Научная статья на тему 'ТАЪЛИМДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ'

ТАЪЛИМДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

288
62
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / ахборот-коммуникация технологиялари / рақамли технологиялар / таълим сифати ва самарадорлиги / интернет.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Юлдаш Абдуллаевич Куралов

Мақолада олий таълим ўқув жараѐнига ахборот-коммуникация технологияларининг таъсири тадқиқ этилган. Олий таълимни 2030 йилгача ривожлантириш Концепциясидаги стратегик вазифалардан келиб чиқиб, ўқув жараѐнини ташкил этишнинг замонавий шакллари ва рақамли технологиялари имкониятлари таҳлил қилинган. Мақолада илгари сурилган ғояларнинг мақсади – АКТ имкониятларидан самарали фойдаланиб, таълим сифатини оширишдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ»

g

ТАЪЛИМДА РАКАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН САМАРАЛИ

ФОЙДАЛАНИШ

Юлдаш Абдуллаевич Куралов

Чирчи; давлат педагогика университети, Узбекистан y.kuralov@cspi.uz

АННОТАЦИЯ

Маколада олий таълим укув жараёнига ахборот-коммуникация технологияларининг таъсири тадкик этилган. Олий таълимни 2030 йилгача ривожлантириш Концепциясидаги стратегик вазифалардан келиб чикиб, укув жараёнини ташкил этишнинг замонавий шакллари ва ракамли технологиялари имкониятлари тахлил килинган. Маколада илгари сурилган гояларнинг максади - АКТ имкониятларидан самарали фойдаланиб, таълим сифатини оширишдир.

Калит сузлар: олий таълим, ахборот-коммуникация технологиялари, ракамли технологиялар, таълим сифати ва самарадорлиги, интернет.

Кириш Бугунги кунда келажакнинг ракамли саноатини яратиш, инсон капиталини ривожлантириш даражасини ошириш оркали мамлакатни ракамли трансформациясини ишга туширишни, таълимда тезкор суръатларда ракамли узгартиришни талаб килади.

Бугунги кун аудиториялари ун йил аввалгиларидан жуда катта фарк килади ва синф хоналари компьютерлар, iPad, планшетлар, смарт-доскалар ва бошка турдаги таълим технологиялари билан жихозланган. Дунёнинг бошка жойларида булгани каби Узбекистонда хам ракамли авлоднинг етти экранли авлоди - телевизор, компьютер, планшет, таблет, фаблет, смартфон ва смартсоатлари пайдо булди. Бундай зич ракамли мухитга эга булиш ва у билан доимий узаро муносабат натижасида бугунги кун талабаларининг фикрлаши ва ахборотларга ишлов бериш жараёнлари олдинги фикр юритиш ва ахборот жараёнларидан тубдан фарк килади. Ракамли авлод ота-оналаримиз урганган услубда укитилиши мумкин эмас ва булмаслиги хам керак. Бу авлодни укитишда кора доска ва ок бурдан фойдаланиш мумкин эмас. Кора доскани окига ва бурни маркерга узгартириш хеч нарсани узгартирмайди, яъни замонавий талабаларни билим олишга ва мехнат бозорида муваффакиятга эришиш куникмаларини ривожлантиришга

Кириш

ундаш усули була олмайди.

https://cspi.uz/

Republican Scientific and Practical Conference

October 20, 2023

ТесЬпОО^/е/^П^^шшшшшая/шшшшшшшшш

jort^

Ахборот ва коммуникация технологияларига асосланган инновацион таълим технологиялари ва дидактик моделларни оммавий ва самарали куллаш оркали таълим тизимини ракамли авлодга мослаштириш зарур. Шу билан бирга, таълим жараёнида тадкикотга асосланган ёндашувдан фаол фойдаланиш лозим ва бу билан илмий тадкикотда талабаларнинг куникмаларини ривожлантириш ва IT- компетенцияга асосланган ижодий кобилиятларини ва ижодий фикрлашларини шакллантириш мумкин. Ахборот ва коммуникация технологиялари - таълим тизимидаги барча муаммоларга ечим эмас, балки ракамли авлод учун маърузалар ва семинарларни маълумотларга бой ва интерактив килиб амалга ошириш воситасидир. Шуни хам таъкидлаб утиш лозимки, укитувчилар талабаларнинг эхтиёжларига йуналтирилган интерфаол укув жараёнида асосий ролни саклаб колади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги «Ракамли Узбекистон — 2030» стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида" ПФ-6079-сон фармонида "олий таълим тизими учун электрон таълим ресурсларини янада такомиллаштириш, шунингдек, ички ва жахон таълим ресурсларидан фойдаланишни таъминлаш"

[1], 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида" ПФ-5847-сон фармонида "таълим жараёнига ракамли технологиялар ва замонавий усулларни жорий этиш, ракамли технологиялар асосида индивидуаллаштириш, масофавий таълим хизматларини ривожлантириш, вебинар, онлайн, «blended learning», «flipped classroom» технологияларини амалиётга кенг жорий этиш"

[2] каби вазифаларнинг белгиланиши эса мазкур йуналиш доирасида катор ишларни амалга оширишни такозо этади.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили

Мамлакатимиз олий таълим тизимини ракамлаштириш, укув жараёнига замонавий ахборот-коммуниация технологияларини жорий этиш, улар оркали талабаларга замонавий билимларни бериш, компьютер саводхонлигини ошириш буйича бугунги кунга кадар катор илмий тадкикотлар олиб борилган. Жумладан, Академик С.С.Гулямов хамда доцент М.Абдуллаев томонидан олий таълим тизимини ракамлаштириш, ракамли иктисодиёт технологиялари буйича янги йуналишлар ва фанларни жорий этиш, булутли технологиялардан фойдаланиш оркали таълим тизимини ислох килиш, укитишда замонавий усуллар, жумладан интерактив доскалар хамда планшетлардан самарали фойдаланиш, суниъий

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

157

Technoogies^n^hemmucaiiommimrocmm

интеллект технологияларини куллаш [3], талабаларга масофавий таълим беришда ракамли технологиялардан фойдаланишнинг зарурати, афзалликлари ва масофавий таълим сохасидан фойдаланиш буйича статистикалар келтирилган хамда ракамли технологиялардан фойдаланиш ва масофавий таълимнинг янги авлод тизимларини жорий этиш лозимлиги, масофавий таълим тизими оркали янги куникмаларни ёки мавзуга оид материалларни урганиш тезрок, осонрок ва арзонрок эканлиги атрофлича ёритиб берилган. Шунингдек, мамлакатимизда масофавий таълимни ракамли технологиялардан фойдаланган холда самарали йулга куйиш борасида тускинлик килаётган муаммолар ва уларни ечиш буйича тадкикотлар олиб борилган [4].

С.Аллаярова томонидан Узбекистонда олий таълим укув жараёни сифати ва самарадорлигини оширишда ахборот-коммуникация технологияларининг урни, таълим жараёнида ахборот-коммуникация технологиялари ва илгор педагогик технологияларнинг бир-бири билан такозоланганлиги, соханинг истикболли тенденцияларига нисбатан олиб борилаётган ислохотлар динамикасининг тахлилига эътибор каратилган хамда укув жараёнини ташкил этишнинг замонавий шакллари ва ракамли технологиялари имкониятлари тахлил килинган [1].

Анъанавий таълимнинг куплаб муаммоларига масофали таълим, онлайн курслар, мобиль, электрон таълим манбалари ечим топиб бермокда. Дунё эътироф этган айрим олим-тадкикотчиларнинг илмий натижаларини келтириб утиш уринли. Дэвид Франклин Нобл фан, таълим ва технология тарихчиси сифатида масофали таълим имкониятлари, унинг ютук ва камчиликларини тадкик этган [3].

Яна бир технолог олим Боб Джонстон фан - техника тараккиёти булган хар кандай натижаларга чеклов куйиш эмас, балки улардан самарали фойдаланиш лозим[2] дейди. Унинг асосий гояси - замонавий таълим ёшларнинг 1Т технологияларига кдзикдшини тусиши керак эмас, балки уларга бу воситалардан рационал фойдаланишни ургатиш максадга мувофик эканлигида намоён булади. Биз хам Боб Джонстоннинг ёндашувини куллаб кувватлаймиз. Чунки ёшлар замон янгиликлари, ютуклари воситасида узларининг хаётий максад ва позицияларини белгилайди. Фан, илм оркали уз хаётларини яратдилар.

Келтириб утилган муаллифларнинг тадкикотларида АКТнинг таълим тизимига татбик этилишидаги ижобий ютуклар мустакил таълим оркали амалга ошиб, таълим

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

158

jort^

олувчиларнинг билим олиш, касб урганишга онгли ёндашувини талаб килиши эътироф этилган. Биз хам уларнинг фикрларини куллаб-кувватлаб, хар кандай юкори технологиянинг мавжудлиги агар унга онгли (максадли) ёндашилмаса давр учун керакли шахсни тарбиялай олишга хисса куша олмаслигини таъкидлаймиз. Инсонлар ахборот-коммуникация технологияларининг максадга эришиш йулидаги восита эканлигини доим эътиборда тутишлари лозим.

Тадкикот методологияси Мазкур маколада ёритишда сунгги йилларда таълим тизимига АКТ ва инновацион ёндашувларни татбик килиш буйича олиб борилаётган тадкикотларни таккослама тахлил килиш, муаммоларни аниклаш, кузатувларни амалга ошириш, хамда таълим жараёнига татбик этилиши лозим булган ракамли технологиялар буйича илмий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш хисобланади.

Тахлил ва натижалар

Ижтимоий тузилмаларда АКТни куллаш буйича жахон тажрибаси хакида суз кетганда 2005 йилдан буён хар йил якунида бутун дунёда электр-алокалар (АКТ)дан фойдаланиш курсатгичларини тахлил килиб борувчи Бутунжахон телекоммуникациялари (АКТ) индикаторлари Симпозиуми (World telecommunication/ICT indicators symposium (WTIS) [2] фаолияти хакида тухталиб утиш мухим. Симпозиум Швецариянинг Женева шахрида жойлашган Бутунжахон электралокалар бюроси ва Электралокаларнинг халкаро бирлашмаси ташаббуси билан 2018 йилда ун олтинчи марта утказилди. Симпозиумнинг асосий максади - бутун дунёда электр алокаларнинг барча турларини таъминлашга хизмат киладиган АКТдан фойдаланиш рейтингини аниклашдан иборат. Тадкикот натижалари географик худудлар кесимида урганилган булиб унга кура 2019 йил охирига келиб дунё ахолисининг 51,5 фоизи, яъни 3,9 миллион киши интернетдан фойдаланган[9]. Симпозиум хулосаларида Узбекистонда ижтимоий-иктисодий сохага АКТни татбик этилиши буйича ракамлар келтирилган. Ракамлар юртимизда АКТдан фойдаланиш имкониятлари усаётганлигини, бирок бошка ривожланаётган давлатларга нисбатан бу усишнинг анча пастлигини курсатмокда[10]. Бу курсатгичларнинг талаб даражасида эмаслигига таъсир этувчи бир канча омиллар мавжуд. Булар каторида, республикамизда интернет тезлиги, нархи ва бошка мухим хусусиятлари талаб даражасида эмас. Бу эса, молиявий имкониятлар, мавжуд моддий-техник курилмаларнинг сифати ва сони ахоли эхтиёжлари, замон талабларига жавоб бера олмаётганлигига бориб такалади. Шунга карамай,

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

159

таълимга АКТни татбик килиш, имкониятларини кенгайтириш ва оммалаштириш давом этмокда.

Тадкикотчиларнинг эътироф этишича, давлатни ривожланиши учун таълим сохасидек бирор бир соха мухим була олмайди. Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясида таълим жараёнига ракамли технологиялар ва замонавий усулларни жорий этиш буйича бир нечта тадбирларнинг амалга оширилиши кузда тутилган [2]. Жумладан, таълим жараёнларини ракамли технологиялар асосида индивидуаллаштириш, масофавий таълим хизматларини ривожлантириш, вебинар, онлайн, «blended learning», «flipped classroom» технологияларини амалиётга кенг жорий этиш[2] масалаларига тухталиб утилган. Маълумки, «blended learning», «flipped classroom» технологиялари укув жараёнини ташкил этиш шакллари булиб, унда талабанинг креатив ва тизимли фикрлаш, мустакил карор кабул кила олиш, илмий фаолиятни ташкил этишга оид куникма ва малакаларни шакллантирувчи жихатлар мавжуд. Шу билан бирга, укитишнинг бу шакллари мустакил таълимга асосланган булиб, унда шахсни уз-узини ташкиллаштира олиш, ривожланишдан тухтамаслик, максадларини аник белгилаш, истикболини кура олиш куникмаларини шакллантиради. Ривожланишнинг хозирги тенденциялари инсоннинг узлуксиз таълим (Life longing education) олишини талаб килмокда. Бу учун инсон-тадкикотчи булиши лозим. XXI асрдаги тадкикотчиликнинг мухим хусусиятлари куйидагиларда намоён булади:

- ахборотни яратиш;

- ахборотни кидириш;

- ахборотни саралаш;

- ахборотни узлаштириш.

Юкоридаги «blended learning», «flipped classroom» технологияларининг тугри ва уз урнида кулланилиши олий таълим субъектларини айнан шу малака ва куникмаларини шакллантиришга ва ривожлантиришга хизмат килади. Бу технологиялар АКТсиз самарали амалга ошмайди. Шу жихатдан хам, олий таълимда профессор-укитувчи ва талабанинг АКТ компетецияси алохида уринга эга.

Ахборот коммуникация технологияларининг ривожи электрон таълимнинг пайдо булишига сабаб булди. Электрон таълим (инглизча Electronic Learning, кискача E-Learning) - ахборот ва электрон технологиялари воситасида таълим олиш

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

160

jort^

демакдир. ЮНЕСКО электрон таълимга куйидагича таъриф беради: E-Learning - интернет ва мультимедиа ёрдамида таълим олишдир.

Электрон таълим олиш куйидагиларни камраб олади:

• телевизор, DVD, мобиль телефон, шахсий компьютер ва бошка воситалардаги электрон материаллар билан мустакил ишлаш;

• масофавий мулокотга киришиб худудий (минтакавий) жихатдан узокда жойлашган эксперт (укитувчи)лардан маслахат, йуналиш ва бахо олиш;

• виртуал таълим олиш фаолиятини йулга куйган ижтимоий тармоклар фойдаланувчилар жамоаларини яратиш;

• электрон укув материалларини уз вактида ва кун давомида етказиб бера олиш (электрон укув материаллари стандартлари, масофадан укитишнинг махсус воситалари) ва хоказо. Келтирилган «blended learning», «flipped classroom» технологиялари электрон таълимни ташкил килиш воситаларидан биридир.

Хулоса ва таклифлар

Умуман олганда, олий таълимга АКТни татбик килиш доирасини кенгайтириш - давр талаби. Бутунжахон экспертларининг эътирофича, истикболда IT мутахассисларига эхтиёж ортиб боради. Шу боис, хам давлатимиз рахбари 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида "Бир миллион дастурчи" лойихасини амалга ошириш таклифини илгари сурди. Шундай экан, биз хам жахон тараккиётидан узилмаган холда, мавжуд камчилик ва тусикларга карамасдан АКТни татбик этиш оркали талаб юкори булган малакали кадрлар етиштиришга харакат килишимиз керак. Юкоридагилардан келиб чикиб, куйидаги таклифларни билдирамиз: - таълим олиш, касб-хунар урганиш йулида замон билан бирга кадам ташлаш, техноген ютуклардан ортда колмасликни таъминлаш учун юртимизнинг барча фукароларида ахборот-коммуникация технологиялардан фойдаланиш компетенцияларини оммавий ривожлантириш зарур; - республикамиздаги хар бир оилада камида биттадан ноутбук булишига эришиш лозим. Бу таклиф биринчи келтирилган таклифимизнинг амалга ошишига замин яратади. Ота-оналарнинг ушбу ишни амалга оширишда масъулиятларини хис этадиган вактлари келди деб уйлаймиз. Зеро, таълим, билим олишга сарфланган инвестиция хар доим узини оклайди; -олий таълим тизимида илмий-педагогик фаолият олиб бораётган намунали профессор-укитувчиларнинг ахборот-коммуникация

технологияларидан самарали фойдаланиш, хусусан, таълим беришдаги инновацион ёндашувлари, ижодкорлигини

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

161

g

g

куллаб-кувватлаш, шундай иктидор кузатилганда уларга укув машгулотларини ташкил этишда эркинлик бериш, юкори натижадорлик кузатилганда рагбатлаштиришни жорий этиш; - хар бир олий таълим муассасалари (чекка худудлардаги филиаллар хам) ички имкониятларидан келиб чикиб укув жараёнини ташкил этишда ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланишнинг самарали усул ва воситаларини амалиётга татбик этишни йулга куйиш лозим. Бунда ёш, изланувчи-тадкикотчилар учун локал муаммоларни ечишга каратилган стартап, инновацион лойихалар танлови каби тадбирларни мунтазам ташкил этиш, уларни куллаб-кувватлашни ташкил этиш максадга мувофик.

REFERENCES

1. Kuralov, Y. A., (2020). Development Of Geometric Creativity Of Secondary Scholl Students By Computer. International Journal of Scientific & Technology Research - (IJSTR) Volume-9 Issue-2, February 2020 Edition, 4572-4576.

2. Kuralov, Y. A., Makhmudova, D. M., (2020). METHODOLOGY OF DEVELOPING CREATIVE COMPETENCE IN STUDENTS WITH PROBLEMATIC EDUCATION. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. 8 No. 4, 2020, Part IIISSN 2056-5852, 142-146.

3. Абдуллаева, У. Т. (2022). Умумий урта таълим мактабларида кардош халклар адабиётини киёсий укитишнинг илмий - назарий асослари. Globallashuv davrida tilshunoslik, 1(5), 272-274.

4. Абдуллаева, У. Т. (2021). Туыскан халыктар эдебиетш окыту. Современный образовательный потенциал и достижения, 1(3), 9-11.

5. Абдуллаева, У. Т. (2021). Мектеп окушыларына елштеу сездер туралы тYсiнiк такырыбын етуде резюме технологиясын колдану. Кластер педагогического образования проблемы и решения, 1(2), 1181-1183.

https://cspi.uz/

Republican Scientific and Practical Conference

October 20, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.