Научная статья на тему 'ТАЪЛИМНИНГ ГЛОБАЛЛАШУВИ ШАРОИТИДА ТАЛАБАЛАРДА МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛОҚОТ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЗАРУРАТИ'

ТАЪЛИМНИНГ ГЛОБАЛЛАШУВИ ШАРОИТИДА ТАЛАБАЛАРДА МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛОҚОТ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЗАРУРАТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
81
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / глобаллашув / маданият / маданиятлараро мулоқот / психологик омил / ижтимоий синф / интеграцион алоқа / полиэтник жамият / мономаданият / полимаданият. / education / globalism / culture / culturalism / communication / psychological factor / social class / integrative communication / Polytechnic society / monocultur / polycultur.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Алимжонова Мехринисо

Мақолада таълимнинг глобаллашуви шароитида талабаларда маданиятлараро мулоқот маданиятини ривожлантириш функциялари, педагогик тизими, унинг интеграцион, аксиологик, психолоик ва ташкилий-педагогик жиҳатлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IN THE STUDENTS IN THE CONDITIONS OF GLOBALISATION OF EDUCATION THE NEED TO DEVELOP CULTURAL COMMUNICATION COMPETENCE

the article analyzes the functions, pedagogical system, its integration, axiological, psychologic and organizational-pedagogical aspects of the development of CultureCommunication Culture in students in the conditions of globalisation of Education.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМНИНГ ГЛОБАЛЛАШУВИ ШАРОИТИДА ТАЛАБАЛАРДА МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛОҚОТ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЗАРУРАТИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ТАЪЛИМНИНГ ГЛОБАЛЛАШУВИ ШАРОИТИДА ТАЛАБАЛАРДА МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛОЦОТ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

ЗАРУРАТИ Алимжонова Мехринисо

Фаргона давлат университети мустакил тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.6687619 Аннотация. Мацолада таълимнинг глобаллашуви шароитида талабаларда маданиятлараро мулоцот маданиятини ривожлантириш функциялари, педагогик тизими, унинг интеграцион, аксиологик, психолоик ва ташкилий-педагогик жиуатлари та^лил цилинган.

Калит сузлар: таълим, глобаллашув, маданият, маданиятлараро мулоцот, психологик омил, ижтимоий синф, интеграцион алоца, полиэтник жамият, мономаданият, полимаданият.

У СТУДЕНТОВ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ ОБРАЗОВАНИЯ

НЕОБХОДИМОСТЬ РАЗВИТИЯ КУЛЬТУРНОЙ КОММУНИКАТИВНОЙ

КОМПЕТЕНЦИИ

Аннотация. В статье анализируются функции, педагогическая система, ее интеграция, аксиологические, психологические и организационно-педагогические аспекты развития культурно-коммуникативной культуры у студентов в условиях глобализации образования.

Ключевые слова: образование, глобализм, культура, культурализм, коммуникация, психологический фактор, социальный класс, интегративная коммуникация, политехническое общество, монокультура, поликультура.

IN THE STUDENTS IN THE CONDITIONS OF GLOBALISATION OF

EDUCATION THE NEED TO DEVELOP CULTURAL COMMUNICATION

COMPETENCE

Annotation. the article analyzes the functions, pedagogical system, its integration, axiological, psychologic and organizational-pedagogical aspects of the development of Culture-Communication Culture in students in the conditions of globalisation of Education.

Keywords: education, globalism, culture, culturalism, communication, psychological factor, social class, integrative communication, Polytechnic society, monocultur, polycultur.

КИРИШ

Олий таълим аста-секин бозор муносабатларининг тулаконли субъектига айланиб, чегарасиз таълим тамойили асосида фаолият курсатмокда. Бу эса унинг фаолият юритиш кулами ва тузилмаси хдмда вазифаларни фаол узгартиришга, янги молиялаштириш манбаларини эгаллашга, янги укитиш усулларини излашга, талабалар экспорти ва импортини амалга оширишга ва билимларни назорат килишга ундамокда. Олий таълим муассасаларининг фаолияти, бошка давлатлар билан талаба ва таълим алмашинувлари, хдмкорликда фаолият юритиш, методика алмашиш ва маданий муносабатларни йулга куйиш имкониятлари кенгайиб бормокда.

Сунги йилларда Узбекистонда х,ам олиб борилаётган таълим сохдсидаги ислох,отлар негизида ёшларни хориж мамлакатларига юбориш ва сифатли таълим

олишлари учун шароит яратиш, таълим грантларини ташкил этиш, олии таълим муассасаларида ривожланган хорижиИ олиИ таълим муассасалари билан хамкорлик алокаларини йулга куйиш улар билан талаба алмашиш, таълим туризмини ривожлантиришга доир ташкилий ишлар амалга оширилмокда. Бундай шароитда замонавий кадрлар тайёрлашда мамлакатимизда фаолият юритаётган олий таълим даргохлари имкониятларидан ташкари, ривожланган мамлакатларнинг етакчи университетлари тажрибаларидан хам фойдаланиш самарадорлигини ошириш вазифалари юзага чикмокда. Жумладан, 2018 йилда А^ТТТда таълим олаётган узбекистонлик талабалар сони 12,9 фоизга усди, 2018 йилда ^ушма Штатлардаги хорижий талабалар сони бир миллиондан ошиб, 1,5 фоизга купайди хамда 1,94 миллионлик янги максимумга етди. А^Шда тахсил олаётган узбекистонлик талабалар сони утган йилга нисбатан 12,9 фоизга ошиб, 570 нафарни ташкил килди. Уларнинг деярли 50 фоизи бакалавр даражасини олиш буйича дастурларда, колганлари магистр даражаси учун ёки даражасиз, тил урганиш каби йуналишларда таълим олади. Мана шундай таълим алмашинувлари ёшларда ривожланган мамлакатларнинг таълим тизими ва методикаси билан танишиш, у ерда таълим олигш, билим ва куникмаларини ошириш имкониятини беради. Уларда илм-фаннинг сунги янгилиуклари, фан-техника тараккиётининг ютуклари ва ахборот технологияларининг чексиз имкониятлари билан танишишлари мумкин булади. Ривожланган давлатларда турли мамлакатлардан таълим олишга келган ёшларда мулокот килишда, карашлари билан боглик муносабатлар карама-каршилиги юзага келиши мумкин. Турли миллат ва элатлар, эътикодлар ва маданий узига хос хусусиятга эга катлам вакиллари билан маданиятлараро мулокот коидалари буйича муносабат урганиш зарурати талабаларда маданиятлараро мулокот компетентлигини ривожлантиришни талаб этмокда.

Маданиятлараро мулокот вазиятларида кишилар купинча узларининг коммуникатив феъл-атвор моделларини узгартириб, сухбатдошларининг мулокот моделига мослашадилар. Бунда коммуникация усулининг узгариши бамайлихотир, эркин мулокот чогига ёки сухбатдошлар уртасида катта фарк кузатилмаган холатларга нисбатан тезрок юз беради.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Таълимнинг глобаллашуви шароитида талабаларда маданиятлараро мулокот компетентлигини ривожлантиришга доир мазкур тадкикот ишининг урганилганилик даражасини уч кисмга - Гарб мамлакатларида, МДХ, мамлакатларида ва Узбекистонда урганилиши кеби кисмларни булиш максадга мувофик булади.

Гарбда маданиятлараро мулокот ва маданий муносабатлар жараёнининг илмий-педагогик жихатларини Д.Грин, М.Ли, Р.Сколлан, Д.Феилдс, Г.Бланчард, И.Бендер, Н.Жексон, Х,.Ланд, Ж.Метюситс, Ф.Роубин, Ж.Спендолини, М.Заирий, ДДенс, С.Маргинсон, М.Венде, З.Саригил, Э.Каракоч, А.Робинсонкаби олимларнинг тадкикот ишларида тахлил килинган.

МДХ, давлатларида маданиятлараро мулокотни ривожлантириш муаммоси Л.Полешчук, Н.Швитс, Б.Туребаева, А.Аксентьев, Ю.Антонян, М.Давитадзе, Л.Максакова, В.Петришев, П.Полян, В.Ремарчук, Е.Степанов, А.Таксанов, В.Тишков, В.Шаповалов каби олимлар томонидан урганилган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Узбекистонда маданиятлараро мулокот жараёнининг илмий-педагогик,ижтимоий-сиёсий ва иктисодий жихатларини З.Азимова,О.Мусурмонова, Д.Рузиева, З.Салиева, Б.Ходжаев, МДуронов, Т.Эгамбердиева, Н.Эгамбердиева каби олтимлар томонидан урганилган.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ Олий таълим бошкарувида халкаролашувни таъминлаш янги минг йилликдаги олийгохларнинг долзарб вазифаларидан бирига айланади. Жанубий Кореянинг Пусан Чет Тиллар Университети профессори %амюртимиз Азамат Акбаров фикрича, «Олий таълим тизимининг жозибадорлиги халкаролашув даражаси билан исбот килинади. Сунгги 41 йил ичида дунёда халкаро талабалар сони 8,3 баробар ошди ва улар сони карийб 5 миллион кишига етди. ЮНЕСКОнинг башоратларига кура, 2025 йилга бориб, хорижий талабалар 7 миллионга етади. Олий таълимни халкаролаштириш киска вакт ичида максимал иктисодий фойда келтириб, мамлакатнинг геосиёсий мавкеини мустахкамлайди. Масалан, 2013-2014 укув йилида Франция чет эллик талабаларни жалб килиш учун ажратилганидан 1,5 баробар куп пул топди: стипендия ва субсидиялар учун 3,5 миллиард доллар сарфланди, чет эллик талабалар эса яшашлари, йул харажатлари ва саёхатлари учун 5,4 миллиард доллар сарфлашган. 2014-2015 йиллар мобайнида чет эллик талабалар Буюк Британия университетларида укиш учун 4,8 миллиард доллар тулашди, турли хил товарлар ва хизматлар учун улар бунга кушимча яна 5,4 миллиард доллар сарфлашди ва бу билан 207 минг иш урнига имкон беришди». Сунги йилларда Осиё давлатлари %ам олий таълим муассасаларини халцаролаштириш ва бу орцали талабаларар таризмини ривожлантиришга ало%ида эътибор царатишмоцда. Чет эллик талабалар мамлкат ицтисодиёти учун фойда келтириши билан бирга таълим алмашинуви, маданиятлар мулоцоти ва таълим трансформацияси руй беради.«2020 йилга келиб Хитой чет эллик талабалар учун Осиёдаги энг жозибали жой булишни режалаштирмокда - хукумат режасига кура 500 минг чет эллик талабалар Хитой университетларида укиши керак. Россия Федерацияси президенти хузуридаги Стратегик ривожланиш буйича кенгаш 2017 йил май ойида Россия олий укув юртларида тула муддатли чет эллик талабалар сонини уч баробар ошириш вазифасини маъкуллади: 2017 йилда 220 минг талабадан 2025 йилда 710 минггача. Туркияда 115 минг хорижий талаба бор». Бирок кейинги йилларда Туркия чет давлатлардан келадиган талабалар сонини 350 мингга олиб чикишни режалаштираётганлиги хам таълимни халкаролаштиришнинг накадар долзарб вазифалардан бирига айланганлигини намоён килади.

Мамлакатимизда фаолият курсатаётган хорижий олий укув юртлари филиаллари купаймокда. Жумладан, Вебстер университети (А^Ш) хамда "Yeoju Institute of Technology" (Корея Республикаси), Кремс университети (Австрия), Урал Давлат иктисодиёт университети (Россия), Амести университети, Шарма университети (Х,индистон) филиаллари очилди.

Нима сабабдан жахон микёсида чет эллик талабаларни жалб этишга турли мамлакатларда интилиш юкори? деган хакли савол тугилиши табиий. Бунинг сабаби оддий. «Ривожланган мамлакатларда таълим хизматлари экспорти чет эллик укиш муддати давомида таълим учун тулов ва бошка харажатлар эвазига миллиардлаб даромад келтирмокда. Таълим хизмати экспорти янги, юкори маошли иш уринларини яратади ва

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

давлат даромадини оширади. 2010 йилда А^Шда чет эллик талабаларга таълим беришдан тушган даромад тахминан 20 миллиард А^Ш долларини ташкил этган. Буюк Британияда бу сохадан келадиган давлат бюджетига тушумлар микдори автосаноат, хатто молиявий хизматлар улуши-дан хам купрокдир. Австралияда эса чет эллик талабаларга (уларнинг сони 200 мингдан ортади) курсатиладиган таълим хизматларидан келадиган даромад олтин казиб чикаришдан бир оз ортда булиб, туртинчи уринда туради.

Мамлакатимизда маданиятлараро мулокотда толерантликни ривожлантириш учун турли мамлакатларнинг маданий марказлари билан хамкорликда ёки куплаб мамлакатларнинг лойихалари асосида таълимий ёки маданий тадбирлар мунтазам ташкил этиб келинади. Жумладан, Инноваци вазирлиги Британия Кенгашининг «Creative Spark» лойихасида мамлакатимиз университетларида таълим олаётган талабаларга ушбу халкаро тадбирда катнашиши учун имконият яратди. «Creative Spark» Буюк Британия хамда Марказий Осиё давлатларининг университетлари, таълим муассасалари уртасида фаол тадбиркорлик сохаларини ривожлантириш буйича халкаро алокаларни ривожлантиришга каратилган беш йиллик дастур булиб, талабаларда фаол тадбиркорлик ва ташаббускорлик куникмаларини шакллантирган холда жамиятни креатив ривожлантиришга хисса кушишни асосий максад килиб олган. «Креатив иктисод юртимиз учун янгилик булгани боис бу куникмаларни махаллий олий таълим муассасалари талабалари ичида кенг таргиб килишда Инновацион ривожланиш вазирлиги якиндан кумак бериш баробарида тренинглар, укув ва амалий машгулотлар, майорат дарслари утказишда кумак беради. Талабалар дарсларда фаол тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун амалий куникмаларни кулга киритиб, келгусида юртимизнинг ижтимоий-иктисодий равнакига уз хиссаларини кушиши максад килинган. Лойиха давомида «London Metropolitan University» ходимлари ва хамкор ташкилотлар мутахассислари томонидан фаол тадбиркорлик лойихаларини тайёрлаш буйича тренинглар ташкил этилди. Тренингларда фаол катнашган талабалар уз стартап лойихдларини махсус комиссияга такдим этадилар. Мана шундай тадбирларда маданиятлараро мулокотни яхши ташкил этилганлиги, ёшларда маданий муносабатларга толерантлик шаклланганлиги мухим ахамият касб этади. Умуман олганда мамлакатлар уртасидаги маданий тадбирларнинг хам бош максади маданий кадриятлар алмашинувига эришиш билан бирга маданиятлараро мулокот ва муносабатларни иликлаштириш, яхшилаш ва якинлаштириш хисобланади. Мана шундай жараёнда хар бир мамлакат ёшларининг маданиятлараро мулокот компетентлигини ривожлантириш мухим ахамия ткасб этади.

Хорижий олий таълим муассасалари билан академик алмашинув ва тадкикот олиб бориш дастурлари буйича халкаро хамкорлик олий таълимни байналмилаллаштириш муваффакияти хисобланади. Бу борада Темпус, Эразмус Мундус, Германия академик алмашинув хизмати (DAAD), Британия консуллиги, Корея халкаро хамкорлик агентлиги (KOICA) ва бошкалар билан арзигулик ишлар амалга оширилди. Мазкур дастурлар буйича 2010-2011 укув йилида 400 дан ортик талабалар, аспирантлар хорижда укишган булса, 450 дан ортик профессор - укитувчилар хорижда малака ошириб кайтишди. Бу эса 2009-2010 укув йили-га нисбатан бу йуналиш буйича талабаларнинг 35% га, профессор-укитувчилар 63% га ошган-лигини курсатади. Таълим сохасидаги халкаро муносабатларнинг ривожланиши халкаро илмий тадкикот

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ISSN: 2181-3337

марказлари ва фондлари томонидан молиялаштириш натижасидир. Узбекистан олий таълим муассасаларининг хорижий илмий тадкикот марказлари ва фондлари хисобидан олинган грантлар микдори олий таълим муассасаларининг илмий-тадкикий фаолиятларини молиялаштириш умумий кийматининг 27,8%ини ташкил этади. МУ^ОКАМА

Биз олий таълим халкаролашувига транснационал таълим деб аташ хакидаги П. Лутфуллаевнинг фикрлари бахсли деб хисоблаймиз. Шу маънода мамлакатимиздаги Тошкент Халкаро Вестминстер университети, Москва давлат университетининг Тошкент, Сингапур менежмент институти филиаллари, Турин политехника университетини транснационал таълимга яккол мисол була олмайди. Транснационал таълим уз мохиятига кура кенгмикёсли, таълим хизматини бир давлатга эмас, балки бир катор дунё давлатларига курсатишини назарда тутилади. Шундай килиб, таълим тизими бизнеснинг оммавий шаклига айланиб олий таълим дунё мамлакатларига юксак таълим сервисини курсата бошлади.

Дунёда мамлакатлар ижтимоий тараккиётида ва иктисодий баркарорлигида сифатли олий таълимнинг урни тобора ортиб бормокда. Бугунги кунда жахон хамжамияти олий таълимга катта умид боглаб, улардан иктисодиётнинг усиши ва билимлар жамиятининг шаклланишига ёрдам берувчи кенг куламли вазифаларни амалга оширишни талаб килмокда. Анъанавий таълим, илмий-тадкикот ва инновация фаолияти билан бир каторда олий укув юртлари мамлакат тараккиётида кенг иштирок этишга хамда интеллектуал ва инновацион салохиятининг узлуксиз усишини таъминлашга чакирилмокда.

Таълимнинг глобаллашуви шароитида куплаб мамлакатларда олий таълим мазмунини халкаро даражага кутариш, модулли таълимни ташкил этиш, укитишнинг илгор услубларини жорий этиш асосида булажак мутахассисларнинг компетентлигини такомиллаштириш масалалари алохида эътибор каратмокда. Жумладан, «Олий таълимнинг Европа майдони» каби интеграцион жараёнлар ва харакатларнинг пайдо булиши хозирги вактда олий таълим бир мамлакат доирасида ривожлана олмаслигини курсатмокда. Шунингдек, ЮНЕСКОнинг олий таълимни янги боскичга олиб чикиш буйича олиб борган ишлари жамланиб, «Олий таълим: тажриба сабоклари» баёнотида даромад даражаси уртача булган давлатларда таълимга инвестиццияни ошириш, талабалар алмашинувини йулга куйиш, бошка давлатлардан укишни истаганлар учун шарнома асосида таълим олиш имклониятини яратиш катта самара беришини илгари сурган холда, энг асосийси, олий таълимга маблагларни инвестиция килиш буйича кечиктириб булмайдиган чора-тадбирлар зарурлиги хам эътироф килинди. Унда мамлакатларни хар томонлама ривожлантириш, камбагалликни кискартириш учун олий таълимнинг ахамиятини бутун тафсилотлари билан куриб чикилган ва тадкикот институтлари томонидан таклиф килинаётган таълим стратегияларини тажрибадан утказиш зарурати алохида таъкидланган. Мазкур баёнотда асосий эътибор жахон даражасидаги ОТМларни барпо килиш, олий таълимнинг ракобатбардошлигини кенгайтириш ва глобал таълим мухитни яратиш мамлакатни ривожлантиришга таъсири масалаларига каратилган. Жахоннинг энг яхши олий таълим муассасалари руйхатида етакчи уринни эгаллашга интилган турли мамлакат хукуматлари ва академик доиралари

замонавий дунёда таълимнинг максади ва урни хакида янги тасаввурларни ишлаб чикишга харакат кила бошладилар. Бугунги кунда айрим мамлакатлар таълим тизими факат махаллий ёки миллий манфаатларга хизмат килишларидан коникиш хис килмаётганлигини таъкидлашга утмокдалар. Олий таълимнинг ривожланиши учун уларни киёслаш имкониятини берувчи индикаторлар борган сайин купрок ахамият касб этмокда. Х,озирда жахон микёсидаги ОТМлар - нафакат сифатли таълим берувчи, интеллект ва маданиятни ривожлантирувчи олий укув юртлари - улар гурур ва ифтихор манбаига айланди, чунки мамлакатлар уз укув муассасалари статусини бошка давлатларники билан солиштириб бахолайдилар.

Утган ун йилликда «глобал таълим муассасалари» атамаси нафакат укитиш ва илмий тадкикотлар сифатини ошириш учун, балки энг мухими, узлаштириш, мослаштириш ва глобал таълим бозорида талабалар алмашинувини кенгайтириш учун иборага айланди. Жахон микёсидаги ОТМларнинг парадокси шундан иборатки, «хар ким бундай таълим муассасаалрини яратишни хохлайди, аммо хеч ким унинг нима эканлигини ва кандай килиб унга ташкил этиш мумкинлигини билмайди». Х,озирда ёшлар узлари учун иктисодий жихатдан кулай булган энг яхши укув юртларига укишга киришга интилмокда, хукуматлар эса таълим муассасаларига киритган сармоялари даромадларини максимал даражада оширишга интилмокда. Бунинг учун эса, энг самарали йул халкаро микиёсида таълим грантларини ишлаб чикиш ва чет давлатлардан купрок талабалар келишига ва таълим олишига эришиш хисобланади.

Таълимнинг глобаллашуви натижасида олий таълим муассасалари «илм-фан асоси» ва «умумий маданият муассасаларига» айланмокда. Янгича ёндашувларга кура, олий таълим шакли уз лигитимлигини таълим олиш ва тадкикот, жараён ва натижа, институтционаллик ва индивидуаллик синтезини амалга оширувчи маданиятдан олади. Шу билан бирга таълимнинг глобаллашуви мамлакатлар учун маданиятлараро муносабатлар, карама-каршиликлар юзага келадиган, тукнашадиган майдонга хам айланмокда. Шундай экан, бугунги кунда олийгохлар жиддий чакирикларга дуч келмокда: таълимни оммавийлаштириш; илм-фан ва таълимни тижоратлаштириш ва хусусийлаштириш; таълимда хизмат курсатиш бозорини глобаллаштириш кабиларни киритиш мумкин. Таълимни оммавийлаштириш олдин урта таълим тизимидаги таълим инкилоби натижасида руй берган булса, кейинчалик эса у олий таълим тизимига таркалди. Таълим инкилоби таълимнинг барча даражасида талабалар сонининг мислсиз кенгайишини англатади. У хар бир олийгох укитувчисига тугри келадиган талабалар сонининг ошишига олиб келди ва таълим муассасалари ичидаги шахслараро коммуникацияни жиддий равишда кийинлаштирди.

Таълимнинг глобаллашуви шароитида олий таълим муассасаларининг макоми. Бугунги кунда «академик глобаллашув» натижасида олий таълим муассасалари чет давлатлардан келаётган шартнома асосида тахсил олаётган талабалар учун курашда фаол иштирок этишга ундамокда. Янги ракобат мухитида олий таълим муассасалари томонидан урнатилган тартибга солишнинг янги механизмларини урганишдан олдин, мавжуд тартибга солиш тизимининг хусусиятларини ва уни ислох килишнинг сабабларини куриб чикиш максадга мувофик булади. Таълимнинг глобаллашуви

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

шароитида чет мамлакатларда таълим олиш анча осонлашди. Бу эса глобал талаба алмашинуви ва хамкорлик алокаларининг кенгайишига имкониятларни кенгайтирди.

Таълимнинг глобаллашуви шароитида олий таълим муассасаларинингмак,омини куйидагича таснифлаш мумкин.

а) бутун фаолиятларида илмий >^амда интеллектуал этика ва талабчанликни >^амда узининг асосий вазифаларини сак/1ашлари ва кенгайтиришлари;

( б) узига хос интеллектуал обруга эга булиб, тулик,мустак,иллик ва масъулият билан этикага оид маданий ва ижтимоий муаммолар буйича узфикрини баён этиш имкониятига эга булиши;

в) универсал тан олинган к,адриятларни, жумладан тинчлик, адолатлилик, эркинлик, тенглик >^амда ^амфикрликни >^имоя к,илиш ва фаол оммалаштириш учун уз интеллектуал имкониятлари ва маънавий-ахлок,ий обрусидан фойдаланиши;

г г) х.ук.ук, ва мажбуриятлармажмуаси сифатида к,абул к,илинувчи тулик, имкониятлардан фойдаланиш, шу билан бирга жамият олдида тулик, жавобгар булиши ва >^исоб беришга бурчли булиши;

г д) мамлакатлар ва жа^он ^амжамиятинингфаровонлигига таъсир курсатувчи муаммоларни аник/1аш ва >^ал к,илишга кумаклашишда маълум даражада роль уйнаши керак.

Бу эса, маданий муносабатларнинг кенгайиши, маданиятлараро мулокотга киришишда талабаларда маълум бир куникмаларни шакллантириш зарурати юзага келди. Шу билан бирга куплаб давлатларда хорижда таълим олиш учун талабаларни куллаб-кувватлашга оид грантлар ва моддий рахбатларнтириш ишлари молиялаштирилмокда. Хорижда укиш учун молиялаштиришдан фойдаланиш имкониятини кенгайтириб бориш чора-тадбирлари амалга оширилмокда. Скандинавия мамлакатлари, Австрия, Греция ва Голландияда хорижда даража олиш буйича тулик дастурни укиётганлар учун талабаларга ёрдам тизими жорий этилди ёки жорий этилмокда. Фландриядаэътироф этилган Голландия олий таълим муассасалари томонидан таклиф этилаётган дастурлар буйича давлат кумагини олиш имконияти мавжуд. ХУЛОСА

1. Турли маданият вакиллари орасидаги узаро алока, мулокот булиб, унда кишилар уртасидаги билвосита алока, шунингдек, коммуникациянинг билвосита шакли (тил, нутк, ёзув, электрон мулокот) маданиятлараро мулокот саналиши келиб чикди.

2. Маданиятлараро мулокот жараёнига маданият фарклари билан бирга, мулокотчиларнинг ёши, жинси, касби, ва ижтимоий макоми, шунингдек, унинг сабр-бардоши, уддабуронлиги ва шахсий тажрибаси хам таъсир курсатади.

3. Маданиятлар уртасидаги алока маданият ва субмаданият шаклида намоён

булади. Бугунги шароитда маданият алокалар инсон хаётининг турли сохаларидап -туризм, спорт, шахсий алокалар ва таълимнинг лобаллашуви натижасида талабалар алмашинуви натижасида намоён булмокда.

пайтнинг узида этник таркибни бошкарадиган маъмурий-давлат шаклларига эга булган ва бундай шаклларга эга булмаган катта ва майда миллатлар иштирок этади. Бунда сон жихатдан купчиликни ташкил этадиган ва маданий жихатдан шаклланган халклар майда миллатларга нисбатан узаро алока жараёнига купрок таъсир курсатиш имкониятига эга булади.

5. Жахондаги тарихий жараёнларда азалдан бир-бирига зид, аммо бир-бирини такозо этган ва тенг асосга эга икки майл - бир томондан, маданиятларнинг мулокотга, якин муносабатларга интилиши, иккинчи томондан, уларнинг этномаданий узига хослигини саклашга, ташки таъсирдан химояланишга интилиш хос булган. Аммо бизнинг давримизла бу анъаналар зиддиятли куриниш касб этаётгани билан хатарлилиги келиб чикмокда.

6. Бугунги кунда хар бир миллатлар хаётида «мультимаданият», «полиэтниклик», «мономаданият» ва «полимаданият», «маданиятлараро диалог» каби жараёнлар кечаётган бир вазиятда маданиятлараро мулокотда карама-каршиликлар, тушунмовчиликлар, манфаатлар тукнашуви ва бошка зиддиятларнинг пайдо булмаслигини хеч ким кафолатлай олмаслиги маълум булмокда.

7. Маданиятлараро мулокот макромаданият ва микромаданият даражаларига ажратилади. Макромаданиятлар хам уз навбатида субмаданиятлардан, яъни маълум жамият ичидаги узига хос маданий хусусиятларига эга булган турли ижтимоий гурухлар маданиятидан таркиб топади. Бундай маданиятга микромаданият дейилади.

8. Мамлакатлар уртасидаги маданий тадбирларнинг хам бош максади маданий кадриятлар алмашинувига эришиш билан бирга маданиятлараро мулокот ва муносабатларни иликлаштириш, яхшилаш ва якинлаштириш хисобланади. Мана шундай жараёнда хар бир мамлакат ёшларининг маданиятлараро мулокот компетентлигини ривожлантириш мухим ахамият касб этади.

9. Олий таълимнинг ривожланиши учун уларни киёслаш имкониятини берувчи индикаторлар борган сайин купрок ахамият касб этмокда. Х,озирда жахон микёсидаги ОТМлар - нафакат сифатли таълим берувчи, интеллект ва маданиятни ривожлантирувчи олий укув юртлари - улар гурур ва ифтихор манбаига айланди.

10. Таълимнинг глобаллашуви натижасида олий таълим муассасалари «илм-фан асоси» ва «умумий маданият муассасаларига» айланмокда. Янгича ёндашувларга кура, олий таълим шакли уз лигитимлигини таълим олиш ва тадкикот, жараён ва натижа, институтционаллик ва индивидуаллик синтезини амалга оширувчи маданиятдан олади

1. АКТТТда. таълим олаётган узбекистонлик талабалар сони 12,9 фоизга усди. kun.uz / Узбекистон 15.11.2018 6957

4. Маданиятлараро алокаларда, айникса, купмиллатли давлатлар ичида бир

Фойдаланилган адабиётлар

2. Фалькова Е.Г. Межкультурная коммуникация в основных понятиях и определениях. Методическое пособие. СПб.: Ф-т филологии и искусств СПбГУ, 2007. -C. 53-54.

3. https://buyukkelajak.uz/uz/olij-talimning-tanazzuli-millatnin/ (Олий таълимнинг таназзули миллатнинг кулашидир ёхуд олий таълим вазирига очи; хат).

4. https://buyukkelajak.uz/uz/olij-talimning-tanazzuli-millatnin/ (Олий таълимнинг таназзули миллатнинг кулашидир ёхуд олий таълим вазирига очик хат).

5. Давлетов С. Таълим хизмати экспорти - олий таълимни байналмилаллаштириш омили. Жах,он иктисодиёти ва халкаро иктисодий муносабатлар. 2013. №6. -Б. 3.

6. Талабамисиз? Унда уз стартапингиз билан «Creative Spark» дастурида катнашишингиз мумкин. 2019, 17 январь. Кун.уз., Узбекистон.

7. ОТМнинг асосий фаолияти (2010-2011 укув йили буйича курсаткичлар)" ОУМТВ статистик туплами. - Тошкент.: 2011. - Б.129

8. Лутфуллаев П. Особенности итернационализации высшего образования: международный опыт // Перспективы развития высшего образования / Отв.ред М.А. Рахматуллаев -Ташкент.: Вита колор. 2014. - С. 75. .

9. European integration in higher education: the bologna process towards a european higher education area, Hans de Wit, University of Amsterdam, the Netherlands, © Springer 2007

10. Altbach, Philip G. 2004. "The Costs and Benefits of World-Class Universities." Academe 90 (1, January-February). Retrieved April 10, 2006, from http://www.aaup.org/ AAUP/pubsres/academe/2004/JF/Feat/altb.htm.

11. Гельмголц Г. Об академической свободе в немецких университетах//Отечественные записки,2003. №6.(15). - С. 29-33

12. Bakhromovich SI. The impact of managerial professional development on the effectiveness of Higher Education institution management. Academicia: an international multidisciplinary research journal. 2020;10(12):1014-20.

13. Siddikov, I. B. (2019). Философско-педагогические аспекты развития интеллектуальной культуры студентов. Вестник Ошского государственного университета, (3), 38-42.

14. Bakhromovich, S. I. Development trends and transformation processes in academic mobility in higher education in Uzbekistan and the world.

15. Bakhromovich, S. I. (2021). A comparative induction of the epistemological and theological views of medieval Islamic oriental scholars. Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities, 1(1.7 Philosophical sciences).

16. Bakhromovich, S. I. (2021). Views on the role of science in human and society life in islamic teaching. International Journal of Philosophical Studies and Social Sciences, 1(3), 79-86.

17. Bakhromovich, S. I. (2020). Effects of Objective and Subjective Factors to Develop Intellectual Culture of Youth. Canadian Social Science, 16 (2), 55-59 p.

18. Bakhromovich, S. I. (2018). Social and philisophical performance of making youth's intellectual culture. European science review, (7-8).

19. Bakhromovich, S. I. (2020). Analysis Of Modern Approaches To Ensuring The Effectiveness Of Management In Higher Education Institutions. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 2(12), 364-369.

20. Bakhromovich, S. I. (2021). Philosophical comparative studies of the epistemological and theological views of medieval eastern scholars. Turkish Journal of Physiotherapy and Rehabilitation. Turkey, 2021. №32 (3), (Scopus) - P. 30338-30355

21. Bakhromovich, S. I. (2022).Dialectical and synergetic features of the development of theological and epistemological views in medieval eastern islam. European Journal of Humanities and Educational Advancements (EJHEA), - Las Palmas, Spain, Volume 3, Issue 2 February, 2022. - P. 79-83

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.