулфатто^евна., унвонцуи МДТ «ДДХ ба САНОАТИ номи академик Б.Гафуров " (Тоцикистон, Хуцанд)

СТРУКТУРА И Абдурахимов Абдугаффор Абдувоситович, канд.экон.

ПРИНЦИПЫ наук.,доцент кафедры бухгалтерского учета и аудита

ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ ГОУ "ХГУим.акад.Б.Гафурова"; Исматова Сабохат

ПРОМЫШЛЕННЫХ Абдулфаттоевна, соискатель ГОУ "ХГУ

КЛАСТЕРОВ им.акад.Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)

THE STRUCTURE Abdurahimov Abdugaffor Abduvositovich, candidate of AND PRINCIPLES OF economical sciences Associate Professor of the department INDUSTRIAL of bookkeeping accounting and audit under the SEI "KhSU CLUSTERS named after academician B.Gafurov; Ismatova Sabohat FUNCTIONING Abdulfattoevna, claimant for candidate degree under SEI "KhSU named after acad B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: abdugafar58@mail.ru

Калидвожа^о: сохтор ва принсищо, кластери саноатй, иштирокдорони кластер, мубодилаи иттилоот, идентификатсияи кластеруо, усули «хароцот-истеусол» ва таулили занцираи «харидор-таувилгар»

Масъалаи консепсия, сохтор ва принсипуои амалкарди кластеруои саноатй баррасй мешавад. Кайд карда шудааст, ки дар илми муосир то уол таърифи дациц ва аломатуои таснифии тавлиди кластеруо мавцуд набуда, он метавонад заминауои агломеративй, шабакавй, иерархй ё институтсионалй дошта бошад. Исбот гардидааст, ки асоси раванди ташаккули кластери саноатиро мубодилаи иттилоот ба талабот, техника ва технология байни харидорон, таувилгарон ва соуауои уамцавор ташкил мекунанд. Таулил нишон медиуад, ки нуцтаи мууимтарини сохтори кластер дар он зууур меёбад, ки цои марказиро дар кластер таукими шабакаи муносибатуои мутацобила байни иштирокдорони кластер ишгол мекунад. Дар натицаи таулил хулоса бароварда шудааст, ки кластери саноатй бо як цатор принсипуо ва як гурууи омилуои ташкил ва фаъолият тавсиф мешавад, ки идентификатсияи кластеруо бо усули «хароцот-истеусол» ва таулили занцираи «харидор-таувилгар» методуои коррелятсионй ва таулили графикй амалй карда мешавад.

Ключевые слова: промышленный кластер, участники кластера, обмен информацией, идентификация кластеров, метод «расходы - производство», анализ цепочки «покупатель-поставщик»

Рассматривается проблема концепции, структуры и принципов функционирования

промышленных кластеров. Отмечается, что в современной науке не существует точного определения и классификации видов кластеров. Они могут обладать агломератной, сетевой, иерархической или институциональной основой. Доказано, что основу развития промышленного кластера составляет обмен информацией о требованиях, технике и технологиях между покупателями, поставщиками и смежными отраслями. Согласно анализу, важный момент в структуре кластера выражается в том, что центральное место в нём занимает упрочение взаимоотношений между его участниками. В результате изысканий сформирован вывод, что промышленный кластер определяет целый ряд принципов и факторов организации его деятельности, а идентификация кластеров производится методом «расходы - производство» и анализом цепи «покупатель-поставщик», корреляционным методом и графическим анализом.

Key-words: industrial cluster, cluster participants, exchange of information, identification of

clusters, "expenditures-manufacturing " method, analysis of "buyer- deliverer " chain

The article dwells on the issue beset with concept, structure and principles of industrial clusters functioning. It is underscored that in modern science there is still no clear definition and classificational features of clusters. They can possess agglomerative, network, hierarchical or institutional basis. It is proved that the ground of the process aimed at industrial cluster formation lies in exchange of information concerned with requirements, technics and technology between buyers, deliverers and contiguous fields. The conducted analysis shows that the main meaningful moment in the structure of the cluster is that the central place in it is occupied by the strengthening of network relationships between the cluster members. Adducing the result of the analysis the authors of the article come to the conclusion that the industrial cluster is characterized by a number of principles and a group of factors constituting an organization of its activity and identification of clusters is carried out by the method of "expenditures-manufacturing" and by the analysis of "buyer-deliverer" chain; correlative method and graphic analysis being resorted to as well.

Консепсияи махдллисозии саноатй ва кластерхо хорикахои комилан нав нестанд. Назарияпардоз ва татбикгари машхури муносибати кластерй ба рушди иктисодй Т.Роеналд кайд кардааст, ки «агломератхои саноатй ва кластерхо аз он замоне вучуд доранд, ки иктисоди саноатй арзи хастй кардааст» [20, с. 125].

Имрузхо бисёр мухаккикон ташаккули назарияи муосири кластерхоро бо асархои А.Маршалл рабт медиханд ва тахлили амики иктисодии хорикаи нохияхои саноатиро аз чумлаи хизматхои у мешуморанд. Х,ануз дар охири асри XIX А.Маршалл ба асари бунёдии худ «Принсипхои иктисодиёт» мукарраротро дар бораи тамаркузи сохахои махсусгардонида дар махалхои алохида дохил карда буд [5, с.263]. Соли 1920 асари у оид ба назарияи муносибати кластерй аз чоп баромад [16, с.168]. Дар асоси омузиши нохияхои саноатии Англия, у хусусиятхои тамаркузи истехсолотро бо таксимоти васеи мехнат байни ширкатхо муайян кард, ки баъдан он "гирехи Маршалл"-ро гирифт.

Вай бори аввал агломерати бофандагиро дар минтакаи шахри Манчестер ва амалан кластери коркарди металлро дар шахри Шеффилд идентифисатсия кард ва арзёбй намуд. Зиёда аз сад сол пеш, А.Маршалл ба самараи синергетикй, ки тавассути муттахидсозй ва баланд бардоштани махсусгардонии корхонахои саноатй ба даст меояд, таваччух дод. Чунин тамаркузи саноатиро у бо истилоххои сегонаи

сaмaрaи берyнa-экстернaл инхо тaвсиф кaрд. Хдмин тaрик, мyшaххaсaи мохиятии иктисодии клaстери сaноaтиро, ки хднуз номи ин истилохи клaстер ифодa нaëфтa 6уд, бори aввaл А.Мaршaлл кaшф кaрдa aст.

Дaр сеяки охири aсри XX дaр тaxкик Ba рушди минбaъдaи нохияхои сaноaтй Ba низомхои шaбaкaвии округхои сaноaтй мухдккикон Ba aмaлияпaрдозони Итaлия сaxми кaлон гyзоштaнд. Соли 1979 дaр aсaрxои C.^aMa^M Ba JI. Аблaс мaфxyми "клaстери сaноaтй" x,aM4yn "зермaчмyи истехсолоти иктисоддет, ки бо мaчрои молу хидмaтxо нисбaт бa дигaр бaхшxои иктисоди миллй ^вт^р иртибот дорaнд" шйдо шуд [10, с.72].

Дaр бaйни консепсияхои бисëре, ки бa клaстерxо бaхшидa шyдaaнд Ba бaъдтaр бa вучуд омaдaaнд, aсaрxои М.Портер aз xaмa мухим бa шумор мерaвaнд. Нaзaрияи клaстерxои М.Портер дaр ин сохди дониш aз чониби умум эътироф шyдaaст, консепсияи клaстерии тaшaккyли aфзaлиятxои рaкобaтй aлxол мyбрaмияти aмик кaсб нaмyдaaст. Мувофики тaърифи М.Портер, "клaстер ë гурухи сaноaтй ин як гурухи комтанияхои aз ^xa™ чугрофй xaмчaвор Ba мyтaкобилaн aлокaмaнд Ba тaшкилотxои бо онхо мaрбyт мебошaд, ки дaр як соxaи мyaйян aмaл мекyнaд Ba бо умумияти фaъолият тaвсиф гaрдидa, xaмдигaрро пyррa метамоянд" [8. с.122].

Нaзaрияи клaстерxо ë гуруххои сaноaтй дaр aсaрxои олими дигaри aмрикой М.Энрaйт, ки нaзaрияи «клaстери минтaкaвй»-ро тaxия кaрдaaст, идомa ëфт. Бa гyфтaи y, "клaстери минтaкaвй як клaстери сaноaтист, ки дaр он ширгатхои aъзои клaстер aз ^xa™ чугрофй бa xaмдигaр нaздик вдрор дорaнд. Kлaстери минтaкaвй ин aгломерaтсияи иктисодии ширгатхое мебошaд, ки дaр як ë якчaнд соxaи xaмчaвори иктисодтет фaъолият мекутанд" [13, с.18].

Аз тaxлили мyкaррaроти нaзaрияи М.Энрaйт мaълyм мешaвaд, ки aфзaлиятxои рaкобaтй та дaр сaтxи миллй, бaлки дaр сaтxи минтaкaвй бa вучуд овaрдa мешaвaнд, ки дaр он такши aсосиро зaминaxои тaърихии рушди минтaкaxо, гуногунии фaрxaнги пешбурди бизнес, тaшкили истехсолот Ba гирифтaни мaълyмот мебозaнд [13, с.122]. Мyносибaти клaстерй бa омузиши рaвaндxои иктисодии тaшaккyли рaкобaтпaзирй дaр гурухи дигaр нaзaрияxо низ тaтбик мешaвaд. Мaсaлaн, Э.Лимер xaнгоми тaxлили сaвдои миллй, клaстерxои дорои сaтxи бaлaнди содиротро тaxкик гард [15, с.120]. Иктисодшиносони фaронсaвй И. Толегадо Ba Д. Солйе тaфсири мaxдyди клaстери сaноaтиро бaрои тaвсифи гуруххои бaхшxои технологии иктисодиëт истифодa бyрдaнд [22, с.153; 21, с.24;]. Нaзaрияи клaстерии скaндинaвй бa "блокхои рушд"-и Э.Дaхмен Ba омузиши aлокaxои мyтaкобилaи корпорaтсияxои сaноaтии Шветсия aсос ëфтaaст [12, с.108], B.Фелдмaн дaр aсоси тaxкики вaсеи озмоишии шaклxои диверсификaтсионй дaр иктисодиëт нaзaрияи клaстерии рaкобaтро тaxия кaрдaaст [14, с.416]. Kонсепсияи рушди мyтaзод дaр aсaрxои иктисодшиноси фaронсaвй Ф.Перру инъикос ëфтaaст [18, с.85].

Дaр дaвоми ду дaxсолaи охир, мyxaккикон бa нaзaрияи aгломерaтсияи фaзой, рушди минтaкaвй Ba идентификaтсияи рaвaндxои aз ^xaira иктисодй, ичтимой Ba инститyтсионaлй aлокaмaнд тaсxеxy тaгйироти нaзaррaс ворид кaрдaнд. Аз ин ру, дaр бaробaри клaстерxо, бaрои тaвсифи тaмaркyзи ширкaтxо, соxaxо Ba рaвaндxои мaрбyт бa онхо имруз истилохоти зерини мyкaррaргaрдидaи тав истифодa мешaвaнд: я минтaкaxои сaноaтй; я округхои сaноaтй; я мaчмaaxои истехсолии худудй;

я гиреххои неомaршaллй ë гуруххои нaвбaромaди мaршaллй;

■ мухити инноватсионии минтака (низом);

■ сохахои шабакавй;

■ минтакахои омухташаванда ва гайра.

Ин истилоххо, ки аз чихати маъно ва мундарича ба куллй фарк мекунанд, вактхои охир аксаран хамчун муродиф истифода шуда, дархам-бархамй ё бесарусомонии методологиро ба вучуд меоранд. Ба андешаи мо, онхо ба тахкикоти минбаъдаи низомманд, тахияи таърифхои нисбатан дакик, муайян кардани худуди татбик ва тасниф ниёз доранд. Бояд кайд кард, ки таърифи якмаъно ва аз тарафи умум эътирофшуда ва дакики кластери саноатй вучуд надорад, ки сабабаш аз як тараф табиати ташаккули назарияи кластер, за чониби дигар номукаммалии консепсияхои кластерии М.Портер ва М.Энрайт мебошад.

Натичахои тахкикотх,о тасдик мекунанд, ки консепсияи кластери саноатй дар холи инкишоф аст. Аён аст, ки агар М.Портер танхо наздикии чугрофиро асоси муайян кардани кластерхо шуморад, алхол бештари мухаккикон чонибдори гуногунии мушаххасот ва намудхои кластерхо мебошанд [8, с.189].

Аз нуктаи назари умумииктисодй, кластер «гурухи компанияхо, тахрилгарони тачхдзот, такмилкунандахо (комплекткунандах,о), хадамоти махсусгардонидаи истехсолй, инфрасохтор, марказхои илмй-тадкдкотй, донишгоххо ва дигар ташкилотхои дар як махалли чугрофй чойгиронидаи бо хам алокаманд мебошад, ки барои ба даст овардани самараи мушаххаси иктисодй хамдигарро пурра мекунанд ва афзалиятхои ракобатии компанияхои алохида ва умуман кластерро таквият медиханд» [1, с.83].

Дар адабиёти иктисодии хоричй таърифи зерини кластери саноатй пешниход шудааст: «мачмуи саноатй, ки дар заминаи тамаркузи худудии шабакахои тахвилгарони махсусгардонида, истехсолкунандагон ва истеъмолкунандагони асосие, ки бо занчири технологй пайваст шудаанд, ташаккул ёфта, хамчун алтернатива ба муносибати бахшй амал мекунанд» [13, с.75].

Тахдил нишон медихад, ки нуктаи мухимтарини сохтори кластер дар он зухур меёбад, ки чои марказиро дар кластер тахдими шабакаи муносибатхои мутакобила байни иштирокдорони кластер ишгол мекунад. Зимнан амалхои зерин таъмин карда мешаванд:

> ноил шудан ба хадафхои сода кардани дастрасй ба технологияхои навтарин;

> таксими хавфхо (таваккалхо) дар шаклхои гуногуни фаъолияти муштарак, аз чумла фаъолиятхое, ки баромади муштарак ба бозорхои беруна, ташкили корхои илми-тад^щотии муштарак, истифодаи муштараки дониш ва фондхои асосиро пешбинй мекунанд;

> суръатафзоии равандхои таълим аз хисоби тамаркуз ва тамосхои физикии мутахассисони дарачаи чахонй;

> кохиш додани харочоти трансаксионй дар сохахои гуногун аз хисоби афзоиши эътимод байни кластер.

Асоси раванди ташаккули кластери саноатиро мубодилаи иттилоот оид ба талабот, техника ва технология байни харидорон, тахвилгарон ва сохахои хамчавор ташкил мекунанд.

Марзхои чугрофии кластер вокеиятхои иктисодиро инъикос мекунанд ва бо худуди маъмурй ва сиёсй рост омаданаш хатмй нест. Мухим он аст, ки кластер на танхо аз чихати истехсоли махсулоти нихой ва аз лихози чугрофй муттахид карда шудааст, балки дар доираи мухити ягонаи дохилии иттилоотй хамгиро мебошад, ки он бо мухити беруна хамчун як организми тому ягона хамкории мутакобила дорад.

Хдмин тaрик, яке aз хусусиятхои фaрккyнaндaи клaстери сaноaтй дaр aмсилaи умумии xaмкориxои мyтaкобилaи истеxсолй-кооперaтсионй Ba дигар xaмкориxои субъектхои хо^гидорИ принсипи мaxaллигaрдонии худудй мебошaд.

Расми. 1. Сохтор ва соуауои цамкории мутацобилаи кластери саноатй

*Сарчашма: тиб^и ну^таи назари муаллифон дар асоси маълумотхои илмй

Хднгоми рушди низомхои клaстерй шaбaкaxои уфукии сохибкорй тaшaккyл меëбaнд, ки дaр онхо xaмкории ширкaтxои галон Ba хурд, ки дaр бозори xaмон як мaxсyлот aмaл мекутанд ë бa як гурухи сaноaтй мaнсyбaнд, сyрaт мегирaд. Kлaстерxои муосир мaъмyлaн шaбaкaxое мебошaнд, ки якчaнд соxaxоро фaро мегирaнд Ba ширгатхои гуногунеро дaр бaр мегирaнд, ки дaр xaлкaи мyшaххaси зaнчирaи истехсолии мaxсyлоти нихоии мyшaххaс мaхсyс гaрдонидa шyдaнд. Аломaти дуюми клaстери сaноaтй омили возеxaн ифодaëфтaи мaxсyли пешбaр (xaмгирокyнaндa) мебошaд.

Kлaстери сaноaтиро метaвон xaмчyн зaнчирaи бa вучуд овaрдaн Ba xисобкaрдaи

арзиши илова баррасй кард. Дар ин маврид, он бо методи «харочот-истехсол» ё бо тахлили занчираи «харидор-тахвилгар» идентификатсия карда мешавад ва истехсолкунандагони нихоии бозор, тахвилгарони сатххои якум, дуюм ва сеюмро дар бар мегирад ва аз як гурухи бахшхо ё сохахо иборат аст. Хднгоми идентификатсияи сохторхои кластерй инчунин усулхои тахлили графикй ва тахлили коррелятсионй истифода мешаванд.

Дар кластери саноатй хамчун занчираи тавлид ва хисобкарди арзиши илова принсипи иктисодии муттахидгардонй амалй мешавад [2, с.168]. Кластери саноатй тавассути муносибатхои «харидор-тахвилгар», технологияхои умумй, харидорони умумй ё каналхои дистрибутивй [3, с.42], талаботи ягона ба сифати низоми идоракунй дар хамаи унсурхои кластер пайванд мешавад. Аён аст, ки дар ин маврид, принсипи возехан ифодаёфтаи муттахидшавй мавчуд аст.

Дар илми муосир то хол таърифи дакик ва аломатхои таснифии тавлиди кластерхо мавчуд нест. Тавре ки Т.В. Миролюбова дар монографияи худ кайд кардааст, тафсири таърифи кластерхо метавонад заминахои агломеративй, шабакавй, иерархй ё институтсионалй дошта бошад, асоси типологии он бошад метавонад кимати фазой-замонй, сохавй ё сохторй-функсионалй дошта бошад [6, с.89].

Ба андешаи мо, кластери минтакавй низоми ичтимоию иктисодй мебошад, ки ба давраи пурраи такрористехсол мусоидат мекунад, ки вариантпазирии он машрути таркиби мушаххасоти чугрофй, ташкилй-институтсионалй, ичтимой-иктисодии он намудхои фаъолият мебошад, ки ядрои кластерро ташаккул медиханд.

Сермаъной ва гуногунчанбагии тафсири мафхуми «кластер» дар кушиши олимон дар самти низомбандии ташкилахои кластерй ва таснифи онхо низ зохир мегардад. Дар натича, таснифоти дар боло овардашуда ё нокисанд ё танхо як кисми сатхии масъалаи мавриди баррасиро инъикос мекунанд.

Ин муносибатро М.Портер тавсиф намуда, ;айд кардааст, ки «кластерхо аз чихати хачм, пахнои фарогирй ва сатхи рушд тагйир меёбанд. Баъзе кластерхо асосан аз ширкатхо ва корхонахои хурд ва миёна иборатанд. Ба кластерхои дигар хам ширкатхо ва хам корхонахои калон ва хурд дохил мешаванд. Баъзе кластерхо ба имкониятхои илмии донишгоххо самтгирй мекунанд, кластерхои дигар бошанд бо донишгоххо робитаи назаррас надоранд» [8, с.189].

Дар шароити муосир, коршиносон хафт намуди мушаххасотии кластерхоро зикр менамоянд, ки аз тахияи комбинатсионии онхо интихоби ин ё он стратегияи рушди кластерй вобаста аст:

❖ цугрофи: сохтани кластерхо дар асоси фаъолиятнокии иктисодии фазой. Ин намуди кластерхо аз кластерхои соф махаллй, ки мисоли онхо кластерхои кишоварзй (богдорй дар Нидерланд) мебошанд, сар карда то кластерхои глобалй (кластерхои фазонавардй дар ИМА, Чин, Русия ва г.)-ро дарбар мегиранд;

❖ уфущ: якчанд сохахо (бахшхо) метавонанд ба кластери калонтар дохил шаванд (масалан, низоми мегакластерхо дар иктисодиёти Нидерланд). Ин варианти ташаккули кластерхо дар амал кам дучор меояд;

❖ амуди: дар ин кластерхо метавонанд чузву томхои сохторие муттахид шаванд, ки ё даври пурраи раванди истехсолот ё мархилахои хамчавори раванди истехсолотро ичро мекунанд. Дар ин намуд ба таври возех муайян мегардад, ки кадоме аз иштирокдорони шабака ташаббускор - офарандаи кластер ва кй ичрокунандаи нихоии инноватсияхо дар кластер мебошад;

❖ литерали: кластерхо бо рохи муттахид сохтани бахшхои гуногун ба вучуд меоянд, онхо метавонанд аз хдсоби самараи (эффекти) микёс натичаи мусбатро таъмин кунанд, ки боиси комбинатсияхои нав (масалан, кластери мултимедия) мегардад;

❖ технологи: кластер бо рохи якчоя кардани сохахо ва мачмуъхои умумй ташаккул меёбад, ки технологияи якхеларо (масалан, кластери биотехнологй) истифода мебаранд;

❖ фокуси: кластер хднгоми муттахид шудани ширкатхо, корхонахо ва ташкилотхо дар атрофи як марказ (корхонаи калон, муассисаи илмй ё муассисаи таълимй) ташаккул меёбад;

❖ сифати: кластер аз хисоби чузву томхои сохторй ташаккул меёбад, ки барои онхо на танхо масъалаи хамкорй, балки чй гуна онхо рушди инноватсияхоро якчоя хавасманд мегардоданд ва шароити амалкарди устувори муштаракро конеъ мекунанд, мухдм аст [3, с.39-40].

Цадвали 1.

Намудуои сиёсати кластеры мутобщи типологияи кластеру ва дурнамои рушди минтацавии ташаккулуои кластеры

Намудх,ои сиёсати кластери Мух,тавои намудх,ои сиёсати кластери Сатх,и сиёсат

Институтсионалй Ассотсиатсияи институтсионалии институтхои гуногуни илмй-истехсолии ба бозор нигаронида, вобаста аз микёс ва фарогирии минтакавии кластер Махаллй, минтакавй, Миллй

Интегратсионй (хамгирой) Муттахидсозии сохторхои вобаста аз бартарии робитахои технологй ва техникй: -уфукй - ба муттахидсозии компанияхои азиме, ки дар мавкеъхои ракобатии баробар карор доранд, нигаронида шудаанд; -амудй - ба муттахид сохтани сохторхои гуногун, ки сикли пурраи занчираи технологиро ичро мекунанд, нигаронида шудааст Минтакавй, миллй

Литералй Муттахидсозии ширкатхои гуногун дар кластерхо, ки захирахои умумиро истифода мебаранд (дар асоси мансубияти сохавй) Махаллй, минтакавй

Технологй Муттахидшавии сохторхои гуногун дар кластерхо, ки технологияи умумиро (мувофики принсипи мансубияти технологй) истифода мебаранд Махаллй, минтакавй

Фокалй Дар кластерхо муттахид сохтани як компанияи калон бо нуктаи фокалии рушд (компанияи калон ё маркази тадкикотй) ва компанияхои аз он вобаста Махаллй, минтакавй

Шабакавй Муттахид сохтан дар кластер, ки мутлако хамаи иштирокдорони силсилаи истехсоли махсулоти нихоиро дарбар мегирад Минтакавй, миллй, байналмилалй

*Сарчашма: тибки нуктаи назари муаллифон.

Бо назардошти нуктаи назари олимон ва мутахассисон, инчунин чамъбасти мушаххасоти дар боло зикршудаи ташаккули намудхои кластерхо тахти кластери минтакавй мо гурухи корхонаю ташкилотхои мутакобилан алокаманди дар худуди мушаххас мутамаркизгардидаро мефахмем, ки ба инфрасохторхои муассисахои илмй-таълимотй, минтакавй ва давлатии дар асоси манфиатхои иктисодй (ё аз руи аломати таъиноти функсионалй) муттахид гардида хидмат мерасонанд ва дар натичаи хамкории мутакобила ва истифодаи афзалиятхои хамдигар ба даст овардани самараи (эффекти) синергетикиро таъмин мекунанд.

Рушди ин ё он сохтори фазоии минтакавиро дар асоси татбики сиёсати кластерй мо хамчун мачмуи амалхо баррасй мекунем, ки аз чумла мавчудияти воситахои таъсирбахше, ки ба рушди иктисодиёт, иктидори сармоягузорй ангезиш мебахшад, инчунин ракобатпазириро дар заминаи рушди сохторхои кластерй дар фазои иктисодии минтака баланд мебардорад, дарбар мегирад. Идрок, тахлил ва чамъбасти танкидии нуктаи назари мухаккикон дар ин соха имкон дод, ки варианти муаллифии намудхои сиёсати кластериро мувофики типологияи кластерхо ва вобаста аз кластерхои дар минтака бартарият дошта, инчунин ба сохахо чудо кардани фазои минтакавй тахия кунем.

Макомоти давлатй дар татбики сиёсати кластерй накши асосиро мебозанд, аз ин ру, он дар баланд бардоштани ракобатпазирии минтакавй ва миллй самти афзалиятноки сиёсати давлатй махсуб мегардад.

Дар ибтидо, усули кластерй дар омузиши масъалахои ракобатпазирии махсулоти истехсолшаванда, хамчунин сохторхои истехсолй истифода мешуд, бо мурури замон муносибати мазкур дар халли доираи васеи масъалахо мавриди истифода карор гирифт. Аз чумла:

S дар омузиши ракобатпазирии байни давлатхо, минтакахо ва сохахо;

S хамчун заминаи ноил шудан ба натичаи нихоии сиёсати умумидавлатй;

S дар тахия ва татбики барномахои сохавй ва минтакавии рушд;

S хамчун воситаи хавасмандгардонии татбики фаъолияти инноватсионй;

S хамчун методологияи хамкории мутакобилан судманди бизнеси калон ва хурд [5, с.223].

Усули кластерй, хамчун асоси хамкории мутакобилаи сохторхо имкон медихад, ки мундаричаи сиёсати давлатии саноатй ба таври назаррас тагйир дода шавад, яъне чидду чахди хукумат бояд на ба дастгирии корхонахо, ташкилотхо ва сохахои алохида, балки ба рушд ва тахкими муносибатхои байни истехсолкунандагон, тахвилгарон ва истеъмолкунандагон, байни худи истехсолкунандагон ва институтхои давлатй ва гайра равона карда шавад.

Х,ангоми истифодаи чунин муносибат, принсипхои сиёсати давлатии саноат ба таври куллй тагйир меёбанд, яъне фаъолияти дастгохи идоракунии давлатй бозсозй мешавад, барои тахлили микдорй ва сифатй, инчунин арзёбии вазъи иктисодиёт на аз руи соха, балки дар сатхи бозорхои чудогонаи минтакавй ва корхонахо, ташкилотхо, компанияхо ва сохторхои хидматрасонии ба хам алокаманд мундаричаи комилан дигари захирахои иттилоотй ташаккул дода мешаванд.

Х,амин тарик, кластерхо иттиходи гайрирасмии бизнес-чомеа, институтхои бозор ва ташкилотхои инфрасохторй, ташкилотхои чамъиятй ва хукуматй мебошанд, ки дар он афзалиятхои ду тарзи хамохангсозии низомхои иктисодй - иерархияи дохилй ва механизми бозор татбик мегардад. Ин ба пурратару самарабахштар таксим кардани дониш ва технологияхои нав, татбики кашфиёт ва ихтирооти илмй имконият

медихад. Дар шароити муосир, сохтори истехсолии кластер нисбат ба сохтори сохавй фоидаовартар мешавад, зеро дар он робитахои нисбатан зичи байниширкатй ташаккул меёбанд. Хдмкорихои мутакобилаи ташкилй-иктисодй дар кластер самараи микёси истехсолотро ба вучуд меоранд. Х,ангоми гурухбандии ширкатхо дар ташкилахои кластерй самараи (эффекти) фарогирй назаррас бехтар мегардад. Сохтори истехсолии кластерхо самараи (эффекти) синергияро синтез мекунад. Х,амин тарик, хамаи иштирокдорони кластер зери таъсири умумии самараи (эффекти) микёс, фарогирй ва синергия бартарихои иловагии ракобатй ба даст меоранд.

Кластери саноатй бо як катор принсипхо ва як гурухи омилхои ташкил ва фаъолият тавсиф мешавад: принсипи махаллисозии худудй, принсипхои иктисодй ва раванди иттиходия, принсипи динамизм ва чандирй; омили махсулоти пешбаранда (хамгирой), омили таъсиррасонй ба бизнеси хурд ва миёна, омили самтгирй ба навоварй.

Мухаккикон инчунин хафт чанбаи зеринро (дар комбинатсияхо ба мушохида мерасанд) фарк мекунанд, ки кластерро муайян мекунанд:

• цугрофй, ки мушаххасхои фазоии кластерро инъикос мекунанд;

• амудй, ки бо муносибатхои «тахвилгар-харидор» муайян карда мешавад;

• уфуцй, ки бо робитахои кооператсионй ва дигар алокахои хочагидорй тавсиф карда мешавад (технологияхои умумй, харидорон ё каналхои дистрибутивии умумй);

• технологй, ки тавассути ширкатхо ва иттиходияхои онхо, ки технологияи якхеларо истифода мебаранд, (масалан, кластери биотехнологй) пешниход карда мешавад;

• фокусй, ки ба сохторхои кластерй, ки дар онхо иштирокдорон дар атрофи як марказ (ядро) - компания, оилаи сершохаи корхонахо, ташкилоти илмй ё муассисаи таълимй мутамаркиз шудаанд, хос аст;

• латералй, ки бахшхои мухталифро муттахид мекунад ва онхо метавонанд барои васеъ намудани худуди кластер имкониятхои умумиро истифода баранд, аз хисоби самараи микёс сарфакориро таъмин намоянд, ки дар натича комбинатсияхои нав (масалан, кластери мултимедиявй) арзй хастй мекунанд;

• сифати шабака, ки сифати хамкории байни ширкатхо, устуворй ва таъсири хавасмандгардонии шабакаи кластериро муайян мекунад.

Идентификатсияи кластерхо бо усули «харочот-истехсол», тахлили занчираи «харидор-тахвилгар», методхои коррелятсия ва тахлили графикй амалй карда мешавад.

Пайнавишт:

1. Бухвальд E.M., Виленский A.B., Киселева А.Н., Шестакова M.B. Взаимодействие малого и крупного бизнеса. - M.: Институт предпринимательства и инвестиций. Информационно-аналитический сборник, 2003.-113 с.

2. Волкова Н.Н., Сахно T.B. Промышленные кластеры. - АСМИ, 2005. - 272 с.

3. Воронов А. Кластеры - новая форма самоорганизации промышленности в условиях конкуренции [Текст] /А. Воронов //Маркетинг. - 2007. - №5. - С. 39-43.

4. Дренев Я.Н. Кластерный подход к экономическому развитию территорий [Текст] / Я.Н. Дренев / Практика экономического развития территорий: опыт ЕС и России. - М.: Сканрус, 2001. - 152 с.

5. Маршалл А. Принципы экономической науки /Пер. с англ. - М.: Прогресс, 1993. - 416 с.

6. Миролюбова Т.В.Теоретические и методологические аспекты государственного регулирования экономики в субъекте Федерации [Текст]: монография / Т.В. Миролюбова. - Пермь: Перм. гос. ун-т, 2008. - 402 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Пилипенко И.В. Конкурентоспособность регионов: анализ теории кластеров M. Портера и региональных кластеров M. Энрайта. - M.: ИГ РАН, 2003.- С. 86-94.

8. Портер M. Конкуренция:/Пер. с англ. - М.: Вильямс, 2006. - 258 с.

9. Brown. R. Clusters, Supply Chains and Local Embeddeness in Fyrstad. European Urban and Regional Studies. 2006, - pp. 35 - 39.

10. Czamanski S., Ablas L. A. Identification of Industrial Clusters and Complexes: a Comparison of Methods and Findings //Urban Studies. 1979, V.16, - pp. 61 - 80.

11. Dahmen E. Entrepreneurial Activity and the Development of Swedish Industry, 19191939. - Stockholm, 1950. - pp. 428.

12. Den Haag. Cluster Specialisation Patterns and Innovational Styles. 1998, - p. 175.

13. Enright M.J. Survey on the Characterization of Regional Clusters: Initial Results. Working Paper, Institute of Economic Policy and Business Strategy: Competitiveness Program, University of Hong Kong, 2000, - p. 251

14. Feldman V. P., Audretsch D.B. Innovation in Cities: Science Based Diversity, Specialization and Localized Competition. // European Economic Review, 1999, № 43. -Р. 409 - 429.

15. Learner Е.Е. Souses of International Comparative Advantage: Theory and Evidence / Cambridge, MIT Press, 1984. Р. 109 -129.

16. Marshall A. Industry and Trade. London: Macmillan, 1920. -Р. 209 .

17. Mattsson L. G. Management of Strategic Change in a "Markets-as-Networks" Perspective. In the Management of Strategic Change / under the editorship of Fndrew M. Pettigrew. - Oxford, N. Y., 1987. Р. 213 - 221.

18. Perroux F. Note on the Concept of «Growth Poles». Regional Ekonomics: Theory and Practice. New York - London, 1970,-р.285.

19. Roelandt T.J.A., P. den Hertog. Cluster Analysis and Cluster-based Policy in OECD Countries: a synthesis, in: Boosting innovation; the cluster approach. 1999, - pp. 413 - 427.

20. Roelandt Th., Pim den Hertog, Jacobs D. Nederlandse Clusters in Beeld. // ESB, 1997, V.12, №2, - pp. 124 -128.

21. Soulie D. Filieres de Production et Integration Vertical. //Annales des Mines, Janvier 1989. -pp. 21 - 28.

22. Tolenado J.A. Propjs des Filires Industrielles. // Revue dEconomie Industrielle. V. 6, 1978, № 4. - pp. 149 -158.

Reference Literature:

1. Buchwald Ye.M., Vilensky A.B., Kiselyova A.N., Shestakova M.V. Interaction between Small and Big Businesses. - M.: The Institute of Entrepreneurship and Investment. Informational-Analytical Collection, 2003, - 113 pp.

2. Volkova N.N., Sakhno T.B. Industrial Clusters. Publishing-house of "ASMI", 2005, - 272рр.

3. Voronov, A. Clusters as a New Form of self-Organizational Industry under Competitive Conditions [Text] / A. Voronov // Marketing. - 2007. - No. 5. - pp. 39 - 43.

4. Drenev, Ya.N. Cluster Approach to Economic Development of Territories [Text] / Ya.N. Drenev // Practice of Economic Development of Territories: the Experience of EU and Russia. - M.: Scanrus, 2001, -152 pp.

5. Marshall A. Principles of Economics Science. Translatedfrom English. -M.: Progress, 1993, -416 рр.

6. Mirolyubova, T.V. Theoretical-Methodological Aspects of State Regulation of Economy in the Subject of Federation [Text]: monograph / T.V. Mirolyubov. - Perm: Perm State University, 2008. - 402 pp.

7. Pilipenko I.V. Competitiveness of Regions: Analysis Beset with Theory of Clusters by M. Porter and Regional Clusters by M. Enright. - M.: IG RAS, 2003, - pp. 86 - 94.

8. Porter M. Competitiveness: translated from English. - M. : Williams, 2006, - 258pp.

9. Brown. R. Clusters, Supply Chains and Local Embeddeness in Fyrstad. European Urban and Regional Studies. 2006, - pp. 35 - 39.

10. Czamanski S., Ablas L. A. Identification of Industrial Clusters and Complexes: a Comparison of Methods and Findings //Urban Studies. 1979, V.16, - pp. 61 - 80.

11. Dahmen E. Entrepreneurial Activity and the Development of Swedish Industry, 19191939. - Stockholm, 1950, - 428 pp.

12. Den Haag. Cluster Specialisation Patterns and Innovational Styles. 1998, -175pp.

13. Enright M.J. Survey on the Characterization of Regional Clusters: Initial Results. Working Paper, Institute of Economic Policy and Business Strategy: Competitiveness Program, University of Hong Kong, 2000, - 251 pp.

14. Feldman V. P., Audretsch D.B. Innovation in Cities: Science Based Diversity, Specialization and Localized Competition. //European Economic Review, 1999, № 43. - pp. 409 - 429.

15. Learner E.E. Sour es of International Comparative Advantage: Theory and Evidence / Cambridge, MIT Press, 1984.-pp. 109-129.

16. Marshall A. Industry and Trade. London: Macmillan, 1920, - p. 209.

17. Mattsson L. G. Management of Strategic Change in a "Markets-as-Networks" Perspective. In the Management of Strategic Change / under the editorship of Fndrew M. Pettigrew. - Oxford, N. Y., 1987, - pp. 213-221.

18. Perroux F. Note on the Concept of «Grawth Poles». Regional Economics: Theory and Practice. New York - London, 1970, - 285pp.

19. Roelandt T.J.A., P. den Hertog. Cluster Analysis and Cluster-based Policy in OECD Countries: a synthesis, in: Boosting innovation; the cluster approach. 1999, - pp. 413 - 427.

20. Roelandt Th., Pim den Hertog, Jacobs D. Nederlandse Clusters in Beeld. // ESB, 1997, V.12, №2, - pp. 124 -128.

21. Soulie D. Filieres de Production et Integration Vertical. //Annales des Mines, Janvier 1989. -pp. 21 - 28.

22. Tolenado J.A. Propjs des Filires Industrielles. // Revue d'Economie Industrielle. V. 6, 1978, № 4. - pp. 149 -158.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.